LEHEN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Jauregi zahar bateko sala eder bat... Murruetan, arma eta ihiziko orroitzapen... Ezker, ziminia bat... Erditan, ohorezko kadira, bi-hiru mailen gainean... Kadira haren sahetsean, barne ate bat... Eskuin, kanpoko atea, leihoarekin.

        Oihala idekitzean, kondea, jarririk da ziminiaren ondoan... Iduri du gogoetatua... Musikaria kadira handiaren oinetan, musikan ari da, orduko zirrinka batekin... Berterretxen airea trixteki emaiten du.

        Noizpait kondea xutitzen da, eta harat-ta-hunat kurri dabil.

KONDEA: (Idorki mintzo) Urrikari dut eni jazartzen dena. Harek konprenituko baitu, bere gostuz, Bortueder, Maule Jauregiko kondeak, bi gauza ez dituela sekula ikasi: sumetitzen eta barkatzen...

        Hanbat gaixto Berterretxentzat, hortaz ez bazen oraino ohartua... jauregi hunen zolako ilunbeak sobera gozatu gabe, begiak idekiko ahal zaizko... Anartean dagola hor...

        Libertatea galtzeaz ez bada korreitzen, kenduko diot lepoa.

        Berterretxek teilatu zabal duela-eta profeta bezala mintzo dela, eta, zer uste du? Ez duela enepean umiliatzerik?... Ene maila bereko dela?... Ikas beza eneganik, eta horrekin ikas bezate ene meneko guziek. Bortuederrek goregi doatzin arbolak ez dituela hazten, bainan mozten.

        Bortuederrek nehori ez dik behatu nahi buruz-buru here ontasunetan, are gutiago petik gora... Hori jakintzak, Berterretx... Hori, jakin bezate orok. (Ate-zaina deitzen du, joare batez)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Jaunak deitu nu... Zer dezaket jaunaren zerbitzuko?

KONDEA: Pierra, Turko, presondegi-zainari errozu, Berterretx ene aintzinerat ager dezan.

ATE-ZAINA: Zure zerbitzari, Konde jauna... Egina izanen da zuk nahi bezala.

KONDEA: (Leihotik behatuz) Hemen, begiek bixta-arau eta urrunago, eneak dira gizon eta lurrak. Nehor ez bedi mugi ez sar, ez jali, ene baimenik gabe! Berterretxek, Ezpeldoiko alaba, Margarita, behar omen du beretu eta Berterretxean espos lagun sartu... Hortan ez omen dut nik deus ikustekorik!... Ez zaio gogoratu ere, alaba beraren gainean, bertze norbaitek begiak pausatuak dituzkela. Erakutsiko diot nik zer gostatzen den, bertzen ontasunetan baimenarik gabe, urtzoen ihiztatzea.

ATE-ZAINA: (Agertuz) Konde jauna, Turko hemen da, Berterretx derakarla estekan.

KONDEA: Ontsa da... Musikari, jali zaite... Sar-araz zatzu. (Bera jartzen da alki ederrean... Berterretxek bi eskuak gibelean estekatuak ditu... Mintzatuko da, bizkarrez jendeeri, bisaia trebeska)

TURKO: (Berterretxi) Belaunika hadi, nausiaren aintzinean.

BERTERRETX: Ez naiz belaunikatzen, Jainkoaren aintzinean baizik.

TURKO: Hee?... Hola mintzo haiz nausiari? (Nahi du jo)

KONDEA: Dagola xutik... Bainan, muturra itzul-ak, Turko, horren potretak ez dezan enea zikin. (Berterretxi) Ikusten ahal duk orai garbiki, hire bizia ene eskuetan dela... Bainan, Bortueder kondearen mehatxuez, ez omen huen, hik, axolarik... Bortuederrek, hori eta hire iduriko balentriatsueri erakutsiko ziotek beren mailean egoiten, kopeta behera, herrestari gomeni den bezala.

BERTERRETX: Herrestatua naiz, bainan ez naiz herresta, jauna... Kopeta gora daukazu, bainan ez zira biziki gora.

KONDEA: Beira hadi mihi luzekerietarik... Orroit-hadi hire mihia motz dezaken ezpata eskuetan dudala.

BERTERRETX: Zure ezpatak baduke ahal, bainan, ene baitan, zu baino ahal gehiago daukat.

KONDEA: Zer ahal dik hik?... Zer? Haizen herresta?

BERTERRETX: Denborak zure ezpata erdoilduko du eta zure indarrak hautsiko ditu... Nehor ez da izanen heien zaintzeko eta lauzkatzeko.

KONDEA: Zer daukak hire burua?... Profetatzat?

BERTERRETX: Ba, urgulu baduzu, harri pikatuz egin zure jauregi azkarrez. Bainan gertatuko da eguna, harri horiek guziak barreiatuko baitira... Zure indarra, harri hilez delakotz, denborak erraustuko eta mutzituko baitu.

KONDEA: Eta hirea, uste duka iraunkorrago izanen dela?

BERTERRETX: Ba... Ene indarra arbola biziz baita, arbola hau mozten baduzu ere, hunen trunko zaharraren inguruan, mila aldaska berri muskilduko dira... Eta zu ahantzia edo mespresatua bilakatuko zirelarik, mila boza altxatuko dira, erranen baitute: «Berterretxek arrazoina zian».

KONDEA: Badakik arras ontsa hire mixeriaren brodatzen. Egiazko ahalik ez duenak bere burua maiz alegiazko ahalez hazten dik... Jakin-zak, hire pretentzione guziengatik, ene ezpataren kaskako ttipi bat askiko dela, hire prediku eta amets guzien ehorzteko eta ahanzteko.

BERTERRETX: Hala diozu. Bainan, ene burua kapetatzeko on bada zure ezpata, sekulan ez ditu kapetatuko arrazoina eta zuzenbidea... Ni ezpataz zilatu eta laburturik ere, ene arrazoina eta zuzena joanen dira beren bidean aintzinerat. Xut eta behin ere baino fermuago, ene odolaz haziak eta azkartuak izanen baitira.

KONDEA: Mintzo haiz zuzenlegearen jabe hi, eta hi bakarrik, bahintz bezala. Eta ni, bide makurretik ibilki banindukek bezala. Nor gabiltzak bide zuzenaz... Hi edo ni? Bahakien arras ontsa hemengo legea nola den. Ene meneko diren etxetako alabek, ene baimena behar dutela ezkontzeko, hori bahakien arras ontsa... Ene gogoaren berri galdatu gabe, hemengo legea mespresatuz, xedea hartu duk Margaritarekin esposatzeko. Nork dik beraz legea mespresatzen, hik edo nik?

BERTERRETX: Margaritaren gainean hedatua daukazun eskua, ez da zuzenezkoa bainan zuhaurezkoa eta bortxazkoa... Zer legez, zer dretxoz, Margaritak zure baimena behar du gogoko duen batekin sakramenduz apailatzeko?

KONDEA: Zer dituka?... Margaritaren gainean ditudan dretxoak ukatzen? Jakintzak ene dretxoak sakratuak direla... Mauleko Bortueder kondea, bere meneko lur eta suieten jabe dela... Jabe, Jainkoa mundu zabalaren jabe den bezenbat.

BERTERRETX: Ez, Konde jauna... Ez ditake gizon bat bertze gizon baten jabe izan... Holako dretxoaren pretentzionea ez da sakratua bainan sakre bat. Margarita ez da gauza hil edo kabala bat, zu haren jabe izaiteko.

KONDEA: Noizetik hunarat buruzagiek ez ditek dretxorik beren menekoen gobernatzeko?

BERTERRETX: Buruzagieri da, menekoen ibilpideen laguntzea, eta, behar orduan, zuzentzea... Bainan ez, menekoen tapatzea eta irestea.

KONDEA: Ez zakiat nork holako katixima sorjesaz hire burua hanpatu dikan. Itzulino bat ez huke kalte, egiten bahu, San Bladiko abadearenganat, hire kasko barneko fuinen pixka bat purgatzeko.

BERTERRETX: San Bladiko abadeak eta nik badakigu elgarren berri, eta ez nau harek kontrestatuko.

KONDEA: Hola denaz geroz, purgamena bilduko duk jauregi hunen zolan berean... Hor aurkituren dituk bi erremedio: ilunbea eta gosea, hi bezalako kasko gogorren sendatzeko edo bentzutzeko hautak baitituk... Turkoren saldak eta gerizak badik jada hainitz konbertiturik... Ez dea hala, Turko?... Eta pentsatzen diat gizon hau ontsa tratatuko dukala. (Turkok baietz dio, irri larri batez) Anartean, ibiliko nuk ni urtzo ihizian.

BERTERRETX: Ihiztatzea nor-nahiren da... Atzemaiteak ditu lanak.

KONDEA: Turko, haragi hori eremak hire gazitegirat... Eta hik, Berterretx, ez zakala odol gaxtorik egin ene ihiztatzeaz... Jakin zak Borteder kondeak, urtxo ihizian, aspaldi eta aspalditik bere aprendizkoak eginak dituela.

BERTERRETX: (Jaliz) Buzokek ere ihiztatzen dituzte urtxoak... Dena da ean, hola bildu urtxoa etxekotuko zautzun.

KONDEA: Kaiola ederrean, munduko urtxo guziak laketzen dituk. (Bakarrik) Ha zer predikaria hori... Holako bat aski laiteke eskualde batetako sujeten galtzeko!... Holakoeri hegalak motz lehen-bai-lehen, Bortueder, bertzenaz hire larderia laster urtua dukek. (Ate-zaina deitzen du)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Zure zerbitzari, jauna!...

KONDEA: Pierra, musikariari errozu jin dadien. (Bakarrik) Nik ez dudala Margarita bilduko!... Lehena laiteke eni ihardoki lezakenik. Ez da oraino amen alabarik sortu, nik bil ez dezaketanik... Nahi dut zonbaiten ihiztatzeko, behar dela abilezia eta pazientzia berezi bat. Bainan badakit ihizi-arau ihiztatzen eta bakotxari bere apegoa apailatzen.

ATE-ZAINA: (Agertuz) Jauna, musikaria hemen da.

KONDEA: Ontsa da... Sar bedi (sartzen da). Behar dauzkidatzut otoi eman aire alegera batzu (musika ari da, kondea harat eta hunarat dabil, artetan bere solasak pikatzen dituela, edo leihotik behatuz, edo musika doblatuz) Batzuen ustekeria ditake Ebaren alabak arrazoinatuz direla enganatzen. Hola mintzo direnak, ez dira ofizioz argiturik mintzo, bainan airetarik. Guti emazte bilduko duzu arrazoinatuz... Koxkorregi baita heien adimendua, lotkia on batek galdatzen duen hedadura eskaintzeko. Emazte bat zuretu nahi baduzu ase-atzu haren begi eta bihotzak... Haren begitan ager zaite eder. Eder zure gorputzaz, zure arropez, zure solasez... Dirua ibil-azu aise, izan zaite karrosa jori baten jabe, eleak zabal-zkitzu gozo eta leun. Begitakoa ez bazaio aski, zure jorraiaz ingurika-azu, haren bihotza han hemenka kixkatuz, aurkitzeko nundik duken sargirik guriena. Jali-zkitzu etsimenduzko zinkurina sarkor batzu... Ez bazaizko aski, ixur berdin penazko nigar bero hunkigarrienak... Oraino ere gogor badago, ez uste partida galdua duzula. Egun ardiesten ez duzuna, bihar zuregana dezakezu. Ez izan presatuegi, bainan erne egon mementoaren kausitzeari. (Musika aire bat) Heiekin gurutzamenduak ez dira behar sobera argi eta zut pikaiak, bainan lanbro goxoz kukutuak, arrosez usain-onduak, nigarrez olioztatuak, suspirez musikatuak. (Musika aire bat, zaldi galupen aintzinean... Zerbait entzuten dute leihotik) Ixil zaite, otoi, musikari! Ez dea hori zaldi galuparen arrabotsa?

MUSIKARIA: (Leihorat hurbilduz) Ba, kondea, zaldun batzu dira hurbiltzen ari, jauregiko tranparat. Sartzeko zubia emaiten diote (aditzen dira araberako arrabotsak) Zure zaindari Otxoa da hor, bere gizonekin.

KONDEA: Ha... Ez da goizegi!... Beha dagonaren etsidura, bidekari heldu denaren akidura bezain lotsagarri baita... Zer behar ote daut ikasi?

ATE-ZAINA: (Apur baten huruan agertuz) Jaun Kondea, Otxoa da hemen!

KONDEA: Sar bedi. (Musikariari) Erretiratzen ahal zira. Agur Otxoa! Hor hiz azkenean! Aspaldi dik hire aiduru nagola! Zer berri ekartzen dautak...? Mintza-hadi.

OTXOA: Badut zernahi kondatzeko.

KONDEA: Jar-hadi eta konda-zkidak denak xeheki, burutik buru... Jakin-nahia satifatuko dautakan bezenbat, zer urrats ibili behar dudan argituko bainauk. (Edatera ematen dio lehengo kopa zahar batzuetan)

OTXOA: Zuk erran bezala, nausia, hamar zaldizkoekin izan naiz lehenik Ezpeldoirat.

KONDEA: Margarita etxean zena?

OTXOA: Ba nausia! Margarita Ezpeldoian kausitu dut bere aitaizun eta amarekin... Zaldiko lagunak atean utzirik, nihaur sartu naiz Ezpeldoian, eta, hiruren aintzinean, mintzatu naiz, zuk erran bezala.

KONDEA: Nola mintzatu haiz? Edan zak!

OTXOA: Ederkienik, nik uste: «Maule jauregiko Bortueder konde aintzindariaren mutila naiz, diotet erran... Enekin, berri on bat eta zoriona dakarzkit zuen etxe ohoragarriari»

KONDEA: Ez duk batere gaizki hastapena!

OTXOA: Eta huna nola segitu diotedan: «Ene nausiak hemen gaindi ihizian zabilalarik, begia eman dio etxe huntako urtzo garbi gazteari... Ederragorik ez omen baita munduan... Eta, urtzo horri buruz heldu naiz... Nausiak manatu daut zaldizkoez inguru egin diezodan eta Ezpeldoiko ohantzetik, Maule jauregiko teilatuperat hel-araz dezadan»

KONDEA: (Loriatua) Urre mihiz ere, ez zukek hobeki mintza! Eta zer errepusta ukan duk?

OTXOA: Lot gaiten amatik... Amak doi-doia zonbait hitz bakar jali ditu... Hek ere funts gabekoak, sintsakeriatik... Ez du iduri baduela bere baitako handirik, ez eta ere haren errana biziki konda dela barne hartan.

KONDEA: Nik ere iduripen bera izan diat... Emazte goxo langile bat dela, bainan uli bat... Eta aitaizuna?... Pentsatzen diat haren sustengua ukan dukala.

OTXOA: Ba, hura arras ados da eta lorietan Margarita zurekin ezkont dadien!

KONDEA: Ba, Ezpeldoi, denboraz jauregi huntan mutil egona duk... Pixka bat, eni esker, esposatu zuian Ezpeldoiko alarguntsarekin... Dirua eta gorapenak plazer zaizkok... Ez nuk estonatzen laster eta gogotik onartu badik ene proposamendua. Eta Margarita bildu duka?

OTXOA: Jauna, egiari zor diot bere bidea... Ez naiz Margaritarekin jali, desira nukeen bezen gostuki.

KONDEA: (Griñatuki) Ez nian bertze beldurrik!

OTXOA: Bere itxuraren ederraz bezenbat, harritu nau here izpiritu xorrotx eta argiaz... Ene bizian guti andere gazte kausitu dut horrenbertzetaraino norbait iduritu zautanik.

KONDEA: Ba, aita zena zian hola, kasko handiko gizona. Eta fagore berezi batez, Margarita, munduko handieriaren alabak altxatzen diren komentu batean altxatua izan duk... Aita hil-eta sartu zuian etxerat, bainan bazakik handizki bizitzearen berri.

OTXOA: Dena den, etxekoen baimenarekin, bere eskua Berterretxeri hitzemana omen dio... Eta ez omen du hitza janen.

KONDEA: (Samur) Berterretx!... Oraino ere Berterretx! Bainan zer kausitzen ziok herresta horri, hoinbertzetaraino hortaz xoratua izaiteko? Ez duk ba horren etxaldea dorredun...! Ez dik ba baitezpada ni baino gehiago, arkanjelu muturra!...

OTXOA: Hura omen du maite.

KONDEA: Hura maite!... Hura maite!... Horiek neskatxa gazte kaprizak ditik... Laster ahantziko ditik, segur nuk, Berterretx eta gainerateko purruskeriak, jauregi huntan kontesa handi jarriko delarik.

OTXOA: Horixe bera pentsatzen dut nik ere... Zu hobeki ezagutuz eta hemengo moldeak hartuz geroz, laster galduko duela Berterretxen andere gazte sartzeko tirria.

KONDEA: Bixtan duk, hola laitekela... Bainan bildu duka hunarat egoiterat onez onean jin dadien?

OTXOA: Jin dadien bildu dut... Ez beihalakoan... Zure gain da hemen egon-araztea... Ikusi dudalarik ez zuela biziki kilikatua iduri zure eskuaren eskaintzaz, aipatu diozkat, sarritik harat hemen emango ditugun pestak... Nola pesta horietarat gomitatzen zinuen, nola haren graziaz eta presentziaz pesta horiek nahi zinituen edertu eta alegeratu... Ez zela holako gomitarik errefusatzen... Gero ere zure eskurik ez badu nahi, etxerat libro izanen dela. Eta holako...

KONDEA: Biziki ontsa mintzatu hiz... Eta holako ele horien ondotik, nola plantatu zauk?

OTXOA: Halere eta beti hotz eta mutu baitzagon, azkenean aipatu diot Berterretx... Hunarat etorriz Berterretxenganik hurbiltzen zela, beharbada ikusten ahalko zuela eta menturaz libraraziko ere. Eta hunarat bildu badut, uste dut azkenean, Berterretxentzat eta harengatik bakarrik heldu den.

KONDEA: Eta, noizko etorriko duk hunarat?

OTXOA: Laster engoitik. Ez baitzuen fitsitan gutaz inguratua hemen sartu nahi, azkenean onartu behar izan diot etxeko karrosan jin dadien, ama eta aitaizunarekin, merkaturat heldu balire bezala.

KONDEA: Berdin zautak nolanahizka jin dadin, heldu balin baduk... Dena duk hunarat-eta nola hemen laketaraziko dugun.

OTXOA: Nik, nausia, ihizia hurbildu baitzaitut, zuri izanen da orai haren eskuratzea.

KONDEA: Lan handitan emaiten nuk.

OTXOA: (Irriz) Ez dut beldurrik ez duzula erreusituko, behoken hezteko duzun artexiarekin. (Atea jotzen dute)

KONDEA: Aintzina!

ATE-ZAINA: (Agertuz) Berterretxeko anderea da hemen, jauna. Ikusi behar zaituela dio.

KONDEA: Ai ai ai! Haste partida! Errak, Otxoa, ez hadila sobera urrun niganik! Hire beharretan gerta nindukek.

OTXOA: Sahetsetan izanen niz, zure lehen deiaren gomendio.

KONDEA: (Ate-zainari) Sar-araz zazu Berterretxeko etxeko anderea. (Otxoa jalitzen da. Kondeak, alegia okupatua, bizkarrez errezebitzen du. Marisants xutik dago, idor eta fier. Azkenean itzultzen zaio, eta hotz-hotza, goratik) Zer nahi zinuen?

MARISANTS: (Samurki) Zer nahi dudan? Kopeta baduzuia zuk hori eni galdatzeko? Zer uste duzu? Hobenik gabe, ene semea preso ezarri, eta, ixilik egonen nautzula?

KONDEA: Ama batek, holako pozoina mundurat emanik, ahalge eta ixilik egon behar luke!

MARISANTS: Nahiago dut pozoinaren ama izan, ustelduarena baino.

KONDEA: Herrestek ez bezate gal errespetua beren buruzagieri.

MARISANTS: Otsoeri ez da errespetu ekartzerik.

KONDEA: Beharko ekarri...! Beldurrarena bederen!

MARISANTS: Zure beldurra beira-azu xoroen izitzeko.

KONDEA: Ahanzten duzu ene etxean zarela... Zure semea ene eskuetan dela!

MARISANTS: Ba... Hortako jina niz... Ez ahal duzu ama bati, hobenik gabeko haurraren ikustea errefusatuko!... Hala egin baitaut presondegiko buruzagiak.

KONDEA: Bere eginbidea bete du... Ez da nehor haizu, ene baimen berezia gabe, ilunbetarat eta hiltzerat kondenatu haundien ikusterat.

MARISANTS: (Asaldatua) Zer?... Ene semea ilunbetarat eta hiltzerat kondenatua? (Nigarrez lotzen da)

KONDEA: (Apur bat nigar egiterat utzirik, eztiki mintzo zaio) Jar zaite, andere Berterretx eta funtsez mintza gaiten. Ba. Konprenitzen dut holako gertakari bat zoin lotsa ditaken ama baten bihotzarentzat. Bainan, ez dakit konturatzen zaren aski, zure semea zoin hobendun handi den eta zoin gaztigu izigarriaren irriskuan den!

MARISANTS: Ene semea holako gaztiguaren pean?... Bainan zer krima egin du?

KONDEA: (Bizi bizia) Haren egitatea, norbait hiltzea baino hitsago da... Ene menekoak ditu ene kontra muntatzen... Aspaldi du, begitan nuela eta zaintzen nuela... konpainiatzen den aldi guzitan, mihia ez du aski luze eni oldartzeko. Horra zure semearen krima!

MARISANTS: Hori balin bada ene semearen krima, zure meneko diren bertze hainitz, krima beraz hobendun dire.

KONDEA: Zer erran nahi duzu?

MARISANTS: Erran nahi dut, zure meneko gehienek hastiatzen zaituztela eta hameka badirela ene semea baino jorratzaleago, ene semea ez baita baitezpada maiz jalitzen eta konpainiatzen diren gizonetarik.

KONDEA: Eta jakiten ahal duta, jendek zer dioten nitaz?

MARISANTS: Ez aise, zu egiaren entzuteko, ni haren erraiteko bezenbat beldur baitzira!

KONDEA: Mintza zaite deskantsuan... Otoizten zaitut eta manatzen dautzut.

MARISANTS: Galdatzen dautazunaz geroz: Ba, jauna, menekoak biziki beren gobernuaz arrangura dira... Aseak dira zure zergez eta zure gerlez... Aseak zure mainateretan alferrik hazi behar dituzten zure zerbitzari eta enplegatuez... Aseak bertzeen mixeriaren bizkar muntatzen dituzun pestez... Hemen erdiak alfer bizi dira, bertze erdiaren gostuz. Nehork ez du zure errespeturik... Nehork ez zaituzte zure titrez deitzen, bainan «Gure POTZO»... Gorakeria, basakeria, odola, emaztekeria, erribotkeria direla zure jainkoak diote orok.

KONDEA: (Otsotuz) Aski!... Enoxentak!... Ez banintz bertzalde argitua, zuhauren ahotik froga banuke, zer kalte hedatzen duten jendeen izpirituetan, zure seme eta haren idurikoen ele zuriek. Bainan aski iraun du heien sator-lanak... Orai artio, heien egitateeri begiak hetsi ditut, beharriak gogortu bainan, hemendik harat, azoteaz ditut heziko... Eta zure semea, hor izanen da bertzentzat lehen etsenplu eta izigailu.

MARISANTS: Zure oldartzeak ene semeari, nehor ez du enganatuko, bainan zure alderako hastioa emendatuko. Denek badakite berdin zertako ziren jazar ene semeari.

KONDEA: Ez dauzkitzuta eman, zertako preso ezarri dudan, ene arrazoinak.

MARISANTS: Zure estakuruak entzun ditut, bainan zure ibilpidearen arrazoina bertzerik da!

KONDEA: Zertako beraz, zure ustez, preso altxatu dut zure semea?

MARISANTS: Ez balitz izan Ezpeldoirik, eta Ezpeldoian, Margarita izena duen alabarik, oraiko orenean, ene semea, Berterretxean izanen zen... Aitor-azu zure oldartzearen zimendua hortan dela, eta hortan bakarrik.

KONDEA: Hori ere balin bada, ez duta ene dretxoa zaintzen?... Hemengo aspaldiko legea da, beren buruzagiaren baimenik gabe, menekoak ez ditazkela ezkont... Eta zure semeak, eni parte eman gabe ere, deliberatu du eta berria orotan hedatu, Margaritarekin esposatzen zela... Gehiago dena, espantuka ari izan da, nik legearen zuzena eta buruzagien errespetua...

MARISANTS: Beraz, ez duzu ene semea kondenatzen zuzenez eta legez, bainan bakarrik zure kaprizaz eta jeloskeriaz.

KONDEA: Zuek, herrestek, fitsik ez duzue konprenitzen goratikako kontesa hemengo bereko izan dadien, edo nunbaitik jinikako andere bat? Ez ote da denen onetan hobe, hemen bereko norbait izan dadien? Nik, denen ongia behatzen dut, Margarita hemen kontesatzat hartuz... Zure semeak aldiz, ba, bere kapriza du satifatzen, bere burua zerbitzatuz, denen ongiaren axolarik gabe.

MARISANTS: Noizpait ikasi zinuen, jauna, zure itsuskerien apaintzen eta edertzen!... Zer dira?... Kontesa geiak eskas inguru hautan?... Margarita, eta bakarrik hura, on hortaratzeko?... Eta Margaritak berak ez ote du fits erraitekorik?... Haren gogo-bihotzak ez ote dira errespetatu behar?

KONDEA: Margaritaren gogo-bihotzak norat gidatzen diren, harat doatzi... Eni buruz plega zitazken, eta ditazke, zure semeari buruz bezen fermuki.

MARISANTS: Hoin fermutasun gabeko emazte batetik duzuia kontesa bat egingo?... Margarita holako xoriburutzat hartzeko, ez duzuia hartaz estimu hoberik?

KONDEA: Dena den, eta, aski elerik baitut zurekin, ikusiko duzu... Eta, hemen berean ikusiko duzu. Zuen solasak ibiliko dituzue... Bainan abisu hau emaiten dautzut. Zure semeak ez badu umildu nahi eta Margarita bere gisa utzi nahi, zure azken adioak egiten ahal diozkatzu. (Pierra deitzen du... hau agertzen da) Pierra, andere hau dagola sahetseko sala batean, nik hunarat berriz deitu artio... Otxoa eta Turko jin ditela... Bederazka sar-araziko dituzu. (Marisants jalitzen ari delarik) Apaila zaitezte nahi duzuen bezala, bainan orroit Bortuederrek ez duela mehatxu debalderik egiten. (Bakarrik) Zer predikariak Berterretx horiek! Ez da segurki gezurra mota horrek duen omena: lamina andere batek urrezko aixturrez moztu ziotela mihi azpiko zaina.

ATE-ZAINA: Jauna, huna Otxoa!

OTXOA: Berriz ere agur, nausia.

KONDEA: Errak, Otxoa, hik bederen maite nuka?

OTXOA: Jes!... Hauxe zer galdea!

KONDEA: Erradak egia!... Ene menekoek gain-gainetik hastiatzen nauteia?

OTXOA: Ha! Zer zira? Emazte horren kasulari bilakatu? Bixtan da, badituzula, zuk ere, zure etsaiak!... Ez da itzalik gabeko arbolik, eta arbola gorago-ta itzala hedatuago du. Ez ahal zira hortakotz griñaz urtuko.

KONDEA: Ez, ez diat ene kontra izan daiten axolarik! Biziko legea duk hori. Amor eman behar duenak, bihotzean zauri senditzea... Hobe ene menekoak, ene larderiaz ikaran balin badituk. Herresteri ez zioteiat ene amodioa baitezpada galdatzen, bainan ba ene beldurraren errespetua.

OTXOA: Jakinazu zu hastiro bazauzte, ni bietan hastiro nautela. Ttipien makila, handieri baino, heien esku-makileri jazarkorrago baita... Ni bezala aski duzu egitea... Bizkarra zabal gain-beherako barazuzari eta aintzina garraia zure kargaren karga.

KONDEA: Horiek hola, badakika Berterretx nola ditaken Turkoren eskuetan? Turkori erran zioiat bere presunera pixka bat «tratatzeko», bainan beldur nuk, beheitirat ordu, ez ote duen bederen matatu... Ez bailikek lehen aldia, hori den basarekin.

OTXOA: Nahi duzuia ikusterat joan nadien?

KONDEA: Ez, hago hemen... Turko bera hunarat etorarazten diat... Bainan, behar dautak otoi bertze zerbitzu bat egin.

OTXOA: Zure gomendio, jauna.

KONDEA: Berterretxen amari hitzemana zioiat, apur baten buruan, bere semea, hemen berean, buruz-buru ikusten ahalko duela... Nahi nikek horien solasean lekuko egon-hadien; batetik zer erranen duten entzuteko, bertzetik presuneraren zaindari bezala. Turko ez zautak on jendetarat agertzeko, ez itxuraz eta ez adimenduz.

OTXOA: Ba, ba... gogotik eginen dautzut zerbitzu hori.

ATE-ZAINA: (Agertuz) Konde jauna, Turko da hemen.

KONDEA: Ba... Errak, Turko, min hainitz egin dakoka oixtiko presonerari?

TURKO: (Mintzo da abreki) Ba, beheiti ordu, eman diot zuk aipatu saldatik xorta bat. (Irri larri bat dario)

KONDEA: Zer egin diok?

TURKO: Jo eskuinaz, jo ezkerraz, jo ostikoz... Entzun bazintu haren intzirinak lurrean!... Sartuak zituela hemengo espantuak!

KONDEA: Aurpegian ere jo duka?

TURKO: Ba... Bekaina hola ubeldua du... Eta sarri oraino hartu behar ditu ederrak... Eta hil behar bada, utziko duzu gero ene gain... Azken kondenatua ez nuen kordaz urkatu, bainan ene bi esku haukiekin... Orai baitakit nola tinka, hau ere, gisa berean, nahi nuke urkatu.

KONDEA: (Ez da sobera kontent) Turko...! Hire presunerak tratatuko dituk nik manatu bezala eta ez hiauri laket zaukan bezala.

TURKO: Ho, jauna, ni beti zure manuari jarraikitzen naiz... Azkenik urkatu dudana enetzat eman zinerautan, erranez urka nezan nahi nuen bezala... Bertze zonbaiten hiltzetan jostatu banaiz, beti zure baimenarekin abusatu naiz... Ez baninduzu erran oixtiko presonera hori «ontsa tratatzeko», ez nion segur begia ubelduko ukailo kolpez.

KONDEA: Bon, ontsa duk! Orai, habil beheiti... Presonera bezti-araziko eta apainduko duk, jendetarat agertzeko on izanen den gisan, eta hunarat ekarriko duk.

TURKO: Segidan?

KONDEA: Ba, segidan...

TURKO: Ontsa da. (Jalitzen da)

KONDEA: (Otxoari) Zer gizon asprea hori!...

OTXOA: Duen ofizioarentzat, hauta da.

KONDEA: Ez duka uste ene plana abila dela?... Orai ama-semeak ezarriko ditiat buruz-buru. Hautua emanen zioteiat: edo despeida berek berehala eman dezotela Margaritari, eta libro direla... Edo, ez baditek berenaz bertzerik entzun nahi, semea betiko ilunbetarat kondenatzen dutala.

OTXOA: Eskualde batetik denak gal: berak eta Margarita. Bertzetik, berak salba eta Margarita gal. Bigarren eskualde hau hautatuko ahal dute!

KONDEA: Hala behar litekek hautatu, batere zentzurik balin baditek... Eta orduan, konprenitzen duk, berek Margarita despeituz, ez nikek Margaritaren gogoa bortxatzeko lanik... Bere baitarik ene besoetarat jiteko prest lukek. (Otxoa irriz) Zer duk irriz? Ene jukutriak hau hola alegeratzen?

OTXOA: Horrek ere ba, bainan ez dezaket konpreni gauza hau: emazte beharretan balin bazira baitezpada, dotzenan hamahiru badituzu zure gomendio... Eta, ez dezaket konpreni zertako horrenbertze odol gaxto eta buru-hauste dabilzkatzun Margarita, eta hura bakarrik, bildu nahiz... Berdin, segur naiz, bertze zonbaitentzat egin duzun bezala, denbora laburrik barne, Margarita ere ez duzula gehiago zure gostukoa izanen eta zutarik urrunduko duzula.

KONDEA: Zer nahi duk, hori amodioaren legea duk! Amodioaren harat hunatetan badituk bi maila. Lehen maila: maite dukanaren ihiztatzea... Bigarrena, harrapatu ihizi haren jatea... Mementokotz ihizian ari nauk... Ihizi bat badiat altxatua, paregabea... Eni iheska zabilak eta ez nauk hura begistatua duen ihiztari bakarra... Ihizi hori nahi nikek ene saretarat bildu, bera baino abilago naizela erakusteko eta bertze ihiztarieri nausitzeko plazerrez... Gizonak hola gaituk... Ihizi aisiegi eskuratuak ez dik estimurik... Penez eta izerdiz bildu ihizia hamarretan gozoago duk.

OTXOA: (Irriz) Hola balin bada amodioaren harat-hunata oraino ere, guk zure xakurrek, izanen dugu lan, zuri ihizi hurbiltzen.

KONDEA: (Irriz) Ba... Bazukek hori ere.

ATE-ZAINA: (Agertuz) Konde jauna, Turko hemen da bere presunerarekin.

KONDEA: Bon. Sar-araz zazu... Hik, Otxoa, barne huntan hartuko duk arta Berterretxez. (Turko sartzen da, Berterretx kordatik... Hunek begia ubeldua du eta iduriz lehertua da)

TURKO: (Berterretxi) Ale... Belaunika hadi nausiaren aintzinean...

BERTERRETX: Ez diat krimineleri agurrik egiten.

TURKO: (Samur) Hee!... Kasko tzar zorritsua, hi...

KONDEA: Turko... Gizon hori libra zak bere kordetarik eta ate gibelean egonen haiz, horren berriz estekatzeko, hemendik jaliko delarik.

TURKO: Hee! Hau hemen libratu? Bainan eskapatuko da...

KONDEA: Ez... Otxoak zainduko dik hemen deno...

TURKO: (Estekak kenduz) Otxoak? Zer naiz? Ni ez aski handi horren hemen zaintzeko?...

KONDEA: Turko, obedi-zak ixilik!

TURKO: Ba... Hau ene presonera da... Eni emana dautazu tratatzeko... Ez du hunen gainean Otxoak dretxorik... (Ostiko hat ematen dio Berterretxi) To, hau gehiago... Sarri ukanen dituk gaineratekoak.

KONDEA: Turko, babil ate gibelerat. (Turko jalitzen da, erdi errabian... Berterretxi) Beti hitz beretan hiza edo behere hortan egoiteak guritu dik hire kasko gogor hori?

BERTERRETX: Arrazoin duen kaskoa ez da guritzen, harroka baino gehiago.

KONDEA: Kontzientziak ez dauka hire buruzagieri obeditzeko manatzen?

BERTERRETX: Zureak ez dautzuia gaizki ari zirela salatzen?

KONDEA: Katiximan ikasi ahal duk lurreko buruzagiek Jainkoarenganik dutela beren kargua?

BERTERRETX: Katiximan ikasi dut ere, kargudun sartzea eta karguaren erabiltzea, gizon lan direla.

KONDEA: Ez dakika buruzagieri desobeditzea, Jainkoari berari desobeditzea dela?...

BERTERRETX: Batzuetan ba... Bainan badakit ere, bertze batzuetan, Jainkoari obeditzeko, behar dela buruzagieri desobeditu.

KONDEA: Zer huts atzemaiten dautak ene karguko erabilpidetan?... Zer duk enetzat erraiteko?

BERTERRETX: Duzun kargua, zure menekoen zerbitzatzeko duzu... Heiek zerbitzatzeko orde, zure burua duzu zerbitzatzen.

KONDEA: Ene meneko leialak ez dituk nitaz arranguratzen... Beha-zak Otxoari...

BERTERRETX: Zure lausengariek ez dute zutaz arranguratzerik... Hainitz ere zure beldurrak dauzka mutu... Zure zerbitzariak, beharbada zu zerbitzatzen zaituzte, bainan zerbitzatzen gaituztea gu?

KONDEA: Menekoen dretxoak beti errespetatu ditiat...

BERTERRETX: Eneak ere ba ote?

KONDEA: Hi hemen preso altxatuz, ene menekoen ona eta bakea ditiat finkatzen... hire izpiritua ere baituk eta bertzen kutsagailu bailukek.

BERTERRETX: Eta zoin dretxo sakraturen errespetuz, nauzu Turkori libratu?

KONDEA: Ba, apur bat, Turkoaren eskutan egon haiz. Bainan abisatzen haut, alderat eta betikotz libratuko haut nun ez hizan kanbiatzen. Hire ama hemen duk sahetsean... Amarekin, hire solasak erabiliko dituk... Solas heien ondotik, bi ate: huntarik, Turkoaren ganberetarat duk bidea... Bigarren ate huntarik berriz, kanporat eta libertaterat... Hire gogoetak egin-zkik. (Ate-zaina deitzen du)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Zure zerbitzari, jauna!

KONDEA: Pierra, Berterretxeko anderea sar-araz zazu... (Pierra jalitzen da... Berterretxeri) Otxoa egonen duk hemen hire zaindari eta zuen solasen lekuko... Eta, pentsatzen diat hire amari ez diokala salatuko nola bildua dukan begiko ubela hori... Nahi baduk haren bihotza oraino gehiago ilundu, aski diozkak behere hortako xehetasunak emaitea. (Jalitzen da)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Berterretxeko anderea.

OTXOA: Sar bedi.

MARISANTS: O, hi Mattin! (Nigarrez lotzen da)

OTXOA: Mintzatuko zarete zu hortik eta hau lekutik, elgarretarat hurbildu gabe... Presuneren erreglamendua hola da.

MARISANTS: Bainan, zer duk begiko ubela hori?... Zer egin haute, joka erabili?

BERTERRETX: Ez ama... Presondegirako eskaleretan lerratu naiz eta erori... Ez da hori fitsik.

MARISANTS: Ha, Mattin, izigarri zautak kondeak proposatzen duen hautu latza. Batetik libro Margarita gabe, bertzetik preso Margarita ez utziz.

BERTERRETX: Zoin eskualde behar dutala hautatu zautzu iduritzen ama?

MARISANTS: Ene bihotzak, agian libro eta ene ondorat bizitzerat etorriko haizela, ziok. Ene adimenduak aldiz, norbait hitakela lotu sailari bururaino jarraikiz.

BERTERRETX: Ama, ene hautua egina da... Norbait nahiago dut izan, zerbait baino...

MARISANTS: Bihotza lehertua, bainan barnez fier, entzuten diat hire errepusta... Berterretxen odola ez duk galtzen ari denborarekin, bainan suhartzen.

BERTERRETX: Ama, konde higuinaren zangopean lehertua dagon jendearen atzartzeko, norbaitek behar du xutitu, bere odolaz sinatzen badu ere.

MARISANTS: Hire odolekoak, egundainotik toki hautan, izan dituk jende xeerex... Kalbarioan zeruko ama bezala, hire sakrifizioaz nigarrez bainan hura onartuz, kausituko duk hire ama ere.

BERTERRETX: Milesker, ama, zure elez... eta milesker Jainkoari eman dautan amarentzat... Irrisku baita ez dugula beharbada buruz-buru berriz elgar ikusiko, galdezko akta bat nahi dautzut orai beretik egin.

MARISANTS: Mintza hadi...

BERTERRETX: Margaritari jakin-araz zaiozu ene azken pentsamendua harentzat izanen dela... Ez dut dudarik, hura ere eni leial egonen dela... Hori zure ahaletan bada, ama, galdatzen dautzut Margarita beti trata dezazun enekin Berterretxean sartu izan balitz bezala.

MARISANTS: Hala eginen diat, hiregatik eta ere, harentzat dudan estimuarengatik.

OTXOA: Burua galtzen ari zaretea?... Ez zaretea ohartzen zuen bizia errekaratuz, ez duzuela deus ontzen, ez Margaritaren sortea, eta ez zuena!

BERTERRETX: Ohorerik gabeko bizia baino, ohorezko heriotzea, sorte hobea da guretzat!

OTXOA: Zuen ele apainduak, ez dira enoxenkeria batzu baizik... Zer duzue onduko, hilak izanen zaretelarik?

BERTERRETX: Hiltze batzuk bizia ereiten dute... Ene heriotzearen ondorioak baliosenetarik izan ditazke biziko direnentzat!

OTXOA: Xoro frango ikusi diat ene bizian... (Irri mehar bat dariola) Hire heineko guti...

BERTERRETX: Bazine, zu ere, zure nausiaren zerbitzari zintzo, holako itsuskeriarik ez laiteke hemen gertatuko.

OTXOA: Ez ahal diat ene nausia ontsa zerbitzatzen?

BERTERRETX: Ba! Mutil batzu badira beren nausien iguzki eta bertze batzu, heien... muki.

OTXOA: Ene nausiak ez dik ni baino zerbitzari leialagorik.

BERTERRETX: Zure nausiak ez du zu baino zerbitzari etsaiagorik, egiaz eta ongiaz zerbitzatzeko orde, lausenguz eta gaizkiaz zerbitzatzen baituzu.

KONDEA: (Agertuz) Pentsatzen dut engoitik aski denbora izan duzuela zuen eleen erabiltzeko eta xedeen hartzeko. (Berterretxi) Zoin ate hautatzen duk, kanpokoa edo presondegikoa?

BERTERRETX: Libertatearen atea dut hautatzen.

KONDEA: (Arrunt lanotua) Ontsa duk!... Adimenduz ari haiz! Ez zauk dolutuko!... Kasko handiko gizona zuian hire aita zena... Haren zentzutik bildu dukala, erakusten duk egungo hautua eginez... Atxikak Margaritari buruz emaiten dautakan hitza... Utzak hura burutik. Nik ene hitza atxikiko daiat... Horra libertatearen atea, libro haiz... Segidan jali hadi. (Berterretx, emeki, goratik kondeari so eginez, presundegiko ateari buruz doa) Ez duk hori hire atea... Bertze hau duk!

BERTERRETX: (Fermuki) Ez jauna... Ez naiz tronpatzen... Ene aitak erakutsi dautan libertatearen atea, hau da!...

KONDEA: Zer?... Zer haiz?... Nitaz trufatzen?

BERTERRETX: (Boza larrituz) Gizona egiazki libro da, ez gorputza libro. Ez dut onartzen zure merkatua... Esteka-atzu, nahi baditutzu, ene zango-eskuak... Bainan gogoa libro nahi dut... Gogoa da gizonaren zimendua... Gogoa libro izaitean da egiazko libertatea.

KONDEA: (Oihuz) Zer!... Ukan zafraldiak, begi uspeltzeak ez hau oraino hezi... Hanbat gaixto hiretzat... Turko... Nun haiz, Turko? (Agertzen da)... Gizon hori hiretzat... Nahi dukana egizak hortarik! (Turkok estekatzen du. Marisants nigarrez dago)

BERTERRETX: Madarikatua izan bedi bere amaren aintzinean hola semea tratatzen duen gizona...

KONDEA: (Amari) Eta zu!... Kanporat hemendik!... Aski badut begien aintzinean jasanik holako bipera xitatu duen ama... Kanporat, herresta!

MARISANTS: (Semeari) Seme, egin zak gogor hola... Hitaz fier nauk. (Kondeari mespreziatuki) Buruzagi kotillunkari, jende xehetarik den ama batek mespresatzen zaitu.

KONDEA: Kanporat!... (Berak pusatzen du) Herresta kopetadun zirtzilak! Asea nauk zuen ele putz-hantuez... Luzegi diat pazientzia zuekilan harturik... Orai, jastatuko duzue ene mendekioa.

TURKO: Jauna, joaiten ahal duta? (Berterretxez mintzo da)

KONDEA: Ba... Errana daiat oixtian... Hiretzat gizon hori... ez zezakeiat gehiago jasan begien bixtan.

TURKO: (Kontentu larri batekin) Bon, bon, utz-azu ene gain! Nik badut hunentzat zintzurra leuntzen duen salda bat hauta... (Berterretx kanporat pusatuz) Ale hator bazkaiterat behere hortarat! (Jalitzen da)

OTXOA: Nausia, uste dut goizegi Berterretx ematen diozula pazkatzat Turkori.

KONDEA: Zertako derasak hori?

OTXOA: Ixtantean, Margarita hemen izanen da... Parte on bat, Berterretxengatik heldu da... Margaritaren biltzeko, Berterretxen beharra izan dezakezu oraino ere... Beldur naiz, Berterretx hila kausitzen badu, Margarita zuretzat jazarkunde izigarri batean jar dadien... Zer gerta ere, hobe laiteke gizon hori bizirik beiratzea.

KONDEA: Ba... Arrazoina duk naski... Habil beraz berehala Turkori erraiterat gizon hori ez dezan hunki!...

OTXOA: Ba, hoberenik. (Jalitzen da)

KONDEA: (Bakarrik) Hau bizia!... Bon, zeri lot orai?... Ha ba... Sarriko festa zertan ote dugu?... Haatik, Margarita lehen... Ontsa errezebi dezagun. (Ate-zaina deitzen du)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Zure zerbitzari, jauna!

KONDEA: Pierra, errozute ene bi dendarieri, ene festa egunetako jantzi ederra ekar eta prepara dezaten... Musikariari ere, errozu jin dadien, apur baten buruan.

ATE-ZAINA: Zure zerbitzari, jauna. (Jalitzen da)

KONDEA: (Bere baitan) Zure zerbitzari, zure zerbitzari!... Nundik jalia ote du horrek hizkuntza zeremoniatu hori, nardatzen bainau bere horrekin! (Otxoa sartzen da braukoan) Eta?... Nola hartu du Turkok?

OTXOA: Erotu zaut... Segidan heldu dela zu aurkitzerat, gibeletik dut!... Otoi, ezti-zazu!

TURKO: (Sartzen da, kopeta galernatsu) Jauna, ene kargua uzten dut... Ene ordaina atzeman dezazun, abisatzerat heldu naiz.

KONDEA: Zer duk, gaizo Turko? Zer duk, hola kexu izaiteko!

TURKO: Ez naiz ni haur bat, erabiltzen nauzun bezala ibiltzeko. Dudarik gabe zerbait baduzu ene kontra, ni hola desohoratzeko!

KONDEA: Zer derasak?... Zer desohore emaiten daiat nik?

TURKO: Ba, presonerak arrunt gaina hartuko daut, ikusiz ez dudala hari eskua hedatzeko baimenik. Jada trufa egina daut... Orai bietan eginen baitu...

KONDEA: Zer trufa egin dauk?

TURKO: Ba, «tokero beltza» erraiten daut!

KONDEA: (Erdi irriz) Bon, bon, ez hadila kexa... Eni ere «Potzo» erraiten zaitatek.

TURKO: (Irriz) Ba, ba, egia da...

KONDEA: Bon! Errak, Turko, hi ene zerbitzari leial bat haiz, eta adixkide on bat... Ez hadila kexa Berterretx xoro horren erranez. Bentzutuko duk eta bere espantuak sartuko diozkak. Bainan ez duk oraino hortako tenorea... Hartzak pazientzia... Azken hitza hire izanen duk... Errak, eta... sarriko festa horri buruz apailatzen ari hiza? Pentsatzen diat pazko bezpera hau ontsa ohoratuko dukala!...

TURKO: (Loriatua) Ba, desafioa igorria diotet soldado guzieri, zoinek pitzarretik arno gehiago edan, norbaitek ehun konta artean.

KONDEA: To... Zahagi bat arno hire alde pariatzen diat nahi duenari... Bon... Orai, habil beheiti, eta hago deskantsuan... Eta, sarri artio, Turko!

TURKO: Ba, sarri artio, nausia! (Jaliz)

OTXOA: (Irriz) Zoin abilki dakizun, zuk, jendeen biltzen!

KONDEA: Ba, jende hainitz, haurrak bezala dituk... Ez hadila har heiekin arrazoinka, bainan utz-aitzik barneko suminduraren berduratzerat... Horrek berak purgatzen eta deskantsatzen ditik. Eta, hola arindu ondoan, olio xorta bat ixurtzen badiotek goxagarri, zauriaren gainerat, arrunt hire kideko bilakatzen dituk.

OTXOA: Hola jendeen hartzeko, behar da gisa hartako jitea. Nik jite hori ez dut.

KONDEA: Bon... Horiek guziak hola, ixtantean Margarita hemen izanen baitugu, hik eta nik behar diagu behere hortarat itzuli bat egin... Sarriko festa zertan den ikusi... Eta, soldadoak apailatu ohorezki errezebi dezaten Margarita zubi aintzinerat helduko delarik...

OTXOA: Nahi baduzu, nihaur han egonen naiz haren errezebitzeko...

KONDEA: To... Ontsa lukek!... Ba zerbitzu hori egin dezadak. (Ate-zaina deitzen du)

ATE-ZAINA: (Agertuz) Zure zerbitzari, jauna.

KONDEA: Musikariari eta bi dendarieri errozute, ene beztitzeko puskak prepara ditzaten hemen berean eta egon diten ene goait.

ATE-ZAINA: Heldu dira preseski!

KONDEA: Bon, ontsa da... Abisa-atzu... Haugi, hi, Otxoa! (Jalitzen dira)

OIHALA