III. ATALA

(Irudi-tokiya Txinpartaren etxe aurrea da; ageri bedi eskerretan atari bat sutegi antzera; an eta or, oi diran tresnak; tarteka-tarteka entzungo dira barendik datozen mallu-ots banaka batzuek.)

I. IRUDIA

Andre Joxepa eta Txinparta.

JOXEPA: Jainkoak dizula egun on Joxe Leon.

TXINPARTA: Baita zuri ere Andre Joxepa. Elizako asmotan?

JOXEPA: Bai jauna; nere oñak eman al nauten bitartean ez nuke nai oitura on au gaidu. Jainkoari eskerak oraindiokan ibiltzeko diña naiz; bai, bai, motel, motel, banua...

TXINPARTA: Zoaz ondo; gero arte.

JOXEPA: Ez, ez, esan nai nuen alegia poliki, nekez, bañen iñoren laguntzarik gabe joan neikela. Ia, San Martiñetatik onera —eta biyar zortzi da olentzaro— bein bakarrik uts egin det mesetara joateaz. Ja! ja! ja! ez al da ala?

TXINPARTA: (Sakar) Ez dakit, ni ez nazu leyotik begira egoten. (Berantzat) Ori dek berriketako gogoa.

JOXEPA: Ez al dezu ongi lo egin edo zer?

TXINPARTA: —Zer arrayo ajola ote zayo— Pxe! bai ainbestean.

JOXEPA: Nik ez ba; bart amabiyak jo eta beriala zarata baizan emen inguruan. Norbait laisterka, igesi, baletor bezela. Zu al ziñan?

TXINPARTA: —Birika!; onen galderak apaizak pazkoazkoa egitea joan-da botatzen dizkidanak baño txatxugoak dituk.— Esna al zeuden?...

JOXEPA: Ez oso lo beintzat; ni gauza ona naiz.

TXINPARTA: —Sorgiña!—

JOXEPA: Ea, sentitu nuen ementxe gelditzen zala eta zalaparta askorekin atea idiki eta itxi ondoren ixil eta paketsu dana gelditu zan. Nere artean nion: ez da gaizkillerik; nagusiya bera noski...

TXINPARTA: Badakizu, illargia betea zala-ta joan nintzan ikusten...

JOXEPA: Illargi betea Joxe Leon!! oraindiokan ilbera doa-ta. Atzo puntu-puntun adarretan zegoan...

TXINPARTA: Ori ba, ori; adarrak ikusten.

JOXEPA: Ori gizonak!; ja! ja! ja! eta adarkason bat eman al zizun oin larri laisterka itzultzeko?

TXINPARTA: —Oraintxe zezenak arapatu natxok— (Gogo txarretik par-egiñez) Ja! ja! alatsu... Ez bestela otz zegoan, oso otz... —zer esango diot— eta...

JOXEPA: Gero enetxua! tximista egiñian etorri ziñan.

TXINPARTA: Bai or nabil korrika-apustu txiki bat egingo edo ez ote detan egingo. Ni eta beste lagun bat eta sayo bat egin nuen baezpa.

JOXEPA: Zeñekin? zeñekin Joxe Leon?...

TXINPARTA: —puf! zeñekin esango diot? Atso eu Amezketako euliak baño astunagoa dek— zera! nola?... ura!

JOXEPA: Saldabero Azkoitiarrarekin ala?...

TXINPARTA: A! bai.. noski; Azkoitiarrarekin; ezin oroitu nintzan. Banua, banua, or barruan zai dauzkat-ta. Zoaz...

JOXEPA: Bai, bai, bañon apustua eta nundik nora?

TXINPARTA: (Sotin luze bat egin ondoren) —Azkeneko botara— Utsa; Elizatik Bengoetxeraño jun-etorriya.

JOXEPA: Luzea eta gogorra da apustua; eta noiz ori?

TXINPARTA: —Birika!; beñere ez!— Andre Joxepa!; mesa galduko dezu ortik aurera bazuaz. —eta nik apustua—

JOXEPA: Izana! bai bai, banua (Dijoala) Joxe Leoni azkoitiarra korrikalari bizkorra da gero... Ja! ja! ja! Zu ere gizon gordiña zaude.

TXINPARTA: Gordiña e? —Ik prejituko nauk aguro ez baua— Urte asko urte asko dauzkat arin izateko; eta gañera lan asko egiña naiz...

JOXEPA: (Eskutatzen dala) Dagoaneko negarrez. Ez daukazu nere urteak arrapatzerik ja! ja! ja!...

TXINPARTA: —Ez da zure mingañarik ere!—

JOXEPA: Agur agur; gero arte (Bijua)

TXINPARTA: Zoaz Jaungoikoarekin!...

II. IRUDIA

Txinparta.

TXINPARTA: Nolabait joan zaiguk andre Joxepa ori! Alare! Zer esan dizkiot ordea korrika apustua dela-ta... Birika! Moldakaitza nauk gezurrak sumatzen Joxe Leon! toki onean sartu aiz... ez, ez ni txarretik okerrera niak. Bartkoa astu gabe eta ara berriro ni parregarri! Zeñekin eta Saldabero azkoitiarrarekin!... utsa; «Akiles» esango bagenu bezela; ona dek be ukatzeko. Bai zera!; apustu bat jokatze arren, bere gerizpearen aurka korri egingo like-ta. Eta andre Joxepa bitarteko! Estuasun batetik irten eta bestean sartu! Andre Joxepa zuzenean berangana ziak neri aitutakoa adieraztera. Emen nagon bezela! Ta orixe bakarra bear nike; ni erriko albaitero jauna! zer galdua bazeukat; arlote orrek ez...

III. IRUDIA

Txinpara eta Martin Joxe.

MARTIN JOXE: (Eskaratzetik) Nagusi jauna?; astu egin al zaizu?

TXINPARTA: A! ez, ez; bart gaizki asi eta biramonean bizkargañeko eltze au nun dabilkiten jakin ez... Baniak!

MARTIN JOXE: Zer perrak ipiñi bear dizkiot Errekalderen iriei?...

TXINPARTA: Betikoak!; zer ba?...

MARTIN JOXE: Oñazpiak odoletan eta ziaro gaiztotuta dauzkate-ta...

TXINPARTA: Orduban ipiñi dizkiotek nere alabaren jai eguneko oñetakoak. Zera i! Oraindiokan orretan aiz!... Tira!... burni biziaz igurtzi eder bat eman beyotek eta ez zeukatek aitzekirik...!!!

MARTIN JOXE: —Zapatari leguna!; oñutsik ibiltzea obe liteke.— Ongi ongi; a! Ormaetxeko neska koskorra etorri da esanez, bei bat iru egun oyetan jangurarik gabe daukatela; asto zarra berriz, agiñeko miñaz; eta Joxe Domingo aitona kukurutxo estulaz...

TXINPARTA: Iru; ez al dute senide geyago gaxorik?

MARTIN JOXE: Ez du beintzat besterik aitatu.

TXINPARTA: Ondo zegok; esandakoa egin zadak ba! ni etorri bitartean. Gero arte ba. (Bijua)

IV. IRUDIA

Martin Joxe, Lorentxo eta Pernando.

PERNANDO: Txinparta ez zegok; etxean ez badago beintzat...

LORENTXO: Onek jakingo dik nora joana dan. (Martin Joxeri) Aizak i!?...

MARTIN JOXE: Egun on! jaunak!; baizeratela e?...

LORENTXO: Nagusia noruntz joana da?

PERNANDO: Aspaldian?

MARTIN JOXE: Ez al dezute ikusi?; oraintxe ateratzea egin du ta...

LORENTXO: Bai ote? emendik orduban!

PERNANDO: Zaldiz ala oñez?

MARTIN JOXE: Zeñeri erantzun bear diot lendabizi. Bata besteari txanda ezin arturik zabiltzate-ta.

LORENTXO: (Pernandori) I ixilik ago!; galdetzeko ni naikoa nauk.

PERNANDO: Bai baño zaldi gañean joana bada...

LORENTXO: Ez ziok ajolarik!; ola lenago itzuliko dek!

MARTIN JOXE: Dana dala, gaur gutxinaz eguardi arteraño ez.

LORENTXO: E?; eguardi arteraño? Abil! ua billa!; ez dek urruti izango. Esan akiok bere lagun zarra Lorentxo emen daukala zai eta...

PERNANDO: Etorri dedilla lenbailen!

MARTIN JOXE: (Nagi, nagi) Ni gero nagusi bat bakarran morroya naiz eta arak aginduba nauka sutegia ez iñola ere usteko.

LORENTXO: Jakiña!; bestela auzoko sagardotegian egun erdia igaroko uke-ta.

MARTIN JOXE: (Asarretuta) Zeñek esan du? Egarri ederrakin badakit nik or sutegitik atera gabe egoten.

LORENTXO: I? noiz?

MARTIN JOXE: (Parrez) Gaur bezela arditerik gabe nabillenean.

PERNANDO: Ori dek poliki eta gizakeriaz eskupekoa eskatzea; ez da «prantzestarra» balitz ere.

LORENTXO: (Martin Joxeri emanez txanpon batzuek) To! to! ua; etortzeko askar, aguro!

MARTIN JOXE: Bai, bai; etxean norbait gaxo al daukazute?

LORENTXO: Etxean ez; ikulluan! ua!... (Dijoa Martin Joxe)

V. IRUDIA

Pernando eta Lorentxo.

PERNANDO: Ikusi al dek? ba, ba, ba.; gero ziotek zoroa dala ta; azal ona!

LORENTXO: (Ben, ben) Pernando?!

PERNANDO: Zer bear nauk Lorentxo?

LORENTXO: Aurena aurrena beat diat ik ondo entzutea esatea noana.

PERNANDO: Asi nere belarriak asetuko diran arteraño; baago apur baterako ez nauk ba belarrimotza baizik euskalduna!

LORENTXO: Beidok; ez pipa jo ire belarri eta belarriondoarekin; ez dek zorakeria; badakik zer aizek jaurti gaitun onuntz...

PERNANDO: Ego aizeak etxe ontako uso zurian billa.

LORENTXO: Baita!; ziri berriz; gero iri azken on bat irixtea neri bezin onurakorra izango zaik. Orregatik; Txinparta datorrenean eta urruti ez dala deritzayak kontuz ire mingañaz.

PERNANDO: Ondo gordeta zegok bai; nere kontu, ez dek irrixtatuko!

LORENTXO: Ori bai; noizean bein iri-partxo bat edo beste donkitu nai badiok; ondo zegok; bizkarrondoan zaplasteko legun batzuek, adizkidetasuna erakusten ditek eta ez zaizkiok gaizki etorriko; eta orobat ortzak estutuaz eta begiak zerurontz igota, Errege aitatzea, errege Karlos zaspigarrena Fueroak, lege zarrak eta Euskal-Erriya...

PERNANDO: Ori dek «komeriya».

LORENTXO: Ez ziguk kalterik egingo baizik lagundu izugarri gure asmoetan.

PERNANDO: Ori dek etorriya ori!; egitazko sasi-letradua! ederki mintzatu aiz!

LORENTXO: Gero ere ba, itzegiten neri utsi. I itzetan zurra izan ai! oso zurra!

PERNANDO: Zurra? bai, bai ortatik kondarrarik ere utziko ez diat baezpa. Erriyan dagon guztia aituko diat beintzat. Noski!; ondorengoan i neretzat nere lan au ordaintzen esku zabal zabala izan aizen.

LORENTXO: Pernando; gutxinez iru ontzako.

PERNANDO: Txokolatetan?...

LORENTXO: Urre zarretan!

PERNANDO: Urrea izan ezkero, berria ere berdin zayak.

LORENTXO: I beti berrizale.

PERNANDO: Ez, «progesista».

LORENTXO: Ai beltza!...

PERNANDO: Beste «karkapunta».

LORENTXO: Lanean asi bañan len ez diagu alkar asarretu bear, bestela, kaxo motel! nere semearen eskontza ire urrea eta danon ametz gozoak. Ik azalez ba, gañetik bakarra bada ere guretarra, karlatar amorratua bezela ageri bear aiz!

PERNANDO: Ondo zegok; ez ba neri azala urratu bestela...

LORENTXO: Ba, jarraituaz lengoari, nik nere semea Txinpartaren alabarekin eskondu bear diat; ik badakik organista txepel ori aurreratu egin zaidala eta nik bultzaso bat emanaz atzeratu eraziko diat, galeraziaz eskontza ori; nola? entzun!...

PERNANDO: Apaizari baño gogo geigoz.

LORENTXO: Atzo arratzaldean, Joxe Leon Txinpartari idazki bat, karta bat bidali nitxuan, gezurrezkoa, gure alderdiko agintarien, aundikien batek bidaliko balioke bezela, esanas, nola erregek eta jaun altsu guztiok ikusiaz gauzak oso ondo guretzat zeudela, erabaki zutela laster mendira ateratzea.

PERNANDO: Makulukin atera gero, azkenengo jipoia ez zaizute oraindiokan guztiz sendatu-ta.

LORENTXO: (Asarre) Utsi didak bukatzen! Ba, bein ortan jarri ezkero ez zuen ezer kostatzen ta erregeren aginduz erriko mutillaren buruzagi izendatu diat; eta au zergatik uste dek?

PERNANDO: ???

LORENTXO: Ba mutillaren buruzagi izanda ezin dik iñola ere utsi bere alaba etsai bategaz eskondu dedin. Poli organista ez dek gutarra, ez da nai ere! eta ara or nola nere semea Txinpartaren alabagaz eskontzeko zorian arkituko dan. Jainkoak nai badu. Zer deritzak?

PERNANDO: Karlatar guztiok maltzur talde bat zeratela. Karlos zaspigarrenak bide ori bera zemakik Españiko erregea al izateko. Ez au errege, ez ire semea senar.

LORENTXO: Motel! ago ixilik!

VI. IRUDIA

Lengoak eta Txinparta.

TXINPARTA: (Bat-batean sartutz) Kaxo!; zer bear nauk olako arduraz?

LORENTXO: (Atzekoaldera egiñaz) A! poztutzen nauk etorri aizean!

PERNANDO: Egun on jauna!

LORENTXO: (Eramanaz berekin txoko batera txamarratik eutsita) I? jakin al dek?

TXINPARTA: Zer ola?

LORENTXO: Azkenengo albisteak diotenez, laster, beriala aguro, mendira ateratzea goazela, eta i erriko indarraren buruzagi...

TXINPARTA: (Eskuaz aua ixten diola) Pxe!... ixo!... (Fernandori beidatuaz) Zeñen aurrean gaudezen ez al dek begiratzen! Beltz bat!

LORENTXO: Bai zera!; guretakoa dek orain.

TXINPARTA: Birika! Noiztik?, nork biurtuta?; inpernuko etsaiak baño gaiztogoa dek-ta.

LORENTXO: Nera semeak motel; eta ez bera bakarrik, beste lau edo bost erdi arrapatuak zeuzkak.

TXINPARTA: Egitan?

LORENTXO: Emen nagon bezela!; erriko gasteditik ez dek bat bakarra ere geldituko ire mendean egongo ez danik. Ondo ziak, ederki!; (Pernandori deituaz) onek esango dik bestela. I Pernando?...

PERNANDO: Bejoindezula! buruzagi kementsu ori. (Agurtuaz gudari antzera). Orain arte bide okerretatik ibilli banaiz ere, emendik aurrera —Lorentxoren seme bizkorrari eskerrak— naukazu zure mende. Gora Karlos zaspigarrena!!

TXINPARTA: Ixo! ixo! ez sutu; gerok jaso bear degu errege gure besoan indarraz. (Lorentxori) Bikaña dek gizona!

LORENTXO: Izugarri! Ba ez zegok astia galtzerik, ondo egin bear badira gauzak. Azkeneko deia etoriko danerako neurri guztiak artuta egon bear ditek; gizonak erne!

TXINPARTA: Ori! ori!

LORENTXO: Dana gertu,... eta tatari!!! Joko dutenean...

PERNANDO: (Gudari antzera ibilliaz) Bat,... bi, bat,.. bi, iru,... lau, bat... bi...

TXINPARTA: (Deadarka) Eskerrera!... eup!... geldi!! (Besotik etsi beyo) Geldi geldi! ori dek gizon sutsua!... Eta zer neurri deritzak lendabizi artzeko!...

LORENTXO: Nere iritxi motzean lendabizi, gain-gañetik, auxe: mutillak, gure gastedia pozik euki.

TXINPARTA: Baita, ondo esana; biyar ba Batzokian zagiardo bat eta gasta ta ogia ugari izango ditek. Jan eta edan dezatela geroko barauan ordañez; oso zuzena dek.

LORENTXO: Kaltegarria zuzena baño.

TXINPARTA: Zergatik?

LORENTXO: Ez dakik ba gastan usayean eta ardoa merke edate arren salkindarien bat gure artean sartu ditekela; gañera, gero bearko degun dirua botatzea ez dek egokia; azkenez, gasta ta arduaz gasteai sabela beteko zayotek biotza ordea utsik geldituko dek...

TXINPARTA: Zer gura dek bai?; titiya ta musu bana bakoitzari ematea!...

LORENTXO: Orrenbesteraño ez; ik ezer gutxi egin bearra daukak; ire alabak asko. Joxe Leon! zer berriketa ez liteke egingo mutillak, ire gizonak, ikusirik bere buruzagiaren alaba ume etsai ta ustel batekin, ajolagabea! eskontzetako dabillela?...

PERNANDO: Esango luteke; zer buruzagi da ori bere alabari agintzen ez diona edo onek obeitzen ez duna?; guri ere ez ba. Eta (Bira erdi bat eskerretara eman beza) bira bat eskerretara eman eta ospa!... mutillik gabe!

TXINPARTA: Jaunak! nere baimenik gabe dabil; ez da eskonduko ez.

LORENTXO: Gizon bat aiz!

PERNANDO: Ez nola naikoa! (Bizkargañean zaplasteko bat eman beyo)

LORENTXO: Buruzagiaren alaba zure menpian egongo dan gizaseme kementsu ta yayonantzat; ori da oitura eta antziñako kondairak ori bera egin zutela, dio buruzagi ospetsu guztiak. Nola Napoleonek, bai Zumalakarregik...

PERNANDO: «Santa Cruzek»...

LORENTXO: Motel Santa Kruzek alabarik ez zian, apaiza uan-da.

PERNANDO: Besterenak agintzen zizkian ordea.

TXINPARTA: Ez beldur izan alde orretatik; nere alaba zoratu xamarra zebillek bere organista orrekin bañan orain beintzat ez dek eskonduko. Gero Lorentxo, ikusiko diagu zer datorren...

LORENTXO: Ekaiak bosteko ori! (Eskua luzatuaz)

TXINPARTA: Oso gogoz.

PERNANDO: Noski! biyok senideak izateko jayo zerate.

LORENTXO: (Orduari beidatuaz) berandu dek! au dana oso ondo zegok, bañan guk beste neurrik artu bearra zeukagu, beraz...

TXINPARTA: Nik Ormaetxetik deia izan diat; nere zai izango dituk onuskero.

LORENTXO: Lagunduko diagu zubiraño. Goazen ara aldera.

PERNANDO: Goazen ba! (Bijuaz)

VII. IRUDIA

Poli bakarrik.

POLI: Ori egunak!; au ez dek bizitzea!; atzoko gaua! neretzat txarra zegon otzaz —eta zergatik ez aitortu— neukan beldurraz! Bañan nere aitagiarrebak zer zan ura! Kiskurtuta negoan estalpetik, lendabizi itz banaka batzuek aitu nituen; bera zan noski! Geroxego, deadarrak, oyuk; andik pizka batea itotzeko edo iltzeko zorian norbait dagonean bezela, alaka deitzen zidaten. Poli! Poli! nere izena; alako batean berriz nun igartzen detan, norbait laisterka igesi, tximista egiñian zijoala! Antziak eta baziak!

        Gauza guzti oyekin ez nintzan oroitu ez Garbitokiko animarik ez etsaik zanik; eta gaua ez det esango ondo bañan ainbestean igaro nian. Gaur berriz goiz asko ez banaiz ba jeiki onera etortzeko... Ez diat geyegi arrotu bear nere burua! ta itzik ere ez diat aitatuko zarraren aurrean asarretu ez dedin. Berak bai zera! ez natxok ez atzo lez etxetik jaurtiko...

        Nere andregayari deitzea niak... ez, ez. Lenago Martin Joxeri galdetu bear zuat nagusiya etxean ote dan. Eup! Martin Joxe!...

MARTIN JOXE: (Barrendik) Nor da?

POLI: Gotik ari aiz e? Nagusiya ateria al da?...

MARTIN JOXE: Ez etxean, ez emen, ez da beintzat.

POLI: Ori jakin hai nian ba; eskarrikasko ta bero arte!... deitzea niak (Txistu-otsa beatzaz ateriaz) fii.. fii... aitu dik... baizetorrek.

VIII. IRUDIA

Poli ta andre Felixa.

FELIXA: (Sarturik) Egun on Poli!

POLI: (Arritu kiñu bat egiñaz) Jainkoak dizula zuri ere etxekoandre.

FELIXA: (Ben, ben) Noiz etorriko ote ziñan zai negoan.

POLI: Ni ba goizetxo zala ta zubek oraindiokan etxeko zeregiñetan egongo ziñatela-ta ez zait ondo iruditu lenago etortzea bestela...

FELIXA: Nere senarrari egin dioten jokubak ez du izenik! Erriko idazkari, sasi-letradu ajolakabe orrek. Orrek! petrala!; ez du izenik!

POLI: Ez dakit ezer!; adieraziko bazenidazuke?...

FELIXA: Lorentxo «sekretayo» zital orrek ez du bebi onez ikusten nere alabagaz eskontzekotan zabiltzan...

POLI: Betaurrekoak jartzea ditu! A! Margerite bere semearentzat nai al lukee... Orra nun ateratzen zaidan beste galazpen bat!...

FELIXA: Ez enetxua!; gure Margerite ortarakoxe dauxagu!; koipegarri orrentzat! Ni bizi naitzen bitartean zuretzat bakarra izango da.

POLI: Eskarrikasko andre Felixa ta Jaunak tarte luzeko biziya eman bedizu!...

FELIXA: Zer ote da, lotsarik ez izatea; atzo karta bat bidali zion —ez noski bere izenaz,, nik badakit ordea zer usten zun?— idazki bat esanez alegia karlatarrak beriala mendira atera bear zutela —badakizu, gezurra ta aitzekia ugari— ta nik ez dakit zenbat gauza geyago, beintzat agintzen zion, ola agindu bere alabari gebendu zizeyola zurekin eskontzen...

POLI: Nik dakidala beñepein iñori kalterik egin ez diot eta ara nundik etsayak alde guztitatik ateratzen zaizkidan.

FELIXA: Ez batere kezkarik izan Poli; ikusiko dezu erle ipur-zuri guztiak nola uxatuko ditudan...

POLI: Zer ote da lore eder, gezati bat etxe barruan eukitzea...

FELIXA: Makiña bat lan eman dio bere amari ezin zaindurik, eta oraindiokan...

POLI: Nik uste nuen ba bart igaro detan otz, eta naigabeaz, lore eder ori ondo irabaziya neukala...

FELIXA: Poli! ez deyazula aitatu bartko gertaerik; oroitutzeak bakarrik min ematen dit Jesus! geroxego ere beta izango degu!... gogo eta biotz guztiz bemozut nere alaba zure aldamenean beñere igartuko ez dala badakidalako.

POLI: Ez dakit zuri nola bear añako eskerrak eskeñi; zure zabaltasunagatik betiko zorretan gelditu aritzen nazu. Gure zorion estiatik zati aundi bat egunero jan dezazun aleginduko naiz...

FELIXA: Banekien seme on bat izango ziñala...

POLI: Nik berriz nere aurrentzat amona oberik ez nezake aukeratu...

IX. IRUDIA

Lengoak eta Margerite.

MARGERITE: Amatxo!... (Poliri beidatuaz arrituta) oi! Poli...

FELIXA: Emakumea ez zaizan izutu; emen zegok Poli oso osorik.

MARGERITE: Ikusten det bai; zer moduzko gaua igaro dezute?

POLI: Nik arras ederki Margerite!; zure aitari galdetu bear...

MARGERITE: Animak ez ziran ageriko?; Oi ikara!

POLI: Ez, ez.

FELIXA: Begira!; ez dezazutela ortzaz geiago itzegin eta gutxigo aita datorrenean ondorengo onarik ekarriko ez du-ta; joandakoa astu, naikoa da.

MARGERITE: Ez ba, ez ama.

POLI: (Margeriteri) Jakin dezazu bakarrik, zure amak esan dit-ta, emendikan aurrera aldapa-bera bide eroso batetik apaizaren «beinkazioa» artzea goazela.

FELIXA: Nik ez det orrenbeste esan.

POLI: Nik asmatu egin det ordea.

FELIXA: Biok ere asmatzalle onak zaudezte, zaudezten ez!; ez ziñaten ba atzo goizean asi, ta azkenean beriarekin atera!...

POLI: Zer nai dezu ba; ikusia zegon alkarrentzat jaioak giñala.

FELIXA: Oso urrutira ikusi zenduen.

POLI: X-en izpiaz!; zure babesean Andre Felixa ta zure izpi onaren bitartez illuntasun gorrinean ere azken on au argi ta alai nekusen...

FELIXA: (Norbait datorrela kontu-artuaz) Zer biko dator or?

MARGERITE: Ara!; andre Joxepa dator beste gizon batekin.

X. IRUDIA

Lengoak, andre Joxepa ta Azkoitiarra.

JOXEPA: Emen dakarkit beste «korrikalariya». Ja! ja! ja! ta ukatu egiten du nik diana ez baneki bezela. (Azkoitiarrari) Gezurra gero? 7-n aginduan galaziya dago...

AZKOITIARRA: Bañan emakumea, nik ezertxore ez dakidala, bestela zergatik ez jokatuko nioke «bentaja» puzka bat eman-da gañera.. Tira! nun da bera?; galde diogun!

FELIXA: Zer zabiltzate?

POLI: Orain ere andre Joxepa mutil zarrakin.

MARGERITE: Ta orixe da apaña andre Joxepa!; neskatil gaste bat diruri pizkor, pizkor.

JOXEPA: Bai, bai, oraindiokan dantzatuko nintzake lagunarik banu...

POLI: Ara or Azkoitiarra!...

AZKOITIARRA: Azkoitiarra bere garayean dantzatu uan bear aña; ta ez zuan makala; orain berriz txorakeri oyek utsita naiago dik, eltze on bat, «kapia» ta txiki erdi bat patar; iru Jainko ta bat bakarra egitazkoa, apaizak esaten duan bezela. Egunero ez dek ori bezelakorik!

POLI: Ori dek «Teologi» polita.

AZKOITIARRA: Oldokiya? Aspaldiar ez diat jan; aspo batek baño aize geigo bota azten zidak. Nai dunantzat!

POLI: (Parrez) Atzetik edo aurretik?

AZKOITIARRA: Nun baitetik bai.

FELIXA: (Azkoitiarrari) Ez jaramonik egin gaste oyei; zu zirikatzeko gogua daukate-ta.

AZKOITIARRA: Senarra etxean al daukazu?

FELIXA: Ez, aspaldi xamar atera zan. Zer ba?

AZKOITIARRA: Ez, dakigu ba, andre Joxepa ori etorri zait esaten zure senarrakin korrika-apustu bat egitekotan nabillela. Ez dago gaizki, bañan arritu nau nik aurretik ezer ez jakiteak eta emen nator egia zer ote dan edo...

FELIXA: Nere senarrakin! ez da egia izango; andre Joxeparen gauzak.

JOXEPA: Bai e?; senarrak sarritan ez zaituztete gaizki «ingañatzen»; ortarako eskondu!; Jainkoari eskerrak obeto gelditu giñan gelditu giñan bezela.

FELIXA: Neri ixilik euki ote dit ba?

JOXEPA: Ixilik?, nik ala uste. Sayoak, iñarkunak, gauez egiten ditu ta ez oso goiz alajaña! Bart, amabiyak inguruan zetorren laisterka, neronek sentitu nuen, eta gaur goizean berak diana adierazi dit.

AZKOITIARRA: Arrenepola! nere diruak errex irabazi nai ditu; ez ba, gaurtik neronek ere ari bear det ibiltzen.

FELIXA: Bañan... Poli? aitzen al dezu diotena? ez det siñisten!

POLI: Ez dezazula siñistu ez, emen beste eskutapen bat dago; (Berakin ertz batera joanez) Nunbait andre Joxepak sentitu edo ikusi du zetorrenean errotako ibillalditik eta emakume benetako bat bezela jeiki bezin aguro etorriko zitzaion galdezka zer zan, eta nundik, nola, noraño eta berak aitortu ez arren egia lotsagarria edo zalla irudituta, gezurra bota dio. Gero andre Joxepak diana nastu du.

FELIXA: Bai bartarratzeko jasokunak ez digu ondorengo onik ekarriko! (Urbilduaz)

AZKOITIARRA: Beldur al zera etxea ondatuko dizunik? Milla bat erreal gora bera!... Zubek aberatsak zerate! Ni berriz aspaldi ibilli gabea ez naiz lengoa.

FELIXA: Zu beti apustu zale. Ez ba nere senarrakin ez dezu jokatuko!

AZKOITIARRA: Ezetz? berak nai badu zergatik ez; ara nun datorren...

XI. IRUDIA

Lengoak, Txinparta ta Martin Joxe.

TXINPARTA: Zer dala-ta emen orrenbeste «jende»?

AZKOITIARRA: Danak zure zai!

JOXEPA: Bai, bai, orain ikusiko da eta garbi jarri ere bai, nik egia esan detan edo ez; zure emazteak ez dula siñistu nai! Azkoitiarrarekin apustua dezula.

TXINPARTA: Nik? —Auxe bakarra palta nian— Begira nik ez dizut olakorik esan; zuk gorreriya, edo bestela itzak buruz bera belarrira sartzen zaizkizu (Asarre) Ez daukat berriketarako gogorik; utsi nazute pakean! alde emendik!...

FELIXA: Gizona gizona, oso sakarrondo zatoz; lagunak beñere ez dira ola etxetik botatzen.

JOXEPA: Nik ez det ba sumatu; garbi asko esan zidan.

AZKOITIARRA: Banegon ba emakumen batek apustu onen bat egingo ote zidan. Dana dala barkatu txarrera artu badezu. Ikusten det emen apustuako zaletasun gutxi dagola! (Joanez) Urren arte!

JOXEPA: Nire banua orduban, baña Jainkoeren aurrean ere ziña egingo nuke nik bere ezpañetatik entzun nuala berri ori...

FELIXA: (Bere senarrari) Ondo iruditzen al zaizu bi aizkide etxetik irteten ustea kristauak ez balira bezela; gañera erritarrak eta zintzonetakoak, berak balute bezela zure gaurko zoritxarraren errua; gelditu zaitezte ba apur batean eta gure lagunak zeraten aldetik jakin eta zabaldu dezazute emen jai dana (Bitarte ontan Poli ta Martin Joxe ari dira abots ixillian eta talde batean bilduta edesten gertaera, Andre Joxepa, Azkoitiarra ta Margeriteri)

TXINPARTA: Zeñek adierazi dizu?

FELIXA: Zu etorri bañan len aurreneko aldian dana aitu nioten. «Sekretayo» sasi-letradu zital orrek jostallutzaz artu zaitu.

TXINPARTA: (Minduta) Badakit bai; Martin Joxek ere aitu zituen berak mintzatutako asmo erretxinak eta bai ere gisaxoa askar etorri nigana. Gauza batek naigabetzen nau ta da Martin Joxe pizka bat leno ez irixteak, nere eskuetan zeuden garayean, emango nion astinduba ez zan izango makala... (Suturik) ta oraindiokan...

FELIXA: Ez olakorik; arpegia ez beidatzea izango da zigorrarik aundiena.

AZKOITIARRA: (Danak alkartuaz) Ta lenbailen alaba Polikin eskontzea; a zer buruka miña egun artan Lorentxok...

JOXEPA: Ta ezteyak aspaldian ikusi eztakoak izango dira ziñez... apain eta alaiak.

TXINPARTA: Gaurganik nere baimena bedezute.

MARGERITE: Aita? ta Andre Joxepa joango da apaiñ-apaiñ eztei-taldean.

POLI: Ta Azkoitiarra bazkaldar izango da.

AZKOITIARRA: Bai, bai; ortarako gertu natxok; arlote ta zarrak ba, paper obea egin oi degu mayan, gezurrezko IRUGARREN KARLATAR GUDATEAN baño...

ZAPIA

AMAIA

1920ko Irallako 12n