www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Txinparta buruzagi
Antonio Maria Labaien
1921

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [inprimitzeko bertsioa PDFn]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Iturria: Teatro osoa euzkeraz (I), Antonio Labayen. La Gran Enciclopedia Vasca, 1976

 

 

aurrekoa hurrengoa

II. ATALA

 

 

IRUDI BAKARRA

 

(Arratzez da; landan; ageri bedi Txinparta zamar aundi batean bilduta. Eman bitza iru edo lau ibillaldi irudi-tokiyan zalapartaz eta beldurrez. Gero ikara asko, beldur geigo eta kemen pizka batekin abestu bitza diojoazen itz-neurtuak)

 

TXINPARTA:

                Bagera leku onetan

                orra! osatu nik itza

                ez gezurrez ez txantxetan

                benetan jun zan eskeintza.

                Bart larri det nik euki

                bai, zegokidan kemena

                astuta neukan noski

                nere buruan izena.

                Loak ez ninduen artu

                obenak galdu zenidan

                zer zitzaidake gertatu?

                lotsa; urkoan parra nigan.

                Eta oya zirudidan latz;

                maindiretan baleudeke

                itxaso bat bete orratz

                ain zorrotz ez lirateke

                zulatuko aragiya.

                Laster nere oso jabe

                zan ene ustelkeriya;

                anei esker zuri; obe,

                gizonan biotzeko arra

                piztu ninduzula askar

                bestela, agur! ospe zarra

                izen on entzute ta abar...

                Ori bakartadea, illun,

                goibel-goibel dago gaua

                ixil entzuten ez oa iñun

                errekaren otsa ez bada.

                Ez nazu beldurtzen ibai

                ez uste zure oyuaz.

                Egongo baziñake zai

                apur batean geldituaz

                poztuko ziñake ordea

                ta errexago ere entzungo

                eukiaz belarri ernea

                edozein ots inguruko.

                Ez dezu nai ez, badakit

                neri eman atsegiña;

                ua ba! beti igesirik

                nere ondotik zikiña!

                        (Bero, bero)

                Dagik marru i! nai aña

                begik zeuzkat ikusteko

                besotan indarra, saña,

                etsai orok sapaltzeko!

                Datozela! burrukara

                inpernun diran etsaiak

                naiz onera, bestela ara!

                astinduko zizkat oñak,

                eta uran ordez ibai ori

                emango dek bai odola;

                lenago zuri, gaur gorri,

                aitzen? jungo aiz ixilla!

                        * * *

                Bitartean nun ote dago

                Poli?

                      Deus ez zait ageri.

                        (Eskubi-eskerrera begiratuaz)

                Errota barnean balego?

                ez da oraindik iritxi,

                bestela bear nun ikusi.

                        (Etsita)

                Ementxe nago ni beintzat

                berak itza ez badu eutsi

                ni ez naiz jaioa umetzat.

                        (Bat-batean izuturik)

                Baletor orratiokan

                beriala degu garaya

                ez zun esan amabitan?,

                ori da gizon lasaya!

                        (Damututa)

                Arrayoa ez dator iñor;

                bakarrik utsiko naute

                lagun gabe bañan gogor

                beldur ez nago ez uste...

                Nai nuke etorri zedin

                gauza aundirik ez da Poli

                gizonezkoak ba gau erdin

                obe dira bat baño bi.

                        * * *

                Ikusi ote nau norbaitek?;

                apika etxetik irteten

                jakin bayetz baten-batek?

                ezerek ez nau arritzen

                esaututa erriko atsuak,

                dirala beti sayatu,

                egia ez bada gezurrak

                aspaldi dute sumatu.

                Badira gure auzoan

                iru edo lau atso zar,

                gauan esna, argiz lotan,

                kaska soil sudurebizar

                dutenak; mingaña arin

                ez dute estarrian miñik

                ayek ez badira sorgin

                da ez dagolako sorgiñik.

                Biyar goizetik asita

                «Aimari» kanpayetaño,

                kalez-kale jungo dira

                etxez-etxe askar asko;

                zabalduko dute laster

                gau erdian nola naizen

                etxetik irten. Eta zer?

                ez dezute adierazten?

                Ez dezute zergatik ez

                usteko erbi kabiyak

                ta ollagorrak arratzez

                altxatzen dirala errexak;

                gutxigo banabillela

                izarrak ikuste arren,

                baizik asmo bat zitala

                nabillela ni billatzen;

                senarran leyaltasuna,

                ta Jainkoari zor zayon

                fede, obeitasun ona

                ez dala ageri ez, iñon.

                        (Amorruaz)

                Zubek bezin zintzo ni naiz,

                atzo ta gaur, beti ibilli;

                ixil ba!; zaudezte garaiz,

                eman gabe lotsa iñori.

                        * * *

                Balekiteke noren zai?

                emen; noren zai esan det?

                        (Bizi)

                gaua jun dedilla det nai

                edo laster bizik ez det!

                Arratzak etxetik urrun

                ez nau belakoan berriz

                arrapatuko. Edonun!;

                pake ala gudan; zaldiz

                ala oñez; ez da eske

                badator errege bera,

                etxetik aterako ez naute

                illunabartik aurrera.

                        (Otza kenduaz)

 

                Gastetan ez bada giro

                ari dunean izotza

                zer leike zartu ezkero?

                gutxi baru eriotza!

                        (Ibiliaz alde batetik bestera)

                Banua; bañan nabillen,

                joan ez ezin niteke

                aspaldian nago aspertzen

                ala ere ez ba, ez nezake.

                Belarriak entzu bear

                dute amabi kanpai ots

                naiz orduban su eta gar

                suge, muskar, etsai gaiztoz

                bainago inguratuba.

                Illea jarri zait zutik;

                ortzak dar-dar; nagituba

                nago iztar, soiñ guztitk.

                        (Deadarka)

                Ator Poli ikustera!

                gizon bat kementsu; beidok!

                naiz izan arren itxura

                Txinparta beldur ez zegok!

                        * * *

                Aitu ez dit; ez da emen;

                apika zubitik aruntz,

                noan araño lenbailen

                bera ez dator-ta onuntz.

                Egonakin gero oñak

                zaizkit ziaro izoztu;

                oñak eta muño guztiak,

                nere sudurrai galdetu.

                        (Joan bedi ertz batera=

                Errota-zubi au da bai

                izane ezin nun esautu!

                oraingo aldean alai

                iñoiz badet pasatu.

                Beiñola, gudatean zan,

                ni eta beste iru lagun

                etorri gera batean;

                ez umore, ez osasun

                ez genuen palta baldin,

                gudaritzak ordu txarrak

                baditu, baita ere, atsegin

                ta onak; ura algarak!

                Dan! dan! jo degu atea

                gutxinez amaika aldiz

                utsirik zegoan etxea,

                alperrik jo ta jo berriz,

                barruan ez zan animik.

                Nere lagun batek dio

                orduban, asarreturik:

                errotarri! Nikasio!

                irikitzen dek ala ez?

                bazeklet aokela;

                onez ez bada indarrez

                sartuko nauk berialas;

                lau gizon, gose, egarri

                laster dituk amorratzen

                beidok gisaxo ori

                ez euki asi gu itxoiten!

                Au esan bezin aguro

                zabaldu zaigu atea

                eta nun Nikasio zoro

                zoro; gerritik burura

                oi zun bezela larrutsik,

                azpiak galtza zar zarrez,

                ez guztiz estaldurik,

                agertzen dan iri-parrez,

                Jaunak: orixe da presa

                Jastea ez didate utsi

                zaudezte patxaran, lasa,

                beraz nik sartzen galazi?

                        * * *

                Jasten diok errotari?

                esan dio lengo berak

                txilborra daukak ageri

                berdin kolko ta bizkarrak

                ta galtzak zuloz josita

                geigo ziruitek galbaya;

                nun-bait baiago estuta

                joan dedilla aske usaya.

                Jastea ori dek itzat;

                ipintzeko larru gorrin

                ez dek asko bear, gutzat

                makurtzea dana; berdin.

                Ja! ja! ja! ja! ura uan!

                        (Beldurrez lasterka asita)

                zeñek egin du parra?;

                ni ez nabil ametsetan

                norbait dabil a dollorra!

                kristaua baiaiz eman zadak

                arpegiya; ez gordeta,

                ola dagitek andurrak

                eriotza, lapurreta!

                        (Atzeruntz dabillela izututa)

                Nikasio izango aiz bai ote?

                barkatu gaizki esanak,

                ire aldez jai et aste

                dizkidat entzuten esanak;

                ez baaiz zeruetan sartu

                ez dek nere erruz, abil!

                pozik!; itzat ez nauk astu

                naiz aspaldian baitzan il.

                        * * *

                Joan al da?

                                ez zan iñor

                        (Totelka)

                artu dezagun arnasa

                a!!! gaur emen ez badaor

                bayetz gelditu biotza.

                O! gau madarikatuba

                ez zayak beñere astuko

                ire itzal-errañuba

                naikoa bai ikaratzeko

                        (Erdi ametsetan)

                ez ni, tximista bera.

                Uste aut baizik irekin

                ez diat ezet nai; oyera!

                Antxe bakarrik nerekin

                izango aiz guztiz lagun;

                nagolarik oyean lo

                zenbat ta geigo aizen illun

                ni gero ta geigo lo lo...

                        * * *

                        (Begiak zabaldurik)

                Bañan

                          ori amets gozoz!

                dabilzkit alper-alperrik

                zorigeak arin datoz

                ez al det begi, belarrik?

                Begi, belarri, sentsuna,

                a! zer iru anderetxu,

                nik bear azkatasuna

                eta ayek nekez itxu

                geiyo lotu nagusiya.

                Bazaudezte asper, itxoin!

                zure eta nere biziya

                dijoazkigu ba orain.

                Azkenengo alegiña

                egin dezagun! Ekarri!

                zuben indarrak; ariña

                        (Gar guztiaz)

                betorkit Poli!; etorri

                nere semetxu! nai badek

                aitagiarreba pizkortu.

                Nere alaba maite dek

                ez aiz nitzaz errukitu?

                        (Entzun bedi urrundik

                        datorren kanpai otsa)

                        * * *

                        (Txinparta igesi joanez)

                Poli! Poli!; galduba naiz!

                bat! bi! iru! lau! bost! kanpai-ots!

                A! gau erdiya iritxi aiz!...

                ..........................................

                zorigeak datoz,....................

                ...........................betoz!!!...

 

ZAPIA

 

aurrekoa hurrengoa