AZKEN ZATI
(EPILOGOA)

LENBIZIKO AGERRALDIA

        (Lenengo atalaren ikuskai berbera.— Goizaldea da. Ekaitzak eta itsasgorako ur biztak bazterrak astindu dituzte nun nai aztarrenak utsirik. Baretzen dijoa. Iñor ez antzeztokian. Auzo onetako bizilagun orok kaiaruntz joanak dira ekaitzak itsasoan arrapatu dituanen albisteak jakitera. Zapia altxa ondoan txandaka eta banaka emakumezko batzuek, sardinsaltzalleak edo antzeztokia zearkatuko dute tximista egiñean eta albatan. Itsasoan zerbait gaitza gertatu da. Berriz bakartadea antzeztokian. Andik pixkabatera Iparragirre ta Guadalupe eltzen dira. Susmurra beren belarrietara ere iritxi zaie. Arrera txarra etxekoak egingo ote dien beldurraz gañera, berekin aizean dabillen aztiantza beltzaren artega daramate).

GUADALUPE: (Atariraño urbilduaz) Lotan daudela dirui... Ezpa... Aspaldi guztik jekiko ziran. (Ateari bultza egiñik) Itxita dago... (Bat batean naigabetsu) Zerbait txarra pasatu da!

IPARRAGIRRE: Ez, emakumea.

GUADALUPE: Bai, galdu egingo ziran treñero ta baporiak... Ito!... Bai, iñor ezta etxian... karrikan dira danak... Guazen karrikara!

IPARRAGIRRE: Arritzekoa da iñor ez izatea. Bide ondoko etxeak ez dira ain erraz bakarrik usten. Itxoin zazu, itxoin. Ia, otseinda (Otsegiten dute). Etxean ezpada emen ingurun norbait agertuko da, ez gare basamortuan.

GUADALUPE: Okerrago! Galerna! Galerna!... Jesus! Gualupeko Ama Birjiña erruki deilla gutzaz... Ni banua (Sotinka) Zer pasatu ote da?...

IPARRAGIRRE: Apika ezerez, emakumea. Gaztea izan, gauza gutxingatik estutzen zera. Nere urtetan zerbait ikusia nago ta...

GUADALUPE: Bai, ta nola eztago iñor etxian?

IPARRAGIRRE: Goiz da, lotan egongo dira...

GUADALUPE: Bai zera, ama, argizkillako meseta juten da-ta. Gañera bi emakume ikusi ditut; korrika portu aldera artu dute.

IPARRAGIRRE: Sardinsaltzalle batzuk. Guadalupe, gau guztin eztegu begirik itxi-ta ezta arritzekoa orain amets txarrak egitea.

GUADALUPE: Bai, ta (Ibai ertzera adi-adi begiratuaz) itxasuak bota ditun tretza, sare ta ola puskak... Begira! begira! (Biatzaz zuzendurik).

IPARRAGIRRE: Non?

GUADALUPE: Ara! ortxe; (Ertzera urbilduaz) (Antsi egiñaz.) A! treñero batena dira...

IPARRAGIRRE: Txalopa zarren batenak...

GUADALUPE: (Deadar bat ateriaz) A! ola txuri gorriak... ezagutzen ditut. «Guadalupeko Ama Birjiña» zeritzan treñeruanak dira... (Negarrez) I.. to.ooo...

IPARRAGIRRE: Mariñelan batzuk larri zebiltzenen utsia izango da. Berak ontzi aundigon sartuta legorren oñak ipiñiko zituzten bai.

GUADALUPE: Estropada onekin irabazi zuten-da... Barruan jungo ziran Bixente-ta, galdu egin dira galdu...

IPARRAGIRRE: Ez, maitea ez. Ezbearren bat gertau bazaie ere sasoi bikañekoak dira mariñelak ta ekaitza menderauko zuten.

GUADALUPE: Ta treñerua?...

IPARRAGIRRE: Treñeroa ba, treñeroa itsasoak leno elbarritzen du giza-seme bulartsuak baño.

GUADALUPE: Emen zertan gaude ba? Marinara jungo naiz ta dana jakingo det.

IPARRAGIRRE: Ez, leno etxera joatea dagokizu. Aztu al zazu atzo atsalden non giñan eta ez gaituela espero?... Adiazi egin bearko diet, nolabait, zera... ango etxekoandreakin eztagola konpontzerik... Bioi egin ziguten arrera txarra ta ostera etxera zatozela. (Ixillunea)... Neu... nitzako... eztago atsedenik; zartuta ere beti ibilkari...

GUADALUPE: (Oarkabe Iparragirreren erausiari) (Xalo) Zergatikan asarretzen da itsasua ta gizonak galtzen ditu?...

IPARRAGIRRE: Eztakit kutuna; andretxuai negar egin azteatik izango da. Bañan zeuk eztezu negarrik ixuri bear. Ikusiko dezu nola eztan ezer gertau. Emen itxoingo degu.

GUADALUPE: Itxoin ez!...

IPARRAGIRRE: Ara! andre bat! Orrei galdeuko diogu. Onuntz dator.

GUADALUPE: (Burua itzuliaz eta gerbait alaituaz) Joxepa da-ta! (Otsegiñaz) Joxepa!! da!! (Laisterka bereganaturik) Joxepa? zer pasatu da? Karrikara al ua?

(Joxepa etxeko neskamea oñutsik agertzen da).

BIGARREN AGERRALDIA

Lengoak eta Joxepa.

JOXEPA: I, emen Gualupe?...

GUADALUPE: Arrantzale danak bueltatu al itunan?...

JOXEPA: Etzekiñat; baforiak galernak arrapatu izkiñala esan diten da.

GUADALUPE: Danak?

JOXEPA: Ezten gutxi nai Marrukoneko iru baforiak...

GUADALUPE: Ordun Bixente-Bixargori-ta... Berak dira bai (Itun negar egiten du)

IPARRAGIRRE: Bañan nunbait legorra ikutuko al zuten: Pasai, Donostin edo Getarin edo....

JOXEPA: Ez ateratzia zuten. Pello Txilborek esan omen ziyen galerna zetorrela.

GUADALUPE: Pello txilbor! a ze jakintsuba! Orkolagak baño geiago jakingo du...

IPARRAGIRRE: Garaiz kontun jausiko ziran eta toki segurun izango dira onuzkero.

JOXEPA: Itxasun oso barrunbian sartuak emen dira...

GUADALUPE: Auxe da desgrazia! Ito badira.

JOXEPA: Etzuten irten bear-ta.

IPARRAGIRRE: Ta zer diote errian? Beste arrantzaleak salbatzeko alegiñak egingo dituzte...

JOXEPA: Goizaldean esan dute or aurrean bafore bat azaldu dala siñaliak egiten. Bixargorri zala aditu det; Axentxio, bi Artolanekuak-eta Kaximiro, Joxe Xabier-ta laguntzera irten emen dira. Jendea beintzat ikusmira jun da...

GUADALUPE: Ama-ta ara juango ziran?

JOXEPA: Eztiten asko usteko emen agonala; abixatuko zionatet.

GUADALUPE: Ez, ez, abek utzi, (Pardela) aldatu ta neroni juango naun.

JOXEPA: (Iparragirreri) Sartu bedi berorri ere. Goizetan preskatzen asi du ta.

IPARRAGIRRE: Bai, negua bertan baitago. (Irurok sartzen dira.)

IRUGARREN AGERRALDIA

(Kai aldetik jende pilla bat dator. Erdian Bixargorri beste guztiaz ingurututa. Bustita, ur tantoak buru ta soñekotatik dariela. Oste artean ezagutuko ditugu Zerain eta Leokadi. Guztiok adi-adi Bixargorriren jarduna entzuten bezela datoz.)

BIXARGORRI: Bai, beltza izan da, beltza!... Ezkenduan ezertako betik izan... Goratu orduko zabukan asi giñan. ....Itxasua beñere ikusi deten gaixtona. Zertzan ura! Bizkai aldian triskantza ikaragarriya egiña izan biardu.

LEOKADI eta BESTE ARRANTZALEAK: Ene!... Au negarra zenbait etxetan!... Gizajuak!... bai, ta andre ta umiak... a! aa!!!

ANDRE BATEK: Arrantzale trixtia beti arixkuan. Aberatzak arrantzara jun biar baluteke beste modua moldatuko lirake bai...

BESTE BATEK: Pobrea, beti pobre!

LEOKADI: Eta nola jaso zaitute zu bakarrik?...

BIXARGORRI: Eztakit ezer. Txalopa irauli zan eta «Kankallu» eta Manu ez nitun geyo ikusi. Naiko lan banun neonek ezur azalea ezin ateriaz. Bixente bakarrik sumatu nun an txalopan ingurun zebillela eldu nayean. Andik pixkatea danbada bat etorri zan eta ura ere eskutatu zidan. Eskerrak ordurako nere gorputza txalopari ondo lotu ta estu-estu egin nula bestela...

ZERAIN: Gero igari jakiteak balio dula esango dute.

BIXARGORRI: Olakotan ez igeri ta ez igesi.

ANDRE BATEK: Olako mutil onak, Bixente «endemás». Jainkoa errukitu dedilla... Itxaso madarikatuba beti beria egiten du. Gure Joxemigel difuntuba ere alaxe galdu zan.

BESTE BATEK: Zer egingo zayo bada, Jainkuak ala naiko zuben-da...

LEOKADI: Ez al da ordia iñundiko itxaropenik izango? Gaztiak dira ta baliteke.

BIXARGORRI: Bai zera! Ayek unuzkero ondo itxasuko auko zuluan dira bai.

GUZTIOK: Trixtiak, gaxuak... au da pena!!

BIXARGORRI: Bai ala da. Gaztiak zigortu ta gu berriz erespetatu. Zeñek esan zemakiten umore onakin.

ZERAIN: Gazteak izaten dira okerrenak. Edozein egualdiakin irten bear dute-ta. Egunez lanik egin ez ta trabernan eta gabez ezer ikuste eztala ontzin sartu ta itsasora.

LEOKADI: (Asarrantzean) Ori! ori! ori! Zera... Arrantza ezta garo biltzia.

ANDRE BATEK: Mixeri ederra etorriko zayote.

BIXARGORRI: Obe da mixeria bartarratseko gauba baño. Zer jan eztunak eskatu edo ebasi, nolabait ere lan eginda, arri karraiouan gosia kentzeko aria arriskorik gabe irabasten du. Gure lagintzan berriz... ura estuasuna gau guztikua; itxasuak iru mutillak eraman zizkidanian, uste nun banijuala ni ere aien atzetik. Ta ola, lau ordun Atxentxiok-eta gaur goizian jaso nauten arteraño. Bada itxasuan egiten dedan laugarren zillipurdia. Onik ordea...

BESTE BATEK: Guadalupeko Amabirjiñari eskerrak.

BIXARGORRI: Aizu, olakotan eztakit nik zenbat agur Maria ta oraziño esan eztizkiotan... Baño! akabo! neriak egin du; akabo nere arrantzak.

LEOKADI: Bai, betiko lelua.

ANDRE BATEK: Ori esan ori!

ZERAIN: Sagardo puska bat erango dezu otsikarak kentzearren.

LEOKADI: Leno ere naiko bustiya dago: salda edo kapesnia eskeñi bazeniyon.

BIXARGORRI: Orain arropak aldatu-ta kofradira joateko agindu diote. Eklaraziua egitea; zein giñan-da...

ANDRE BATEK: Ezer txarrik aiengatik eztezu esaterik beintzat; Manuel eta Kankallu gizajuak prozeziuan ere soldaru izaten ziran.

BESTE BATEK: Ta Bixente San Migel.

BIXARGORRI: Broma ederrian zijuazen irurak. Biak Bixente zirikatzen trixterik zegolako. Guadalupe zula... zera...

LEOKADI: Eztaki asko gizajuen ondamena.

AZKEN AGERRALDIA

Lengoak, Guadalupe ta Iparragirre.

(Atean zegoalarik aurreko agerraldiaren
azkeneko itzak entzun ditu ta besterik esateko
indarrik gabe bere amaren besoetan eroriko da.)

GUADALUPE: Ama...a!! (Guztiak arrituta ta pixka batean ixilik begiratuko diote.)

LEOKADI: Zu emen? Jos! Ze pasatzen da?

GUADALUPE: (Negar antziak galeraziko date zer esaten dun aditzea.)

ZERAIN: (Iparragrrrreri) Atzera emen al zerate? Itsasoko ekaitza ikuste ala?...

IPARRAGIRRE: Ez, legorreko ekaitzak bultza gaitu.

ZERAIN: Legorreko ekaitzak ajola gutxi. An aterpea nun nai billa oi da; leiza zulon baten ere.

IPARRAGIRRE: Ez beti.

ZERAIN: Apustu egingo nuke ez dala Goierrira ekaitzik iritxi.

IPARRAGIRRE: Iritxi da bai, bestela ez giñan onuntz etorri izango.

ZERAIN: Ze albiste goierri ortan, Indianok zerbait astuta billa al zatozte edo?...

IPARRAGIRRE: Albiste txarrak an eta emen. Bai. (Asieran zalantzan ta gero ta sendoago) Ustez, zeuk alabea aidien etxera ta ez mirabetzat bidaliko zenuen, ba, an Txapartegiko etxekoandrek zere alabeari tratamentu okerrago eman dio zakurrai baño. Guztia emen gizaseme leial bati itza emana zeukala aitortu zulako.

ZERAIN: Ba al degu orain ere.

IPARRAGIRRE: Guadalupe ta bioi egindako desprezio ta irañak ikusi ondoren ez gindezken an gelditu; neskatxak etzon nai iñolaz gaua an pasau, ta arren laguntzeko ta laguntzeko etxera ta onela zuengana ekarri det. Zuek derizkiotzutena erabakiko dezute.

ZERAIN: Ta zein zera zu gere pamiliko gauzetan metitzeko? Ze erritik bialduta emen besten bizkarretik bizi gurako dezu...

IPARRAGIRRE: Ez, zere alabak berak erregututa ez nion trixtiari etzezkoa emango negarrez ikusita... Eztizut ezer eskatu. (Ixillunea).

LEOKADI: (Alaba utzita senarraganun urbilduko da) Matias!... Naigabeak asten diranean guztiyak batian. Zumarragaguak Guadaluperi egin dioten aziyua.

ZERAIN: Eztitu arrek kulpeak ez; gere alaba berotu dunak...

LEOKADI: Guazen, guazen etxera. (Guztioi) Lenguak naikua ezta orain etorri zaigu buruauste berria... Gosaldu nai badezute?...

GUZTIOK: Milla esker; eskarrikasko; orain goaz gure...

BIXARGORRI: Nik bai bai, utsagua daukat barrena. Andrerik eztaukat baño (Leokadigatik) lengosu au onagua da...

ZERAIN: Pertzakara esne beti izaten da gure etxean eta danontzat zerbait izango da (Iparragirreri) Zeu ez gañeko guztintzat. Emendik aurrera galazia daukazu nere etxeko sarrera. Gosaldu nai badezu bada zoazke beste tokira... (Ustegabeko aupada onek guztiak ixildu araziko ditu... Zerain eta Bixargorri etxeruntz abitzen dira; ama ta alaba ere bai ta beste auzokideak sakabanatzeko giñoan daude. Iparragirrek erdi-erdian naigabea eskutatzeko alegiñak barrendik aterata diosa):

IPARRAGIRRE: Bai, bai... naigo det gosea, gogo txarretik emandako ogia baño. Zarra nago bañan erriz-erri kantatuko det arrantzalien negarra.... Ta txanpon batzuk bilduko ditut urikalduen alde.... ta aztuko ditut neonen penak... (Biotzikaratuta) Agur jaun andreak! Ibai maite onek, Bidasoak erakutsiko dit Elizondorako bidea... zuek eskale arrotza bezela ezetsi nazuten eskero...

        Euskaldun batzarra nitzaz errukituko ote da; errukitu Euskalerria ainbeste maite dun onetzaz. Aztu dute arbol bedeinkatuan zortzikoa sortu zun arlotea... (Bijoa ZAPIA astiro erortzen dalarik).

AMAIA