IRUGARREN ATALA

Lenengo ataleko agerkizuna, aldatuxe. Lenengoan udaberria zan, artadi ta sagastia eze zeuden, zugatzak lorean. Irugarren atal onetan udazkena da; artoak andi ageri dira, orri asko igar dituela; sagastian arnaria ugari dago. Intxaur-adarretatik noizean bein ostoak eroriko dira. Etxaurreko larrina jarlekuz, alkiz ta maiz ornituago ageri da.

Agertoiala goratueran, eiztari guztiak an dira, soinantz ta guzti: asko maukutsik, burutsik geienak, orotsu lo; bi berri-paperak irakurtzen, bat kartaz jokatzen. Bi, mai baten inguruan, ukalondoak mai-gainean dituela, indarketan. Eguerdi-aurrea da.

Luzi sapailoan agertu baino lentxeago, irakurle ta kartazale ta indarketariak ere, besteak bezela, lo datzaz.

Luzi agertu aurretxoan, Azkain zurrunka.

LUZI: (Sapailotik, lo daudenai begira). Au ikuskizuna! Marmokak dirudite.

                Loa, loa, txuntxurrun berde

                loa, loa, masusta,

                aita gurea Gazteizen da

                ama mandoan artuta.

                                Hmm, Hmmmm.

                Aita gurea Gazteizen da

                ama mandoan artuta,

                aita gureak diru asko du

                ama bidean salduta

                                Hmm, Hmmmm.

(Luzi barnera, Azkain berriz zurrunka ta beste norbait ere bai).

OKA: (Agozabalka esnaturik). Nik txerri beltz-tzat nedukan, Urlok basurdea zala ta joan ta joan... ta orain oro nekaturik lo. (Oka arrosinka ta lo. Luzi larrinean ageri da, eskuan eizadar bat duela).

LUZI: Eiztari onen aldean Urloren asaba Marte aura beste bat zan. Egia esan zuen Okak. Aup! aaup! aaaupa! Esna, eiztariak; bazkaria gertu dizutet. (Luzik eizadarra bi aldiz jo beza ta eiztariak banan esna bitez).

OKA: Esna zaitezte, eizakideok, zoazte kemen aundiz maiera, txerritan bizkor aringatzeko indar berriak artzera. (Eiztariak, agozabalka ta nagiak ateratzen, zutitu bitez geienak).

TENOR-ELIA: Jaiki gaitezten, eiztariak, goazen berealaxe maiera, arkaitzez arkaitz bizkor ibiliz degun gose au iltzera.

OKA: Zer degu, etxandere, gaur zer onik?

LUZI: Aragirik, alegia! eztizutet gertu nik, eskini dezuten basurde orri begira.

        Oilasko samur eta amorraiak, arrautz-opil bat baditeke; zerbait geiago atsegin bada, or da Gainzabal berberton. Zatozte beraz gora, arkaitz-igoleak, bazkaltzera.

OKA: Ba al dakin, Luzi, nun dan mendi-gaineko txabola aura? Urloren basurdetzarra antxe sartu zaigu apal-apalik. Eizatu ditzagun oilasko auek. Goazen!

URLO: Zer dezu beraz, Luzi, eiztari auentzat? -Ezaldakizu Oka nor dan?

AZKAIN: Ortaz aski degu, geiago ez gertu.

1. ELIA: Igo gaitezten, eiza-lagunak, goazen berealaxe maiera, arkaitzez arkaitz bizkor ibiliz degun gose au iltzera. Goazen!

2. ELIA: Bazkal gaitezten. Bizkor ibiliz goazen jatera. Goazen!

(Urlo ez besteak sorailura, batzuek amilak sorbaldan, besteak maukutsik. Luzik Urlo larrinean geratu beza, belarrira luzaxko zerbait esanez).

URLO: Bainan nik maipuruan jarri bear det.

LUZI: Ez al dezu nai Txomekaren eskutik, intxaurpean, oilaskorik samurrena jan? Zaude beraz.

URLO: Bai pozik. Nora da bera goizeon?

LUZI: Gainzabalera bidali det.

URLO: Eta Antonen oroipenik ba al du berak?

LUZI: Aztu zitzaion, aipatu ere eztu egiten.

URLO: Uste dezu beraz...

LUZI: Uste ez, Urlo, jakin dakit nik. Ezkontze-puskak leiaz josten ari gera ta ekutsu, suingai maite orrek.

URLO: Jan gabe ere bizi diteke, Luzi, gogoa berri onez asea danean.

LUZI: Nun biziko zerate?

URLO: Gainzabalen negu osoan. Udan ementxe, zuk nai badezu.

LUZI: Biotz bete-beteko asmoa det ori.

URLO: Ortarako altzari ederrez jantzi nai nuke Untzaga.

LUZI: Urlo, Untzagako gaurgero jaun ta jabe zu izango zera.

URLO: Eskerrak, Luzi.

LUZI: Ezta munduan toki onen ederrik.

URLO: Zerbait iratsi nai nuke.

(Luzi sukaldera dan artean, Urlo etxeko orma guztiak gizabeteka negurtzen ari da: aurrena beetxeko ezkerreko gela besarkatuko du. Luzi bizkor dator, iraskailuak eskuetan dituela: luma, paper ta tinta. Agerraldi onetan Luziren mirabetxoa —lenbiziko atalean miesak ekarri zituena— gora ta beera ibil bite, lurrontzi ta erratilu bazkaltegira iragotzen).

URLO: Iru ta erdi gizabete zabaleran.

LUZI: (Irasten). Iru ta erdi gizabete zabaleran.

URLO: (Saiatsaren negurria etxeari artuz). Sei ta puskat ditu luzeran.

LUZI: (Irasten). Sei ta puskat luzeran.

URLO: Orain, ataria. (Ataria, zutiko batetik bestera, utsean —aidean— asten da Urlo gizabeteka negurtzen).

LUZI: Zeinbat gizabete jarriko ditut?

URLO: Jarri or bost eta arra bat.

LUZI: Eta goragoa?

URLO: Oraintxe.

LUZI: (Irasten). Bost eta arra bat.

URLO: (Bizkor maitxo bat makopera ekarrita, bere gainean zutituz). Bi, bi ta erdi; or-or.

LUZI: (Irasten). Bi, bi ta erdi; or-or.

OKA: (Sapailotik). Urlo!

LUZI: (Okari). Urlo emen da.

OKA: Gilbor orrek ez al dik ezertxo ere eskatzen? (Oka barnera).

LUZI: (Urlori). Ez jaramon orri, Urlo. Iragartol ori, or gelditzekoa al degu?

URLO: Ken ol ori.

LUZI: Ta Baltzu onezaz zer egingo da?

(Txomeka, zimera bat besoan duela, urruti ageri da).

URLO: Goietxe artara eraman.

LUZI: A! Begira an nor datorren. (Luzi sukaldera doa. Urlo Txomekari bidera irtetzen).

URLO: Ongi etorria, Txomeka, izan adi.

TXOMEKA: Bazkaltzen Urlo?

URLO: Bazkaltzaka, Txomeka.

TXOMEKA: Ez al zan gose?

URLO: Ire itzen gosez goiz guztian (Luzi atarian) emen nazebilen.

TXOMEKA: Basurdearen ondotik, ibiltzeak ez al du indargatu?

LUZI: Ator, alaba, gure Urlorentzako jakitan.

TXOMEKA: (Urlori). Akitua ta asgabetua nola eztakust?

URLO: Lo orok egin dinagu.

LUZI: Ator, Txomeka. Bazkaria galgotzen zegon.

TXOMEKA: Banoa bereala.

URLO: Leia andia dezu, Luzi. Enaiz oilasko ta amorrai gose.

(Eiztariak noizean bein sorailu-zola ostikoz jo bezate. Urlok zutik, intxaur-burura begira, txoriai txera egin bizaiote, ezpainez ots eginez ta beatzez kriskitinak joaz. Txomekak sukaldetik maigailuak dakazki).

URLO: (Txomekari). Txoriak, gu bion pozez pozturik, txiulari dantzuzkit intxaur ontan. Adizan, nere Txomeka. (Txomekak gora begira, xxxxxx eginez, txoriak isilarazi nai ditu).

        (Arriturik). Nola or , biotz ona dinala?

TXOMEKA: Biotza larri-larri duenak eztu txintarik nai.

URLO: Zer den biotzean, maite?

TXOMEKA: Eskakizun bat.

URLO: Nik dazakedana irea den.

TXOMEKA: (Txartel bat Urlori emanez). Irakur beza. (Urlok, papera eskuan artuta, txoriai txiu egiteko agindu bitzaie).

        Nik badakit, Urlo, biotz ona duela ta poztuko nauela.

URLO: Txoriak: txiuka berriz asi zaitezte poz-pozik.

(Urlok geroago ta arrituago irakur beza txartela. Azkenez txordo ta gogaldi txarreko beera egotziko du).

URLO: Ez intzala oroitzen i, ta berriz ere Anton? Nik, neskatxa, ori ezin dazakenat, inolaz ere.

TXOMEKA: Araziz egin zuen Antonek, Okak ezgaitzat etsi zuelako. Ez al zerate naikotu? Ez al zerate aspertu artaz, Gainzabalko eiztariak, oraino?

URLO: Legea lege da.

TXOMEKA: Or dabil bere ama: begiak legor, biotza ikol, etxea otz, lotsaz igesi ta beti makur, gaixoa!!

URLO: Legea lege da, Txomeka maitea.

TXOMEKA: Ta zer da legea? (Urlo isilik). Noizko du biotz bigun ori? Ala txorientzako bigun dana gogortu oi zaio ama-seme auentzat?

URLO: Otoi, ez ekin, Txomeka.

TXOMEKA: Ez ekin!! Urlo, esan neri, egia al da biotzez maite nauzula?

URLO: Bai, Txomeka, bai. (Urlok, zorutik papera jasota, Txomekaren eskutik luma artuz, beeizena ezarri beza. Oka sapailoan barrandari dago).

URLO: Ortxe den. Maite autala sinesten den orain?

TXOMEKA: Eskerrak diozkat.

URLO: Ire mintzurak ots egin bezait. Ezkontze-puskak gertatzen, nola ari aiz nik jakin gabe?

TXOMEKA: Lotsa nintzan, jauna. (Txomekak poza baino ageriago ditu lotsa ta eginaren damua).

URLO: Nik sortaldetik ingumar zurienak ekarriko nizkan, zugatz-adar auetara txit ugari, ta sorgin-momo auek iretzako eule izango itukenan; ta zugatz eder galant au ziriko-euntegi ikusgarria, izarpean berdinik etzuena. Zerengatik neri esan ez?

TXOMEKA: Zinez, lotsa nintzan, jauna.

URLO: Aingeruen ego txuriak egiteko ariz egingo genituen ezkontze-puskak. Zerengatik neri esan ez?

TXOMEKA: Lotsa nintzan ta lotsa naiz.

URLO: Oa, maite, urira eta poztu itzan ama-seme oriek. (Txomekak mantala begietara berama). Zer den negarrez?

TXOMEKA: (Leratsu). Jauna, zu ona zera, ordea ni ez.

URLO: Txarteltxu orren begira daudenengana oa, maitetxo.

TXOMEKA: Gizonak bezela ona etzera: txintatxori, larrebildots eta gain artako aingeru ederrak bezin ona zera, Urlo. (Oka larrinean. Bera ikuseran, Txomeka leiaz Gainzabal aldera bijoa).

OKA: Nun aiz, Urlo, lagunzar gaztea, nun aiz?

URLO: Zer nai dek?

OKA: Ezkondu bear diat.

URLO: Norekin?

OKA: Etzekiat. (Urlo parrez). Begira zertarako: buru astun au arintzeko ta txorakeri gozo-gozoak esateko. Entzun ditiat ireak. Aizak ,txartel artan zeinbat diru eskatu dik emaztegai ederrak?

(Sakeletik paper bat atera beza).

URLO: Bat ere ez.

OKA: Jakingo diat nik.

URLO: Zer dek ori?

OKA: Nik ere maiteresia.

URLO: Txomekarentzat al da?

OKA: Bere amatxorentzat. Adi. (Oka, sukaldeko leiotik barnera so eginez, larrinaren erdian oiuka asi bite, paperean nuiz-beinka zerbait irakurriz. Bere biozketak geituaz, esan bitza itz guztiak). Bakar bakarrik bizi naiz, nere erruki bat ere munduan eztala. (Okaren oiualdi onen bitartean, sapailoan eiztari batzuek ageri dira, aldarte oneko, oiulariaren eskuketai parrez). Errai-gogorra det nere biotzeko kutun eder ori. Ni gabero negar-malkoka orduak negurtzen ari naizen artean, an iltzea naiean, bera ajolagabe lo datza. Ni egunaz gogo-ilik, gogo-argi aura, kutuntxo nerea, uso zerutar, beazun gabea! O Luzitxo maite, nere eriotze ta nere bizia! Zure seme Urlo aundia nere seme izatera bere izarrak ekarri du mundura. (Urlok parre gogoz). Itz bat esan, Luzi; maite nauzula, arren! (Luzik Urlorentzat edontzi batean dakar ura). Zoritu nain ire maitetasun ederrez. (Oka, azken-nota zintzurrean duela, Luziren aurrean belauniko. Luzik burutik beera jaurtiki bezaio ura. Urlo ta eiztariak parrez itotzen).

OKA: (Urlori). Semegai maitea: emaztegaia badiat nik ere ta berri-bila nijoak orain Gainzabala. (Oka Gainzabal aldera doa).

URLO: Eik eiza on. (Oka aurt eginda sukaldeko leiora betor).

OKA: (Luziri). Aurki arte, Luzi. (Oka Gainzabala).

ARIZTI: (Sapailoko lagunai).Triskan ari gaitezten.

TALDEA: Goazen oro triskara.

URLO: (Luziri sukaldeko leiotik). Luzi: zoaz orra gora neskatxa bila.

LUZI: (Sukaldean, leiotik burua aterata). Zertarako erauzi lanetik gaixoak?

TALDEA: (Sapailoan). Triskara, triskara eiztariak, goazemak.

LUZI: (Larrinean). Aiton xarra degu eri, epe ezazute triska ori, arren! Gainera bero dezute gaur triskarako.

TALDEA: Bero sapa.

LUZI: Nai al dezute bertsoetan beta eman jaten bezin gozaro?

ARIZTI: Bai pozik.

AZKAIN: Nun dira bertsolariak?

LUZI: Ementxen dezute Arizti.

ARIZTI: Nun dezu bigarrena?

LUZI: Or berean degu Erkidi.

AZKAIN: Ori da inguruotan dan bikainena.

        Erkidi bezin treberik ezta inguruan.

(Eiztariak betaz ta bakarka larrineratu bitez. Erkidiren bila doa Luzi. Bitartean intxaurrondopean mai luze bat eta bere gainean txakolintarako pitxar ta bi edontzi jarri bitzate. Mai-ondoan iru alki; erdikoan Urlo eseri-araziko dute, beste bietan Arizti ta Erkidi baserritarra. Erkidi Luziren aldamenean dator, maukutsik, txapel zar bat buruan ta abarkak oinetan dituela. Baserritar bertsolaria Luzirekin agerkeran, gogo argizko abegia egingo diote eiztari guztiak).

ARIZTI: Erkidi.

ERKIDI: Kaisio, jaunak.

ARIZTI: Bertsoetan ari bear omen dek oraintxe.

ERKIDI: Aitzurren baino atseginago det ori.

ARIZTI: (Agopean). Urlori ekin. (Urloren eskubitik eseri bedi Erkidi ta pipa ta toxa txapeletik atera bitza).

ERKIDI:

                   Gainzabaldar bat Untzagarturik

                ezagutuko omen degu,

                Untzagartarrok berri onezaz

                eztitan bizi gera gu.

                   Uritar orrek maminik bezin

                ugari ezkurra omen du,

                baileran orok nai luke ezteiak

                aste bete iraungo balu.

(Txalo andiak jo bitzate eiztari guztiak. Erkidik, edontzikada bat ustuta, pipa belarrez bete beza, Ariztiri, burua okerrik, adi dagoela).

ARIZTI:

                   Uritar orrek diru ta mamin

                urteak ere baditu,

                bizargin batek badio ere

                bere musua garbitu.

LUZI: Lotsagabe on iutikan!

ARIZTI:

                   Eztei-astean baileratarrok

                oso etzaitezten larritu,

                eiztariakin bear dezute

                ezaupidea berritu.

(Oni ere txalo eiztari askok. Arizti edanez eseri bite, Erkidi zutitu).

ERKIDI:

                   Eiza-baltzu au Urlo jaun onek

                sortu zuen bezain sarri,

                emazte-eizan asia zala

                esan ginion alkarri.

(Urlok parre, beste batzuek ere bai).

                   Eiztari onak izan bear du

                begia zur, zoli ta argi;

                ala du (i) Urlok, Txomeka ederra

                here alde danean jarri.

(Txalo andiak eiztariak, bai Urlok eta Luzik ere. Ereskudu onen bitartean, agertokiko entzuleak geroago ta entzungurago ager bitez. Erkidik pipa piztu beza).

ARIZTI:

                   Alaba baino (i) Urlotarrago

                ez ote da zinez Luzi?

LUZI: Isilik!

ARIZTI:

                Eiztari begia dek nik ere ta

                orla beti det ikusi.

LUZI: Zirzil, ago-andi!

ARIZTI:

                   Senargai on bat, txiro dalako,

                neskatxa gabe zurtz utzi,

                andre Luziren barkamenakin

                iruditzen zait itsusi.

(Oro daude Luziri tinko-tinko begira. Luzi sukaldera doa ta berealaxe irtetzen da larrinera, buruan, askatxo batean, aldagarri batzuek dituela).

(Erkidik zutitueran txu andi bat egotziko du bere ondoan).

ERKIDI:

                   Untzagan orok Urlo jaun oni

                egin diogu abegi,

                geroztik ere ala izango du

                ezpada berekoiegi;

                emen bizia (i) artetsua da

                ta eztitu bear lau begi;

                mamintzar oiek urtu nai baitu

                maiztxo bebil egiz egi.

(Orok txalo ta parre andiak. Batek, kapela gora-goraka jaurtikiz, «gora Erkidi» dio. Orok: «gora». Urlok bete bezaio edontzia Erkidiri, onek zurrutada batean guztia barnera).

ARIZTI:

                   Bazan baileran eiztari bikain

                Axeri gaitzizendun bat,

                aberatsari izu andiaz

                barnean zegiona zart.

                   Norbaitek eper iltzen puzturik

                salatuz eizalapurtzat,

                Anton gaixoa eraman zuten

                Gainzabalko baitegirat.

(Agerkideak Luziri begira daudela, Luzi errekaldera doa ttintik egin gabe. Oka urruti sagasti-ondoan ager bedi. Erkidik urrengo aapaldi onetan, iru edo lau aldiz ta baretxe, beatz erakuslea batetik bestera berabil).

ERKIDI:

                   Betor len bai len Urlo Untzagara

                ta emen zoriondu bedi;

                ontarako sarbide onena

                au da, jauna, ta entzun neri:

                eztei-astean ilaraz bitza

                ogei aari ta sei idi;

                dena jango da, dena iretsi,

                naizen bezela Erkidi.

(Txalo ta parre andiak. Okaren oiua entzueran isil bitez).

OKA: Entzun neri, gizonak. Zuek jolasean ari zeratela eizatu dizut nik.

TALDEA: Zer?

OKA: Baltzukide ororen lotsagarri dan txarteltzar bat. Orra txarteltzar ori.

TALDEA: Zer ziok or?

OKA: Zaudete adi, lagunak. Ageri bat da, ebazlari jaunari.

(Txartela irakurtzen. Guztiak arreta andiz adi).

        «Gainzabalko eiztari guztien izenean, Anton Oianbide, gaitzizenez Axeri, gure uriko ebazlari jaunak bidegabe salatutzat beuka», ageri au irakurreran.

ARIZTI: Zeinek beeizendua da?

OKA: Urlok. (Guztien arritaldia).

TALDEA: Urlok!!

URLO: (Zutik). Bai, errukiz, ama-semeen errukiz egin det.

OKA: Sapailoan nagoela, agertu zaio bere pertxeta ori.

URLO: Oka: neri nai dekana; arri paketan uztea obe izango dek.

OKA: Eiztari agurgarriak aipatu al dizute Urlok txartel au?

TALDEA: Neri ez — neri ez — neri ez —

        neri ez — neri ez — neri ez.

        Iñori ere ez.

OKA: Zer asperkunde bear degu?

ARIZTI: Burn izatetik gabetu dezagun.

TALDEA: Ori ezta bidezkoa.

OKA: Neke-lagunak: ogei ta amarrentzat bat gutizko da. Beste ogei ta amar bear ditugu.

TALDEA 1: Nun dira ogei ta amarrok, beretaz gu aspertzeko?

TALDEA 2: Nun dira, nun dira?

OKA: Geronek gera. Gabetu gaitezten geronek.

ARIZTI: Itz egik argiro.

OKA: Eiztari-baltzu au oraintxe ken dezagun.

ARIZTI: Zergatik kendu?

AZKAIN: Zertarako degu?

TALDEA: Kendu — Ez kendu — Kendu — Ez kendu — Kendu — Ez kendu. — Bai, kendu — Ez kendu — Bai — Ez — Bai — Ez — Bai — Ez. (Okak eizadarrari ots).

OKA: Jarri lerroan. (Obo-erdika jarri bitza Okak eizakide guztiak. Urlo, ezeri jaramon gabe, gogamentsu eserita bego). I lagun zarra, ba al abil? (Urlo isilik eta aditzaka). Ezezkoak beude burutsik. Baiezkoak gaildurra buruan beukate. Bai ala ez. (Oka ta beste ogei burutsik. Okak burustuak zeinbatu bitza). Bat, bi, iru, lau, host, sei, zazpi, zortzi, bederatzi, amar, amaika, amabi, amairu, amalau, amabost... emeretzi... ogeita bat. Azkain.

AZKAIN: Zer nai dek?

OKA: Il da gure Baltzua. Eretxizak puska omentsuak. Txori ta abere sar ditzagun gurdi batean.

(Arizti ta beste zazpi lagun, sukaldean sar-irtentxo bat eginez, Gainzabal aldera asarrez doaz. Okak eta beste eiztari batzuek sapailopean ezarri bezate atari-zokoko gurdia).

AZKAIN: (Sapailotik). Oka.

OKA: Zer?

AZKAIN: Norena dek txori au? (Argioilarra).

OKA: Nerea dek ori, mutil.

AZKAIN: Norenak dituk bi eper auek?

TALDEA: Guztionak.

(Azkainek sapailotik gurdi-gaineko lagunari basurde ta basauntz-buruak, iskilo antxumatuak, eizadarrak eta beste puska Baltzuarenak bemaiozka. Urloren izantz bizartsua Okari bemaio Azkainek, Okak Urlori. Urlo, isilik eta gogamentsu, ukalondoa mai-gainean duela bere izantzari begira luzaro bego. Iragartola erexkeran, Okak urrutitxotik gogo beroz oles egin bezaio).

OKA: Orra nere asmo andia, kopeta onen barneko arnari gozo, ezurrik gabea. Ilko bide dira eiztari auek, Urlori asmo au il zaion bezela. Ordea i ilezina aiz erorrezaz, nere etxeko sapailoan zabal-zabal izango aiz, egatzetako katu astitsuak izutzen. Atorkit beso auetara, maite eder ori.

(Okak, antxintxika gurdi-ondora joanik, iragartola besarkatu beza. Arizti ta bere lagunak, Anton erdian dutela, sagasti ondoan ageri dira ta betaz agertokira alderatu bitez. Urlo etxe-barnera doa).

ERKIDI: Or dator Anton.

ARIZTI: (Antoni). Nork egin du txartel aura? (Txomeka beste guztien atzetik agertokiratu bite ta, inori itz bat esan gabe, okuilutik sar bite etxean).

ANTON: Zergatik uste dezu Axeri diraustela? Axerikeriak ditudalako ez ote da?

ARIZTI: Zerren bidali dek neskatxa?

(Sagastiko arresi-gainean lau mutil ageri dira. Anton eiztari-artean ikusirik, izu gorrian goialdeko etxetara begira «Ona» diote «Anton dakarre iltzera»).

ANTON: Txolarterako ar txintariak bezelaxe, gizona atzemateko eme negartiak beude.

MUTIL BATZUEK: (Sagastiko arresian). Ona: Anton dakarte iltzera.

ARIZTI: Txornekak irri Urlori! Nola?

(Iragartola bizkarretik esegi beza Okak. Azkainek eta beste norbaitzuek gurdi zamatua zoko batera beramate. Beste eiztariak etorriberriai adi egongo dira).

ANTON: Urlori diokedana badantzuzu ongi, ulerterraza dezu neskatxaren ziri ori.

(Mutilen garrasiak entzueran, emakume-mordoska andi bat, gizon bat edo bestekin, sagastiko inkilan beera agertokian sar bite).

EMAKUMEAK: (Antoni begira). Iltzera ta parrez! Anton! (Antonek irrintzi). Anton! (Sagasti aldetik giza-irristzi luzea).

EMAKUME BATEK: (Antoni). Auzo pozkorra, ongi etorri bazterrok pristitzarrez oso garbitzera. Itzalpean intzalarik norbaitek atzeman dik emen ire maitea.

ANTON: Itzalpetik dator goizargia: nere maitea itzalzale ezta.

EMAKUME-TALDEA: Auzo pozkorra, ongi etorri bazterrok pristitzarrez oso garbitzera.

OKA: (Antoni). Baltzu zanaren izenean, it duenari gozaro agur.

ANTON: Eizakia zer dan eztakienak ;nola eizabaltzu hat Bran lezake?

EMAKUME TA GIZA TALDEA 1: Auzo pozkorra, ongi etorri, bazterrok pristitzarrez oso garbitzera. Anton eiztari bikaina, ago gurekin emen betiko, bailera goibeldu eztakigun, beinola bezela bizia alai igarotzeko.

EMAKUME TA GIZA TALDEA 2: Aztu ditzagun aserikeriak, edats zak orain ire bizikera. Urlok atzeman dik ire emaztegaia, bainan poztu adi, eztaietako janedan Untzagako baileran orainarte bein ere ikusigabeaz.

(Urlo berriz agertokian).

EMAKUME TA GIZA TALDEA 1: Urlo: emen da zure adiskide andi Anton.

EMAKUME TA GIZA TALDEA 2: Urlo: emen dek ire naikide goitu Anton.

(Anton Urlorengana txapela erantzita. Urlok burua estalarazten dio).

ANTON: Uztaroan txoarreak gariz baino eizakiz aurten beteago egingo zaitut, Urlo: zinez.

URLO: Anton, geitxo ez al dek?

ANTON: Baldin basapristiak oro Gainzabaldarrok il ezpadituzute.

TALDEA: Adarra jotzera ator?

ANTON: Gaur berean berri aundi bat urian zabal da.

OKA: Zer diote urian? (Anton edasten ezta azartzen). Esaik, mutil.

ANTON: Zu aurretik lasterka zenbilzela, turuta jo ta jo, Urlo ta onen antzeko gizen-gizenak asnaska ta ubel zijoazten; zakurrak zaunkaz lertzen, aberea gora ta gora beti. Iruskin erraza egiten zan, bainan...

TALDEA: Zer?

ANTON: Basurdea ez izagutzeko, zakur auek eztirala eizorak, jostorak dirala, jostorak. Zuek, oilar-gaildurdun gizon apainok (Eiztari guztiak urduri) orobat zeratela: eiza-jostagailuak.

TALDEA: Eman orri otsak, eman, jo.

(Guztiak, Urlok eta Oka ezik, gaizki ar bezate Anton. Biok galeraziko dute jotzea).

ANTON: (Burua makur duela, apal-apalik). Bide al zait mintzatzea?

OKA: Bide zaik, bainan poliki.

ANTON: Urlo jauna: beartsua nintzan, eskertsua naiz. Ilebete barru Txomeka ta nerau ezkontzean (Guztiak arriturik) zerori izan zaitez aitabitxi.

URLO: Ta bera?

ANTON: Lotsarren or da.

(Eiztari, baserritar, gizon ta emakume, parre-algaraz ari dira. Urlo etxean sar bite atzealdetik. Emakumeak oiuka ari diran artean, gizonak parre; eta gero bestera: emakumeak parre ta gizonak oiu).

EMAKUMEAK: Txomekari omen, urruza bezela saldu eztalako.

GIZONAK: Txomekari omen, odeiak bezela lokabe dalako.

OROK: Betiko omen andi.

OKA: Bizar bila joan ote zaigu Urlo?

EMAKUME TALDEA: Anton: eizaki gozoz elikatzekoa ire aterbean izango dek. Zein da inun, onela bizitzeko, ire emaztegai kirmen Txomeka bezin duinik? Senarrik onena ik izan bearko dek.

EIZTARIAK: Anton: eguzkia espaz zetorrek, biotzak ik beroagotzen ditukalako. Urlo bat garaitzea garaitze aundia dek. Gainzabalek i gaur arriturik akus.

EMAKUME TALDEA: Ekarguk gere aldera laister, besarka dezagun, Anton, ire maitea; bera gure eredu izan dakigun.

OKA: (Okuilu aldetik itzuliz). Orain doakigu Urlo. (Urlo, zakurra ugaletik duela, Gainzabal aldera joaten asita, intxaurpera betor ta mutiko bati bere izantza arreraziz, berarekin urialdera bijoa).

EMAKUME TALDEA: Txomekari omen, argia bezela kirmena dalako.

EIZTARIAK: Txomekari omen, orzandre bailitzan jaureskai dalako.

OROK: Betiko omen andi.

(Isilaldi baten urren, bi aldiz —orkestak darakuskinetan— parre arina entzun bite. Okak xxxxx eginez isileraz bitza. Urlo, Turco ta mutikoa urirontz astiro doazan artean, agerkide guztiak isil-isilik berai begira beude. Luzi errekaldetik ageri da, aldagarridun aska buruan duela. Anton agertokian ikuseran arritu bite).

LUZI: Anton emen?

OKA: Ta Urlo an.

LUZI: A!

OKA: Betiko doakin aura.

(Luzi, zama zoruan utzita, antxintilka Urloren ondorik bijoa).

LUZI: Urlo, Urlo, nora jauna? Urlo zer egin dizute lagunok? Zatozkit iztxo bat entzutera; zatozkit Jaungoikoarren. Urlo zerk orla zaramazki guregandik, jauna? (Belaunikatu bedi Luzi. Berealaxe berriz ageri da Urlo).

URLO: Txomekak utzi nau.

LUZI: Nork esan du ori?

URLO: Antonek.

LUZI: Berak ez, agian.

URLO: Bainan, Luzi, neskatxaren ordez.

LUZI: Besterik ez al da gertatu, jauna? Goazen berarengana. (Tikitaka urreratu bitez Luzi, Urlo, Turco ta mutikoa). Erkidi: dei Txomekari. (Erkidi etxe barnera). Nere alabak biotz ona du eta eztu inorentzat eskertxarrik.

URLO: Onegia duelako, bildur naiz.

(Txomeka Erkidirekin agertokian).

TXOMEKA: Erkidi, nun da nere ama?

LUZI: Emen naiz, alaba maitea. Eguzki gartsua or dan bezela, esain egia. Maite den ala ez Urlo?

TXOMEKA: Bai, maite-maite det...

LUZI: (Antoni). Zer diok ik, gezurti orrek?

TXOMEKA: ... Aita bat bezela.

LUZI: Zer?

TXOMEKA: Senartzat ordea Anton...

LUZI: Ah! (Amurruz garrasika).

TXOMEKA: ... nai det, ama.

(Luzik iladatsetik alabari oratu nai dio, eiztariak galerazten diela).

LUZI: Lapur baten emaztea izan nai den?

TXOMEKA ta ANTON: Nor da lapurra, nor?

LUZI: I, i, Axeri, eizalapur andiena.

URLO: (Benaz). Zertxobait esan nai nizukete, jaunak, orori, Untzagan pakea garai izan dadin. (Luzi barnera doa, geiaio ez agertzeko). Gogamen bat ernerazi dit len izantz auxe zoruan ikusteak. (Agerkideak arreta andiz dauzka Urlok adi). «Maiburutik irudian kendu auten bezela, izatez etzak, Urlo, galdu etseko maiburua». Maitetasun gabeko emazte bat izan banu, zorionak iges egingo zuen urruti nigandik.

OKA: Urlok neskatxa eder au ezeztatuko duela uste det.

TALDEA: Jajajajaja. Adi, entzun dezagun.

URLO: Adi egon zaizkit lipartxo batean. Arrenkura nintzan, Txomeka, nereganako inolazko txera-gabea intzala. Eskerrak beraz. Nik ere, alaba bezela, biotz-biotzetik laztan izango aut. Antonekin izan ongi ta oroikarri gorde nere izantz au.

(Urlok bere izantza Txomekari bemaio. Txomeka ta Anton ezker-eskubi dituela, urirontz doa Urlo. Mutiko batek darama zakurra ugaletik).

TALDEA: Hurra! Hurra! Hurra!

EMAKUMEAK: Urlo (Untzagako oiarzun ozenak maiz darantzuten elea): eperrak kurruka, galeperrak pospolin ta zurrumurru latsurak ari diraden artean...

GIZONAK: Hurra!

EMAKUMEAK: ... eztu zure izen ona euskaldunek aztuko.

GIZONAK: Urlo.

EMAKUMEAK: Agur.

GIZONAK: Gainzabalko eiztari guztien aitalen eta dedua.

EMAKUMEAK: Agur.

GIZONAK: Itsasura aparrez, ataizea txistuka ta sua osti-barnera nairik dabilzen artean...

EMAKUMEAK: Hurra!

GIZONAK: ... eztik ire izen ona euskaldunek aztuko.

EMAKUMEAK: Urlo: eresia izan bite biotz andi orren emazte. (Noizean bein Antonek ezpainetara berama Urloren izantza).

GIZONAK: Hurra!

EMAKUMEAK: Egunak gau-bila, negua bero-eske ta ostotsak odei-kolkoan bizi diraden artean, eztu zure izen ona euskaldunek aztuko. Agur, agur.

GIZONAK: Egunak gau-bila, negua bero-eske ta ostotsak odei-kolkoan... eztik ire izen ona inork aztuko. Agur, agur.

(Urlok, aienatu baino lentsoago, kapela eskuan duela, azken-agurra egin bezaie agerkideai).

ATZENA