LENENGO ATALA

Mendiriko kaian, Bizkaiko itxasoan.

LENENGO AGERRALDIA

(Mendiriko kaia. Izartura ederra. Udaberriko goizaldea. Laurak inguruan. Agertoiala jasoeran, Txili ta lau ugarikadun ozta-ozta ikusiak izango dira agertokian, beren artean Artzabal, argiontzi bana eskuetan dutela. Kai-gaiñean, ikusleen aurrez aur, barren-barrenean, arrizko kurutze andi bat agiri da).

ARTZABAL: Eguraldi onen ederra!

TXILI: Hmm! Etzekiat. Ez al dakutsute argi, odeiertzean, ekaitzaren ernamuiñ beltza? eta zororik nai zendukete gaur itsasora irtetzea?

ELIAN: Bai guk, berealaxe.

ARTZABAL: Txoriak galazia bezelaxe, ekaitz-ernamuiñ ori jatera, latsaize atsegiña poparean degula, belak bete-betean goazen kalara.

TXILI: Ez gaur ez batzar audiari ots eta atabakak itz egin gabe. (Txili kalealdera poliki doa).

ELIAN: Zertara oa, Txili, buru-gogor ori?

TXILI: Laster jakingo dezute, tximiztok. (Aienatzen da).

ARTZABAL: Eguzkiaren guar aurrenak zurituko dizkigu ire ernamuiñ beltz ori. (Izarretara begira luzaro).

TXILI: (Kale-artean). Simon, ator Talaiara. Antonio Mari, ator Talaiara. Pedro Juan, Anton, Txanbolin, Juan Blas, Berdel: zatozte guztiok Talaiara bizkor.

BATEK: . Lepozaletu zaigu Txili.

ARTZABAL: Zaartzaroan nor eztek lepozale?

TXILI: (Atabaka erakutsiaz). Ona emen, ona emen buruzpidea ezbaietan ematen digun adiskidea, asabengandikako atabaka.

ARTZABAL: Izarrak karkar ari dituk atabaka orri begira. (Arrast bat irazeki beza). Galgot-aize gozoa arrasa onen gar ezereztxo au itzalteko indar gabe dator. Gaurko eguraldi au zart igarteko, ez uen izaki orren bearrik. Txapel-zuloka ari gaitezen gu orain, Txili, Txili lagun zaarra. Txapel bada...

ELIAN: Zer?

ARTZABAL: Elurra

ELIAN: Jajajajaja. (Parrez).

ARTZABAL: Zulo bada...

ELIAN: Zer?

ARTZABAL: Zaldizko beltzak, odei-artean bultzaka, lauroinka, tximizturtika.

ELIAN: Jajajajajaja... (Parrez itotzen).

ARTZABAL: Gizonak, esan: txapel ala zulo.

(Ugarikadunak, aurrak bezela, jostatu bitez. Artzabalek txapela gora-goraka jaurtiki beza ta batzuek «Txapel», beste batzuek «Zulo» ta batek «Ertz» esango dute. Oro daude parrez aldarte oneko).

BATEK: An agiri dituk zaldizko beltzak. Jajajajaja.

ARTZABAL: (Besondotik oratuta berama Txili alde batera ta beatzez berakuskio orain izar batzuek, beste batzuek gero). Eztakuskik Artzain eta iru Erregeak an, alkarri maiztxo keiñuka, zerbait iragarten? Eztakusk ire ernamuiñ beltza, zaldi-aurpegiaz, Lapur oni begira?

TXILI: Irri? Parre?

TXILI: Eztek beti ez irri ez parre, orain bezela, egin al izango. Itotzea bada, o ume-burudun bioztsuok, ni enauk itoko.

ARTZABAL: Seme bakarra ederra bera, duen iragarleak burutasun artean ekaitz-azi beltza gau izarratuan maiz sortzen du.

UGARIKADUN ETORRIBERRI BATEK: (Txiliri). Zertara gakaizkik?

BESTE BATEK: Izarrak ikustera?

IRUGARREN BATEK: Ze berri degu, Txili?

BESTE BATZUEK: (Izarretara begira). Agur bat, o Artizar eder, gure lagun zintzo kirmen orri. Ik irazekiten diguk gure arraunak lenen sortzen duen aparra.

TXILI: (Atabaka eskuan duela). Ezker, etxea; eskubi dezute ugarika. Tori goronbilak ta izan zaitezte gizon. (Bi argiontziren erdian, arrizko kurutzearen beeko aldean utziko du Txilik atabaka; ta ugarikadunak, ogeita laurak, sartuko dituzte goronbilak atabakan; ogeita bik ugarikaldean).

ARTZABAL: (Goronbilak atabakaratutakoan). Orain zeinbaitzak ik.

TXILI: Begirik ez al dek, odoiertza goibel ikusteko? (Zeinbaitzen asi bite). Zazpi... zortzi... amar... amalau... amasei... ogei... ogei milla tximiztarekin. (Jaurtiki bitza goronbilak).

ELIAN: Itxasora.

TXILI: Gizonak: bi ordu barru oro etxera begira egon baietz! Oro bizirik ezetz!

ARTZABAL: (Gogor). Zakur orrek zer diok?

ELIAN: (Gogor). Zakur ori, ixillik ago, iñuska ori. Erori lepozale baaiz, guk eztiagu lepozale izan nai. (Guk eztiagu inoiz izan nai orla lepozale).

ORTZURI: (Kale-artean). Illeder.

TXILI: Nere semearen deia.

ORTZURI: Gora Jaungoikoaren izenean.

TXILI: Aur eder maitea! Ez ote degu gaur, Teles, ire azken eguna?

ARTZABAL: Gaixo au burutik makal zegok eta utzi bear zioagu.

BATEK: (Odeietara begira). Zantzu txit txarra antzematen diat nik.

ARTZABAL: Nun?

BATEK: An.

ARTZABAL: Etzegok ezer an.

GEIENAK: Goazan kaiera. Koldarrak zantzu txarra beti dakuste. Odei beltzez ikaratzen dan gizonak arraunaren ordez aitzurra ta mazitzat ongarria, garaiz begiz joaz, ar bitza.

OROK ELIAN: Goazemak aurrera.

BIGARREN AGERRALDIA

DEI EGITEKOEN ALDARRIAK KALE-ARTEAN

(Mendirin kalarako ugarika guztiak dei egiteko emakume bana daukate. Batzarreko ugarikadunak itxasoratea erabaki oi dutenekoxe, asten dira berak aldarrika «Urlia: gora Jaungoikoaren izenean»).

MINZORROTZ: Jose Lorentzo: gora Jaungoikoaren izenean.

MARI ANDRES: Martin ipar otzarena: gora Jaungoikoaren izenean.

MARI BATI: Simontxo: gora Jaungoikoaren izenean.

MINZORROTZ: Antonio Paitarzale.

MARI ANDRES: Inaslo Martin.

MINZORROTZ: Juan Blas txiki.

MARI ANDRES: Gora Jaungoikoaren izenean.

MARI BATI: Jose Antonio.

MARI ANDRES: Juan Julian.

MINZORROTZ: Andres Arriola: gora Jaungoikgaren izenean.

IRUGARREN AGERRALDIA

ILLEDER TA ORTZURI

(Ortzuri, besapean otar bat duela; Teles —Illeder—, zirazko jantziaz).

ILLEDER: Zergalik ezten, Ortzuri, elizondoko usoak bezela egiten: eguzkia esnatu artean, ik ere lo? Zertarako, enetxoa, beti gaur bezin goiz jaiki? Nola, orren laster aaztu al zain, nere maite orri, negu ontako ondezaldi luze aura? Zerren ezten ik dei egitekoen eskuetan uzten neri «Teles, gora» esateko ajola?

ORTZURI: Zer dek? ez al nazaguk, Illeder? Eguratsa naiz argia emakumezko balira, nerau bai egurats bai argi egingo nindukek eta ik ez uke nizaz beste egurats ta argirik bat ere.

ILLEDER: Nere Ortzuri maite ori!

ORTZURI: Nere zintzur onek ots egin al duelarik, nai uke nik beste emakumeri uztea, erorren izena ta Jaunarena aipatuz, erorrekin mintzatzeko aukera?

ILLEDER: Aizea baintz, egutaizea intzake: aize biguñ, atze atsegin, aizeska ontsua...

ORTZURI: Biguñago dek ta atsegiñago ire mingaiña.

ILLEDER: Galtzu mengelik ereintzetan makurtzen eztuen aizea.

ORTZURI: Nun ikasi dek izkuntza ori?

ILLEDER: Biotzak eztin maisurik.

KIZKIRRI: (Beste bereiñen artean nasa-gaiñean ugari karontz doala). Berriketako gogoa goiztxotik degu, gazteak. Etzerate ikaratzen datorren ekaitzaz?

ORTZURI: (Gertuen dan arrantzaleari). Egia al da ekaitza degula?

ILLEDER: Ezta zantzurik.

BATEK: Etzekinat.

ORTZURI: (Beste bati). Esan neri, arren, ekaitzik laster ote degun.

BESTE ONEK: Batek bazekin.

ORTZURI: (Illederri). Ez adi, Teles, gaur orrera joan.

ILLEDER: Nola! (Ezti-ezti). Noiztik dion itxaso ederrari bildur andi au, Ortzuri, nere maite orrek?

ORTZURI: Neri eskaiñia, arotz izatea, noiz, noiz beteko didak, Illeder?

ILLEDER: (Itxasora begira). Itxas maitea, agur dagikeat ezkonduta bereala. (Arrantzale batzuek nasara igo bitez).

ZATIKA: (Illederri). Ator, etorriko baaiz.

ARTZABAL: (Berari). Baator ala ez ator, berritsu ori?

KIZKIRRI: (Berari). Ire begira, Teles, luzaro gaudek. Asteko aizela gaur ere aaztu zaik.

ARTZABAL: Aita bildurtik bildurtu al au?

ILLEDER: Blldurra zer dan eztet gaurrarte antzeman, o gizonak. Lagunak or al dira bilduak?

IRUBAK: Emaztegaiaz izkide izateko aitzakiak, geldo orrek, nai al dituk? Gizon eder, gizon alper.

KIZKIRRI: Otoitz-ordua eldu dek, Teles.

LAUGARREN AGERRALDIA

ESKARIA

(Kalarako ugariketan otoitza beti egiten da badiatik irten orduko; ugarika askotan nagusiak esaten du zein santuri; batzuetan lagunak asteka egin oi dute. Eskari onen bitartean ugarikarik ezta agiri. Agertokian Txili ta Ortzuri daude. Berok ere, arrantzaleak ari diran artean, otoitzean).

ILLEDER: Zuri, Nikolas zaintzaille orri, goitik gizaldi askotan errukiz adi zauden orri. (Bere lagunak Aita gurea ta Agur Maria bi elitan eta agopean esan bezate). Zuri, arrantzale andi orri, ekaitzik gogorrenetan, Pedro, zaintzen gaituzun orri. (Beste Aita gurea ta Agur Maria bat edo bi). Zuri, gure Ama samur orri, arren otoitz egin zazun, gure artetik lenen ito bear duenarentzat, o Ama!! eske gagozkitzu.

ARRANTZALEAK ELIAN: Agur Maria, doariz betea, Jauna da zurekin, onetsia zera.

ILLEDER: Andre guztien artean eta onetsia da zure sabeleko arnaria, Jesus. Maria dontsua, Jaunaren Ama.

ARRANTZALEAK ELIAN: Gu obendun onentzat otoitz egin zazu.

ILLEDER: Otoitz egin zazu.

ARRANTZALEAK ELIAN: Orain ta batez ere gure eriotzorduan: Arren.

BOSKARREN AGERRALDIA

ORTZURI, TXILI TA MINZORROTZ.

(Geroago emakume asko ta arrantzaleak badiatik atzera).

ORTZURI: (Txiliri). Antzeman dezu, Txili, gure Telesek arestian nolako biozketa illunez zirauskun lenen itoarentzako otoitz samur aura, o Ama!! (Negarrez).

TXILI: (Ezti-eztirik). O Basili, etzan negarrik egin.

ORTZURI: Aitagai maite, iragarle ori egia al da ekaitza datorrela?. (Txilik, bira emanez, negar egin beza. Ortzuri, au antzemanez, estuturik badialdera begira ta deadarrez). Illeder. (Bego apurtxo batean erantzumena entzun nairik).Teles. (Berriz ere, eskua belarrian duela, adi bego). Ez adi, arren, gaur kalaratu.

MINZORROTZ: (Illunpetik). Ez antzu.

ORTZURI: (Laborrian, kalealdera begira). Nor zera? (Iñork jaramonik ez. Ortzurik mantala, soiñetik askatuta, erabilli beza ta gora beera argi ondoan). Nora oakit, nere Illeder. Erruki nazak, maite banauk.

MINZORROTZ: (Illunpetik). Ez akus gora ta beera Ez aramo.

ORTZURI: (Izu-izurik). Nor aiz? Gauargiren bat noski?

MINZORROTZ: (Agertokian). Bai, begira neri; eta i, Basili, gauargi izugarri atzapartsu baten alaba.

ORTZURI: Ni, zure alaba? Ni?

MINZORROTZ: Zirzil galduak ibilli oi ditun goiznabarrean mutillen atzetik. Burua autsiko diñat, Basili, Teles zarpatsu ori utzi ezpadezan. (Emakume batzuek urreratu bitza).

ORTZURI: Nik Teles utzi? Lenago il.

(Minzorrotzek, belauniko belaun-billoizen gaiñean jarrita, biragoa jaurtiki beza, besoak zabalik, oskorora begira).

MINZORROTZ: Arren, zeruko Jauna, ugin gaitz batek Teles eraman dezala, gaur berean. (Emakumeak garrasiz ta intzirika. Ortzuri mintsuriz erori bedi).

MARI ANDRES: Biragoa! Teles gaixoaren errukarria! (Badiatik betoz nasara arrantzale batzuek).

ARTZABAL: Zoraturik al zaudete, emakumeak?

ZATIKA: Zer ari zerate garraisika?

EMAKUMEAK: Biragoa! Teles gaixoaren errukarria!

ARTZABAL: Nun da Minzorrotz, biragotxo bat nere gaiñera jaurtiki dezan? (Berriz emakumeak intzirika. Teles Ortzuri mintxuridunaren ondoan bego, Gizonak gogor ar bezate Artzabal. Emakumeak, gizonai besondotik tiraka, etxera eraman nairik).

EMAKUMEAK: Gera zaitezte goizeon, gizonak, legorrean, arren.

ARTZABAL: Gaur itxasora eztatorrena bein ere nere ugarikan ezta sartuko. (Arrantzaleak aldarte txarreko bijoaz berriz ugariketara. Illeder Ortzuri esnatu nairik).

MARI ANDRES: Basili, ez al dion agur egin nai ire senargai eder oni?

ORTZURI: (Ixil-mixilka). Illeder, arren gera adi.

ILLEDER: (Nasertzetik). Nere Ortzuri, uso ederra: illebete barru sapelatz orrengandik jaregingo aut.

SEIGARREN AGERRALDIA

AZKEN-AGURRA

EMAKUMEAK: (Badiara begira). Zoazte, senar ta seme maiteok, Jaunaren laguntasunez. Oialok, tantai ederretan aize bigunez puzgoturik, zaramazkitela.

ARRANTZALEAK: (Ugariketatik). Agur, agur, emazte ta ama laztanok.

ILLEDER: Agur, Ortzuri nerea.

ORTZURI: Agur, Illeder neretxoa.

EMAKUMEAK: Agur, agur.

ARRANTZALEAK: Agur, agur.

EMAKUMEAK: Zoazte, senar ta seme maiteok, Jaunaren laguntasunez.

ILLEDER: Agur, maitea: nere Aitaren bekosko illuna argitzan, Ortzuri.

ARRANTZALEAK: Agur, maiteak.

EMAKUMEAK: Oialok tantai ederretan aize bigunez puzgoturik zaramazkitela.

ARRANTZALEAK: Agur, agur, agur.

EMAKUMEAK: Agur, agur, agur.

ILLEDER: Agur, agur.

ORTZURI: Agur, agur.

ILLEDER: Agur

ORTZURI: Agur.

OROK ELIAN: Agur.

(Ugarikak poliki urrutira doazan artean, agertoiala astiro eratsiko dute).

LENENGO ATALAREN ATZENA