LEHENENGO EKITALDIA

Antzeztokia: jangela txukuna.

I.

MIREN eta ARANTXA.

(Biak josten; alabatxoa aulki txiki batean).

MIREN: Ez al dun jolasera joan behar?... Hire ahizpek aspaldi utzi ziotenan lanari...

ARANTXA: Ertz hau bukatu artean ez behintzat... Hauxe biharko ez uztea ipini zait hemen. (Behatza bekokian jarririk).

MIREN: (Barrez eta alaba maitero laztanduz). Ai nolako etxekoandre egokia daukadan nik etxean!...

(Bat-batez bendu, eta arpegi itzalez, gora begira gelditzen da).

ARANTXA: (Urduri). Amatxo... negar? (Mirenek laisterka malko bi lehortuta, josten darrai, ez erantzuteko tankeraz. Arantxa jeiki, eta besoak amari lepoan ezarriaz). Zer duzu, ama? Niri esango ez?...

MIREN: (Isilunea; gero bere arterako bezela). Nire haur guziek hik bezala laztanduko banindiketenan!... Hiri beste axola balitzaizkie nire malkoak!... (Berriro negarra lehortuz).

ARANTXA: Zer diozu, amatxo?... Ez al zaitugu ba guziok maite?

MIREN: Ez zekinat!...

ARANTXA: Nork laztantzen ez zaitu?

MIREN: Nork... nork! (Pixka batean isilik egonda). Yonek, maite!

ARANTXA: Hara berriz!... Hori da ba!... Amatxo: gizon haundia baita! Ja, ja, ja! Polita litzateke! (Benduz) Baina... maite gaitu, ama. Berak ere badaki laztantzen.

MIREN: (Garratz xamar). Bai. Norbait laztantzen din, noski ... !

ARANTXA: Horra ba... Zu ez... lotsatu egiten delako edo. Baina... norbait... norbait... (Irribarrez eta begi-keinuka) Bai al dakizu nor, ama?...

MIREN: (Kezkaz, alabari begi-begietan begiratuz) Nor?

ARANTXA: (Harro-harro) Ni!

MIREN: (Harrituta) Hi?

ARANTXA: Esango dizut, ama. (Aulkia aurreratuz) Baina! Behatza ezpainetan ipinirik)

MIREN: Bai, emakumea.

ARANTXA: Ba, lehengo batean, amona ikustetik etorrita

MIREN: (Garratz) Bai; amona ikustetik!

ARANTXA: Zer?

MIREN: Ezer ez. Jarrai ezan, maite

ARANTXA: Ez, ez, ez! Zergatik esan duzu: « Bai, amona ikustetik» haserre bezala?... (Mirenek ez dio erantzuten) Eee?... Esan nahi ez niri?... Nik ere ez ba zuri, horratx! (Aulkia aldenduz).

MIREN: (Barrez) Tira, tira, pertxenta!...

ARANTXA: Yon amonarengana joatea ez al duzu nahi?...

MIREN: Bai, ume, bai... Nahiko ez dinat ba?... Tira, esan; nire maitea haiz-eta...

ARANTXA: (Aulkia berriro urreratuz) Ba... Horrelaxe... amona ikustetik etorri zen batean, hementxe nire aldamenean eseri, eta... oso ilun zegoen... Nik begi zeharka begiratzen nion noizean behin, baina bera ez zen ohartu ere egiten, geldi-geldirik leihotik sartzen zen eguzkiari begira... Nire artean egiten nuen: «Zer ote du?» Eta, halako batean, non ikusten dizkiot begietan bi malko lodi-lodi!... Hura barregurea eman zidan Yon negarrez ikusteak!... Esan nion: «Eeee, Eeee! negarrez, negarrez!» —Orduan berak xamur xamur begiratu zidan, barre egin nahirik bezala malkoak lehortu zituen, eta esan zidan: «Hator nigana, Arantxa». Joan nintzaion... Esku biekin burua bigun-bigunki hartu, eta astiro begiratu izan ninduanean, hementxe (bekokian) musu luze-luze bat eman zidan... Burua utzi zidanean beste bi malko zeuzkan begietan, lehengoak baino lodiagoak... Baina horra; haiek ez zidaten barregurarik eman. Zergatik ez nekiela ere, erruki izan nion, eta harrezkero... Yon asko asko maite dut! —Berriro eseri nintzen, eta geroxeago, hitzik atera gabe, alde egin zuen. Nik ez nion ezer galdetu, ezer esango ez zidala igerri bainuen... (Isilunea) Ama, zergatik egiten ote zuen negar Yonek?...

MIREN: Ez zekinat, maite. (Berekiko) Bihotzik ba ote du ba, Jauna?...

ARANTXA: Zer? Berriz negarrez?... Hauxe da lana! Etxe honetako guziak negarrez, eta ni bakarrik barrez beti! Ez ba!... Oraingoan (Eskua begien aurrean jarririk) neronek ere egin behar dut. Ezin! (Begiak behatzaz txistuz igurtzi ondoren) Jas! Ezin, honela ere!

II.

Lehengoak, MARTIÑE eta ANDRE XERAPI.

(Sartzerakoan, Ama-alabak begiak lehortzen aurkitzen dituzte)

MARTIÑE eta XERAPI: Arratsalde on Jainkoak dizuela...

MIREN: Bai zuei ere.

MARTIÑE: Zer da etxe honetan? Biok negarrez?

MIREN: Txantxetan ari gintunan.

ARANTXA: Ni txantxetan; ama, benetan...

MARTIÑE: (Mireni) Zer dun? Betikoa?...

ARANTXA: Yonek maite ez duela dio!...Zer deritzozu, izeba?... Laztantzen ez duelako! Ja, aja, aja... Gainera, amona ikustera joaten delako haserretu egin da...

MARTIÑE: Amona ikustera! Ez din azal-gaizto horrek amona txarra!

ANDRE XERAPI: Hori esan, hori! Je, je... Herri osoak badaki Yonen amona-ikusteak zer diren!...

ARANTXA: (Oso ilundurik) Zer? Zuek ere bai?...

MIREN: Tira, maite; nexka txikiak andreen aurrean isildu egiten ditun. Baratzara joango bahintz

ARANTXA: (Haserre samar) Ez dut txintik aterako; baina ertz hauxe bukatu behar dut. (Bere aulki txikia hartu, eta bekoki ilunez gelako txoko batean esertzen da).

MIREN: Eser zaitezte, eseri. (Esertzen dira).

ANDRE XERAPI: Bai, enetxoa, bai... Haurrak hazi itzazu horretarako.

MARTIÑE: Egia! Beren beharrik haundiena denean, neska motz baten atzetik txoro-txoro has daitezen!...

ANDRE XERAPI: Etxekoez ahaztuta!...

MARTIÑE: Beren beharkunari astun iritzita! Ero, bihozgabe alaenak!

MIREN: Arren, hago isilik... Nire semeaz horrela jarduten entzuteak min egiten zidan... ama bainaun.Gainera... orain arte ez dun gaiztoa izan.

MARTIÑE: Bai, atera hadi beti bezala bere alde.

ANDRE XERAPI: Ez, hire ahizpa hizpidean zegon. Yon seme on bat izan dun beti. Langilea, zuzena, txintxoa, neskatxik onenaren gai. (Mirenengana bihurtuz) Baina horrexegatik da negargarria, inoren baimenik gabe, etxekoen iritzia eskatzeke, nolanahiko neska andregaitzat hartzea... Ez zenioke utzi behar..

MIREN: Hogeita bost urte ditu: ez natzaio ni aurrean jarriko. Gainera, neskatxa ona dela entzun izan dut ... Hori bai; arditik ez duela...

ANDRE XERAPI: Ona... ona... Oso buru-arina... Jai eta mutil-zale porrokatua, eta... Tira; inortzat gaizki jardutea ez dago ondo eta isildu egingo naiz; baina... ez dira oso politak nik entzun ditudan gauzak... Nire alaba batez horrelakoak esango balira, kalera irteten ere lots nintzateke. Bai; ez du horrelako akatsik nire Garbiñek, eta diruz ere eman geniezaioke zerbait. Baina, halaz ere, bestelako horiek maitagarriagoak beti. Bai! Mutil itsuak!...

MIREN: Ezin daitezke sinistu jendearen esan guziak

MARTIÑE: E? Andregaiaren alde ere bai?

MIREN: Inoiz nire erraina izan daiteken, eta ez dinat bere izena beztutzen inoren lagun izan nahi Gainera, ondo dakin erorrek nondik ikasi izan dudan nik neskatxa horren berri.

MARTIÑE: Bai, egia dun; nik ere ez dinat inoiz horren kaltezko esanik entzun; baina Xerapik dioena ere aintzakotzat hartu behar dinagu.

MIREN: Ona sinistu nahiago dinat, txarra baino.

ANDRE XERAPI: Damutu liezaizuke...

MIREN: Ez dakit. Baina ni atsekabetzen nauena ez da mutilak nire iritziaren gibel andregaia hartzea. Oso polita da etxeko guztien atseginez norbere haurren ezkontzak egitea. Baina, askotan, horrelako uztarria ez da uztartuen atseginekoa izaten. Bihotza zer den badakit; nik ere maite izan baitut. (Ahizpari) Hik ez dun maite izan eta gauza hauek ezin uler ditzazkeen ondo

ANDRE XERAPI: Zer zaizu ba samin?...

MIREN: Hara: etxeari Yonek eusten dio. Badakizu, Yonen lanetik jan beharrean gara ni eta bere arrebatxoak. Beraz, Yoni, eskuak hutsik dakartzan neskatxa batekin ezkontzeko, gu gatzaizkio galerazpenik haundiena; bakarrik izanez gero, noiz-nahi ezkontzen ahal bailitzateke. Noski, guri jaten eman beharrari astun iritzita da... Beti isil, beti itzal, bere kezkak amari aitortu nahi ez dizkiola... Hori zait samin: ama bat gehiagotzat ezin hartua. Andregairik duenik ere ez dit esan. Larunbata etorri, eta amona ikustea ala beste edozein maratila dela, alde egin. Gero, etortzen denean, nire ihesi dabil, andregaia nahi baino lehenago utzi beharrak niganako haserrea eragingo balio bezala. Gaur, oraindik ez dakit etorria den. Amari agur egiteko ez du ito behar haundirik izango, ez! (Isilunea) Bai; ez du aita bizi... (Isilunea) Niganako maitetasunik eza! Horixe! Besterik ez zait samin.

MARTIÑE: Ai txoro alaena! Hori guziori guk esan bageninan, aterako hintzen su eta gar semearen alde!...

MIREN: Utz nazan... (Isilunea; gero, lehenagoko esaldiari jarraituz bezala). Baina... gu galerazpen bagatzaizkio, ez du luzaroko galerazpenik. Eskera irten nahiago, inorganako zor antzean egon baino. Nire zamari astun baderitzo, ez nau bizkarretik bota behar izango: neroni kenduko natzaio gainetik. Aske da. Ezkon bedi nahi badu!

MARTIÑE: (Andre Xerapiri) Jas! Ikusi al dun horrelako emakumerik? Ez zekinat zer egingo niokeen! (Mireni) Horixe dun ba zorakeriak esateko gogoa! Hemen ez zion nik beti esan izan dinadana baizik: (hurrengo hitzok geldi, sendo eta nagusiro) Yon ezin liteken ezkondu, eta ez dun ezkonduko; alferrik zebilen. Ezkondu baino aurretiagoko eginbeharrik bazeukan. Astia galdu eta neskari galduarazten zion, asmo hori burutan erabili hutsaz!... (Jaikiz) (Xerapiri) Eta goazeman; bederatziurrenerako kanpaia jo zitenan-eta.

ANDRE XERAPI: (Jeikiz) Goazen, bai. Berandu da.

MARTIÑE: (Mireni) Ez al hator hi?...

MIREN: Ez, lanez josita nagon-eta; baino ateraino lagunduko dizuet. (Joan).

ARANTXA: (Irteterakoan guziei begi-zeharka begiratuz) Agur, agur... Txoko honetan bi belarri zeudela ahaztu zaie oso.

III.

ARANTXA eta YON

YON: (Arantxa ikusi gabe) Tira ba... Etxean nauk horratik! (Geldiune laburra) Beldur naiz ama ikusteko... Zer esan behar diot?... —Jas! Gezurretan ibili behar, gezurrari gorroto bizia diodalarik! —Hiru egun hauek non igaro ditudan galdetzen badit? Oraintxe zer asmatu ez dakit... Honela ezin jarrzi genezake, adiskidea... Eta... egia esateko, berriz, ausardiarik ez! Andregaia dudala: horra nire gaiztakeria guzia... Baina hori agertuko banio —nire ama ezagutzen dut—, gutxien gutxienez bera eta bere alabatxoak etxetik bota nahi ditudala uste izango luke, bihar goizerako... nire beharkimaren zama astun hau lepo gainetik kendu nahian nabilela... Jauna, sail honen erabaki-bidea Zugan utzia daukat: zuzen itzazu gauzak onenetik: (Arantxa ikusiaz) Hara! Hor al hintzen hi? ... Ez dun lanerako gogo makala!

ARANTXA: Aurki azkena!

YON: Hator honantz, hator... Eseri nire aldamenean Arantxa, galdera txiki batzuek egin behar dizkinat; esango al didan egia?

ARANTXA: Bai. Ea...

YON: Amak esan al du nitaz zerbait egun hauetan?...

ARANTXA: Amak, eta izebak, eta Andre Xerapik ere bai...

YON: Horrenak ez esan. Amak eta izebak zer esan dute?

ARANTXA: Andregaia duzula eta ezkondu-nahian zabiltzala.

YON: (Arranoa! Badakite!)

ARANTXA: Zure amona-ikusteak zer diren ondo dakitela...

YON: (Guzia... —Hobe!)

ARANTXA: Ezin ezkon zintezkeela, eta ez zarela ezkonduko. Eta asmo horretan bazabiltza, astia galdu eta neskatxari galdu arazi egiten diozula.

YON: (Oso sututa) Nork esan du hori?...

ARANTXA: Izebak. —Eta esan ere egin dut nire artean: —«Horren zaila ote da ezkontzea, Yonek ez ahal izateko? —Zer da ba? Tira: emaztegaiak soineko zuri apain bat behar duela... Horixe... —Baa!...Neronek ere egingo nioke! —Gero, berriz, biok elizara joan, puska batean elkarren ondoan belauniko egon, eta kito... Horrelako gauza zaila al da ba hori, Yon?...

YON: (Irripar saminez) Batzuetan bai, Arantxa... Eta orain, hoa baratzara; utzi nazan bakarrik.

ARANTXA: Bai, oraintxe nindoan, ertz hau bukatu baitut. Baina (zurikari) lehengoan bezala musu bat emango bazenidake

YON: (Barrez) Bai, eder hori. Hator... (laztantzen du) Agur, Arantxa.

ARANTXA: Agur. (Atetik, behatza ezpainetan duela) Isilik gero! (Bihoa).

IV.

YON bakarrik

        (Batetik bestera haserre haundiz dabilela) Ezkondu. ezin!... Ezkondu ez!... Astia galdu! Astia galdu arazi!... Hona hemen ezkondu ezin daitekeen mutila! Beste edozer gauzatarako Jaungoikoa bada; ezkontzeko, ez! Esan hakiok amari fraile joan nahi duala; eta amak eta izebak eta herriko atso guztiak esango diate; «Hoa, hoa... Jainkoa goian zagok bai, eta txoriei begiratzen dion Aitak ez ziguk guri bere laguntza ukatuko». Baina... ezkondu? Ez duzula gutxi uste! Ni, nire bihotzak aukeratutako neskatxarekin, ezkondu?... Bai zera! Ez gaur eta ez bihar! Ederki eman ere! Behin ere ez! Aditzen?... Ezin naiteke ezkondu, eta ez naiz ezkonduko!

V.

YON eta XABIER

XABIER: Bejondeiala!... Hori duk hitz egitea, mutil! Ni bezala betiko mutil-zahar gelditzeko asmotan beraz? (Yon lotsa-lotsa eginda) —Ta? (Oso irrikari) Etorri al haiz ba? Zer dio «amonak»?

YON: Ondo... ondo-xamar... hainbestean... Oso zaharra egotea, horixe...

XABIER: Je,je,je...

YON: (Berekiko) Honek ere bazekik zerbait!

XABIER: Zaharra beraz, e? Je, je, je...

YON: (Lehor) Jolaserako gogo gutxi dakarkit. Agur.

XABIER: Tira, tira, ez haserretu! Hator, hator, basatia hi berriz! Orain egun gutxi ezagutu banauk ere, gertatzen zaian guzia esan diezadakek. Zerbait ikasia nauk eta nire laguntzak, behar bada ez likek gaitzik egingo. —Tira, eser gaitezen elkarren ondoan, eta zigarro bana erre dezagun... (eman dio) Ea ba... Hasi hadi hire bihotz bigun hori hustutzen. Nor eta nolakoa duk hire andregai hori; non daukak bera, noiztik; zer asmo dituk, noizko, elkar asko-asko maite al duzue?... eta abar.. eta abar... (Guzia erdibarrez. Isilunea. Yonek osabari beldurti begiratzen dio, haren hitzak benetan hartu behar dituen ez dakiela) Arrano beltza! Mutil maitati hauen gibel-beldurra! Esan-minak irrikitzen hago-eta!... (Beste itxoinaldi labur bat. Gero, jaikitzera bezela eginda) Tira ba; zer egingo zaio!

YON: (Berriro eser arazten duela) Ez, osaba. Barkatu. Benetan bihotza norbaiti zabaltzeko beharrean nagokizu!...

XABIER: Hala ere, hala ere!... Hitza bihurtu zaionean!...

YON: Askotxo galdetu didazu; baina axola ez badizu, lehenbizikotik has gaitezen...

XABIER: Horrelaxe ohi duk burudunen artean.

YON: Horra ba... —Orain zazpi urte...

XABIER: Zakur alaena! Ez duk atzoko gauza!

YON: Uda Ondaurtzen igarotzen nuen. Nire biziera ederra zen, eguzki-urre eta amets urdinez jantzia...

XABIER: Hemezortzi urte hituala laburrago esan hezakean; baina tira, ez zagok hain gaizki...

YON: Orduan eta hantxe ezagutu nuen gaur nire emaztegaia dena. Ni baino urte betez gazteago zen: polit-polita, apala eta burutsua.

        Elkarrenganako zaletasuna barrez eta jolaska aurki jaio zen. Bion lagunek guk geurok baino lehenago nabaritu zuten, noski, gure gainean maitasunaren hegada biguna...

XABIER: (Irrikari, arpegiz ben-ben baino) Hegada biguna!

YON: Osaba! Hasarretu egingo naiz!

XABIER: Txist! Maitasunaren hegada biguna igarri ziaten ... eta?...

YON: Eta... bakarrik uzten gintuzten. Gu ez ginen ezertaz ohartzen. Haur bi ginen, esateko, eta gauza bat bakarrik genekien: elkarrekin egotea oso atsegin zitzaigula...

XABIER: Elkar maite izatea dik ezbehar horrek izena.

YON: Elkarri agur egiteko garaia etorri zenean, begi haundi eder haietan bi malko ikusi nituen. Joan zen... Horra guztia: besterik ez zen izan bion artean. Ezkon-agintza zer zen ere ez baigenekien artean, esateko...

XABIER: (Oraingoan barrerik gabe, eta zotin bat ito ezinik) Ipuin eztia!

YON: Negu osoan urrezko oroipen hura bihotzean eduki nuen. Etorri zen berriro uda, eta elkar bilatu genuen. Baina nik ez dakit zer gertatu zitzaidan... Lehenbiziko egunetan berarekin ezin hitz egin izan nuen, artean lagunik etorri ez eta etxekoekin ibiltzen baitzen. Eta hitz egin ezinak buruari lan eragin zion. Iruditu zitzaidan ume eder hark ezin igaro izan zuela negu osoa, eri haundi batean, beste norbaiten maite-hitzak entzun gaberik...

XABIER: Zerk uste eragin zian hori?

YON: Ezerk ere ez; irudipen gaizto bat besterik ez zen; baina eguna joan eta eguna etorri barrendu zitzaidan oso, eta egitzat jo izan nuen inongo biderik gabe irudimenak emandako uste hura... Gainera, gerokoak, ibilketa haren ondorenak, aurreko urtean gogora etorri ez zitzaizkidanak, beldurtu ninduten... Lainopetik bezala irteten, nire galdera guztien erantzuna bezela, buruak beti hitz bat zerakusdan: ezkondu... Ezkondu, ezkondu! Nire urteei eta nire eduki-ezari begiratuta hitz hori beldurgarria zitzaidan... Zenbat urte behar izango nituen ezkondu ahal izateko ... ? Orduantxe igarri nuen asko maite nuela: utzi-beharra erabaki nuenean: baina horratik ere aztu ahal izango nuela uste izan nuen, bestela... Gau ilun batez Jainkoari otoi hauxe egin nion: maite ez baninduen, itzali zezala oinazerik gabe nire garra; maite baninduen ordea, bere Laguntzaren bide ezkutuen bitartez elkarganatu eta bizibidea eman ziezagula. Harrezkero ez nion gehiago jaramonik egin; inoiz ezagutu ez banu, edo beragandik irain haundi bat hartu izan banu bezala. Aurpegiak ez zuen nire barrena salatzen, noski... baina, a!, nolako garraztasuna bihotzean ... !

XABIER: Sinisten diat.

YON: Bost urte igaro ziren. Bitartean nire bihotzak ezin maite izan zuen beste inor, ahaleginak eginda ere... Oraintxe urte bete berriro aurkitu nuen neskatxa hura. Agur egin zidan buruaz eta agurtzeko asmotan gelditu nintzen berarekin, lagunak utzita. Hasi ginen hizketan eta uste gabe antzinako oroipenetara jo genuen. Halako batean berak galdera hau egin zidan: «Eta zure haserre hura, Yon, gogoratzen al zara?» Hitz hauexek ireki zuten gure adiskidetasun berriaren atea... Zaletuta nengoen ni berari hartaz zerbait esateko; baina etsita nengoen ez nuela behinere hartarako garairik izango. Luzaro hitz egin genuen eta orduan igerri nuen zein txoroki eta burugabe utzi izan nuen bost urte lehenago. Maitetasuna ez zen itzali gure bihotzetan, zer egitea zegokidan? Igarri nuen garai hartan bihotza agertzen ez banio, bizi guzian izango zitzaidala damu. Beste aldetik, ukatu egiten bazidan ere, ez al zen hobe zerbait ziur jakin, halako zalantzan jarraitzea baino?

XABIER: Noski.

YON: Nire maitetasuna aitortu eta eskaini nion. Poz-pozik eman zidan baietza. Orduan esan nion; onegia izan zara; eta nire bihotz osoa gutxi duzu eskertzat. Gaztetasunaren erdian bizi nahi ez zuen gizona sendatu duzu; baina zure hitz hori atzeratu dezakezu orain esan behar dizudana entzun ondoren: Ni, ezkondua ez naizelarik, guraso bezala naiz, gurasorde. Nire ama alargunari eta nire arrebatxoari begiratu beharrean nago; gainera ez dut ezer, nire lana besterik; beraz itxoin beharrean gara, Jainkoak nahi izan arte. Irribarre egin zuen, eta gorriturik esan zidan: nik ere eskuak hutsik dakarzkizut. Zure berri badakit, baina itxoiteak ez dit axola. Zuk beti maite izatea, hauxe dut aski.

XABIER: Neskatxa maitagarria.

YON: Horra esan jakin zenuena... Baina, zer da hori, osaba? Begiak bustita dituzu...

XABIER: Je, je... Ez duk ezer.. ez duk ezer... Nik ere nire bihotza izan diat, ba al dakit? Eta bat-batean, samin-eztiak zaizkidan oroipenak astindu dizkidak barrenean... Nik ere badiat nire ipuina... Hirea bezain pozgarria balitz!... (Isilunea. Ilun-ilun, burua makurtuta gelditzen da).

YON: Esan,osaba... Oso alai eta axolagabetzat zintudan ezagutu zaitudan egun gutxi hauetan...Baina zure bizitzan ere malkoak izan direla igartzen dut orain. Esan: nik ere ikasi nahi dut zure berri.

XABIER: Esango diat hitz gutxitan. Neskatxa bat maite izan nian nik ere: ona huen baina ez zian dirurik. —Nik ere ez, eta —hauxe aitortu beharrean nauk—. lanerako zaletasun haundirik ere ez.Dena dela, nire gurasoak aurka izan nizkian. Nik ez nian bihotzik izan. Bizitza ilun ikusten nian, eta ez nian hik bezala Jainkoagan ipini nire itxaropena. Gurasoen haserre biziak zapuztuta, urrutira joatea sumatu nian, guzia ahazteko. Ameriketara joan ninduan. Neskatxa ura ezkondu huen nik bera ahaztu baino lehenago. —Eta maitasun ona ukatua izan zitzaidanez gero, maitasun gaiztora jo nian itsu-itsu—. Eta oso galdu ninduan. Bizierarik nahastuena eraman izan diat. Aspertu naizenean, nire bizitza hautsita aurkitu diat betiko. Eta gaur —ai gauzak nola diren!— gaur ezkondu nintekek aberatsa nauk eta; baino biotza lehor diat, eta gainera ez zioat inola emakume on bati, nire ibilketa txarren errurik izan ez duan bati, gizon baten hondakinik eman nahi. Ni ez nauk ezkonduko. Baina nik egin nuena egiteko zorian norbait aurkitzen badiat, eskua luzatuko zioat, eta izango dik nire laguntza. Hik, Yon, hartu nahi baduk oso osoa izango duk; eta zorionekoa izango nauk, nire zoriona hautsita ikusi arren, beste batena zuzendu ahal izan badiat...

YON: Osaba! Bihotz haundia duzu...

XABIER: Esandakoa... Garaia deritzenean, nigan lagun on bat arkituko duk...

YON: Eskerrik asko, osaba...

XABIER: Baina oroipen negargarriok utz ditzagun. —Ez didak esan andregaia non duan, nondik etorri haizen gaur...

YON: Loiola ta Azkoiti bitarteko etxe batean. Ur sendagarri batzuek daude han; eta haiek hartzen haren ahaide batzuek. Aurten ezin joan izan da nire amonaren herrira eta gure elkar-ikusteak erraztearren hor gelditu da.

XABIER: Eta amak ez al dik ezer esan?

YON: Ez, baina oraintxe gauza batzuk jakin ditut.

XABIER: Ea nolakoak.

YON: Izebak esan duenez «ni ezin ninteke ezkondu eta ez naiz ezkonduko».

XABIER: Ni ere ezin ezkondu ninduan... Hobe bai astakeria hori sinistu ez banian!

YON: Eta bai al dakizu zer bururatu zaidan? Gaur bertan amari esan behar diot fraile noala...

XABIER: Zertarako?

YON: Ikusiko dituzu guziak oniritzia ematen... «Zer egingo dugu? Jainkoak ez gaitu goseak hiltzen utziko»... Eta nik esango diet: —Zer? Ezkondu, amari eta etxekoei begiratu beharra dudala-eta, ezin ninteke ezkondu... Ezin ninteke ezkondu ez gaur eta ez bihar... Baina fraile joan? Oraintxe bertan, etxekoak marru gorrian utzita bada ere... Hori bai! Eta ezkontzarako deia ez al da frailetzarako deia bezain entzungarria, hain donea ez bada ere?

XABIER: Ederki sumatua zegok. Hik egin ezak hori, eta ikusiko diagu zer esaten duten... Gero, utzi iezadak niri gainerantzekoa, hizlari ona nauk-eta... Goxoak ipiniko dizkiat emakume horiek...

YON: Adi ezazu... Ama datorrela uste det... Utz nazazu bakarrik...

XABIER: Bai, ama duk... Agur eta ez beldur izan. (Joan)

VI.

YON eta MIREN

MIREN: Hemen al haiz? Arkitu nahi hinduan. Biziera honexek aspertu eragin zidak, eta hitz egin behar diagu... Bazekiat andregaia duana eta ezkondu nahian habilena.

YON: Ama...

MIREN: Bazekiat gainera, hori egiteko ni eta hire arrebak gaituala galerazpen.

YON: Baina, ama...

MIREN: Ez, alferrik duk; hire arreba eta hire ama ez dituk gaurtik aurrera galerazpen izango... Erruki-etxera joan nahiago diat horrela bizitzen jarraitu baino

YON: Ama, ixo!

MIREN: Ixo, ixo (Negarrari emanda) Gehiegi isildu nauk... Ezkondu egin nahi al duk? Ezkon hadi! Joango nauk ni nire umeekin...

YON: Erotu egin al zaizu, ama?

MIREN: Erotu, erotu!... Seme eskergabea!.. Non izan haiz egun hauetan?... Joan den igandean eta aurrekoetan nora joan hintzen? Ezer ez dakidala uste al duk? Ez baina hik esanda, noski! Gauzak ikasi badizkiat atez haranztik irakatsi behar izan zizkidatek... Baina hau bukatu duk, seme; gu gora-behera, aske haiz...

VII.

Lehengoak, MARTIÑE ta ANDRE XERAPI

MARTIÑE: (Begi-zeharka bere ilobari begiratu ondoren) Zer dugu?

MIREN: Berri handiak (Zotinka) Yon, zerurako dugu!

MARTIÑE: Zer, zer, zer?

ANDRE XERAPI: Ea, ea, ea?

MARTIÑE: Fraile doa...

MIREN: Ezin liteke! Ai hori egia balitz! Ai zer zoriona beretzat eta horrelako semeak izan litzazkeen amarentzat! Yon, egia al da?

YON: Bai, izeba; Jainkoaren deiari ezin entzungor egin.

MARTIÑE: Bedeinkatua izan bedi zure izena, Jauna (Zapia begietara).

MARTIÑE: (Hauxe bai ez nuela nik uste!)

MARTIÑE: Miren, ez larritu! Etxeko euskarria doakizula! Zer axola zaizu! Goian dago guzion Aita. Berak, orain arte bezala, orain arte baino gehiago lagunduko dizu.

MIREN: Bai; bazekinat.

ANDRE XERAPI: (Ederrak eman dizkit mutilak!) Baina... horrelako bat-batean, Yon!

MARTIÑE: Utzi! Jainkoak usterik gutxienean jotzen du bihotzeko atea. Askotan, munduko ametsetan eta bekatu-biderik larrienetan sartuenak gaudenean

YON: Halaxe da!

MARTIÑE: Orain egin behar duzuna bihar bertan Loiolara joan gogo-jardunak egitera... Gogoa oroipen eta amets txarrez garbitu eta zure deia sendotu.

YON: Arranoa! (Oso pozik) Hauxe ez nuen uste! Zortzi eguneko oporra!)...

MIREN: Bai, Loiolara hoa... Zer duk? Pozik al hago?

MARTIÑE: Egon ez?

YON: Bai, etxeko laztan hoiek. Pozak zoratzen nago! (Andregaiarekin gogo-jardunak egitera! A zer nolako egun ederrak bota behar ditudan!)

VIII.

Lehengoak, XABIER ta ARANTXA

XABIER: Arratsalde on guzioi! Hemen nator, Arantxarekin nahikoa jolas egin ondoren...

MARTIÑE: Zatoz, ea, zatoz, ea, Xabier! Ez dakik Yon! Poztu hadi!

XABIER: Zer? Ezkondu egiten dela?

MARTIÑE: Ixo! Zer ezkondu eta zer ...

XABIER: Ezkondu ezin dailekeela ... eta ezkonduko ez dela...

MARTIÑE: Fraile doala...

XABIER: Hara!

ARANTXA: Eeee?

MARTIÑE: Bihar bertan doa Loiolara, zortzi eguneko gogojardunak egitera.

XABIER: Ee? Loiolara?... (Ai! ez hago hi azal txarra!)

(Arantxa negarrez hasten da)

MIREN: Zer dun, Arantxa? (Lasterka Arantxa Yonengana doa; honek esku batez burua hartzen dio).

ARANTXA: Ez dudala nahi Yon fraile joatea... Ez fraile joan, Yon. Nik ez dut nahi, Yon. Ezkon zaitez!

XABIER: Besoak gurutzaturik eta barrez. (Berekiko) Hori duk mutilaren alderdia! Andregaiarekin gogo-jardunak egitera!

OIHALA