BIGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Presondegi barne bat.

        (Oihalak idekitzean, hiru presoner: Ali, Zimela eta Urko lurrean daude, pillari bati gate bederaz estekatuak. Ezagun du hainitz pairatu dutela)

ZIMELA: A! Hau egarria! Hil gaitzatela lehenbailehen, hil behar-eta! Hola ez zukek iraun!

URKO: Egin-zak gogor! Azken tantoa galtzen duenak dik partida galdua. Ez gaituk oraino azken tantoan.

ZIMELA: Hire koinado Hartza lagundu ginian hemendik ihes egiten. Gu libratzerat etortzekoa zukan... Bainan ez zakiat... ez zakiat... Hau egarria... (Orroaz) Edaterat! Edaterat! Ura! Ura!...

URKO: Ez zakiat nere koinado Hartzak hemendik aterako gaituen, bainan ni segur, eginen dituela hortako eginahal guziak.

ZIMELA: Hura ihesi joaiten lagundu diagulakotz gaituk hiltzerat kondenatuak. Hauxe lukek lazgarri: Bat salbatzeko hiru galtzea.

URKO: Zer nahi duk? Baginakien zer irriskatzen ginuen sasi-gerlari lotuz. Irriskatu diagu. Gure Nafarroak hoinbertze merezi zian.

ZIMELA: Ba, Nafarroak hoinbertze merezi zian. Ez haatik hainitz nafar ustelek! Guk ontsa pekatuta, hek baitute gozatuko gure odolaz erosi libertatea...

URKO: Zer nahi duk? Ez duk omeletarik egiten arroltzerik hautsi gabe.

ZIMELA: Zorigaitzez, gu gaituk arroltze hautsiak eta bertzek janen ditek, gure bizkar apailatu omeleta... Hau egarria! (Oihuz) Edaterat, edaterat, ura, ura!

URKO: Halere, hi bederen ez haiz esposatua. Niagok, tenore huntan, nun ote dabilan nere Otsanda...

ZIMELA: Hire Otsanda! Ez hadila hartaz kexa. Engoitik hire ordaina egina dik.

URKO: Errak, to, leuntxago ibil-ak gero, hire mihi hori!

ZIMELA: Ba... ez lukek lehena. Funtsean, beharbada arrazoin likek. Bizi bat diagu. Niagok, ez ote dugun astokeria bat egiten, gure bizia, hola, bertzentzat sakrifikatzea. Bereziki bertze horiek hoin axola guti dutelarik eskaintzen diotegun libertateaz.

URKO: Ez zakala pentsa, beren buruari bakarrik behatuz bizi direnek, zoriona gozatzen dutela. Biziari bere estimua emaiten ziotek bizitzeko arrazoinek. Bizitzeko arrazoinak mugatuago-ta, biziak estimu gutiago dik.

ZIMELA: Ba, bazakiat hori ere... Hau egarria. (Oihuz) Edaterat, edaterat!... Ura! Eta hik, Ali, ez duk fitsik erraiten? Hi ere ezkondua haiz. Nola dik izena hire emazteak?

ALI: Maurixka.

ZIMELA: Maurixka... Izen pollita duk... Badakika nun daiteken tenore huntan?

ALI: Fitsik ez zakiat.

ZIMELA: Ta, hi, morotarik izanki-ta, nolaz haiz hemen gurekin?

ALI: Ni, zonbait urte hautan, Nafarroan bizi nauk. Nafarroari beraz zor zioiat zerbitzu.

ZIMELA: To! Oxala, nafar guziek, hik bezala pentsa balezate!

URKO: Kanpotik hunarat bizitzerat etorriak gertatzen dituk usu, Nafarroari, hemengoak baino atxikiago. «Ni ere nafarra naiz zuek bezanbat» aho beteka ari zaizkigun zonbait baino, aise nafarrago dituk, Ali hau bezalako kanpotiar batzu. Bihotzez eta sakrifizioz baita hau Nafarroari estekatua, eta ez bakarrik elez.

ZIMELA: (Oihuz) Edaterat! Edaterat! Ura! Ura!... Hola segituz, ez ditek ni hiltzeko lanik ukanen... Egarriak hilen bainau... Galde dezagun edaterat orok betan. (Hiruek oihuz betan) Edaterat. Edaterat! Ura! Ura!

KLEIN: (Agertuz, azote bat eskuan) Ixilik hor gero!... Bertzenaz hanbat gaxto! (Hiruek) Edaterat! Edaterat! Ura! Ura! (Kleinek jotzen ditu azotez) Ixilaraziko zaituztet bai, nik. Orizue ura, ura behar balin baduzue!

HIRUEK: Ai! Ai! Ai! Ustel zikina! Leher eginen ahal duk! Mutur handi basa!

ZIMELA: (Oihuz bakarrik) Edaterat! Edaterat! Ura! Ura!

KLEIN: (Buruko iletik hartuta, belaunak buruz jo arazten diozka) Ixil hadi! Ixilik egon gogo duka?

ZIMELA: (Bakarrik) Edaterat! Edaterat! Ura! Ura!

KLEIN: (Buruz belaunak jo araziz) Ixilik hor!

HIRUEK: Edaterat! Edaterat! Ura! Ura!

KLEIN: (Hiruak zigortuz) Ixilik! Herresta zikinak! Ixilik!

GOTON: (Agertuz) Zer gertatzen da hemen? Zer dira oihu hauk?

URKO: Goton jauna, ez dugu gauza handirik eskatzen, edateko ura baizik. Hoinbertzeko bat emanen ahal daukuzu!

GOTON: Laster hil behar ditugun gorputzen haztea, denbora galtzea da!

URKO: Hainitz denbora gehiago galduko duzu, gu ezin ixilaraziz, ezenez eta guri edaterat emanez.

GOTON: Bon... Klein, hiru gizon hauk eremazkitzu bakotxa bere ganbera hetsirat. Han diren pitzarretako urez ase daitela.

KLEIN: Ongi da, jauna. (Hiruen gateak laxaturik joaiten ditu) Aintzinat!

GOTON: (Deituz) Rot!

ROT: (Agertuz) Zer da jauna?

GOTON: Zer diagu bazkaritako?

ROT: Presoneren kolietako jatekoak, beti bezala.

GOTON: Baditek jateko onik?

ROT: Ba, koli batean badira ogi xuria eta gasna, bertze batean bada xingarra. Bertze batek badu erbi bat oso-osoa.

GOTON: Bon. Ontsa duk. Erbi horrekin eta gaineratekoekin apaila-zak bazkari on bat. Apfel gomitatu diat jaterat. Eta badakik Apfelek aho guria duela!...

ROT: Eginen dut ahal bezain ongi, jauna.

GOTON: Ba, segur nauk hortaz. Ta, nor dira kanpoan so dagotzin presuna horiek?

ROT: Bat da Satorbeltz. Bertzea Opil.

GOTON: Bon. Horiek usaiakoak ditiagu. Eta bertzerik?

ROT: Andere eder bat ere bada hor. Hau bere etxean ikusi ginuen. Hartzaren arreba da eta hemen daukagun Urkoren emaztea. Andere horrek, Apfel ikusi behar omen du.

GOTON: Bon... Dagola Apfelen so... Sar araz-zak lehenik Opil.

ROT: Ontsa da, jauna. (Jalitzen da. Goton apur bat dago bakarrik, ixtuz ari, omore onean)

OPIL: (Sartuz) Agur, Goton jauna.

GOTON: Agur, agur, Opil. (Irriz) Badakizu, Opil, zer gogoan nindagon?

OPIL: (Irriz) Zuk, segur ere, tripa kontuko zerbait zinuen gogoan.

GOTON: Ba eta ez... Tripak gaitu bizi arazten... Ta, nola zu baitzira gure tripen fornitzalea, pentsaketa nindagon ez dela nihun, hemen gaindi, zu baino ongarri egile hoberik!

OPIL: (Irriz) Ez, ongarri egileak, zuek zarete. Nik, ongarri gaia fornitzen dut bakarrik...

GOTON: Bon, eta zer ongarri gai bildu duzu egungotz gure tripentzat?

OPIL: Lehenik, preso direnentzat, beti bezala, ezkurra ausarki eta garagarra.

GOTON: Ongi da. Biek, elgarrekin egosi-ta, badute sustengu. Haatik, egundik aintzinat, hiru aho gutiago izanen ditugu hazteko... Hiru baititugu hor egun urkatzekoak.

OPIL: Eta zuentzat ekarri dut... Pentsa zer?

GOTON: Nork daki!...

OPIL: Adarrak baditu. Gerrenean apailatzen da maizenik, emeki errez, jusa on batez hola, gainetik, bustiz.

GOTON: Zikiroa?

OPIL: Hura eta bera. Eta, adinez eta gizentasunez arras sasoinekoa. Ikusiko duzu nola izanen den, ahotik ezin utzia.

GOTON: A! Zer besta! Zikiro jatea! Apfel ere hor izanen dugu.

OPIL: Hobe, hobe. Holako jan-aldiak merezi du Apfelen ahoa.

GOTON: Errazu-ta, arnoa? Ukaiten ahalko duguia arno onik?

OPIL: Ez zaitela kexa! Badakit nun den xai famatu bat. Onez-onean ez badu xaieroak eman nahi, aski dautazu laguntako emaitea zure soldado horietarik zonbait, eta segur galdatua ukanen dugu!...

GOTON: Har-zkitzu nahi dituzun laguntzale guziak. Segur holako lan baliosak hoinbertze merezi du.

OPIL: Bi laguntzale aski dira holako malobra bat ongi bururatzeko.

GOTON: Nago, zuk, nola eta nundik hoinbertze jateko biltzen daukuzun. Hemengo jendea, itxuraz segurik, goseak hila dago. Eta zuk, fornitzen daukuzu egun guziz, kasik nahi eta amesten dugun guzia.

OPIL: Hortakotz behar da jendea ezagutu eta bakotxari berea eman. Batzu biltzen dituzu lausenguz, bertzeak beldurrez, edo berdin adixkidantzaz. Ni betidanik, jende mota guziekin ongi ateratzen naiz: Hemengoekin, moroekin eta zuekin ere.

GOTON: Begi onez ikusten zaituztea hemengo jendek, hola ari, gurekin hartu-emanetan.

OPIL: Hemengo jendea? Bo!... Hemengo jendea arras zozoa duzu! Mihia ba, pixka bat ibiltzen dute, bainan ondotik fitsik ez! Salbu, bixtan dena, zueri jazar diren buru bero horiek. Horientzat, zuek baino ere etsaiago naiz.

GOTON: Eta zuk, zer pentsatzen duzu horietaz?

OPIL: Erran dautzudan bezala: Buru-bero batzu dira: «Nafarroa behar omen dute libratu». Zer eginen dute horiek, Charlemagne-en armada ikaragarriaren kontra? Hau edo hura izan dadiela Nafarroan manatzale, hemengo jendeari berdin zaio: Berdin lana egin beharko baitu, bizia jalitzeko!

GOTON: Bon, ontsa da. Orai, zoaz laster zure adardun horren eremaiterat Rot gure kozinariari, errakia tenoreko prest izan dadien.

OPIL: Banoa, jauna, banoa lasterka.

GOTON: Eta ateratzean, errozu otoi Satorbeltzi sar dadien.

OPIL: Erranen diot. (Jalitzen da)

SATORBELTZ: (Apur baten buruan sartuz) Agur Goton jauna!

GOTON: Agur, agur, Satorbeltz! A! Zu, aste sariaren bilarat heldu?

SATORBELTZ: Ba jauna, ba.

GOTON: Zure dirua prest-presta daukat... Huna. (Ematen dio) Eta, gure zaldi ebatsi heietaz, ikasi duzuia zerbait?

SATORBELTZ: Ez oraino. Bainan erne-ernea nago. Segur naiz oihanean direla nonbait. Bainan oihanerat ez daiteke sar, bizia irriskatuz baizik.

GOTON: Ta Hartza?

SATORBELTZ: Ez da hemen gaindi agertu. Haren etxea zaintzen dut gau eta egun... Eta badakizu segur, hemen duzula atean, Otsanda, Hartzaren arreba?

GOTON: Ba, badakit.

SATORBELTZ: Eta, Hartzaren bertze arreba, Larrosa, ez da nihun ageri... Ez dakit nun daiteken.

GOTON: A!

SATORBELTZ: Izeba mutxurdin aberats bat baitute hemendik hurbil, nago ez ote den horren etxean gordea. Beharbada Apfel jaunak badakike zerbait.

GOTON: Nolaz hori?

SATORBELTZ: Badakit Apfel jauna usu joaiten dela jaterat izeba horrenganat.

GOTON: A!... Beraz mahain ona duke.

SATORBELTZ: (Irriz) Ba, ba, segur, ba.

GOTON: Bon, beraz aste huntan ere, lan berari jarraikiko zara. Ikusten baduzu herrian gizon arrotz bat, jin berehala gu abisatzerat... Zain, molde berezi batez, Hartzaren etxea. Bertze edozoin berri ikasten baduzu, etor lehenbailehen guganat.

SATORBELTZ: Ontsa da, Goton jauna.

GOTON: Bon, bertzaldi bat artio beraz, Satorbeltz.

SATORBELTZ: Ba, bertzaldi bat artio, Goton jauna. (Jalitzen da)

APFEL: (Apur baten buruan presatuki sartzen da) Agur, agur, Goton.

GOTON: Agur, Apfel jauna.

APFEL: A! Malobra handitako ordua dugu. Atean hor da Otsanda. Nerekin nahi omen luke mintzatu eta bere senarra ikusi. Behar dugu parada huntaz baliatu, horienganik zerbait ardiesteko.

GOTON: Zer egin dezakegu?

APFEL: Ekar araz-zazu hunarat Urko, eta zaude nere ondoan.

GOTON: Ongi da. (Deituz) Klein! Ekar-azu hunarat Urko!

KLEIN: (Kanpotik) Ba jauna! (Apfel jartzen da. Goton xutik dago bere sahetsean. Klein sartzen da Urkorekin) Belaunika hadi, herresta. Charlemagne-en ordaina duk hire aintzinean!

URKO: Nafar bat ez da belaunikatzen, Jainkoaren aintzinean baizik.

KLEIN: Zer? (Jo nahi du azotez)

APFEL: Ez jo gizon hori! Eskain-ozu jartzeko alki bat. (Kleinek obeditzen du... Urkori) Jar zaite.

URKO: Ez naiz buruz buru jartzen adixkidekin baizik!

APFEL: Nahi duzun bezala. (Kleini mintzo) Zu, zaindari, joaiten ahal zira. (Klein jalitzen da) Urko jauna, ahantz-zazu otoi, apur bat, gure arteko auzia. Egun heldu nitzaizu, ez etsai bezala, ez eta aintzindari bezala, bainan Charlemagne inperadorearen mezulari bezala.

URKO: (Bere baitan) Zer ziri behar ote daitak sakatu?

APFEL: Charlemagne inperadorea, atzo berean ikusi nuen. Badakizu Zaragozan ari dela guduka, moroen kontra. Laster hiri hori gure eskutan izanen da. Gero, erran gabe doa, Charlemagne-ek bere armadarekin leku hauk hustuko ditu.

URKO: (Bere baitan) Ikus eta sinets.

APFEL: Bainan leku hauk ez lituzke utzi nahi indarrez ahulduak, moroek laster bere bailezazkete.

URKO: (Bere baitan) Aitzaki ederra, bera gure lurrez jabetzeko.

APFEL: Zu baitzira, nafar aintzindaritarik ospetsuena, eta gainerat, Charlemagne bezala girixtinoa, proposatua zaizuna da, Nafarroaren zaintzeko armada bat muntatzea. Armada hortako soldadoak litezke nafarrak, eta heiekin nahasteka, Charlemagne-enak. Eta zu zintezke nafarren aintzindari lehena. Horra zer dautzun proposatzen Charlemagne inperadoreak.

URKO: Ikusten dut Charlemagne inperadoreak estimu handia duela neretzat.

APFEL: Bixtan da. (Barkatu mozten bazaitut) Kargu hori onartzen baduzu, zure gain izanen dela, beren leku gordetarik ateratzea eta Charlemagne-en manu pean ezartzea, zure lagun Hartza eta bertzek, oihan barnetan muntatua duten sasi armada.

URKO: Charlemagne inperadoreari, jauna, ihardetsiko diozu nere partez nafarrek ez dugula den gutieneko xederik, moroen uztea gure lurrez jabetzerat... Bainan, bera ere, soberakin dela gure lurretan... Nafarroa nahi dugula izan dadien bakarrik nafarrena... Beraz galdatzen diot utz dezala bere armamentua gure eskutan, bainan bere soldadoak hemendik kenduz. Ongi armatuz geroz, nafar mutilek ez dute nehor beharrik, Nafarroako mugen zaintzeko... Arma gaitzala, eta doala lasai bere eremutarat... Guk gureak zainduko ditugu.

APFEL: Ez, Charlemagne inperadoreak ez du sekulan holakorik onartuko. Eskutan duen xoria utz bailezake airekoaren menturan...

URKO: Eta Nafarroak ez du sekulan onartuko airetan libro den xoria, kaiolan ezarria izan dadien.

APFEL: Oroit zaite, auzi hunen eztabaidan, zure bizia jokatzen duzula... Edo onartzen duzu, eta biziko zara, edo... ez duzu onartzen, eta segur duzu hiltzea.

URKO: Nahiago dut izan hilik bizi dena, ezenez bizirik hila dena.

APFEL: Bon... Zuhaurek ikus... Zure emaztea hor da atean. Apur baten buruan, hemen izanen duzu azken adioentzat, nun ez duzun Charlemagne-i jarraiki nahi.

URKO: Ez naiz nere xedetan kanbiakor.

APFEL: Hanbat gaxto beraz. (Gotoni mintzo) Goton, gizon hau joan-azu hemendik.

GOTON: Klein!

KLEIN: (Agertuz) Zer da jauna?

GOTON: Gizon hau joan-azu hemendik bere preso gelarat.

KLEIN: Ontsa da jauna. (Obeditzen du)

APFEL: Azken abisu bat, Urko... Zure emazteari ez atera hitz erdi bat ere hemen jasan dituzun pairamenez... Aditzen duzu? Ez eta hitz erdi bat ere... Zuk, Goton, hurbildik zainduko dituzu horien arteko solasak eta, hala beharrean, gerla legez gaztigatuko dituzu.

GOTON: Ontsa da jauna. (Klein ateratzen da Urkorekin. Goton, irrino batekin) Zu, Apfel jauna, noiz izan zira Charlemagne-ekin mintzatzen?

APFEL: A! Goton... Ez ote dakizu diplomazian gezurra haizu dela? ...Bainan ez dut enganatu... Nere plana zen, nafar sasi armada xabalerat ekar araztea, eta han, gure soldadoez suntsitzea... Bainan alimaleak, nere jukutria zilatu du.

GOTON: Ez naiz harritzen. Gizon guti ezagutzen dut hori bezain ernerik.

APFEL: Bon, behar dut entseiatu horren biltzerat bere emaztearen medioz... Sar araz-azu, otoi, Otsanda, eta dagola hemen nere beha... Edari xorta baten bilarat noa. (Ateratzen da)

GOTON: (Atetik kanporat mintzo) Aintzinat, anderea. (Otsanda sartzen da) Jar zaite.

OTSANDA: Milesker jauna. (Ez da jartzen)

GOTON: Apur bat so egon beharko duzu... Apfel jauna jinen da berehala. (Ateratzen da)

OTSANDA: (Bakarrik) O! Biziaren latza! Jina naiz arinki beztiturik! Erran dautate: «Apfelen biltzeko agert zaite emazte airos, errex, ergel». Hortakotz naiz jina hola beztiturik leku hits huntarat... Nere senarra salbatu nahiz... Haren bizia Apfelen eskutan da... Gaur hiltzekoa dute... Nere senarra salbatuko ote dut?... Ala ez? Orai da gakoa... Kezkan nago... Jainko ona, lagunt nezazu!

APFEL: (Agertuz edari eta baso ttipiekin) A! Otsanda! Nere Otsanda! Atsegin dut hunarat jin baitzira. (Eskua tinkatzen dio doi bat lizunki... Gero ere lizun agert dadiela... Otsandak eginahal guziak egiten ditu irrinoa ez galtzeko) ...Jar zaite... Pena dut lehen aldikotz neri buruz heldu den, zu bezalako andere pollit bati, leku latz huntan ongi etorri egitea. Bainan esperantza dut, egun batez, ongi etorri bera eginen dautzudala nere palazio handian.

OTSANDA: Jauna, nere senarrarentzat heldu nintzen. Krida izan omen da, Hartza ez bada, sarri berean, zuen zaldiekin hunarat itzultzen, hiru presoner hilen dituzuela: Nere senarra eta bertze bi.

APFEL: Ba, kridariak hori erran du. (Edaria zerbitzatuz) Bainan geroztik zerbait berri gertatu da.

OTSANDA: Zerbait berri?...

APFEL: Zure senarra salba dezakegu... Ez bakarrik salba, bainan Nafarroako lehen buruzagitarik bat bilaka daiteke... Haatik, berak hala nahi badu.

OTSANDA: Nolaz hori?

APFEL: Charlemagne-ek proposatzen dio bere armada nafar armadarekin uztartzea eta bera, Urko, Nafarroko armadaren lehen aintzindari izaitea.

OTSANDA: Eta zer ihardetsi du nere senarrak?...

APFEL: Duda-mudatan dago... Bainan iduritzen zait, zuk duzun graziari esker, zure senarra bilduko duzula Charlemagne-ekin elgar aditzerat. (Basoa altxatuz) Zure osagarriari! (Otsandak basoa altxatzen du) Zure senarrak ez ahal du nahiko, zu bezalako andere xarmant bat, hoin gazterik alargunts geldi dadien. Zuri so nago xoratua... Ez zintudan behin ere hain eder ikusi. Musu bat merezi duzu. (Musu arin bat emaiten dio... Otsanda begiak hetsirik hotz eta errabian dago)

OTSANDA: (Xutiturik mozki mintzo) Nere senarra ikusten ahal duta?

APFEL: Erran gabe doa baietz... Haatik ez zaitela harri, preso egoiteak itxura pixka bat kanbiatu badio... Eta, artetik erraiteko, zure ahizpa Larrosa zer bilakatu da?

OTSANDA: Nik ez dakit... Etxetik joan zen eta ez da gehiago itzuli.

APFEL: (Irrino batekin) Zuk ez dakizula deus ere? Ta, ta, ta, ta!

OTSANDA: Ezetz jauna!

APFEL: Ta, ta, ta, ta. (Mazelako ttipi batez ferekatzen du)

OTSANDA: Nahi nuke nere senarra lehenbailehen ikusi.

APFEL: Ba, ba, berehala. (Deituz) Goton!

GOTON: (Agertuz) Zer da jauna?

APFEL: Ekar-azu otoi Urko hunarat.

GOTON: Ba jauna.

APFEL: Zure senarra ikusiko duzu beraz... Behar ginuke bien artean, zuk eta nik, zure senarra salbatu... Nik eginahalak egiten ditut... Bainan deus ez dezaket beraren kontra. Agian, zuk ardietsiko duzu, nik ezin ardiets dezakedana... Uzten zaitut... Agur... Agur... (Eskuz eginez agurtze ttipi batzu jalitzen da. Urko agertzen da burua apal, ilun, Kleinek dakar, gatetik estekan)

GOTON: Bortz minuta dituzue elgarrekin solas egiteko! Egonen zarete elgarrenganik bortz metrotan... Eta, ez baduzue errespetatzen erreglamendua, Urko eramanen dugu berriz, berehala, presondegirat. (Leku gainean gelditzen da)

OTSANDA: (Nigarrez) Zu, Urko, zu, hola bilakatua! (Urko ixilik dago) Zer dituzu aurpegiko uspel horiek? Zer egin dautzute, jo?

URKO: (Ahapetik mintzo) ...Ez.

OTSANDA: Eta zer dituzu soineko horiek?... Nere koliak ukan dituzuia bederen?

URKO: Ba.

OTSANDA: Eta, Apfelek erran baitaut zer proposatzen dautzun, onartzen duzuia elgar aditzea Charlemagne-ekin?

URKO: Ez dut onartzen.

OTSANDA: Beraz hiltzea duzu...

URKO: (Moztuz) Ba... Oroit zaite ezkontzean nola hitzartuak ginen... Gu biak baino zerbait gorago zerbitzatzeko ezkondu ginela.

OTSANDA: (Nigarrez) Bai, oroitzen naiz, Urko. Lazgarri zait, bainan badakit zuk hartu bidea dela segur hoberena. Bide hori, nere egiten dut.

URKO: Milesker, Otsanda. Hola zaitut beti ezagutu... Milesker, azken bururaino beti bera baitzaitut kausitzen.

GOTON: Mintzatzeko epea bururatua da!

OTSANDA: O! Goton jauna! Utziko nuzuia fagorez besarkada bat, azken besarkada bat emaiterat nere senarrari?

GOTON: Ez... Hemengo erreglamenduak ez du holakorik onartzen.

OTSANDA: Hau bihozgabekeria! (Nigarrez)

GOTON: Klein! Gizon hau eremazu bere preso gelarat! (Kleinek obeditzen du... Senar-emazteak elgarrenganik berexten dira... luzeki elgar behatuz) Otsanda anderea, libro zira jalitzerat. (Otsanda emeki abiatzen da ateari buruz)

APFEL: (Betbetan sartuz irrino zuri batekin) Ta? Otsanda? Ardietsi duzuia zerbait zure senarrarenganik? (Otsandak goratik, mespresatuz, ikaragarriko behatze tzar bat egiten dio Apfeli eta zalu zalua jalitzen da. Apfel irri zuri batekin) A, a, a! Otsanda!... Bai, horretxek ongi dakar bere izena: Otsanda. Egiazko otso arrazatik baita. (Boza idortuz) Bon, bainan ez dezagun denborarik gal... Ez ditugunaz geroz biltzen ahal gure saretarat, doazila urka sokarat! (Gotoni mintzo) Goton, nahi dut hiru presoner horiek urkatuak izan daitezen herriko plazan, hemendik apur baten buruan. Galda zozute ean apeza nahi duten ikusi. Gure jaun omoniera hemen da atean... Eta, horien urkatzea, zure gain.

GOTON: Ongi da, Apfel jauna.

APFEL: (Kanpo alderat mintzo) Sartzen ahal zira, jaun omoniera. Ni banoa. Agur bieri. (Jalitzen da eta omoniera sartzen da)

BIEK: Bai, agur Apfel jauna.

GOTON: Jaun omoniera, nik igorriko dauzkizut bederazka presonerak hunarat. Aski diozute zuk erraitea zer gaztigu duten eta noizko.

PASTOR: Hauxe da maite ez dudan lana! Bon beraz. Eginen dugu zuk erran bezala.

GOTON: Laster artio, jaun omoniera. (Jalitzen da)

PASTOR: Ba, laster artio, Goton jauna. (Bakarrik otoitzean bezala) Gure Jainko ona! Zeruko Ama!...

KLEIN: (Ekartzen du Ali eta estekatzen) Bon, uzten zaituztet bi-biak.

PASTOR: Nor zaitut zu?

ALI: Izena dut Ali. Ez naiz girixtinoa, bainan mahometanoa.

PASTOR: Ali, berri hits bat badut zuretzat...

ALI: Ba, pentsatzen dut zer... Noizko?

PASTOR: Apur baten buruko.

ALI: Sokaz ala aizkoraz?

PASTOR: Sokaz.

ALI: Nahiagoko nuen aizkoraz. (Apur bat ixilik) Zer nahi duzu! Intx Allah!... Hala beharra nehork ezin kanbia!... Nere zortea aintzinetik hola izkiriatua zen. Tenorea!... Eta tenorea etorriz geroz, nehork fitsik ezin egin horren kontra!

PASTOR: Baduzuia familiarik?

ALI: Ba, emazte bat banuen... Ez dakit ean bizi ala hila denetz.

PASTOR: Jainkoa ona da, Ali. Zure bihotza altxa zazu Jainkoari.

ALI: Ez naiz Jainkoaren beldur... Ez dut nik nehori egin kalterik... Ene emaztearekin bizi nintzen oneski. Moroa nintzela-ta, Charlemagne-en soldado girixtinoek etxea erre zautaten eta preso altxatu ninduten. Horra nolaz naizen hemen.

PASTOR: Otoitz eginen dut zuretzat, Ali.

ALI: Milesker, jauna.

PASTOR: Nahi zinuke norbaiti zure berrien emaitea?

ALI: Ba, nere emazteari, sekulan aurkitzen baduzu. Maurixka du izena.

PASTOR: Maurixka!... Hitzemaiten dautzut baietz... Bon, zorigaitzez tenorea neurtua dugu. Elgarrenganik berexi behar dugu.

ALI: Milesker, jauna, zure solas onez.

KLEIN: (Agertuz) Bururatua duzuia zure lana?

PASTOR: Ba, Klein, ba!...

KLEIN: Bon, Ali, hator nerekin. (Biak jalitzen dira. Apur baten buruan Kleinek ekartzen du Zimela eta estekatzen. Bera gordetzen da)

ZIMELA: (Harroki mintzo) Zer ditugu, beleak jada hurbilduak?

PASTOR: Badakizu berria?

ZIMELA: Ez banaki ere, zu hemen ikustea aski dut, argitua izaiteko.

PASTOR: Girixtinoa zara?

ZIMELA: Ez... Ez eta izan nahi ere!

PASTOR: Sinesten duzuia Jainko bat badela?

ZIMELA: Nik diodana da, gain hartako su handi harek eta hango ximixt-ortziek badutela ibiltzale norbait.

PASTOR: Sinesten duzuia Jainkoa ona dela?

ZIMELA: Nik ez dakit Jainkoa ona den, bainan ona balin bada, segur naiz gure alde dela.

PASTOR: Laster ikusiko duzun Jainkoak maite zaitu: Gizon guzien aita da.

ZIMELA: Agian, zuek baino hobea da.

PASTOR: Zuretzat zer gara gu?

ZIMELA: Zuek? Mandil batzu gure lurretan sartu zaretenak, gure ontasunez jabetzeko eta mila abrekerien obratzeko.

PASTOR: Badaiteke gauzak bertzela ikusiko dituzula hil-eta gero.

ZIMELA: Bertzela edo baterez. Zure begiek ala nereek dute beharrago, gauzak bertzela ikustea?

PASTOR: Eginen dut zuretzat otoitz.

ZIMELA: Zer da hori, otoitza?

PASTOR: Jainkoari galdatuko diot urus izan zaiten, haren zeruan.

ZIMELA: Trufatzen zirea nitaz? Nere urustasuna nahi baduzu, libra nezazu gate hautarik eta bakea eman zure otoitzekin!

PASTOR: Baduzuia, hil aintzin, fits erraitekorik?

ZIMELA: Ba, banuke asko, zuri eta zure lagun guzieri ere.

PASTOR: Zer zinuke erraiteko?

ZIMELA: Mihiz, gauza guti. Puñalaz gauza asko.

PASTOR: Mihizkoa bakarrik denaz geroz gu bien arteko auzia, hobe dugu nik uste, huntan gelditzea.

ZIMELA: Nahi duzun bezala.

PASTOR: (Deituz) Klein!

KLEIN: (Agertuz irrino batekin) Konbertitu duzuia?

ZIMELA: Hik bezala asto beharriak banitu, ba, konbertituko nindikan. Bainan nik, gizon beharriak ditiat! (Kleinek azotez jotzen du eta eramaiten. Pastor apur bat bakarrik dago, gogoetatua)

KLEIN: (Agertuz Urkorekin) Huna jauna, hirugarrena. (Estekatzen du eta jalitzen da)

PASTOR: Urko jauna, badakit girixtinoa zarela... Aita sainduaren indulto batez baliatuz, zure burua salba dezakegu. Haatik, hortakotz, baitezpadako da, sentimendu onetan sar zaiten.

URKO: Zer deitzen dituzu sentimendu onak?

PASTOR: Moro-mahometanoek izigarrizko irriskuan emaiten dute girixtino arraza guzia... Charlemagne-ek, gerla hau muntatu du, moroak zafratuz, girixtino erlisionea salbatzeko... Hortan, Aita Sainduarekin eskuz esku dabila.

URKO: Eta gero?

PASTOR: Zu ere girixtinoa zara, eta zure eginbidea da, gudukatzea Charlemagne-ekin moroen kontra, eta ez moroekin Charlemagne-en kontra.

URKO: Gu, Charlemagne-ek atakatu gaitu, eta ez moroen armadak.

PASTOR: Ba, bainan zer eginen duzue, Charlemagne gabe, moroek atakatzen bazaituzte?

URKO: Moroen gaxtakeria da guretzat mentura. Zuena aldiz segura. Zuk diozuna da: «Gaur hiltzen haut. Berdin bihar bertzek hilen haute». Bietarik batean, nahiago dugu bihar hil mahometanoen esku beltzez, ezenez-eta gaur zuen esku xuriez.

PASTOR: Bainan, ez duzuia ikusten zertan den eta norat doan mundua? Mahometanoen sua orotarat hedatzen ari da. Girixtino bezala, denen salbatzeari jokatu behar dugu, eta ez bakarrik Nafarro koxkorraren salbatzeari.

URKO: Charlemagne-en jokabidea denen salbatzea ote da? Ez ote hobeki denen bere peko ezartzea? Urruna nola dezake salba, hurbila lehertzen duenak?

PASTOR: Gure arteko odol ixurtzeak zuengatik dira.

URKO: Gu atzo bakean bizi ginen. Gaur berdin bakean biziko ginen zuek ez bazinezte gure arterat sartu. Zoazte hemendik, eta bihar berriz bakea ukanen dugu. Zuen indarkeria eta orotaz jabetzeko duzuen gosea dira gure zoritxarraren iturriak. Besterik ez!

PASTOR: Bainan Urko, ez zaitela lañotan bizi! Mahometanoen ezpata zuen buruen gainean dago!

URKO: Ba, eta zuen ezpata aldiz gure lepo gainean.

PASTOR: Beraz, zer duzu, Mahomet Jesus baino nahiago?

URKO: Jesusen hautua egina dut. Bainan nik ezagutzen dudan Jesus harek ezpatatzat zaukan zuzenbidea.

PASTOR: Eta guk, zer ote?

URKO: Zuek, nun duzue Nafarroak bere gain bizitzeko daukan eskubidearen errespetua? Hor gauzkazue gure libertatez desjabetuak. Ez daitezke gehiago konda zuen ohointzak, zanpaketak eta krimak! Gaixo Nafarroa!

PASTOR: Eta beraz ni zer naiz?

URKO: Zuhaurek dakizu. Egiazko Jesusen apeza bazira, behar duzu izan populu eta gizonek dauzkaten eskubiden zaintzale. Eskubide horiek ostikatuak direlarik, behar zinuke ozenki entzun arazi zure protesta. Hori dea zure jokabidea? Edo ez ote zara ostikarien alde ari den alderdikari bat, eta heien ezpataren sustatzaile bat? Hor ikus!...

PASTOR: Dena den, beraz, ez duzu Aita Sainduaren indultoa merezitzeko urratsetan sartu nahi?

URKO: Ez dut galdatzen Aita Sainduarenganik urrikalmendua, bainan zuzenbidea!

PASTOR: Orduan, badakizu norako ziren, apur baten buruan Ali eta Zimela zure lagunekin?

URKO: Zuzen da, bide beretan ibiliek helburu bera izan dezaten.

KLEIN: (Agertuz) Jaunak, tenore da: Urko behar dut hemendik eraman.

URKO: Hemen nauk hire gomendio. Eraman nezak. (Kleinek joaiten du)

PASTOR: Hor izanen nauzu, azken mementoan, zure ondoan. (Urkok ez du deus ihardesten. Pastor bakarrik gogoetatua) Hau auzia! Eta Urkok arrazoin balu! Zer da nere egitekoa? Ebanjelioa zabaltzea, berak barnez daukan indarraz, ala ezpataren indarraz? Ttipiak lagunduz... ala handiak balakatuz? Jesus bere denborako manatzaleek hil zuten, heieri mintzo baitzen, heien peko zireneri bezain suharki edo suharkiago. Eta ni, nola mintzo naiz, gaur manatzale den Charlemagne inperadoreari? Harentzat gidari bat ote naiz, edo eskupeko xakur bat? Ni zer ari naiz?

OIHALA