LEHEN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Charlemagne-en denborako euskal barne handiki bat. Oihala idekitzean, Otsanda eta Maurixka ari dira ogi opil egiten... Ate kirrinka bat entzuten da.

OTSANDA: (Ikaratua) Maurixka, gorde laster irin hau... Eta zuhaur ere gorde... Charlemagne-en soldadoak izan daitezke. (Maurixka ateratzen da. Atean agertzen da Hartza, trapuki bezti, lazgarri... Otsanda, beldurrez joa, apur bat dago ixilik hari so) ...Nor zaitut zu, jauna?

HARTZA: Zer? Ez duna ezagutzen hire anaia?

OTSANDA: Nere anaia?

HARTZA: Ba, Otsanda, Hartza naun!

OTSANDA: (Harritua) Hi, Hartza! Hi hemen! (Besarkatzen du)

HARTZA: Ba, Otsanda, preso lekutik ihes egin dinat.

OTSANDA: Ta? Nere senarra?

HARTZA: Aa, Urko! Gaizo Urko!

OTSANDA: (Asaldatua) Zer zaiok! Zerbait gertatu Urko nere senarrari?

HARTZA: Ez, Otsanda, ez... Urkok lagundu nain ihes egiten. Bera preso gelditu dun. Bainan ez luzarako.

OTSANDA: Nolaz hori?

HARTZA: (Fermuki) Ez ote naun ni libro! Ala zer uste dun? Itzalean lo egiteko dudala preso lekutik ihes egin? Jakin-zan nere besoak ez direla nereak, bainan preso diren nere lagun, bai eta ere gure Nafarroaren zerbitzariak!

OTSANDA: O! Anaia! Badakik, zerbitzu hortako, elgarrekin uztartuak garela! Zorigaitzez, gure familian, ez gaituk oro beretik ari.

HARTZA: Zer erran nahi dun?

OTSANDA: Hire arreba, nere ahizpa, Larrosa!...

HARTZA: Larrosa? Zer din Larrosak guk ez dugunik?

OTSANDA: Ez nikek nahi sobera haserre hadin...

HARTZA: Mintza hadi! Zer din Larrosak?

OTSANDA: Larrosa, amodio urratsetan sartua duk.

HARTZA: Amodio urratsetan? Norekin?

OTSANDA: Hago, otoi, hire buruaren jabe.

HARTZA: Erran-zan dena den.

OTSANDA: Charlemagne-en aintzindari Apfel izena duen batekin.

HARTZA: (Ikaragarriki samur) Zer? Gure erresumaz jabetu berri den aintzindari batekin? Gainerat Apfelekin?

OTSANDA: Ezagutzen duka hik, Apfel?

HARTZA: Nik ezagutzen dudan Apfel, usteldura hori? Hori dun Charlemagne-en armadan, azpiratu jendez okupatzen dena. Horren manu pean dun, gaur, Nafarroa guzia. Horrek ditin gure kabalak eta gure jatekoak ebasten, bere armadaren hazteko! Horrek gaitin gu, preso sartu, eta gurekin bertze zonbait mila nafar, horren armadarentzat lanean aritzeko.

OTSANDA: Ez hadila hola oihuka ar! (Xilintxa bat jotzen du)

HARTZA: Zer! Ez hola oihuka ar! Ba ahal dinat aski arrazoin hola aritzeko.

MAURIXKA: (Agertuz) Etxeko anderea, deitu nauzu?

OTSANDA: Ba, Maurixka, ekazu otoi jaterat, oxtiko ogi eta gasnatik.

MAURIXKA: Ongi da, etxeko anderea. (Ateratzen da)

HARTZA: Nor dun neska hori?

OTSANDA: Ez duk neska... Ezkondua duk... Moro bat duk Zaragozatik etorria, hunat bizitzerat.

HARTZA: Mahometanoa, beraz!

OTSANDA: Ba... senarra, hura ere morotarik, preso altxatua izan dik, hi bezala. Bizitzekoa galdezka, hunarat etorri duk eta hemen zaukiagu.

HARTZA: Bon, senarra gurekin eta gure alde duenaz geroz, dagola behingoan hemen. Bainan, gerla bururatuta, doala hemendik debruetarat!

OTSANDA: Zergatik hori?

HARTZA: Zergatik! Zeren eta sobera kanpotiar sartzen baita gure Nafarroan. Hola segituz, arrotzak bilakatuko ditun gure giderren jabe. Eta geldituko gaitun, kanpokoak etxean nausi eta etxekoak kanporat mutil joan behar.

OTSANDA: Guri duk kanpotiarreri atea neurriz idekitzea.

HARTZA: Xuxen mintzo haiz, bainan gertatzen dena bertzerik dun... Gaurko egunean, ur gehiegi sartzen dun Nafarroako arnoan.(Maurixka sartuz, zerbitzatzen du eta jalitzen da) Hasteko, ni mesfidatzen naun, hola, aurpegia kukuturik dabiltzan jendez.

OTSANDA: Horien legea duk, aurpegia kukutzea, edozoin gizonen, salbu senarraren aintzinean.

HARTZA: (Ikusiz zer den mahainean) Ogi xuri eta gasna, nundik dituzue etxe huntan?

OTSANDA: Gasna, gure ardien esnetik, eta ogia, gure landako ogi bihitik.

HARTZA: Nola daiteke, gure etxean ogi xuri eta gasna hoberenetik jaterat ukaitea, Nafarroa guzia dagolarik goseak hila, ezkur eta gaztainetik bizi?

OTSANDA: Apfelen fagorez gaituk hola. Harek debekatu dik bere soldadoeri gure etxean deus hartzea.

HARTZA: (Haserre) Zer dun beraz gure etxea? Apfelen goxategia?

OTSANDA: Apfel, batzuetan hunarat etortzen duk bere lagunekin jaterat. Mahain ona maite baitu, gure ontasunak errespetatzen ditik, ez guregatik, bainan beregatik.

HARTZA: Zer? Etxe huntan hire senarra eta hire anaia Apfelen presuner, haren basakerien jasaile, eta Apfel hemen errege?

OTSANDA: Hik bezenbat, nik ere, sofritzen diat gauzak hola izaiteaz. Ez ditiat begiko zikina baino gehiago ikusi nahi Apfel eta bere lagunak... Larrosarekin ditiztek beren harreman guziak.

HARTZA: Bon! Ogi eta gasna hauek ken-aitzin nere bixtatik! Ahalgez ere, ez ditinat jastatu nahi!... To, nun dun Larrosa?

OTSANDA: Mutikoa, ezti hadi!

HARTZA: Ogi eta gasna hau ken-aitzin hemendik, eta dei-zan hunarat Larrosa!

OTSANDA: Zer behar duk Larrosarenganik?

HARTZA: (Errabian) Ken-aitzin ogi eta gasna hauk, eta dei-zan hunarat Larrosa! (Otsanda ogia eta gasna harturik, jalitzen da. Hartza bakarrik) Hainbertze pairatu ondoan!... Etxerat noiz berriz itzuliko, hainbertze amets buruan hazi ondoan... Horra zer behar nuen kausitu! Nere etxea, zerritegi bilakatua! Oxala, han berean, betikotz gelditu banintz! Edo bederen, etxe hau errea harrapatu banu, bere izantate guziekin! Dorpea izanen zen, bainan ez, dudan desohorea baino dorpeago! (Sartzen da Otsanda, Larrosa ondotik...)

LARROSA: (Badoa anaiaren besarkatzerat) O! Hartza, hi hemen! Hau berri on ezin sinetsia!

HARTZA: (Bortizki pusatuz) Urrun nereganik! Ez dinat hire musurik nahi, urdanda, hi! Atxik-an hire mutur zikindua Apfel zerriarentzat!

LARROSA: Zer etorri haiz hunarat? Bazter sumintzerat? Hori duka hire mileskerra, nik hiri igorri kolientzat?

HARTZA: Hik, niri koliak igorri? Zoin? Eta noiz?

LARROSA: Apfelen bidez, nik aste guziz igorri koliak jateko eta arropez kargatuak, ez ote dituk ukan?

HARTZA: Nik ez dinat behin ere nehorenganik kolirik ukan!

LARROSA: Gezurra!

HARTZA: Egia!

LARROSA: Gezurra! Apfelek berak kondatu zaitak: Eskutik eskurat eman dauzkik koliak. Hire mileskerra eta berriak aldi guziz ekarri zaiztak.

HARTZA: Eta hik, ustel horren erranak sinetsi? Jakin zan, zerua lekuko, ez dudala nik nehoiz hire kolirik ukan! Igorri balin baditun, Apfelek berak ditin gozatu!

LARROSA: Gezurra! Holakorik ez zukek!

HARTZA: Gezurra diodala, ez dinat gehiago entzun nahi! Hire onetan, ez zanala gehiago holako hitzik jali! Apfel baino zikin putzu ustelagorik ez dun mundu huntan! Eta hik horri ideki gure atea eta gure mahaina! Horri eskaini hire bihotza eta hire gorputza! Hi, presoner baten arreba eta bertze baten koinata!

LARROSA: (Durduzatua) Hago ixilik! Holakorik izan daitekela, ezin diat sinetsi.

HARTZA: Hire burua saldu izan bahu, Nafarroaren zerbitzatzeko, paso! Bainan Nafarroa dun saldu, hire burua zerbitzatzeko!

LARROSA: Ez nauk holako urratsetan sartu, nere buruaren atseginez, bainan zueri eta zuen bidez Nafarroari laguntza egiteko!

HARTZA: Aitzaki ongi pentsatua! Nafar semeak, etsai gerlariez hilak, preso lekutan tormentatuak, eta nafar alabak, etsai horiekin, beren etxetan musuka! Ahulezia eta saldukeria elgarrekin uztartuak!

LARROSA: Etsaietan ere baduk denetarik. Eta ez erran neri presonerak hain gaizki tratatuak direla!

HARTZA: Zer! Baduna kopeta hola mintzatzeko! So egizan nere eskuko eri haueri! Azazkalak errotik kenduak ditinat. So egizan nere eskueri, nere beso muturreri! Hor ditun, sokatik zintzilik atxiki nautelako seinaleak. Zangoak izan ditinat su illetez erreak! Hor ditun lekuko zauri idortuak... Horiek guziak, hire Apfel leun, aho xuriak manaturik... Horra zer gizon den hire amorant xarmanta!

LARROSA: Gezurra! Gezurrez ari haiz Apfelen belzten, ni harenganik berexi nahiz!

HARTZA: Gezurra!... Habil ikusterat Urko, gure koinadoa. Berak erakutsiko daun bizkarra zanpaka zauritua! Ukan dituen ukaldiengatik, beharri bat galdua din! Urean burua sartuz, itordean atxikia diten, oraino berrikitan!

OTSANDA: (Nigarrez asaldatua) O! Nere senarra! O! Urko! Zer derasak?

HARTZA: (Eztituz) Barka, Otsanda. Sobera mintzatu naun, bainan zorigaitzez egia dinat erran.

LARROSA: (Bortizki) Gezurra! Gezurra diok!

HARTZA: (Erotua, puñala esku batean Larrosa iletarik hartuz) Gezurra? Erran zan berriz hitz hori! Zer dun? Apfel sinetsi nahiago, anaia baino! Holako hitz bat berriz eta garbitzen haut!

OTSANDA: (Bien artean sartuz) O anaia, ezti hadi otoi! Aski odol baduk hola hola hemen gaindi ixuririk. Erradak egia, egia dena den. Nola duk Urko, nere senarra? Erradak egia... egia... (Nigarrez ari da)

MAURIXKA: (Asaldatua sartuz) Etxeko anderea, lau gizon zaldizko heldu dira! Charlemagne-en soldadotarik!

OTSANDA: (Ikaratua) He! Hi, Hartza, gorde hadi! Habil laster! Habil selauru alde hortarat! Laster! Zu ere, Maurixka, gorde zaite usaiako lekuan! (Hartza jalitzen da)

MAURIXKA: Ez zaitela asalda, etxeko anderea, urrun dira oraino. (Jalitzen da)

OTSANDA: (Larrosari mintzo, leihotik so eginez) Lau zaldizko heldu ditun. Ez duna hik gorde nahi?

LARROSA: Berdin zaitan, gorde ala ez gorde... Bizi ala hil ere bai! Ez zakinat gehiago zer pentsa!

OTSANDA: Jes! Lau zaldizkotarik hiru, Charlemagne-en soldadotarik ditun. Laugarrenak iduri din zibil bat. Eta gainerat hemengo norbait.

LARROSA: Uste duna Hartzak kondatu dituenak egiak direla?

OTSANDA: Gure anaia bortitza eta zakarra dun, bainan ez dun izan sekulan gezurtia. (Hasperen batekin) Gaixo nere senarra! (Leihotik so) Zalditarik jausten ditun...

LARROSA: Beraz, gu, arras aldrebes gabiltzan, Apfel eta bere lagunekin?

OTSANDA: Nik ez dinat behin ere begi onez ikusi Apfel hori. Erran dainat askotan, otso bat zela, ardi larruz beztitua. (Leihotik so) Zaldiak arboleri estekatu-ta, hunarat buruz heldu ditun.

LARROSA: Zer nahi dun hemen egin dezaten? Apfel hor dinagu gerizatzaile.

OTSANDA: Oas! Hiru soldadoekin heldu den zibil hori ezagutzen dinat! Hemengoa dun: Satorbeltz... Urde zikina!

LARROSA: Satorbeltz?

OTSANDA: Ba, salatari zikin hori! Herri guzia galtzen ari den ustel hori. (Betbetan, atea jo gabe, basaki sartzen dira Goton, Klein eta Rot)

GOTON: Satorbeltz, nor dira bi emazte hauk?

SATORBELTZ: Hemengo etxeko alabak, Goton jauna!

GOTON: (Bi emazteri) Zuek eman hemen, paretaren kontra, altxa besoak, eta ez mugi. (Ikaratuak, obeditzen dute) Zuek, Rot eta Klein, mia etxe guzia, eta hunarat ekar harrapatuko dituzuen jende guziak! (Rot eta Klein jalitzen dira)

SATORBELTZ: Mia gero ohe azpiak ere!

GOTON: (Bi emazteri) A! Beraz, zuek biak zarete jauregi famatu huntako alabak?

SATORBELTZ: Ba, ba, hauek biak dira hemengo alabak.

GOTON: Eta etxe huntako gizonak jazarri dira gure Charlemagne handiari!

SATORBELTZ: Ba, jazarri dira gure Charlemagne handiari!

GOTON: Eta orai jakin nahi dudana hauxe da: Nun da presondegitik ihes egin duen, zuen anaia?

SATORBELTZ: Ba, nun da zuen anaia?

OTSANDA: Guk, jauna, ez dakigu gure anaiaz deus ere.

GOTON: Gezurra! Zuen anaia hemen izan da, eta beharbada, oraino ere, hemen da!

SATORBELTZ: Ba, gezurra!

GOTON: Zueri da hautatzea! Edo zuen anaia nun den erranen duzue, eta zuen bizia salbatuko, edo ixilik egonen zarete eta puñal huntaz biak garbitzen zaituztet.

SATORBELTZ: Puñalaz, ba!

OTSANDA: Guk, ez dakigu deus.

GOTON: Ba, badakizue! (Otsandari buruz) Ez balin baduzu berehala aitortzen nun den zure anaia, puñal hau sartzen dautzut begitik!

OTSANDA: A! (Alditxartzen da. Klein eta Rot sartzen dira)

KLEIN: Jauna, ez dugu nehor harrapatu.

GOTON: Ontsa miatu dituzue selaurua, ganberak, denak?...

SATORBELTZ: Ohe azpiak?

KLEIN: Ba jauna, ba, denak!

GOTON: Bon, ontsa da. Zaku batzuetan bil-zkitzue harrapatuko dituzuen jateko, arropa, gauza baliodun guziak. Karga-zkitzue denak zaldi gainetan.

KLEIN: Ongi da, jauna. (Rot eta Klein jalitzen dira)

GOTON: (Larrosari) Okupa zaite zure ahizpaz. (Larrosak obeditzen du. Goton harat eta hunarat dabila, gogoetatua. Satorbeltzek gauza bera egiten du. Gotzon mintzo, boza leunduz) Barkatu, andereak, izitu balin bazaituztet. Ez naiz iduri luken bezain gaixtoa.

SATORBELTZ: Ez gira gaixtoak.

GOTON: Zuen mailako presunek eta holako pollitasunez jabe diren anderek bertze molderik dute merezi.

SATORBELTZ: Ba, ba, pollitak...

GOTON: (Satorbeltzi) Zu, otoi, zaude ixilik!

SATORBELTZ: Ba, Goton jauna, ba!

GOTON: Horra andereak! Ez uste izan zuen anaiari kalterik nahi diogula. Etorriak ginen zuen anaiari proposamendu bat egiterat. Har dezala gure eskualdea. Eman dadiela gurekin eskuz-esku. Eta Charlemagne-ek berehala ezarriko du Nafarroa guziaren buruzagi. Zer diozue hortaz?

OTSANDA: Hori galda zozu berari.

GOTON: Bai, bainan hortako, behar ginuke nun den jakin. Konpreni-azue: Zuen familia da, aitoren semetarik. Badakizue Charlemagne-ek aitoren semen eskutan dituela ezartzen bere erresumako gider guziak. Zuen anaia nun den tenore huntan, ez badezakezue erran, segur nonbaitik ukanen duzue laster haren berri. Nun den jakin bezain laster, zatozte nereganat, joan gaiten haren aurkitzerat.

KLEIN: (Hats hantua sartuz) Goton jauna, Goton jauna!

GOTON: Zer? Zer da?

KLEIN: Gure zaldiak! Gure lau zaldiak!...

GOTON: Zer? Gure zaldiak?...

KLEIN: Ebatsi dituztela!

GOTON: Ebatsi? Nork?

KLEIN: Pusken kargatzerat joan girelarik, zaldirik ez dugu aurkitu.

GOTON: Holakorik badaitekea?

KLEIN: Ba, jauna, ba! (Hiru gizonak jalitzen dira)

OTSANDA: Segur nun anaiak joan dituela zaldi horiek.

LARROSA: Xahu gaitun! Hobe dinagu dena den aitortzea!

OTSANDA: Baduna burutik? Ez ahal haiz bilakatuko Satorbeltz kixkil horren iduriko!

LARROSA: Ba, eta hiltzen bagaituzte?

OTSANDA: Eta gero zer? Ez duna hil nahiago, anaia salatu baino?

LARROSA: Salatu edo ez salatu, hura gerizan dun. Orai, gure burua behar dinagu salbatu.

GOTON: (Izigarrizko haserrean sartuz bere hiru lagunekin) Zerri ustel zikinak, zuek! Nortzat hartzen gaituzue? Zer uste duzue? Zuen azpikeriez ez garela ohartzen? Bainan, azken aldikotz, gaituzue enganatu! Doala zuen odola ur zikinen putzurat!

KLEIN: (Puñala jaliz) Jauna, behar dituguia xangratu?

GOTON: Ez, bainan esteka-zkitzue mahain zangoeri. (Estekatzen ari direlarik) Holako ustelkeriak ez dituk suaz bertzerik garbitzen. Hartuko duzue lastoa selaurutik. Lasto matzota batzu ezarriko dituzue etxeko barne guzitan. Hemen ere bai, hauen bien gorputzen gainean. Eta oro prest izanen direlarik, etorriko zarete ni abisatzerat. Nik manua emaitean, orotan su emanen duzue. Erre bedi etxe hau, erre oso-osoa eta laster, barnean, dituen guziekin. Mugi, mugi, nik errana egin! (Jalitzen dira Klein eta Rot)

SATORBELTZ: (Bi emazteri) A, bai! Zer uste zinuten? Jauregiko alabak zineztela-ta, hori aski zela zuen salbatzeko?

GOTON: Satorbeltz! Zer ari zara hemen? Zoaz zu ere sua apailatzerat!

SATORBELTZ: Ba, Goton jauna, ba, eta nihaurek ekarriko dut andere hauk erretzeko lastoa. Eta nihaurek su emanen diotet. Ba, ba, ba. (Irri txar bat dariola jalitzen da)

GOTON: Nahi baduzu mintzatu, orai da tenorea. Azken epe bat emaiten dautzuet.

OTSANDA: (Fierki) Zure basakeriez gure gorputzak bentzutu dituzu, bainan gure izpirituak sekulan ez dituzu bentzutuko!

GOTON: (Irri tzar batekin) Zuen gorputzeri bizia kenduz geroz, arras axola guti dut zuen izpirituez.

OTSANDA: Errex da emazte indargaberi jazartzea. Gu hilen gaituzu, bainan gure gizonak hor izanen dira gure odola mendekatzeko.

GOTON: Zuen gizonak! Tenore huntan, zure senarra, zu bezala estekan daukagu. Ni naiz haren zaintzale nagusia. Eta ez bada zure anaia presondegirat itzultzen, zure senarrak zure bide bera hartuko du.

OTSANDA: Gezurra!

GOTON: Zuk nahi duzuna erranik ere, zure senarra han daukagu, ongi zigorturik estekatua. Eta nahi baduzu salbatu haren bizia eta zurea ere, ordu da mintza zaiten!

SATORBELTZ: (Lastoa besotan sartuz) Huna lastoa, Goton jauna!

GOTON: Ezar-azu bi emazte horien ondoan.

SATORBELTZ: (Obedituz) Ba, andereak, eta nihaurek dut lasto hau nere eskuz piztuko.

OTSANDA: Abre basa zirtzila!

SATORBELTZ: Ba, sar araziko dauzkitzut, ba, zure mesprezioak!

KLEIN: (Sartuz Rotekin) Jauna, oro prest dira. Su emaiten ahal duguia?

GOTON: Ba, bainan lehenik azken galde bat zuri. (Otsandari mintzo) Azken aldikotz, nahi duzuia mintzatu, edo bizirik erre?

OTSANDA: Gora Nafarroa! Gureak gure! Gora gure lurra!

GOTON: (Larrosari) Eta zuk, zer diozu! Mintza ala erre?

LARROSA: (Ikaratua daldaretan) Ez, ez dut erre nahi! Mintzatuko naiz, jauna, ba mintzatuko naiz.

KLEIN: Goton jauna, zaldizko multzo bat heldu da!

GOTON: He? Nor dira?

KLEIN: Guretarik dira. Apfel bere gizonekin.

GOTON: Apfel? Zertarat heldu da?

KLEIN: Atean da!

APFEL: (Agertuz) Agur deneri!

LARROSA: O! Apfel! Apfel jauna! Salba gaitzazu! Erre nahi gaituzte!

APFEL: Zer gertatzen da hemen?

LARROSA: Apfel jauna, guk ez dugu deus hobenik! Erranen dauzkizut denak. Den denak gertatu diren bezala. (Gotonek keinu egiten dio Apfeli. Biak buruz buru ixilka mintzatzen dira. Larrosa ber denboran) Nere anaiak ihes egin du presondegitik eta hunarat etorri da. Guk ez dugu hortan hobenik. Eta hemendik ateratuta ebatsi omen ditu lau zaldi. Guk ez dugu hortan deus ikustekorik. Otoi, Apfel jauna, urrikal zaite gutaz!

GOTON: (Manatuz) Bon, zu Satorbeltz, itzul hemengo lasto hau hartu lekurat!

SATORBELTZ: (Harritua) He? Lasto hau?

GOTON: Bai, eta obedi xehetasunik galdetu gabe.

SATORBELTZ: (Zakur joa iduri) Ba jauna, ba ba jauna!

GOTON: (Klein eta Roti) Zuek biek sokatik libra emazte horiek! (Obeditzen dute) Zuen lana egin-eta, jinen zarete berehala kanporat enekin.

KLEIN: Errazu, jauna... zera... gasna bat badut hor, berex ezarria, gurekin joaiteko.

GOTON: Ez, hemengoak utz hemen!

KLEIN: (Omore tzarrean) Bon, bon...

GOTON: Eta goazen hemendik. (Jalitzen dira lauak)

LARROSA: O! Milesker Apfel! Salbatu baigaituzu! Zu ez bazina etorri, hilak izanen ginen, suaz erreak.

APFEL: (Larrosa besarkatuz) Ba tenore onean agertu naiz hemen, zu, nere bihotza. (Otsanda besarkadaz desgustatua, ateratzen da, hitzik erran gabe) Hemendik iragaitean, ebaska bezala sartua nintzen, doidoia agurño bat egiterat.

LARROSA: O! Ez dakit gehiago nun naizen... Burua xoratzen ari zaut... Ez da ba nere falta, nere anaiak zerbait egin badu.

APFEL: Jar zaite, nere bihotza. Ez, ez zara zure anaiak eginez hobendun... Ezti zaite... Orai ez duzu irriskurik. Hemen nauzu, zu gerizatzeko.

LARROSA: O! Zuen soldado horiek, zoin basak diren!

APFEL: Orotan orotarik bada, nere bihotza... Hiltzeko ofizioak ez ditu gizonak goxatzen.

LARROSA: Egia dea, preso sartuak, itsuski torturatzen dituzuela?

APFEL: Ez holakorik sinets, nere bihotza... Horiek guziak, mihi gaxtoen errankizunak besterik ez dira.

LARROSA: O! Noiz bururatuko ote da gerla zikin hau?

APFEL: Gerla hau ez zen hasiko ere, nafarrek izan balute zuk duzun izpiritu argi eta xorrotxa, gu hemen onartzeko eta laguntzeko... Beha zazu, orai ere, zure ahizpa hemendik ihesi joan da... Ez daut milesker bat ere erran... Bizkitartean bizia salbatu diot.

LARROSA: Bai, nere ahizpa hola da: Hotza... Bi hitz, buruz buru, erranen diozkat hortaz.

APFEL: Bon, ikusten dut lasaitu zarela... Hola maite zaitut... Ez nigartsu eta asaldatua, oxtian bezala, bainan baketsu eta irrino batekin.

LARROSA: Ez da errex beti berdin izaitea.

APFEL: Bon, ez bainaiz sar-atera bat baizik egiterat etorria, banoa berehala. Bainan berriz itzuliko naiz eta, orduan, luzaz egonen gara buruz buru.

LARROSA: O! Zoin laster!...

APFEL: Ez izan beldur, elgar berriz ikusiko dugu... Agur beraz, nere bihotza... (Elgar besarkatzen dute. Apfel jalitzen da)

OTSANDA: (Sartuz, apur baten buruan) Ez dun goizegi joan baita ustel hori! Ez haiz ahalge ere!

LARROSA: Hik behar huken ahalge izan, ez baition milesker bat ere erran, bizia salbatu daunan gizonari.

OTSANDA: Ez ninan bizi salbatze beharrik ukanen, ez bazuten nere bizia galtzeko irriskuan ezarri, horrek eta horren idurikoek, eta ez nere bizia bakarrik, bainan nere senarrarena, gure anaiarena eta bertze hoinbertze herritarrena. Ez badun sort-herritarren axolarik, izan-zan bederen heien beldurra! Zeren, egun hauk joanen ditun, eta gaurko eginkizunak, hor izanen ditun bihar, hire bizkar.

LARROSA: Bere sorterria berdin maitatzen ahal dun, arrotz bati bere bihotza emanik ere.

OTSANDA: Apfel ez dun arrotz bat bakarrik, bainan etsai bat. Hemengoen odola ixurtzen ari den etsai abre bat.

LARROSA: Berdin zaitan, hik nahi dunana erranik ere... Gauzak ez ditinagu begi berez ikusten, bainan nere ikusbideak hirea balio din eta paso. (Jalitzen da)

IZEBA: (Apur baten buruan, sartuz) Agur, iloba maitea!

OTSANDA: Agur, izeba.

IZEBA: (Besarkatuz, erdi nigarrez) O iloba maitea, zer entzun dut zure anai eta senarrez?

OTSANDA: Zer entzun duzu, Izeba?

IZEBA: Kridaria ibili da herri guzian, jendea abisatuz Hartza zure anaiak presondegitik ihes egin duela... Hemen gaindi ibilki dela. Haren gordetzaileak hilen dituztela... Haren gordetegiak erreko. Eta, hiru egun barne ez bada harrapatua, haren presoner lagunak garbituko dituztela.

OTSANDA: O! Nere senarra!... Nere senarra da Hartzaren preso lagunetarik bat. (Jartzen da, hasperenka)

IZEBA: Horra gizon burugabe horiek zertaratu gaituzten! Hoinbertze aldiz erraiten nion zure senarrari: «Ez zaitela sar politika ixtorio horietan! Baduzu bizitzekoa ausarki! Ongi bizi zaite! Zurea egin-eta, ez sar bertzenetan!»

OTSANDA: (Haserre gorritua) Horren erraiterat etorria bazira hunarat, Izeba, egoiten ahal zinen etxean. Nere senarrak ibili dituen urratsak, nerekin ados eta nere nahitarat ibili ditu.

IZEBA: Zer, zure nahitarat? Etxea eta familia funditzen dituen gizonaren kontra, ez ote daiteke deus erran? Ongi bizi zineten... Geroa segurtatua... Eta horra orai zertan zareten, zuen buru-berokeriaz!

OTSANDA: Hobe zuretzat, zure buruaz kontent bazara. Zure jokabide guzia da, zurez-zure bizitzea... Beti bil... Ongi jan eta ongi edan... Zu ongi izanez geroz, berdin zaizu leher egin dezaten bertze guziek: Zure auzokoek, zure herritarrek, mundu guziak!

IZEBA: Iloba gaixoa, ez zaitela hola oihuka ar!

OTSANDA: Hala da-ta! Eta zuek zarete gero «presuna onestak, kontseilu on emaileak, herriak etsenplutzat hartu behar dituenak...» Eta gu gira «xoro batzu, neurri gabeko adimendu erre batzu».

IZEBA: Ez dut holakorik erraiten.

OTSANDA: (Beti oihuz) Gudu hau galtzen badugu, hor daukazue jada zango bat altxatua, haren pean gu lehertzeko... Eta irabazten badugu, hor daukazue eskua sakelan, prest gure aldeko bandera ttipi baten jalitzeko. Ustelak, zuek... ez zaituzte zuen ustelkeriak salbatuko!

IZEBA: Bon, bon, ez din balio hola asaldatzea! Hola balin bada, hola dun. Eta banioan etxerat.

OTSANDA: Zoazi nahi baduzu! Ez zaitut nik hemendik igortzen! Nahi duzularik itzuli, gure atea idekia aurkituren duzu... Bainan ez zaitela hunarat etor holako xoro kantuekin! (Izeba ateratzen da. Otsanda bakarrik) Tripa eta moltsarentzat bakarrik bizi direnak, ez daitela niganat etor, bizia nola eraman kontseilatzerat!

LARROSA: (Sartuz paketa bat eskuan) Otsanda, ni banioan hemendik.

OTSANDA: (Harritua) Hi? Norat?

LARROSA: Ez nun gehiago hemen bizitzen ahal... Nahi dinat nonbait gorde... Ahantz nezatela denek... Batzuk ala bertzek.

OTSANDA: Bainan, norat nahi dun joan? Ez duna ikusten leku guziak zainduak direla?

LARROSA: Hori, nere egitekoa dun... Banioan.

OTSANDA: Neska, ekar-an bederen musu bat! (Larrosak musu bat emaiten dio hozki... Ateratzean nigarra eskapatzen zaio... Otsandak ere nigar egiten du)

MAURIXKA: (Sartuz beldurti) Etxeko anderea! (Otsanda jarria begiak tapatuak nigarrez dago...) Etxeko anderea!...

OTSANDA: Zer da? A! Zu zirea, Maurixka?

MAURIXKA: Bai, orai artio, sasi batean egon naiz gorderik.

OTSANDA: Nigarrez ari nintzen... Oro galdu ditut, oro, Maurixka: Senarra, anaia, ahizpa, etxea...

MAURIXKA: Ez zara bakarra, etxeko anderea. Nik ere oro berdin galdu ditut. Izan handi ala ttipi, gauza horiek berdin senditzen dira!

OTSANDA: Arrazoin duzu, Maurixka... Barka zadazu, nere buruaz gehiegi bainaiz oroitzen eta inguruaz ez aski.

OIHALA