LAUGARREN LIBURUA

        Kalipzo muitu gabe ordu arteo egon zen, lorietan, Telemaken gertakuntzen entzuten. Solasa trenkatu zioen zerbait pausu har zezan amoreagatik.

        — Ordu da —erran zioen—, hanbat neke frogatu ondoan goan zitezin loaren gozoen dastatzera. Ez duzu hemen deusen beldur izaitekorik. Oro alde zaizkitzu. Utzazu beraz zure burua bozkalentziari. Goza zaite bakeaz eta jainkoen bertze emaitza guziez, zoinetaz gainditua izaitera baitzoaz. Bihar, noiz eta ere Ostargiak bere erhi gorriekin zabaltzen hasiko baititu Orienteko athelada urheztatuak, eta Iguzkiaren zaldiek, itsaspetik ilkitzean, hedaturen baitituzte egunaren sugarrak beren aintzinean ihes eragiteko zeruko izar guziei, orduan berriz loturen gara zure dohakabetasunen kondagailuari. Egundaino zure aitak ez du higualdu zure zuhurtasuna eta zure bihotza. Ez Achile, Hektorren garhaitzaileak, ez Theze ifernuetarik gibelat itzuliak ez eta ere Alzide handiak berak lurra hanbat mustroetarik garbitu duenak, ez dute erakutsi zuk bezenbat indar eta berthute. Zoazi, ene Telemake maitea jainkoek bihurtu derautzuten Mentor zuhurrarekin. Zoazi harpe berezi hortara, zeinetan behar diren gauza guziak zuen pausuarentzat moldatuak baitira. Otoizten dut Morfe zuen begi erorietara bere gozorik eztienak ixur detzan, jainkozko bafada bat lerraraz dezan zuen alderdi nekatuetan eta zuei igor detzatzuen amets arin batzu, zeinak zuen aldaketan dabiltzalarik zuen izpirituak lausengaturen baitituzte iduripen xarmagarrienez, eta zuenganik urrun bulkaturen, zuek lasterregi atzarraraz zaitzaketen gauza guziak.

        Jainkosak berak lagundu zuen Telemake harpe berezi batetara. Etzen ez harena baino gutiago lañoa, ez gutiago atsegina. Iturri batek zoko batetarik, loa deitzen zuen azantz eme bat egiten zuen. Leku hartan ninfek arrimatu zituzten bi ohe hostoila guziz, zeinen gainean hedatu baitzituzten bi larru handi, bata lehoinarena Telemakentzat, eta bertze hartzarena Mentorrentzat.

        Loaz begiak hestera utzi gabe, Mentor hunela mintzatu zitzaioen Telemaki:

        — Zure gertakuntzen kondatzeko atseginak lerrarazi zaitu. (...) Hortik gathibutasun gaitzago baten atheratzea baizen ez duzu egin. Nola uste duzu jainkosak orai bere irlatik ilkitzera utziren zaituela zure gertakuntzen kondagailuaz zoratu duzun ondoan. Balenorioaren amodioak zuhurtziarik gabe mintzarazi zaitu. Gertakuntza batzuen kondatzea agindu zerautzun eta Ulizen dohamena jakinaraztea. Horietaz aipatu gabe, luzez mintzatzeko bidea ediren du eta jakin nahi zituzkeien gauza guzien xeheki erraitera amoratu zaitu. Holakoa da emazte lausengarien antzea. Oi Telemake, noiz aski zuhurturen ote zara balenorioz ez behin ere mintzatzeko? Noiz jakinen ote duzu zure alde diren gauzen begiratzen, heien erraitetik onik ez dukezunean? Bertzeak zure umotasunaz espantitzen dira, adin batean zeintan eskas izaitea barkakizun baita. Nitaz den bezenbatean, ezin deusere barka dezazuket. Bakarra naiz ezagutzen zaitudana eta aski maite zaitudana zure huts guziak zerorri erakusteko. Zonbatez oraino zure aitaren zuhurtasunetik urrun zaren!

        — Zer bada —ihardetsi zuen Telemakek— gibela nintakeien Kalipzori ene dohakabetasunen kondatzetik?

        — Ez —erran zuen Mentorrek—. Kondatu behar zitzaizkon, bainan egin behar zinduen urrikalmendua eman zezoketenak baizen ez erranez. Erran zinezokeien aldiz ibildaun baten pare erabilia izan zinela, aldiz gathibu Zizilian, gero Egiptoan. Aski erraitea zen.        

        — Zer eginen dut beraz? —erran zioen Telemakek boz eme eta ethorkor batekin.

        Mentorrek ihardetsi zioen:

        — Ez da gehiago muga zure gertakuntzen gainerakoa Kalipzori gordetzeko, aski badaki ezin enganatua izaiteko oraino ez dakienen gainean. Zure begirakortasuna haren behartzeko baizen ez laite orai zerbitza. Bihar akabaturen duzu beraz erraitetik zuretzat zer egin duten jainkoek, eta ikas zazu bertze aldi batez begiratukiago mintzatzen zerbait laudorio bihurraraz dezazuketen gauzez.

        Telemakek amodiorekin onhetsi zituen hanbat solas zuhurrak eta etzan ziren.

        Febuzek bere lehen arraioak lurreraino hedatu zituen bezain laster, Mentorrek, entzunik jainkosaren boza, zeinak bere ninfak oihanetara deitzen baitzituen, atzarrarazi zuen Telemake. Erran zioen:

        — Loaren garhaitzeko ordu da. Bihur gaitezin Kalipzoren gana. Bainan nabarmen zaitezi haren solas eztiez. Ez dezozula behin ere idek zure bihotza. Haren balakuen pozoadura lausengariaz beldurti zaitezi. Barda heltzen zintuen zure aita zuhurra baino gorago, Achile ezin garhaitua, Theze deitatua, Herkule jainko bilhakatua ere baino gorago. Ohartu ote zinen zenbatez den sobranioa laudorio hori? Sinetsi ote zintuen haren solasak? Jakinzazu ez dituela berak sinesten. Etzaitu lausengatzen fluxuste zaituelakotz baizen, eta aski balenoriotsua zure burua enganatzera uzteko zure egintzei hurbiltzen ez diren laudorio batzuez.

        Gero goan ziren jainkosa heien begira zagoen lekura. Irri aire batekin behatu zioten, eta, bozkario itxura baten azpian gorde zituen bihotza asaldatzen ziotzaten beldurkundea eta irakidura, ezen aintzinetik ikusten zuen, Telemake, Mentorrez lagundua, Ulize bezala eskapaturen zitzaioela.

        — Ene Telemake maitea —erran zuen—, lehen bai lehen askies zazu ene lehia. Gau guzian, iduritu zaut ikusten zintudala Feniziatik abiatzen eta Zipran dohamen berri baten bilhatzen. Erran dezaguzu beraz zer izan zen piaia hura, eta ez dezagun astirik gal.

        Orduan jarri ziren sorro bioletez estali baten gainean, itzal handi baten azpian. (...)

        Bizkitartean ninfa guziak malgutzen ziren beharriaren hedatzeko eta ustei erdi baten moldean zauden hobeki entzuteagatik eta ikusteagatik. Guzien begiak geldi geldiak gizon gaztearen gainean zauden.

        Telemake, begiak beheititurik eta ahalke maitagarri batekin, berriz hunela lotu zen bezperako solasari:

        — Haize on baten bafada eztiak gure belak hanpatu zituen bezain laster, Feniziako lurrak gure begietarik suntsitu ziren. Nola zipriendarrekin bainintzen, zoinen azturak ez bainituen ezagutzen, gogoan hartu nuen ixil-ixila gauza guziei kontuz egon behar nintzela, eta begirakortasuna hein guzietan iduki, heien peretxuaren irabazteagatik. (...)

        Bizkitartean beren buruak bozkalentzia zoro bati uzten zituzten. Sakerak, lanaren etsai, arrauen gainean lohakartzen ziren. Pilotoak, lorez koroaturik, lema konturik gabe, eskuetan zaukan pegar handi bat hurran hustua. Hark eta bertze guziek arnoaz nahasirik ematen zituzten kantu batzu, bertutea maite dituzten guziak laztu behar zituztenak.

        Hunela itsasoko lanjerak ahanzten zituztelarik, bet-betan kalerna batek zerua eta itsasoa asaldutan ezarri zituen. Haizeak, nausituak, orroa muthiri batekin inharrusten zituzten gure belak. Tirain beltzek untziaren saihetsak zafratzen zituzten eta ahuendarazten ukaldien azpian. Aldiz tirain goratuen biskarrera igaiten ginen, aldiz iduri zuen itsasoak untziaren azpitik ihes egiten zuela eta hondarrera ardikitzen gaintuela. Gure aldean ikusten gintuen harkadi batzu, zoinen kontra uhin muthirituak orroa lazgarri batekin lehertzen baitziren. Orduan frogantzaz ezagutu nuen Mentorri ardura entzun nioena: gizon faun eta atseginetan pulunpatuei hesturetan bihotzak eskas egiten diotela. Zipriendar guziak, eroriak, ema batzu bezala nigarrez zauden. Ez nuen entzuten oihu urrikalkizunik baizen, biziko atseginen doluak, sakrifizio egiteko agintza alferrak jainkoei, portura heltzen ahal balin baziren. Ez manatzeko, ez egiteko nehork etzuen idukitzen aski adimendu. Iduritu zitzaudan nere bizia begiratzearekin batean bertze guziena begiratu behar nuela. Lema eskuratu nuen, zeren pilotoa, Bakanta baten pare arnoak nahasia, hesturaren ezagutzeko ez baitzen gai. Bihotz eman nioten saker izituei. Beheitiarazi niotzaten belak. Indar handi batekin arrauak erabili zituzten. Harkadien erditik iragan ginen eta hurbildanik ikusi gintuen herioaren lazgarritasun guziak.

        Gertakuntza hori amets bat bezala iduritu zitzaioten bizia zor zerautaden guziei: behatzen zerautaden harridura batekin. Azkenean heltu ginen Ziprako irlara. (...)

        Leihorrera bezain laster, oihan baten itzalgunean, nere ganik aparsko, ikusi nuen Mentor zuhurraren begitartea, bainan hunen bekundea hain hitsa, goibela eta garratza iduritu zitzaudan, non den gutiena ezin goihereatu bainintzen. Oihu egin nioen:

        — Zu ote zara bada, oi nere adiskide maitea, nere peskiza bakarra? Zu ote zara? Zer bada! Zu bera ote zara? Ala itxura enganagarri bat heldu da nere begien burlatzera? Zu zara Mentor? Ala ez ote da zure itzala nere ondikoez oraino axolduria? Ez ote zara bere prestutasunaz gozatzen diren arima dohatsuetarik eta zoinei jainkoek Elizeko baratzetan atsegin garbiak emaiten baitiotzate bethiereko bake batean? Mintza zaite, Mentor. Bizi zara oraino? Zutaz gozatzeko aski zorion ote dut? Ala ez ote da nere adiskidearen itzal bat baizen?

        Hitz hauk erraitearekin batean, guzia bozkariotan, hunen gana laster egiten nuen, hatsa galtzeko heineraino. Oi jainkoak! Badakizue nolakoa izan zen nere bozkarioa hauteman nuenean nere eskuek ukitzen zutela! «Ez, ez da itzal faun bat! Badaukat, besarkatzen dut. Oi nere Mentor maitea!». Hola egin nuen oihu. Hunen begitartea nigar zurrutaz bustitzen nuen. Hunen lepoari lotua nindagoen ezin mintzatu gabez.

        Noizbait erran nioen:

        — Oi! Nondik heldu zara? Zer hesturetan ez nauzu utzi nereganik urrunduz! Eta orai, zer egin niro zu gabe? (...)

        Mentorrek ihardetsi zeraudan:

        — Utzi behar zaitut, orai berean banoha. Ez naiz trikatzera haizu.

        — Nora zoazi bada? —ihardetsi nioen—. Zein da leku ezin egona ni jarraikiren ez natzaitzuna! Niri espakatzerik ez dezazula uste izan. Lehenago hil nindaite zure urhatsen gainean.

        Hitz horiek erraitearekin nere indar guziaz tinkaturik naukan. Erran zeraudan:

        — Alferretan uste dukezu idukiren ahal nauzula. Metofiz krudelak etiopiar edo mairu batzuei saldu ninduen. Beren tratua zela medio, goan ziren Ziriako Damasera. Saldu nahi izan ninduten dirutze handi baten peskizan Azael deitzen den baten ganik, zeinak gathibu grek bat bilhatzen baitzuen Greziako azturak ezagutzeagatik eta gure jakitateez argitu nahiz. Haletan Azaelek karasti erosi ninduen. Gure azturez jakintsun egin dudanak eman dio lehia Kretako irlara iragaiteko, Minozen lege zuhurrak ikartzeagatik. Gure piaian Zipran leihorreratzea haizeek bortxatu gaituzte. Haize on baten haiduru, tenplora bere emaitzen egitera etorria da. Hara non ataratzen den. Haizeek deitzen gaituzte, jadanik betatzen dituzte gure belak. Adio, Telemake maitea, jainkoen beldurra duen gathibu bat zuzenki bere nausiari jarraiki behar zaika. Jainkoek ez naute gehiago uzten nere buruaren jabe. Baldin hala balin banintz, badakite, zurea nindaite bakarrik. Adio! Ulizen nekheez orhoit zaitezi, eta Peneloparen nigarrez. Jainko zuzenez orhoit zaitezi.

        — Ez, ez —erran nioen—, nere Mentor maitea, ez da zure baitan izanen ni hemen bakarrik uztea. Lehenago hil ezenetz zu ikus ni gabe hemendik abiatzen. Nausi ziriendar hori urrikalmendurik gabekoa ote da? Tigrina baten ditiak zurgatu ote ditu haurrean? Nahiko ote zaitu nere besoen artetik irazi? Heriotzea eman behar deraut edo onhetsi behar du zuri jarraiki nedin. Zerorrek ihes egitez erraiten derautazu eta zure urhatsei jarraikiz ihes egin dezadan ez duzu nahi! Azaeli mintzatzera noha. Behar bada nere gaztetasunari eta nere nigarrei urrikalduren da. Zuhurtzia maite duenaz geroztik eta hain urrun haren bilha dohanaz geroz ez diro izan bihotz bat barbaroa eta samurtasunik gabea. Haren oinetara eroriko naiz, haren belhaunak besarkaturen ditut, ez dut abiatzera utziren non ez duen onhesten zuri jarraikitzea. Nere Mentor maitea, zurekin gathibu jarriren naiz. (...)

        Ordu berean Azaelek Mentor deitu zuen. Ahuspez jarri nintzen haren aintzinean. Balditu zen hala ikusteaz ezagutzen etzuen arrotz bat.

        — Zer nahi duzu? —erran zeraudan.

        — Bizia —ihardetsi nioen—. Ezen, ez naite bizi, zurea den Mentor huni jarraik nedin ez balin baduzu onhesten. Ulize handiaren semea naiz. Hura da Troiesko hiri ederra, Asia guzian aipatua, herraustu duten Greziako erregetarik zuhurrena. Ez derautzut balenorioz erraiten nere sortzea, bainan bakarrik zerbait urrikalmendu nere dohakabetasunentzat ardiesteagatik. Bilhatu dut nere aita itsaso guzietan gizon hunekin, zeina bertze aita bat neretzat baitzen. Ondiko guzien gainditzeko, zoriak hau ere khendu deraut. Zure gathibu egin du. Onhets nazazu ni ere hala izan nedin. Baldin egia bada zuhurtziaren amodiorik baduzula eta Kretara zoazila Minoz errege onaren legeen ikastera, nere hasgorapenei eta nere nigarrei ez dezazula gogor zure bihotza. Errege baten semea ikusten duzu gathibutasunaren galdez bere azken iheslekua bezala. Bertze orduz Zizilian hil nahi izan dut gathibutasunari ihes egiteagatik. Bainan nere lehenbiziko ondikoak, zoriaren arbuioen haskuntza mendre bat baizik etziren. Orai nere beldurra da zure gathibuen artean ez hartua izaitea. Oi jainkoak! Ikus zatzue nere ondikoak. Oi Azael! Minozez orhoit zaitezi, zoinaren zuhurtasuna miresten baituzu eta zoinak Plutonen erresuman biak jujaturen baikaitu.

        Azaelek begitarte ezti eta urrikalmendutsu batekin eskua hedatu zeraudan eta eraiki ninduen.

        Erran zeraudan:

        — Badakizkit Ulizen zuhurtzia eta prestutasuna. Ardura Mentorrek erran izan deraut zer ospetan jarri den greken artean, eta bertzalde haro lasterrak haren izena iguzki aldeko jendaia guziei entzunarazi du. Jarraiki zaite niri, Ulizen semea. Zure aita izanen naiz bizia eman derautzun hura edirenen duzun arteo. Zure aitaren ospeaz, haren dohakabetasunez eta zerorrenez ez balin banintz ere ukitua, Mentorrentzat dudan amodioak erakar nintzake zutaz arta hartzera. Egia da gathibu bezala erosi dudala, bainan adiskide zin bat bezala begiratzen dut. Hunentzat eman dudan diruak adiskiderik maitena eta prezagarriena eman deraut. Hunen baitan zuhurtzia ediren dut. Huni diot zor prestutasunarentzat dukedan amodio guzia. Ordu huntarik beretik libro da. Zu ere hala izanen zara. Batari eta bertzeari ez derautzuet bihotza baizen galdegiten.

        Apur batez, atsekaberik minenetik, gizonak froga ahal dezakeien bozkalentziarik handienera iragan nintzen. Nere sor-lekuari hurbiltzen nintzen. Hartara bihurtzeko laguntza bat edireiten nuen. Prestutasunaren amodiorik garbienaz maite ninduen gizon baten aldean izaiteko atseginaz gozatzen nintzen. Azkenekotz oro edireiten nintuen, gehiago ez uztekotan Mentor edireitean.

        Azael aintzinatzen da itsasoko legarraren gainean. Jarraikitzen gatzaitzo. Sakerek arrauez urratzen dituzte uhin deskantsuak. Haize arin bat gure beletan dostatzen da, ernatzen du untzia dena eta bizitasun ezti bat emaiten dio. Zipra laster suntsitzen da. (...)

        Bidean, Azael eta Mentor eleztatzen ziren bothere lehenbiziko hartaz, zeinak egin baititu zerua eta lurra. Argi bakun hartaz, ezin mudatua eta zoinaren hedadurak zedarririk ez baitu. Guziei emaiten dena zatitu gabe. Egia nausi hartaz orotara hedatzen dena. Izpiritu guziak argitzen dituena, iguzkiak gauza guziak argitzen dituen bezala. Azaelek erraiten zuen:

        — Nork ere ez baitu egundaino argi arraso hura ikusi, haina itsua da, sortzez itsu den bat bezala. Gau ilhun batean iragaiten du bere bizia, hala nola urteko zonbait hilabetez iguzkiak argitzen ez dituen jendaiak. Zuhur derauka bere burua, erhoa da. Oro ikusten dituela uste du, eta ez du deusere ikusten. Hiltzen da, nehoiz deusere ikusi gabe. Gorenaz zonbait distiradura ilhun eta faltsu ikusten ditu, itzal faun batzu, zonbait iduripen zinik deusere ez dutenak. Hola dira gizon guziak haragiaren atseginez eta izpirituko xarmadurez herrestatuak. Ez da lurraren gainean egiazko gizonik, bethiereko sentsu hura behartzen, maitatzen et hari jarraikitzen direnez kanpo. Hark ibentzen deraiku gure gogoeta onak, hark iroi egiten derauku gaixtoez. Adimendua eta bizia higual harenganik idukitzen ditugu. Argizko itsaso handi baten pare da. Gure izpirituak dira hala nola iturri ttipi batzu handik ilkitzen direnak eta hara bihurtzen direnak han suntsitzeko.

        Nahiz ongi sar ez nindedin solas horien zuhurtasun handian, bizkitartean ez dakit zer garbirik eta gorarik hetan edireiten nuen. Su bat nere bihotzean ibentzen zuten. Eta egia distiratzen iduritzen zeraudan solas horietan orotan. Aintzina mintzatu ziren jainkoen ethorkiaz, gizon handiez, bertsulariez, urhezko mendeaz, uholdeaz, gizonkiaren hasteko iztorioez, ahantzpeneko hibaiaz, zeinetan pulunpatzen baitira hilen arimak, Tartaroko leze beltzean gaixtaginentzat bereziak diren sekulako oinhazeez, eta zorionezko bake hartaz, zeintaz justuak, gal beldurrik gabe, gozatzen baitira Elizeko baratzetan.

        Azael eta Mentor mintzo zirelarik, delfin multzu bat ikusi ginduen ezkataz estaliak, zeinak urhez eta ostargizkoak iduri baitzuten. Dostatzean ura harrapoz betherik jauzarazten zuten. Heien ondotik heldu ziren Tritonak, zeinek turuta joiten baitzuten bere mazkor karabilatuekiñ. Amfitriten karrosa inguratzen zuten. Hura herrestatzen zuten itsas-zaldi batzuek elhurra baiño xuriagoak, zoinek, uhin gaziak urratzean, beren ganik urrun gibelat uzten baitzuten hildo luze bat itsasoan. Begietarik sua zarioten eta ahotik khea. Jainkosaren karrosa mazkor bat zen bilgura miretsgarri batetakoa. Iberak baino xuritasun distirantagoa zuen, eta arrodak urhez ziren. Karrosa harek itsaso deskantsuaren axalean hegaldaka zohala iduri zuen. Ninfa saihera bat, lorez koroatua, multzuan igerikatzen zen karrosaren gibelean. Heien ile ederrak sorbalden gainera dilindan zauden, eta haizeek beren gogara bulkatzen zituzten. Jainkosak esku batean zigor urhe bat ekartzen zuen tirainei manatzeko, bertzeaz belhaunen gainean idukitzen zuen Palemon jainko ttipia, bere semea, bulharrari lotua. Begitartea goiherea zuen eta supertasun ezti bat haize burgoiei eta kalerna beltz guziei ihes eragiten ziotena. Tritonek zaldiak bidatzen zituzten eta soka urheztatuak idukitzen. Purpurazko bela handi bat airatzen zen karrosaren gaineko aldean. Erdi hanpatua zen haize xume multzu baten bafadaz, zeinek egin ahalaz bulkatzen baitzuten beren hatsez. Airearen erdian ageri zen Eola, guzia hara-hunetan, khexu, sutan; haren begitarte zimur eta samurrak, haren boz mehatxagarriak, haren bekhein beltz eta dilindariek, haren begi su uher eta dorpe batez beteek, ixilik idukarazten zituzten ipar muthiriak eta hodoi guziak gibelat bulkatzen. Bale izigarriak eta bertze itsasoko mustroak, ur karatsa sudur mizpiretarik zurrustatzen zutela, lehen bai lehen beren harpe barrenetarik jainkosaren ikustera atharatzen ziren.

LAUGARREN LIBURUAREN AKABANTZA