BIGARREN ZATIA

Lekhu bera — Ogi epkaitzeko denbora da.

LEHEN AGERRALDIA

Bazkal onduan laborariak (gizon eta emazte) lanerat duazi —

        Kantatzen dute

                        Gure lanaren saria

                        Huna nun den ethorria:

                Lur zahar hunek lehen beziñbat maite du laboraria.

        Emazte batek

                        Neguko zuen indarrak

                        Hartu ditu lur zaharrak

                Odol berri bat egiten dio lurrari gizon hazkarrak.

        Gizon batek

                        Lur onak egin dezala

                        Ene mamitik odola,

                Ematen badaut zakuka bihi bertze urthetan bezala!

        Gizon guziek

                Ematen badu zakuka bihi bertze urthetan bezala,

                Bere hazteko, gure indarrak

                        Beti lurrak

                        Har detzala,

                Ez gare hortaz axola!...

        Gizonek eta emaztiek

                        Biba! Biba lur ona!

                        Aiten aitek emana!

                Egon bedi gure haurrentzat guretzat izan dena!

(Laborariak urruntzen dire azken kopla bahatxe kantatzen dutelarik).

BIGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — XAADIÑ

(Batixta eta Xaâdiñ etxe gibeletik sartzen dire,
Batixtak eskuan sega (edo sorbaldan) Xaâdiñek,
xatarretan den haurño bat besuetan lokharrazten duetarik).

XAÂDIÑEK: (kantatzen du)

                Lo! lo! ene maitia, enekiñ egizu...

                Nigarren ixurtzeko denbora baduzu..

                Lo! lo! ene maitia, enekiñ egizu!

BATIXTAK: (kantatzen du)

                Yadanik lo dago?

XAÂDIÑEK:

                                       Ba... beti bezala;

                Ageri da hortaz nexkaño bat dela,

                Hunen adiñian bere bi anayak

                Etziren errexki lokharrazten biak.

BATIXTAK: (irriz)

                Eskolak ahal du zuk etzindukena?

XAÂDIÑEK:

                Ernatuko dire... Hau da hastapena.

BATIXTAK:

                Ba, laborantxako beti badukete,

                Nahiz ez yakintsun, aski yakitate.

XAÂDIÑEK:

                Egiñ dezatela guk egiñ duguna...

BATIXTAK: (Xaâdiñi eskua harturik)

                Bakotxak balauka nik dutan laguna!...

XAÂDIÑEK: (eztiki)

                Zer mihi leguna!

        (ixilltze labur bat).

BATIXTAK:

                Bizi eztia ezagutu dut maitia zure aldian.

                Bozkarioa eta bakhia sartu zauzkit bihotzian.

                Atsekaberik ezta lakhetzen ephel duzun airian.

        (Xaâdiñek eztiki behatzen du)

BATIXTAK: (kantuz)

                Zuk duzun xarma ukhigarriak nuntik du bothere hori:

                Gorphutz, arimak egiñazteko bortxaz zure zerbitzari...

                Beldur ez banintz galda nioke ifernuko debruari.

        (Etxetik ateratzen da Piarres)

HIRUGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — XAADIÑ — PIARRES (zahartua)

PIARRESEK: Beti ergelak zuek... beti yostetan.

XAÂDIÑEK: Nigarretan nahiago gintuzketzu?

PIARRESEK: Adiñ bateat heldu eta serios behar du gizonak. Irriak eta kantuak haurrari duazkote.

BATIXTAK: Nundik ditutzu ideya berri hoik? Eztautzu atsalde loak onik egiñ?

PIARRESEK: (goraki) Ehadila nitaz trufa! Eskarniatze hori sori etzaitak!

XAÂDIÑEK: Hots! Oihuka hasten bazare hunek buba galduko du. Banua barnerat. Emazue gostuan...(sartzen da etxian)

LAUGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — PIARRES

PIARRESEK: Kantuak! Irriak!

BATIXTAK: Zer demontre duzu, gizona, zenbeit denbora hautan? Denak gaizki zauzkitzu! Badakigu ba, behar orduetan, serioski egoten; bañan irri iteko orena ére noizian behiñ ethortzen da... etairriak —azkeneko— eztu nihori kalterik egiten...

PIARRESEK: Haurrek ez ditek bozkariorik hedatu behar zimurtua denian aitaren kopeta...

BATIXTAK: Guria beziñ legun zinduke, ez bazindu gauza illhun batzuen gañerat aphaltzen. Yainkuari esker, libertitzeko ahalak zure inguruan bazintuzke. Ori! Eztezaket atxik! Nik ere baut zuretzat erratekua.

PIARRESEK: Hik?

BATIXTAK: Ba. Nik eta ene emaztiak... Gehienetan, arbasuek bere haurren haurrak beren haurrak bezinbat maite dituzte... ezpada gehiago.— Haur inozent hoikien aldian berak haurtzen dire... eta gaixuekeztute beren yokuetan aitatxi baño lagun hoberik!... Zuk othe dakizu baditutzun ere?

        (Piarresek, harriturik, behatzen du).

BATIXTAK: Segur nintzen! Eztakizu. Eta hori zergatik? Presuna xoill batek izpiritu guzia bethetzen dautzulakotz!

PIARRESEK: (sorbaldak alxaturik) Bo!

BATIXTAK: Ezta borik! Epia da. Orai bardiñ zauku. Bañan zenbeit urthez sofritu dugu zure ezaxola hortaz.

PIARRESEK: Nihoiz eztuk sofrituko ene faltaz nik hiriaz egiñ dutan beziñbat.

BATIXTAK: Eniaz? Zer dut obena?

PIARRESEK: Hire arreba zaindu behar nuen, eta eni erran Xirol hori yarraikitzen zitzakola.

BATIXTAK: Eta... Eta... Eta gero? Uste duzu Maitena bere nahietan trabatuko ginduela? Mintza zaite sanoki! Hobeki egiñen zinduen eman bazinio Domingorekiñ ezkontzeko baimena... Etzen alargunduko,menturaz...

PIARRESEK: Uste duka kokiñ txar haren dolua hartuko diatala?

BATIXTAK: Haren andriarena unsa atxikitzen duzu segurik.

PIARRESEK: Banaki hobi berian dauzila, lorietan har nezakek diokan dolua; aitzen duk?

BATIXTAK: Zure goguaren kontra mintzo zare, aita. Maitena hemen balitz!...

PIARRESEK: Urkha nezakek!... Eta aski hortan. Eztiat nahi aipha dezazuen ere neska tzar haren izena. Ez aipha dezazuen ere!

BATIXTAK: Unsa da. Zure aldetik hobeki goberna zazu zure buru xuria ezpauzu nahi itzul dadin.

PIARRESEK: Nik? Nik?

BATIXTAK: Zuk. Erran dautzut lehenago ere...

PIARRESEK: (borthizki) To! Hire zozokeriek eztitek ihardestia balio. (Sartzen da etxian, athiak arrabotsekiñ hetsirik).

Batixtak eztiki behatzen du.

Ganix geretatik sartzen da, sega sorbaldan.

BORTZGARREN AGERRALDIA

GANIXEK: Aita asarre duk.

BATIXTAK: Hola duk beti... eztenian gaizkiago... ixillik dagonian.Egun osuak iragaiten ditik... maiz... hor, alki hortan... edo ezkaatzeko athiari bizkarrez... hitzik erran gabe... begiakithurriko biderat armaturik...

GANIXEK: Maitenak hartu zuen bidia.

BATIXTAK: Ba...

        (Ixillik dauzi)

GANIXEK: Eztuzue berririk?

BATIXTAK: Bortz urte hau tan...

GANIXEK: Nun ote duk?

BATIXTAK: Eskualdunik ezten eskualde batian, dudarik gabe.

GANIXEK: Gaixo nexka! Enekiñ hain unsa izan zitakena!...

BATIXTAK: (erdi irriz) To! Bertze xoro bat.

GANIXEK: Zer diok?

BATIXTAK: Ganixek, oraño, Maitena maita dezake!

GANIXEK: Ez...

        (kantatzen du)

                Plañu diat eztelakotz dohatsua!

BATIXTAK:

                Hill ote duk bihotz hortan zagon sua?

GANIXEK:

                Hik, Batixta, galdetzen duk billa denez?

                Hilla dela, ba zioat.

BATIXTAK:

                                           Eta nik: Ez!

GANIXEK:

                Axal huts bat duk ene bihotza...

                Gaztetasunak unsa hustu dik,

                Denbora luzez bere behatza

                Tarte denetan gorriazirik.

                Elhurrak eztik hill horren hotza:

                Axal huts bat duk ene bihotza!...

BATIXTAK:

                Agertzen balitz lehengo hura

                Ithurriñoko bide xokuan,

                Bihotz hill hori litake xora,

                Haur berak luke laster eskuan.

                Ahantz lezake igan denbora

                Agertzen balitz lehengo hura...

GANIXEK:

                Ene bihotza hill zen bezala

                Lehengo hura gau hartan hill zen.

                Ikus nezake haren itzala

                Eta itzal bat ezta maitatzen.

                Frutua hill zen, salbu axala,

                Ene bihotza hill zen bezala...

Xaâdiñ sartu da teatrian, Ganixek bigarren kopla hastiarekin.

SEIGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — GANIX — XAADIÑ

XAÂDIÑEK: (irri ixill batekiñ) Bi heriotze hoik sobera eztiki kantatzen ditutzu Ganix, ez bien pitxtia nahi izateko.

GANIXEK: Ez ditazke pitx, Xaâdiñ. Ahalka nintake, orai hartzen banu andretzat bertze bati eman dena. Plañu dut, behar bezalako gizonak emazte dohakabe bat plañu dezaken bezala. Aithortzen dut, Maitena bertze bat baño gehiago plañu dutala, denak baño gorago alxatu nuelakotz... Hatik hortan baratzen da ene karitatia.—

XAÂDIÑEK: Hola bada, Ganix... zergatik eztuzu bertze batekiñ ezkontzeko xedia hartzen?..

GANIXEK: Eztezaket bi aldiz maita...

XAÂDIÑEK: Nor ezkontzen da amodioz? Gehienak ondokuen izatingatik, etxiaren atxikitzeko... egiten dire! Amodioa da soberakiñ bat. Eztu gaitzik egiten, ez, baño hortaz errexki pasa ditake. Eta zu, zure etxiaz hoin lorios zarena, zure izen ohoratuaz hoin urgulluzzuzenki!- hartua zarena, nahi ditutzu izen hori, ontasun eder hori erortzerat utzi, izena illhunpetarat eta ontasuna ezagutzen ez di-tu tzun eskuetarat?

GANIXEK: (serioski) Unsa mintzo zare beti, Xaâdiñ. Diozkatzun guziak buruan erabilli ditut... Halarik ere nahiago dut naizen bezala egon.

XAÂDIÑEK: Beraz... beraz... hura maite duzu oraño.

XAÂDIÑEK: (irriz) Atxemak hori! to!

XAÂDIÑEK: Ezdautazu sekulan siñetsaziko zuk, aiten errespetuko gizona, familliako izenaren gizona, hitz batez —orhoitzapeneko gizona— zuk uzten ditutzula orhoitzapen hoik guziak zurekin hilltzerat ezpauzu arrazoña baño arrazoñ handiago bat zure burua hoñ arrazoñ guttirekiñ gobernatzeko!...

        (Ithurriko bidian agertzen da emazte beltxez aphaindu bat. Behala, haitzen gibelian gordetzen da. Mantaliñ batek burua eta bisaya estaltzen diozka).

GANIXEK: (beroki) Orhoitzapenaz mintzo zare, Xaâdiñ?... Ba, orhoitzapenaren esklabo naizelakotz hotzki behatzen eta ikusten ditut ene inguruan edo botherian diren gauzak. Iganarekiñ eztut eta eznuke konparatzekorik... Hortako naiz bizi ene orhoitzapenarekiñ.

        (Ixilltze labur bat).

XAÂDIÑEK: (kantatzen du)

                Gan direnekiñ bazare bizi

                Hatsik eztuzu, gizon maitia;

                Behar zintuzke zirenak utzi

                Eta segitu berritz bizia...

                Othoitz bat duzu orhoitzapena

                Biziek hillentzat erraten dutena...

BATIXTAK:

                Ba othoitz bat duk orhoitzapena

                Biziek hillentzat erraten dutena.

GANIXEK:

                Ba, othoitza da, othoitz ezti bat

                Ene arimak irakatsia

                Dakizunaren arimarentzat

                Eta hunek maiz ihardetsia...

                Othoitz bat duzu orhoitzapena.

                Hillek bizientzat erraten dutena

        (Emazte beltxez aphaindua hurbilltzen da, bertziek behatzen dutelarik eta, haukien parerat heldu eta, mantaliña alxatsen du).

HIRUEK: (oihu batian) Maitena!...

ZAZPIGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — GANIX — XAADIÑ — MAITENA

MAITENAK: (Ganixi) Millesker Ganix! Millesker atxiki dautazun orhoitzapenarentzat.

        (Ganixek urrhats bat gibelka egiten du).

GANIXEK: Zu zare? Zu?

XAÂDIÑEK: (besarkatzen du Maitena) Maitena!... gure Maitena!..

BATIXTAK: (eskua harturik Maitenari) Ene arreba ttikia! Banakien ba ikusiko zintugula!

MAITENAK: Ez nauzue ha ahantzi? (Xaâdiñen sorbaldaren gañian burua uzten du erortzerat eta bi koñatak nigarrez hari dire). (Ixilltze luze bat).

XAÂDIÑEK: (eztiki) Gaixtagiña! Nola egon ahal zare hoinbertze denbora zure berririk igorri gabe? Bortz urthe hatik!... eta ordu arte bi hitz xoillki, aitari baimenaren galdetzeko? — Bertzienganik yakiñ dugu alargundu ziñela eta... beharretan izan zarela...

MAITENAK: (burua alxaturik) Ba zorrak egiñ ditugu, Domingo, haurra eta ni eri... izan garenian, baño denak pagatu ditut ene lanarekiñ. Eztut arditik zor.

BATIXTAK: Hainbertze irabazten zuelarik etzezaken ba zerbeit bazterrerat eman?

MAITENAK: Denak iresti ditu.

GANIXEK: Bestari emana zen, beti danik.

MAITENAK: Hastian ez. Baño, ahulegia zen laguneri ihardokitzeko; laster bere biziotat erori da. Gaixuak hala atxeman du bere miña. Plazatik lehertua ateratzian, etxerat itzultzeko orde, bardiñ gau guziak edaten eta yokotan iganen zituen!... Den hazkarrenak eztezake iraun... hola. Unsa pekhatu ditu bere obenak!...

XAÂDIÑEK: (bahatxe) Eta haurra?

MAITENAK: (nigarrez) Han dago aitaren sahetsian. Biak bulharretarik gan dire...

BATIXTAK ETA XAÂDIÑEK: O!...

MAITENAK: Eta ni nola nago?... Zerk atxiki nau? Bizitzeko nahikunde gorde batek ala erlisioniak? — Gure yaun erretor zaharrak zion eztugula Yainkuaren obra hausten ahal... eztugula holako eskurik! Hitz horietaz ardura orhoitu naiz...

XAÂDIÑEK: Zer sofritu duzun. Maitena! Banañ gurekiñ ahantziko ditutzu oren dohakabe hoik.

MAITENAK: (susa aire batekiñ) Ahantziko?

GANIXEK: (hurbildurik) Maitena, esperantza atxikazu.

MAITENAK: Ezta enetzat esperantzarik... Gorderik nahi nintzen ene haur denborako lekhuan pasatu, zuek guziak urrundik ikusi eta sekulako gero itzuli.— Eztut indar hori izan eta bihotza ahorat ethorri zait entzun zaituztanian nitaz hoin eztiki mintzatzen. Aski da. Ene ahuleziak eta ene trixteziak bi gau-xoriek bezala beren hegalak zabal letzazkete zuen indarraren eta bozkarioaren gañian.

GANIXEK: Gazte zare, Maitena. Gaztiari indarra laster berritz heltzen zayo.

MAITENAK: (irri dolorotsu batekiñ) Ni gaztia?

        (Kantatzen du)

                Zorigaitzak zahartzen du

                Adiñak baño hobeki...

                Hartaz dut indarra galdu

                Ez uste beziñ emeki;

                Bortxaturik dutan pixka,

                Beldurtua behar baño,

                Ethorri naiz ttaka-ttaka,

                Lekhu maite huntaraño!

                Zuen zerua urgi zen —

                Noiz eniak duen lanhua —

                Eztadila has illhuntzen

                Enegatikan... Banua!

XAÂDIÑEK:

                Egonen zare gurekiñ,

BATIXTAK:

                Egonen zare Maitena!

                Ez Batixta! Ez Xaâdiñ!

                Badakit aitaren pena!

GANIXEK:

                Zer? Utzi nahi gaitutzu?

                Ene arropa beltxetan

                Zertarat naiz on, errazu?

                Bi hill hor ditut errestan!...

GANIXEK:

                Hillak hillekiñ utzatzu!...

XAÂDIÑEK:

                Illhunpetik yalgi zaite

                Eta idek bi begiak!

                Sor lekhuko iruzkiak

                Zaitu lehen beziñ maite...

                Soñ beltxetik billhuzia

                Biharko izanen zare,

                Baduzu bat su kolore

                Denboraz egiñazia..

                Maitena... hor da bizia!

        (Besarkatzen du Maitena)

BATIXTAK ETA GANIXEK:

                Soñ beltxetik billhuzia, etc.

MAITENAK:

                Soñ beltx aspaldi yauntzia

                Da ene ideyen pare...

                Denborakuen kolore

                Zen lehen egiñazia:

                Kaxibiatzen da bizia!

(Berritz denek batian kantatzen dute azken kopla,
Maitenak beria berziek Xaâdiñena.)

MAITENAK:

                Zauzte. Ni... ez... ez...! Hor dut bidia! —

(Piarres agertzen da etxeko athian.)

ZORTZIGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — GANIX — XAADIÑ — MAITENA — PIARRES

PIARRESEK: (kantatzen du)

                Unsa egiñen dun hemendik gatia,

                Ezpadun nahi nik bortxaz bialtzia.

XAÂDIÑEK ETA BATIXTAK:

                Ez erakuts, aita, bisay borthitz hori

                Halako penetan ibilli denari.

PIARRESEK:

                Berak billdu penak karria detzala

                Lehengo loriak zituen bezala.

BATIXTAK:

                Xorokesi hetaz egun da ahalke.

MAITENAK: (bermaturik)

                Gau hartan egiña gaur egiñ nezake!

PIARRESEK:

                Entzuten duzue madarikatua

                Gorago kantatzen bere bekhatua!

                Hua berehala! Hua ba hemendik!

                Senharrik eztun! Eztun aitarik!

                Hua, bidez bide, denen azpiko;

                Batez esker tzar, bertziaz ostiko!

                Hori dun hori, hik merezia!

                Gakhoz hesten haut gure etxia!

                Hua berehala, hua ba hemendik!

                Senharrik eztun... Eztun aitarik!

                Eztiñat behar neska galdurik!

        (Piarres sartzen da etxian).

BEDERATZIGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — GANIX — XAADIÑ — MAITENA

MAITENAK: (samiñki) Horra! Aitaren urgullua ez ditake kukull barkamenduraño! Adio Xaâdiñ!...

XAÂDIÑEK: (indarrekiñ) O! Eztitake...! Khordokatuko dut gizon horren bihotza!

        (Etxerat dua.)

HAMARGARREN AGERRALDIA

BATIXTA — GANIX — MAITENA

GANIXEK: Eta hik, Batixta, eztuk deus egiten aitaren ukhitzeko?

BATIXTAK: Nik? Ene andriak nik baño bothere gehiago dik...

GANIXEK: Ago ba! Aitaren aintziñian dardaretan haiz ume baten pare. Badakika zer erranen duten inguruan, uzten bauk bialtzerat hire arreba?

BATIXTAK: Zer erran zezaketek?

GANIXEK: Utzi dukala, haren ontasunez yabetzeko...

BATIXTAK: Nork usteko dik holako itsuskeria?

GANIXEK: Denek...

BATIXTAK: Hik ere?

MAITENAK: Ez. Ez. Ganixek eztu holakorik siñetsiko.

GANIXEK: O! o! Nork daki?

BATIXTAK: (indarrekiñ) Hik? Ene lagun hobenak? O! Eztuk Landaburutik atherako!

        (Lasterka badua etxerat)

HAMEKAGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA

GANIXEK: (bahatxe) Entzun nezazu, Maitena. Galde batzu egiñ ditut ene bihotzari. Dudatu nahi izan dut, baño azkenian bortxatua naiz ene amodio bozaren ezagutzerat... Ba maite zaitut oraño... ez lehen bezalaez... hobeki. Eztakit, orai, bertze batena izan zarela. Iganaz ez naiz orhoit. Zorigaitzak zutaz emazte berri bat egiñ du; orai zare lehen maite nuen nexka pullit eta airosaren ahizpa handi bat; ahizpa nobliago, ederrago eta ukhigarriago bat... Maite zaitut, Maitena.—

MAITENAK: Zure sentimenduek plazer eta pena ematen dautet. Ene trixtezian asmatu dut, ba, zer izan zitaken ene bizia zure sahetsian... eta ezti zitzaitan zure bisaya. Hortako, aixtian entzutiarekiñ zer errespetu atxikitzen duzun ene orhoitzapenari, iduritu zait ez naizela hoñ galdua mundu izigarri huntan...

GANIXEK: (hurbilldurik) O! Egia ote da?

MAITENAK: Yainkuaz! Etzatzula, behar eztiren bezala har ene hitzak. Segurki ukhitzen nau, arimaño, zure estekamenduak; uros naiz holako sentimendu osua eta garbia zu bezalako gizon zuzenaren baitan sorrazirik... bañan...ene eskerretan eztuzu kausitu behar adixkidantza beizik... eta ez... (ixilltzen da)

GANIXEK: Errazu ba!... Ez amodiorik?

        (Maitenak buruz ba egiten du).

GANIXEK: Eztut zure amodioa kolpez ereman nahi! Oraiko zure adixkidantza aski nuke... Geroxago...

MAITENAK: Geroxago?

GANIXEK: Ba. Zure inguruan sorraz nezaken aire sano eta eztian zure arimak noizpeit irabaz beilezake bakhia... igan biziko sukharren eta galernen artian galdu duen bakhe eziñ ahantzizko hura... banuen esperantza sendatu zintudalakotz, azkenian, maitatuko nintutzula.

MAITENAK: (ukhitua) Ni baño hobia zare! Nor nahi baño hobia! Bertze bat aixtian izan dutan ahalkiaz loriatuko zen. Ez naiz ba zuregatik gan etxetik ihesi? Bertze batek etzituen enetzat elhe gaixtuak beizik izanen... eta zuk, ene iguñtzeko orde, gure mintzairak dabillzkan hitz xurienak, lore batzu bezala, behexten ditutzu eni eskaiñtzeko!

        (Xaâdiñ agertzen da).

HAMABIGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA — XAADIÑ

XAÂDIÑEK: (trixteki) Lipar batez uste izan dut aita benzutu nuela. Xutik zagon sehaskaren sahetsian. Nexka behatzen zuelarik, nigarrak xortaka estalkiaren gañerat erortzen zitzaizkon eta etzituen ikusten. Eztut sekulan eta nihok eztu hola gizon borthitz hori atxeman.

GANIXEK: Maitena ikusten zuen zure nexkaren adiñian.

MAITENAK: Gaixo aita!...

XAÂDIÑEK: Orduan hurbilldu naiz eta boza alxatu gabe, eri bati mintzatzen zayon bezala erran diot, barka zaitzula. Pekhatu duzula aski zure hutsarentzat, eztela zuzen bietan huts baten pagaraztia. Erran diozkat ene bihotzmiñak ematen zauzkitan arrazoñ guziak. Etzuen yeus ihardesten, bañan ba nigar eta nigar... eta nihoni nizarretan, hatsik gabe baratu naizenian, uste izan dutanian zure hauzia ene zela... kolpez gizon zahar horren begiak idortu dire eta nihoiz entzun ez diotan boz ikaragarri batekiñ erran daut: Ez.

        (Maitena besarkatzen du)

MAITENAK: Xaâdiñ maitia!

        Ixilltze labur bat.

GANIXEK: Maitena, etzare nihoin azpiko!...

        (Kantatzen du).

                Alargundu geroztik arras libro zarz...

                Nahi duzuya izan etxeko andere?

                Yauregia zure da! (erakusten dio bere eremua)

MAITENAK:

                                         Ene Yauregia?

GANIXEK:

                Ba, eta ni harekiñ.

MAITENAK:

                                           Zu?

GANIXEK:

                                                 Ba, ni.

MAITENAK:

                                                         Egia?

GANIXEK:

                Othoi! Errazu baietz, Maitena,

                Bat bertziari estekaturik,

                Segi dezagun bide xuxena...

                Zurekiñ banaiz eztut beldurrik:

                Gerta ditazken itzulientzat

                Nun har nezake lagun hoberik?

                Zato ba ziñez gure etxerat

                Han izateko denen lehena...

                Nahi baduzu egin uros bat

                Othoi, errazu baietz, Maitena!

XAÂDIÑEK:

                Nahi baduzu egiñ uros bat

                Othoi, errazu baietz, Maitena!

MAITENAK:

                Eztut, erranen hitz bakhar hori,

                Nahiz bihotza billdu dautazun,

                Sobera aphal beinaiz erori...

                Aita, egoitza, anayak egun

                Eta betiko galdu onduan,

                Bizi nahi dut etxetik urrun.

                Mantaliñ beltxa berritz buruan

                Aintziñat nua!... Millesker zuri.

                Yarri artiño zure lerruan

                Eztut erranen hitz bakhar hori.

GANIXEK: O! Zure aitaren alaba zare. Zer urgullua den zuria!

MAITENAK: Ene lanaren medioz heltzen banaiz zure errunkarat, zuria izanen naiz. Egun ez ditake. Zer naiz egun? Bide higatzalle bat. Asma nezake karitatez hartu nauzula, ez amodioz, eta ideya horrek ustel lezake ene bizia.

GANIXEK: Urgullua! Urgullua!

MAITENAK: Ez naiz dena urgullu. Etzintudan bertzenaz erranen ni baño hobia zarela. Biziak zahartu nau, sobera ikhasi dut eta beldur naiz izan dezazun gero ezkontza hitx hunen urrikia.

GANIXEK: O!

MAITENAK: (eskua Ganix eskañirik). Zure errunkarat, heltzen naizenian, zuria izanen naiz... lehenago ez.

        (Piarresen boza alxatzen da etxiaren barnetik).

        Batixta! Batixta! Errhoazi nahi nauka? (Agertzen da buru has, begiak xoratuak. Batixtak segitzen du.)

HAMAHIRUGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA — XAADIÑ — PIARRES

PIARRESEK: (Maitenari) Oraño hor haiz? Nahi dun ba hik, gure izena hire itsuskeriekiñ zikiñdu onduan nik garbi dezadan hire odolarekiñ?

XAÂDIÑEK: Burutik zuazi gizona!

        Banañ Piarresek, behatzen beitzuen alde guzietat, hartzen du Batixtal sasiaren kontra utzi zuen sega eta, Xaâdiñ beso ukhaldi batez aldaratu eta, sega airian hedaturik, Maitenari buruz dua oihu egiten duelarik:

        Hua berehala! Hua bixtatik! Edo hillzen haut!

        Maitena ezta muitzen; iduri du ukhaldiaren nahian daula; Batixtak besotraka aita atxiki du; Ganix, yauzi batez, Maitenaren aintziñian eman da, oihu egiten duelarik.

        Aski! (Ixilltze luze bat).

        Maitenak behatzen du bere aita, buruarekiñ adio bat egiten du deneri, ziñatzen du gurutze zaharrari buruz eta erreposki abiatzen da ithurriko bide alderat.

        Piarresek utzi du sega erortzerat eta, harritua bezala, behatzen du Maitena urruntzen. Bañan ikusten duenian gurutziaren gibeleko haitzek estaltzeñ dutela yadanik Maitena, oihu izigarri bat egiten du:

MAITENA!

        Maitena gelditzen da, dudan egoten, burua erdi itzulirik, eta segitzen du bere bidia. Orduan, Piarresek asmatzen duenian sekulako doala bere alaba maitia boza nigarrek dardarazirik egiten dio:

Maitena! Maitena!

        harenganat lasterka dualarik.

        Maitena baratu du... itzuli...eta ikustirekiñ aita besuak zabaldurik yarraikitzen zayola, bera ere lasterka ethortzen da aitarenganat, erraten duetarik:

Aita! Aita!

        Elkhar besarkatzen dute. Ixilltze luze bat.

BATIXTA — XAÂDIÑ — GANIX: (Laborarieri oihuz)

        Zatozte! Zatozte!

        Laborariak sartzen dire

HAMALAUGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA — XAADIÑ — PIARRES — BATIXTA

Laborariak (gizon eta emazte)

Piarresek sustengaturik, Maitena aintziñatzen da.
Bertziek inguratzen dituzte, lehenik Batixtak,
Xaâdiñek eta Ganixek, gero laborariek.

BATIXTAK: (kantuz)

                        Zorion handi bat egun

                        Guk ere kanta dezagun:

                Gure kopetak egon ditezen beti orai beziñ legun.

XAÂDIÑEK:

                        Gure Maitena hasteko

                        Dugu klarez aphainduko

                Argitasuna egundik goiti etxe hunek zor beitako!

PIARRESEK:

                        Haur sobera maitatua

                        Deus ezta zure eskua:

                Ibilltzen du ba nahi bezala ene bihotz ahuldua.

GANIXEK: (Maitenari)

                Orai, errazu baietz, Maitena,

                Bat bertziari estekaturik

                Segi dezagun bide xuxena...

MAITENAK: (eztiki)

                Zurekiñ banaiz eztut beldurrik:

                Gerta ditazken itzulientzat,

                Nun har nezake lagun hoberik?

GANIXEK:

                Zato ba, ziñez, gure etxerat

                Han izateko denen lehena.

DENEK: (salbu Maitenak)

                Nahi baduzu egiñ uros bat

                Orai, errazu baietz, Maitena!

MAITENAK: (bi eskuak Ganixi emanik)

                Ba erraten dut, erran nuena!

        Ganix eta Maitena aintziñian dauzi. Bertze guziak gibelian edo sahetsetan.

DENEK: (kantatzen dute)

                Zorion handi bat egun

                Guk ere kanta dezagun:

                Gure kopetak egon ditezen beti orai beziñ legun.

(AKABANTZA)

ETIENNE DECREPT ETA ETXEMAITE