ZATI LEHENA

LEHEN AGERRALDIA

MAITENA lehenik, gero DOMINGO.

MAITENAK: (Pegarra hankaren gañian, eskaleretik yausten da kantatzen duelarik.)

                Amodio bat badut berriki sortua,

                Behar litaken baño beinau xoratua!

                Goizetik illhunzerat hor hemen banua,

                Agertuko zitzaitan ene maiteñua...

DOMINGO agertzen da oskoñeko bidetik. Bi xixtera, bat bertziaren barnian kokatuak, hautan espartiñ eta pillotak mokanes gorri batez inguratuak, beso azpian ditu.

MAITENA ikustiarekiñ bahatxiago aintziñatzen da mutikua. Nexka ere gelditu da eta bi gaztiek elkar behatzen dute, irri ixill bat ezpañetan.

DOMINGOK: Nor ote duzu maiteño hori, Maitena?

MAITENAK: Kantua mintzo da... ez ni.

DOMINGOK: Nahi nuke goguan duzuna kantatu bazindu eta ni banintz kantuko maiteñua.

MAITENAK: Beti aho eder, zu!

DOMINGOK: Zuretzat? Berritz eta beti!

MAITENAK: Ez baziñe hoin maltzurra!...

DOMINGOK: Nor da ba ni baño zuzenagorik?

MAITENAK: Zu baño? (irri luze bat egiten du)

DOMINGOK: Maitena, zer da irri hori?

MAITENAK: Ha! Ha! Hor balauzi hola bildu ditutzun gaixoñuak!

DOMINGOK: Ba! Eztut hekientzat amodiorik izan. Fantesia pixka bat... doi-doya. (Hurbilltzen da MAITENARI) Amodioak berekiñ dabill errespetua, eta ene ahotik eztuzu aingeruek entzun ahal ez luketen hitzik entzun... zuk MAITENA.

MAITENAK: (eztiki) Egia da.

DOMINGOK: Egun ere zertako utzi ditut hirian lagunak hoin goizik? Zuri exateko Xillar benzutu dutala.

MAITENAK: (loriatua) Xillar?

DOMINGOK: Ba. Hemendik goiti pillotari handienen errunkan izanen naiz. Oste duzuya fantesiaz maite nintuenenzat hola aldaratuko nintzala?

MAITENAK: Nik dakita?

        Kantatzen du burua aphaldurik.

                Hobeki har nezake zure erasia,

                Gizonentiat banaki zer den fantesia.

DOMINGOK: (eztiki)

                Arteka illhun hori begien artian

                Etzazula ba tinka ene entzutian.

        MAITENAREN eskua berian harturik:

                Fantesia da su eztiñobat axalian dena gelditzen;

                Haren sukarra bihotzetikan ezta sekulan hurbilltzen;

                Berotzen badu hartu duena eztu, ez, aise erretzen.

MAITENAK: (trufaz)

                Miñ ezti horrek hurbill ahal du kausitzen erremedio.

                Nahiz eztuen berak frogatu, ene zenzuñoak dio:

                Zuk fantesia deitzen duzuna deitzen dela amodio!

DOMINGOK:

                Amodioa eztela izan oraño zure barnerat,

                Ematen duzu, ene maitia, argiki ezagutzerat.

                Ez balitz hola etzintuzke utz hoin ariñki mintzatzerat.

MAITENAK:

                Beraz emadazu ba zerden ikusterat.

DOMINGOK:

                Amodioa zerden aitzazu, Maitena:

                Gizonaren nausirik izigarriena.

                Hegal ukhaldi batez ukhitzen duena

                Esklabo da betiko errege horrena.

MAITENAK: (irriz)

                Esklabo izatia: Oi! Zer zoriona!...

DOMINGOK:

                Zorion handiena ginduke oraitik,

                Elkarrenak bagiñe nausi horrengatik.

                Bañan libro bazare haren ukhalditik,

                Ez bazaitu gidatu niganat eskutik,

                Eztut pena kenduko ene bihotzetik.

MAITENAK:

                Zorionian nahi dut bizi oraitik

                Elkarrenak bagare nausi horrengatik.

                Kolpatua naiz ere haren ukhalditik.

                Aspaldi gidatu nau zuganat eskutik:

                Penak kenduko ditut zure bihotzetik.

Biek

DOMINGOK:

                Kolpatua bazare haren ukhalditik,

                Eneganat gidatu bazaitu eskutik

                Pena kenduko duzu ene bihotzetik

MAITENAK:

                Kolpatua naiz ere haren ukhalditik

                Aspaldi gidatu nau zuganat eskutik

                Penak kenduko ditut zure bihotzetik.

(Biak elkarri behatzen dutelarik ixillik dauzi ixtaño bat.)

MAITENAK: Siñesten dut maite nauzula, Domingo, eta zuria izanen naiz. Bañan aitak eztu nahiko!...

DOMINGOK: Erakusten diozkatenian, hemendik bizpa hiru urteren buruan, zembeit ehun untza urrhe, suhitzat hartuko nau.

MAITENAK: Gaixo Domingo, nun bilduko ditutzu untza hoik?

DOMINGOK: Ene ofizio berriarekiñ Ameriketan.

        Arratsalde huntan, phartidatik lekhora, yaun batek galdetu daut nahi nukenez Buenos-Airesetat gan, han duen plaza batian piliotan haitzeko. Hamar milla libera urrhetan emanen dauzkit sei illabetentzat, gastu guziak bere gañ.

MAITENAK: Zer sosak! Hamar milla libera!

DOMINGOK: Ba eta trebesak libro! Bizkaiko pillotari batzuek fortuna egiñ dute eskualde hartan. Nik, hiru urtez, zuk dukezun dotia baño gehiago bill dezaket.

MAITENAK: Baditake... Hatik, maite banauzu zaude hemen.

DOMINGOK: (harriturik) Eztuzu burua galtzen, Maitena? Zer nahi duzu egiñ dezadan, hemen egonez? Espartiñ zola yosten, xirola yotzen eta noizian behiñ —egun bezala— partida bakhar batzuen irabazten? Ene hazteko doya... Eznau sekulan nahiko zure aitak.

MAITENAK: Billduko dut.

DOMINGOK: Aisiago egiñ lezake ene diruak.

MAITENAK: Ba, eta hango neskek zu.

DOMINGOK: Ni?

MAITENAK: Beldur naiz.

DOMINGOK: Beraz beti dohakabe egon beharko dut?

MAITENAK: Hola etzaitut galduko.

DOMINGOK: Hoinbertze maite nauzu ba? Maitena...

        Eskua hartzen du Maitenari eta bereganat helarazten hau.

        Yainkuaz! utz nezazu! Norbeit heldu da.

(Domingok uzten du)

MAITENAK: Etzaitela gan Ameriketat.

DOMINGOK: (bahatxe) Ager zaite leihorat illhundu eta... mintzatu behar dugu hortaz...

MAITENAK: Ez! Ez!

DOMINGOK: Ba! Ba! Sarri arte, ene Maitena maitia.

MAITENAK: Ez! Ez!

BIGARREN AGERRALDIA

MAITENA — DOMINGO — GANIX

GANIX sartzen da geretatik. MAITENA abiatzen da ithurriko alderat.

GANIXEK: (hurbilltziarekiñ) Zer da ba? Nork ganazten zaitu hemendik? Nik ala Domingok?

MAITENAK: Ez batek eta ez bertziak. Afaiteko tenoriak ganazten nau...ithurria ez beita hemen.

GANIXEK: Ez bide dire ostatutik itzuliak zuen gizonak, Maitena?

MAITENAK: Bezperak onduan: Ez omen dute muslaririk atxeman eta abantzu gurekiñ heldu ziren... Ikus arte, yaunak.

(Badua).

HIRUGARREN AGERRALDIA

DOMINGO — GANIX

GANIXEK: (trufa irri batekiñ) Zerbeit ehituen eman nahi, andereñuak.

DOMINGOK: Uste duka?

GANIXEK: Ezetz ziokan.

DOMINGOK: Egia duk; galdetu zioyat hala denez emazte zaharrek diotena.

GANIXEK: Zer ziotek?

DOMINGOK: Galdetu dukala Maitena Piarres zaharrari!

GANIXEK: Eta gero?

DOMINGOK: (irri handi batekiñ) Eta...Maitenak nahi hauela.

GANIXEK: Zer da hortan irriñgarririk?

DOMINGOK: (beti irriz) Gauza gutti...

GANIXEK: Egiñtzak irri, mutikua. Egiñtzak... Orduan... Maitenaren "EZ EZ" heikiek nahi zieten erran?...

DOMINGOK: Eztuela hi bezalako senharrik behar.

GANIXEK: Hire beharra likek, menturaz?

DOMINGOK: Nork zakik?... Bazukek, hauxo!

GANIXEK: Ez huke petrenzione txarra... Xirol!

DOMINGOK: (koleran) Hik beziñbat balio diat gero... Jauregy!

GANIXEK: Errakok Piarresi...

DOMINGOK: (molsa ateraturik) Guk ere baitiagu hogoi liberakuak huntan, gaizo Ganix!...

GANIXEK: (kantatzen du)

                Gaizo Ganix!...

                Ganix hunek baitik: Etxe eder bat,

                Hiru landa handi eta ttiki bat,

                Bi sorro, bi oihan, mahastiño bat,

                Hogoi idi, behi eta zaldi bat.

                Ohoz eta xitoz: nork zakik zembat?

                Zillar eta urrhe saski erdi bat...

                Atxemak holako bertze gaizo bat!...

DOMINGOK: (trufaz)

                Eztik ene aitak etxerik utzi...

                Haren lurretarik aise nauk bizi...

                Ene arnuak likek usaña bizi...

                Behiak lasterxko ditiat deitzi...

                Ollua behar nikek hiretik hazi...

                Urrhiaren biltzia zaitak ahantzi:

                Hire fortunari milla goraintzi! —

        Gaphelua, Ganixi buruz, ateratzen du.

GANIXEK:

                Etxe oneko yabiak

                Idekitzentik begiak...

                Hitz ederrentzat —ezpada bertzerik—

                tapatzen bi beharriak...

                Eta zaluxko kanporat bialtzen

                amoros sosik gabiak.

DOMINGOK:

                Hor erraten dautakena

                Lukek arrazoñ zuzena,

                Aski hazkarra, indar guziekiñ,

                balitz etxeko yaun ona

                Ateratzeko bere alabari

                kaskuan sartu zayona.

GANIXEK:

                Eskual-Herriko nexkatxek

                Bihotz amulsua ditek.

                Hatik! Ezkontzak unsa doazila

                beti danik bazakitek,

                Bi diru meta, elkar iduriak,

                dituztelakotz esposek.

DOMINGOK:

                Oi! Zer yuyamendu hotza,

                Amorosentzat arrotxa.

                Maite duenak sosaren azpian

                eztik aphaltzen ezkontza...

                Dakidan batek hañitz gorago dik

                alxatu bere bihotia!

(PIARRES agertzen da ezkaatzeko athian).

LAUGARREN AGERRALDIA

DOMINGO — GANIX — PIARRES

PIARRESEK: (irri dorpe batekiñ) Hik dakikan hori aise gora ganen duk hik beziñ ariñ badik sakola.

DOMINGOK: Edozeñ nexkatxa handi beziñ handia da.

GANIXEK: (irriz) Bazindaki, Piarres nortaz mintzo den.

PIARRESEK: Ez ahalduk gure Maitenaz?

GANIXEK: Preseski ba.

PIARRESEK: Gure Maitena, horrek? Xirol soñulariaren semiak? Errak to, Yanfutria, hik huke Landaburuan sartzeko kopeta?

DOMINGOK: (eztiki) Eztut holakorik erran.

GANIXEK: Hala hartu diat ba.

PIARRESEK: Dadiñ ala ez, entzunak hau: Hire ollar dohañak hire errunkako ollandekiñ enplegatzik. Denbora galduko duk gure ohatzian sortu denari yarraikiz... Denbora eta beharri bat, ezpadire biak...

DOMINGOK: Ez baziñe zaharra, azken hitz horiek paga zintuzke eskarniatzen duzunari -Bo! omore onian naiz! (Irri batekiñ) Ikus arte, Piarres. Musu bat Maitenari.

(Beti irriz ithurriko bidetik badua.)

BORTZGARREN AGERRALDIA

PIARRESEK: Apho zirzilla! Ikusi duka eta enzun? Musu alabari! Ez bezalako aphua!

GANIXEK: Mutiko hoik urgulluz hantzen dire plazetan.

PIARRESEK: Pillotari bat!... eta nundik yalgi dena? oraño. Lehengo denboretan etxe onetako semiak agertzen zitukan plazetarat, baño etzieten yokua irabazbidetzat hautatzen! Besta bihamunetan itzultzen hituen beren golde edo ingumetarat — Oraikuak aldiz, bertze ofiziorik ez ditek! Eta ainziña ardura beitute, yozak edarirat, yozak neska tzarretat, yozak yauntzi aberatsenetat! Indiano baten sosa behar liketek irauteko!

GANIXEK: (irriz) Hala da!

PIARRESEK: (yartzen da alki balen gañian) Badakika, Ganix, nor behar duen Maitenak senhartzat? — Mutiko sano bat, ni bezala laboraria, ene kastakua —erran gabe zuak— eta bereziki eskandalarik sekulan eman ez duten burasotarik ateratua.

GANIXEK: Atxeman ditake nahi dukezun suhia, aski hurbill.

PIARRESEK: Holako zerbeit entzun diat.

GANIXEK: Zer entzun duzu?

PIARRESEK: Ene alabaz agradatua haizela.

GANIXEK: Egia da.

PIARRESEK: (gozoki) Ikusten duzue? Eta Maitenak zer ziok?

GANIXEK: Zertako galdetu behar nion?

PIARRESEK: Hala duk.

GANIXEK: Ez ote zare nausia?

PIARRESEK: Siñesten diat.

GANIXEK: Beraz, zure alabak zuk nahi duzuna egiñen du.

PIARRESEK: Ez gindikek bertzerik eskas!

GANIXEK: (eskua eskañirik) Emadazu bortzekua.

PIARRESEK: (Ganixi eskua harturik) Hire aita, ene adixkide zaharra, mundu huntan balitz uros huke gure bi famillien bat egite huntaz.

GANIXEK: Ene ama gaixua eta zure emazte zena ere.

PIARRESEK: Bi ahizpa bezala hituen. Hots! Eztiagu holako eguna hillen orhoitzapenekiñ illhundu behar! Biziekiñ guazen!...

        (Oihu egiten du etxalderat).

                Batixta! — Xaâdiñ! -

        Etxetik emazte botz bat.

                Hoou!

PIARRESEK: Zatozte!

        (Berritz Ganixi eskua harturik)

        Kasik sortzen ikusi hautala hatik! Amaren aldetik Maitenak dituen ontasunak ezagutzen dituk eta badakik, eskutik eskurat, zer emanen diotan! Erranak erran eta hortan akabo!...

GANIXEK: Zuk ere badakizu zeren yabe naizen?

PIARRESEK: (irriz) Ba, mutikua, ba. Ezpauk beden idirik!

GANIXEK: (irriz) Ez, ez. Idiak heyan dauzkat.

PIARRESEK: (irriz) Hor ditek toki hoberena.

        Xaadiñ agertzen da, laneko arropetan.

SEIGARREN AGERRALDIA

GANIX — PIARRES — XAADIÑ — gero BATIXTA

PIARRESEK: Nun da Batixta?

XAÂDIÑEK: Heltzen da. Heyan zen.

BATIXTAK: Hemen naiz, aita. Zer da berri? To! Ganix...

PIARRESEK: Zatozte ene sahetserat.

(Hiruek Piarres inguratzen dute).

PIARRESEK: (kantatzen du)

                Hunen aita zena zen ene laguna,

                Lagun guzietarik maitatuena;

                Ganix, bera, guretzat hauzo hobena.

                Adixkidien artian atxikiena;

                Badakizue dela: gizon zuzena,

                Laneko gustu duena,

                Herrian aberatsena!

                Andretzat eman diot gure Maitena.

BATIXTAK ETA GANIXEK:

                Bibitxiak garela ziotek beti!

                Egia izanen duk hemendik goiti.

XAÂDIÑEK:

                Bibitxiak zaiztela diote beti!

                Egia izanen da hemendik goiti.

PIARRESEK:

                Yauregy hill zenian, Ganix zen haurra,

                Baño gizontasunez kasik zaharra.

                Baliosa arrazaz eta hazkarra,

                Ixilla billkuretan, hatik zuhurra.

                Unsa akhitazirik bere indarra,

                Ontasun bat du ederra...

                Hemengo segur bakarra!

                Maitenak hori luke, hori senharra.

BATIXTAK, GANIXEK ETA XAÂDIÑEK:

                Bibitxiak (etc).

PIARRESEK:

                Etxeko yaunak behar du

                Etxian gobernamendu

                Aise bizi nahi badu.

                Emazte, seme, alaba, mutill,

                ozkongay ala ezkondu:

                Etxeko yaunak ezpadu

                Guzientzat adimendu

                Errekan etxia laster izanen du.

        (Denek errepikatzen dute aire hori).

XAÂDIÑEK: (Ganixi) Maitenak ezagutzen ditu zure sentimenduak eta bihurtzen dauzkitzu?

GANIXEK: Eznuke nexkatxa baten haurtasunaz baliatu nahi haren bihotzaz yabetzeko, lehenik aitari bere baimena galdetu gabe.

PIARRESEK: Baditake. Hatik, orai baimen hori duzunaz geroztik unsa egiñ zinduke Maitenari gorthe pixka baten egitia, aithortu gabe ene koñatari aitak hitzeman dautzula. Emaztiek eztute maite hetaz burhasuek nahi dutena egiñ dezaten.— Gañerat, siñetsazten ahal badiozu beldur zarela Piarresek ez, hala-hula, nahi izatia, haren beharra baduzula aitaren itzulazteko zure alde, zure hauzia aintziñaaziko duzu berga on batez. Emaztiak hola egiñak gare: Bertziek ez nahia nahi dugu.

BATIXTAK: Llagun, ene andria konsellu onekua duk.

PIARRESEK: Azkenik, aitak manatua alabak egiñen du.

GANIXEK: Eztut ene burua iguñazi nahi. Millesker Xaâdiñ.

XAÂDIÑEK: (entzuten dagolarik) Ori! Maitena ezta urrun. Gertakaria zure alde da, Ganix.

PIARRESEK: (irriz) Guk, zeleta detzagun!

(Baduazi etxe gibelerat Piarres eta Batixta. Xaâdiñ etxian sartzen da).

ZAZPIGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA

MAITENAK: (pegarra buruan kantatzen du)

                Zu, maiteño pullita, ikusi geroztik,

                Yan, edan, lorik eztut egiten zugatik;

                Igaiten zarenian etxe aintziñetik

                Eztezakezut erran nola nagon xutik...

        Kantu hori erratiarekiñ sartzen da leatrian Maitena.

        Ganix erreposki aintziñatzen da eta gurutzetik hurbill baratzen.

GANIXEK: (eztiki) Beti kantuz haizare Maitena. Zu bezalako emazteño alegera etxe baten bozkarioa litake.

MAITENAK: Adiñak omoria egiten du. Hogoi urtetako nexkatxa guziek kantatzen dute.

GANIXEK: Zuk diozu. Nik ez dezaket erran: Ez naiz zure omore onari beizik ohartu eta ez ditut zure kantuak beizik entzun.

MAITENAK: (irriz) Ezta harrigarri. Bertziak hemendik urrunxko dabillza... Hatik, ithurrirat doazinian entzun dituzketzu.

GANIXEK: Eztut zure boza beizik atseinekiñ aitzen.

MAITENAK: (beti irriz) Millesker. Ez nuen uste hitz xuri estekatzen bazindakiela!

GANIXEK: Zergatik? Aire dorpia dutalakotz?

MAITENAK: Ez... ez... adiñarengatik.

GANIXEK: Ene adiña? Ez naiz hogoi eta hamar urtetarat heldua.

MAITENAK: Yesus! Egia da. Zer den haur izatia! Aitaren adiña abantzu ematen zintudan.

GANIXEK: (irri lodi batekiñ) Eztut ba Batixtarena beizik... eta zure koñata Xaâdiñ zure adiñekua da.

MAITENAK: (harriluxerik, gurutzeko alkiaren gañian ematen du bere pegarra) Ba. Hola da... Bañan... Hola mintzatzeko...

        (Kantatzen du)

                Zertan duzu gogua?

GANIXEK: (Kantuz)

                                Orai naiz ohartzen

                Ene arrebañua dela emaztetzen.

MAITENAK:

                Hori ikusi duzu?

GANIXEK:

                                Sentitu hobeki...

                Zer egiñ dut orduan? Ongi ala gaizki?

MAITENAK:

                Etzaitut konprenitzen!

GANIXEK:

                                Aitzazu garbiki!...

        (Hurbilltzen da Maitenaz)

                Gazterik trixte billakatu naiz

                ama gaixua galtzian...

                Egoitza beti illhun zitzaitan

                ene lanetik sartzian...

                Argi pixka bat kausitzen nuen,

                Maitena, zuen etxian.

                Amodioa hola sortu zait

                Zure begien azpian.

MAITENAK: (irriz)

                Lehen bezala ikusten nauzu

                eta naiz lehengo haurra.

                Zu bezalako gizonarentzat

                ez oño aski zaharra...

                Heda nezaken ergelkeriak

                hantaz zintuzke mutturra...

                Hoin desberdiñak bortxaz ginduke

                bizitze molde makhurra.

GANIXEK:

                Iguñtzen dutan dorpetasuna

                nahi dut laster ahantzi...

                Ergelkerian ene kopeta

                noizian behiñ legunazi...

                Zure irriek, zure kantuek

                egun dautet siñetsazi

                Eztela nihor, gazte delarik,

                behar hedoyetan bizi.

MAITENAK: (trixtaturik)

                Holako elhe ukhigarriek

                ariman naute kolpatu...

                Merezi duzun amodioaz

                nahi nituzke pagatu...

                Bañan bahatxe, sekeretuan,

                beharko dautzut aithortu:

                Bertze batentzat ene bihotza

                dela yadanik mintzatu...

(Piarres agertzen da, koleratua.

Gau itzala yausten da teatriaren gañerat).

ZORTZIGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA — PIARRES

PIARRESEK: Zer entzun dut? Ene alabak sekeretuan norbeit maite duela? Etxekueri gordetzeko, unsa eziñ aithortzekua izan behar dun amodio hori!

MAITENAK: (umillki) Tenoria etzen oraño ethorria.

PIARRESEK: Zer dun atziki hori? Tenoria ez ethorria! Maite dunaz lorios bahintz, kanta hezake zeruraño! Bañan ez. Mutill tzar bat dun dudarik gabe. Xirolen seme deusetako on ezten bezalako bat...

MAITENAK: (burua altxaturik) Domingo behar den bezalako mutikua da.

GANIXEK: Egia zion!...

PIARRESEK: (hatsik gabe bezala egotu eta) Zer! Zer! Hori dun? Hori dun hire gizon gaya? Ala yokua! Hori eskas gindiñan!

MAITENAK: (bahatxe) Maite dut.

PIARRESEK: Maite! Maite! Eta uste dun aski dela hik maitatzia? Uste dun ene etxia, ene familia, ene izena, desohoratuko ditudala holako lohitik ateratzen den bati Landaburuko alaba emanez?

MAITENAK: Maite dut.

(Batixta eta Xaâdiñ Piarresen oihuek agerrazten dituzte).

BEDERATZIGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA- PIARRES — BATIXTA- XAADIÑ

BATIXTAK: Zer da, aita? Zer da?

PIARRESEK: (Maitenari) Badakiña arbasorik nihok eztiola mutiko hori ezagutu? Badakiña nor nahirekiñ horren ama ibillia zela ezkont aintziñian eta hunen senharra etzela tupiñ estalki bat beizik?

MAITENAK: (abantzu nigarrez) Bardiñ zait! Bardiñ zait! Maite dut! Maite dut!

PIARRESEK: (bere herra garhaitzen duelarik) Aski hortan.— Gaurtik goiti kenduko dion hire amodioa eta huni (Ganix erakusten dio) emanen... Hola nahi diñat. (Xaâdiñek sobraldak alxatzen ditu).

MAITENAK: (borthizki) Oh!... Orai ikusten dut elkar aditu zindutela batek ene saltzeko, bertziak ene erosteko!... Zuen azindetarik bat bezala ibilli nahi nintutzuen, buruan hartu gabe zuen antolamenduek nahasten ahal nintuzketen baialez!... Hatik nik ere badut ene burua... Kasko bat, aita, zuria beziñ gohorra. Eta kasko hortan ezarri dut...

PIARRESEK: (hortzak tinkaturik) Ixillik ago!

MAITENAK: Eznauzu izitzen!... Kasko hortan ezarri dut Xirol lohitik yalgi horren andria...

PIARRESEK: (Maitenaz hurbilltzen delarik) Ixillik ago!

MAITENAK: (besuak gurutzaturik) Domingoren andria izanen naiz zuk nahi ala ez!...

PIARRESEK: (eskua alxaturik, Maitenaren yotzeko hiñian) Hi? Ni?

        Bertziek nahi lukete atxiki, banañ Maitena yo lezake ezpalitz Anyelus hasten urrungo elizan.

        Piarresek orduan esku alxatua bere gaphelurat aphaltzen du, hau esku exkerrerat ematen, gurutziaren señalia egiten eta burua beheititurik othoitzian hasten da. Bertziek ere gauza bera egiten dute.

        Ixilltze luze bat, izkillek yotzen dutelarik.

        Gero.

BATIXTAK: (aitari eztiki) O! aita, etzinduen sekulan ukhi lausaingatzeko beizik!..

PIARRESEK: (ahalkerekiñ) Hala duk eta!... Orai arte nik erranak beti egiten zitikan.— Nun zen hori baño haur eztiagorik? Eta orai... horren onentzat nabillanian, hola alxatzen duk ene nahien kontra.

MAITENAK: Yainkuaz, Ganix, errakozu ez nauzula bortxaz nahi!...

GANIXEK: Bortxaz ez. Bañan othe dakizu zuhauk, etzarenez denborarekiñ ene alde itzuliko? Utziko dautzut denbora.

PIARRESEK: (borthiztua) Debru bat eta erdi! Etzioyat egunik ere uzten. Bihar goizian ezpada hire alde itzulia lekhua husten ahalko dik!... Aitzen dun Maitena? Gaten ahalko haiz nuat nahi. Hirirat nahi badun. Hirirat neskato, bertzen zerbitzari!...

(Etxian sartzen da.— Maitena nigarrez hari da Xaâdiñekiñ).

HAMARGARREN AGERRALDIA

GANIX — MAITENA — BATIXTA — XAADIÑ

GANIXEK: Maitena, ez egiñ nigarrik. Aita eztituko da eta ene hauziak igurikatuko du zuk nahi dukezun arte...

MAITENAK: Zoñ ona zaren Ganix.

BATIXTAK: Segur ona dela!... Hobeki egiñen zinduen... Guazen hemendik Ganix: Etxiaño laguntuko haut.

(Bi gizonak geretatik baduazi).

HAMEKAGARREN AGERRALDIA

MAITENA — XAADIÑ — gero BATIXTA

XAÂDIÑEK: (kantatzen du)

                O! Zer nigarrak! Zer egun beltzak, ene ahizpa maitia!

                Zer trixtezian utziko duzun bihar etxe hau guzia.

                Gure aldian, nahi bazindu, uros zinduke bizia;

                Etzen balio mutill batentzat zorion horren galtzia.

MAITENAK:

                Behexi dutan mutill horrekiñ nahiago dut sofritu,

                Ezenez eta eskasik gabe bertze batekiñ zahartu.

                Segi zazu ba, oraintik beraz, hautatu duzun bidia...

MAITENAK:

                Ez naiz ez segur izanen dela beti arrosek gordia...

XAÂDIÑEK:

                Erortzen bada zure gañerat pena bat aski handia,

                Orhoit zaite nik nahi dutala hartarik beden erdia...

MAITENAK: (besarkatzen duelarik)

                Zoñ ona zaren, ene Xaâdiñ, ene ahizpa maitia...

                Zoñ trixte naizen zutarik urrun eta betiko gatia...

                Zure aldian nahiko nuen uros iragan bizia...

                Amodioak gomendatzen daut zorion horren galtzia.

(Batian)

XAÂDIÑEK:

                O! Zer nigarrak (etc. )...

MAITENAK:

                Zoñ ona zaren (etc.)

(Elkarren besoetarat erortzen dire)

PIARRESEN BOZA etxetik

        Ho... ou! Xaâdiñ! Afaria ahantzten duzu!

XAÂDIÑEK: Berehala!...

        (Batixta hurbilltzen da geretatik sartu eta).

XAÂDIÑEK: Batixta! Pegar hori sarrazu, fagorez!

        (BATIXTAK hartzen du pegarra eta etxian sartzen du)

XAÂDIÑEK: (Maitenari) Etzare sukaldeako?

MAITENAK: Ez. Eztut, den herran, aita ikusi nahi. Gelarat nua.

XAÂDIÑEK: Afaria harat ekarriko dautzut.

MAITENAK: Ez naiz gose.

XAÂDIÑEK: Pausa zaite unsa. Argia pitxtua utziko dut?

MAITENAK: Ba... Millesker Xaâdiñ —

(Gaua arras erori da).

HAMABIGARREN AGERRALDIA

MAITENA — gero XAADIÑ (barnetik)

MAITENAK: (bere buruari) Zer egiñ behar dut nik... orai?

        (Maitenaren gelako leihua argitzen da. Xaâdiñ handik mintzatuko da).

MAITENAK: (berritz) Zer egin behar dut?

XAÂDIÑEK: (leihotik) Duthe xorta bat edanen duzu?

MAITENAK: Ez. Ez. Eztut deusen beharrik...

XAÂDIÑEK: Banua beraz gizonetarat. Gau on!..

MAITENAK: Gau on, Xaâdiñ.— Leihua idekirik utzazu.

XAÂDIÑEK: Unsa da... gau on...

(Gordetzen da Xaâdiñ).

HAMAHIRUGARREN AGERRALDIA

MAITENA

        Ene Yainko maitia! Izpiritua ilhunpetan dut. Eztakit nola ezaut ene bide xuxena. Argi nezazu eta erran zerri behar dutan obeditu: Aitaren nahikerieri ala ene amodioaren manamendueri.— Gaizki egiten baut haukieri yarraikiz... othoi! emadazu indarrik aski ene sentimendu tzarren garaitzeko... Ixillik egoten da burua eskuetan, eta kolpez xutitzen. Etxian sartzen da eta agertzen bere gelako leihuan.

HAMALAUGARREN AGERRALDIA

MAITENA — DOMINGO

DOMINGOK: (urrun kantuz)

                Ene maitiak begiak ditu

                gau itzalaren kolore...

                Gorphutza lerden, larrua gozo,

                hortzak argi, ahua lore...

                Nihok munduan enetzat eztu

                harek beziñ bat bothere...

        (Kantatziarekiñ bahatxe hurbilltzen da).

        MAITENAK burua leihotik ateratzen du.

DOMINGOK: (hurbillago)

                Astian irriz, orai penetan

                segurtasunikan gabe...

                Higatzen ditut oren luziak

                galdetuz zer nuken hobe:

                Maitia urrun uztia edo

                Finkatzia ene yabe!...

        (Maitenak argia hilltzen du eta, Domingo bigarren kopla akabatziarekiñ sartu beita teatrian, erraten dio).

MAITENAK: Unsa egiñ duzu ethortzia!

DOMINGOK: (alegeraki) Etzinduen ba nahi... (Maitenaren leiho azpirat heltzen da).

MAITENAK: Nahi nauzu zurekiñ Ameriketat ereman?

DOMINGOK: (harritua) Zu?

MAITENAK: Zer zare: Izitzen?

DOMINGOK: Funszki. Segi nintuzketzu haraño?

MAITENAK: Ba. Han ezkontzekotan. Aitak, hemen eztu sekulan nahiko.

DOMINGOK: Eta han aitaren baimenik eztugu behar!

MAITENAK: Badakit.

DOMINGOK: (loriatua) A! a! Piarres! Zure suhia izanen naiz ba! ni Xirol! Bihar berian gaten ahal gare Bordeleaño. Nihauk amerikanuari ihardetsiko diot.

MAITENAK: Egiñazu yuramentu, Domingo, andretzat hartuko nauzula.

DOMINGOK: (gaphelua eskuan gurutziari buruz) Yainkuaren aintziñian yuramentu egiten dut, Maitena, ene andria izanen zarela, untzitik yautsi orduko.

MAITENAK: (burua Domingoren bururaño aphaldurik) O! Banakien ba, maite nintutzula...

(Ixillik dauzi)

DOMINGOK: Zoñ uros naizen Maitena!...

MAITENAK: Guazen behala, aitak trabatu gabe. Ene puxka zenbeit bildu ditut eta ene sos bakarrak ere.

DOMINGOK: Baut nik dirua eta ene amerikanuak emanen dauzkit eskas ditugunak.— Zato! —

Maitena bahatxe etxetik ateratzen da.

Domingok bazterrak zeletatzen ditu.

Maitena, Domingori hurbiltdu orduko, hunek besarkatzen du.

DOMINGOK: Maite zaitut!

MAITENAK: (serioski, eskuz urrundurik) Gauzen prestuki! Zure emaztegaya naiz.

        (Elkar behatzen dute eztiki)

        Hola, Domingo. Urrikirik ez dezagun izan

DOMINGOK: Maitena! ene amodio garbia ez nuke itsustu behar.

MAITENAK: (etxia behatzen duelarik) Aita! aita! Zure urgulluak nahi du!...

(Urruntzen dire)

LEHEN ZATIAREN AKABANTZA