Jorge Manrique

(1440-1478)

        Aspalditxo, liburu eder batean argitaratzekoak ziran Jorge Manrique'ren bertso auek euskeratuak. Baiña asmo aiek asmo-utsetan gelditu ziran, beste mundu ontako gauza askoren antzera.

        Orregatik datoz orain leku anetan OLERTI'ko irakurleak ikus ditzaten. Artu nuan neurria etzan erreza ta orregatik noizbeinka eztute iritxi nere bertsoak bear aiña indar.

        Beste norbaitek ere euskeratuak izan bear ditu bertso auek (osorik ez). Betoz, ba, nereak ere euskal-alorra aberastera.

Beraren aita don Rodrigo Manrique,

Santiago'ren Maestre izanaren eriotzan

Jorge Manrique

euskaratzailea: Etxaniz'tar Nemesio

Oroi bekigu gogoa,

ta zentza, astinduz loa,

ikusirik,

nola dijoan bizitza

ta datorren eriotza

ain ixillik.

Zein utsa dan atsegiña,

nola duan ain samiña

oroipena;

gure iritziz, nolatan

ederragoa izan dan

beti lena.

Gaurko gauzak ain aguro

galtzen ikusiaz oro,

artzekoa

galdutzat jo dezakegu,

buruz neurtu nai ba-degu

gerokoa.

Ezpeza iñork uste izan

ikusteko gaudenetan,

luzaroago

iraungo digunik pozak;

guziak baitira ezak

azkar galtzeko.

Eriotz-itxas-azpira

doazen ibaiak dira

gure biziak.

An dute beren azkena,

ta aginte ondapena,

aundi-maundiak.

Ibai estu ta zabalak

an galtzen ditu gesalak;

ara orduko,

aberats eta langille,

guziak jartzen dituzte

neurri bateko.

              DEIA

Ez det nai olerkarien

ezta lurreko iztunen

olesik;

ezta pozoi izkutu duten

aien itxurakerien

bearrik.

Gizonen artean bizi

ta munduak Aren berri

jakiteke,

ibilli zan Jainkoari,

noakio, otoi ta dei,

laguntz-eske.

Mundu au bide bat degu,

beste baterako leku

billatzeko;

baiña kontu izan aurrez,

daramagun bidean ez

okertzeko.

Irten giñan jaiotzean;

biziz, ba-goaz bidean;

eta azkena,

eriotza da; onela

illik iristen degula

atsedena.

Mundu au irabazpide

aundi biur genezake,

zuzen jokatuz;

gerokoa iristeko

egiña baita lurreko

bizia tajuz.

Ortarako Jesus Bera

jetxi zan gu jasotzera

zeruraiño;

gure artean jaioaz,

ta neke asko jasoaz

iltzeraiño.

Zein balio gutxi duten

ondoren garabilzkiten

uskeri auek;

il baiño len, oiek sarri

kentzen baitizkigu ludi

billau onek.

Auek, urteen erortzez;

aiek, zorigaitzen bidez,

galtzen zaizkigu;

bizibide goienean,

gutxien uste danean,

gureak jai du.

Ots, giza-edertasuna

ta arpegi-azal leguna,

zuri-gorrixka,

urte apur batzuetan,

gazte izanari nolatan

ondatzen zaizka?

Trebe ta arin zebillena,

ta gaztetako kemena

ta itz arroak,

agure zarpail ta baldar

biurtzen dizkigu azkar

zar-auzoak.

Odolaren leñargia,

ta aitorren seme etorria

seaskatik,

zenbat bide ta eratan

erortzen dan mundu ontan

goi artatik.

Batzuek ezertarako

eskurik ez dutelako

baztartuak;

besteak, dirurik gabe,

lan arlotetan mirabe

makurtuak.

Ez-orduan datozkigun

bizimodu ta ondasun

igeskorrak,

etxekoandre aldabera

dute, ta argatik ez dira

iraunkorrak.

Adurrak gurpil eroan

itzul-iraulka daroan

altxor-gurdia,

aldatuz dijoa beti

eskuz-esku, erriz-erri,

denon zoria.

Bizi osoan ba-genu

ondasun auetan esku,

alaz ta ere,

ez gaitzatela txoratu;

ames batek aiña bai-du

biziak epe.

Emengo atsegin-pozak,

egun bateko larrosak

aiña diraute;

ta aiei zor zaizkien miñak,

betiraunean agiñak

zorrozten daude.

Bizi lanpetu ontako

atsegiñak, guretzako

zer ditugu,

irtera gabeko bide

galduak baizik? Ta gure

galtzulo itxu,

ez al-degu eriotza?

Laisterka goaz aruntza,

denok galtzera;

kontura orduko, andik

itzuli nai ta eziñik,

ondatzen gera.

Soiñaren edertasuna

eskuratzeko almena

ba-gendu errez,

animarena daukagun

bezela, Jainkoa lagun,

bai alegiñez

saiatuko giñakela

gure neskame ustela

edertzen,

etxekoandrea arlote

utzirik, arreta gabe,

usteltzen!

Errege garai zenbaiten

bizitzetan degu ikusten,

zeiñen azkar,

aien adur onak bertan

ondapen biurtu ziran

eta negar!

Ezer ez degu sendorik;

ezpaidu iñor etxekorik

eriotzak.

Arek berdin artzen ditu

agintari, Aita Santu,

naiz arotzak.

Ez aipa ikusi gabeko

troiatarren antxiñako

aintza-omenak;

utzi ditzagun albora

erromatarren denbora

ain ezagunak;

joan-gizaldiko kezka

baztar dezagun, zer gerta

zan jakiteke;

ta gatozen atzokora,

jaurti baitegu zokora

oroitzik gabe.

Nun da Juan Errege jauna?

Ta Aragoi'ko Infant-izena

zutenak, nun?

Ainbeste galai sasoiko

ta aiek zekizkiten joko

ta asmakizun;

Zuzentza ta zaldunen gudu,

oial apain, edergaillu,

ta gandorrak,

zer ziran amesetako

aberastasuna baiño,

ain galdorrak?

Zer egin zuten andreen

burtzapi ta jantzi gaillen

usaituak?

Zer maitaleen itz-gori

ta biotzetan su bizi

biurtuak?

Ta maitearen atetan

jardunak soiñu gozotan,

nun dira?

Nun dantzak? Nun ordukoen

soiñeko berri argien

dizdira?

Areago, berriz, aren

oiñordeko izan zanaren

biziera!

Enrike jaunak zein ezti

arki zun mundu gezurti

gozabera?

Baiña, atozea, zein azkar

biur zitzaion ain zakar

eta etsai,

len bere lagun izana?

Ain azkar zun negar-lana,

lapurtu-zai!

Eskupeko geiegiak,

ta Errege-jauregiak,

urrez beteak;

ontzi ederki landuak

ta altxor-kutxetan diruak

ongi gordeak;

zaldi dotoredun jende

ta aren inguru ainbeste

erakutsi,

nun billa ditzakegu?

Intza bezela zaizkigu

utsera jausi.

Aren anai gaitz-gabea,

bizi zala, oiñordea

zeritzana;

alaiñeko jaun bikaiñez

inguratua, omenez

genduana;

ilkor zanez, bai berela

eriotzak sar zuala

bere labean!

Jaunaren bide ezkutuak!

urez galdu zitun suak

gar ziranean.

Kondestable aundi ura,

berriz, nork ez du kontura

ekarriko?

Ala ikusi bai-gendun,

lepoa ebakita, illun

bukatzeko!

Aren altxor ugariak,

zitun etxe ta erriak

ta agintea,

negar-iturri izan ziran,

geiturik aiek uztean

naigabea.

Ta beste bi anai aiek,

Maestre izanik, erregek

aiña esku

zutenak, beren mendean

guziak zituztenean

azpiratu;

ain sonatua izan zuten

aberastasuna ta izen

garaia,

argitsuen zeudenean,

el zitzaien bat-batean

amaia.

Ainbeste duke ta markes,

konde ta baroi, agintez

ain ezagunak,

esaiguk, eriotz orrek,

ire eskupean nun zeudek

illotz-illunak?

Ta aiek, pake ta gerratan

egin zituzten lanetan,

zer irabazi

ziten? Ire esku gogorrak

xetzen baitizkik sokorrak

bezin bizi.

Konta ezin ala oste,

ikurrin ta estandarte,

gaztelu

gaillen ta orma sendoak,

gudutarako jasoak,

gordaillu,

inguru-zulo sakona

ta beste edozer arreta,

dena dek alperrik;

atorrenean asarre,

azkonaz alderik-alde,

zulatzen dek ik.

Errodrigo Manrique,

izen ta adorez ain beste

izan zana,

gizon onen babes-leku

ta denok ala maitatu

genduana,

alperrik da goratzea;

izan zun jokabidea

ikus bai-gendun.

Nago ni, beraz, ixillik,

mundu guzia jakiñik

baitago egun.

Bere lagunen ain lagun!

Morroe ta aidentzat ain jaun

begiratua!

Nolako etsaien etsai!

Maestre izateko, ain gai

ta bulartsua!

Zentzudun zentzudunekin,

umoreko alaiekin,

ain burutsu!

Esanekoekin, samur;

lotsagabeekin, txakur

ta kementsu.

Oktabiano adurrez,

Julio Kaisar kemenez

guda-oiñetan;

onbidetan Aprikatar,

jakitez Ainbal'en par,

berdin lanetan.

Trajano berri, onean;

Tito, esku zabalean,

emakor alai;

Arkidano indarretan,

Mark Tulio bere itzetan,

zintzo bete-zai.

Andoni Pio barkatzen,

Mark Aureli erakusten

musu berdiña;

Adrian bezin izlari,

gizatasunez Todosi

bezin bikaiña;

gudu-neurriak gordetzen

Aureli Alexander'en

tankerako;

Konstantino sinismenez,

Gamel, bere erria ziñez

maitatzeko.

Etzuan utzi altxorrik,

ez ontzi ta ondasunik;

baiña gudutan

mauruei kendu zizkien

ainbeste gaztelu gaillen,

ta burruketan

zaldi ta zaldun ugari,

eskerrak bere eskuari,

lotu zituan;

onela iritxirik ainbat

mendeko ta alor beretzat

lege onean.

Bere izen eta izaera

gordetzearren, zertara

etzan beartu?

Ezbearrean, morroe

ta anaiekin, bildur gabe,

zan oldartu;

ta zekarren leiaketan,

jokabide garbietan,

len izan zuan

baiño lur askoz geiago

iritxi zun beretzako

azken-orduan.

Gaztetan bere besoak

urratutako ildoak,

lenaz gain

sakondu zitun berriro,

jokatuz zartu ta gero

ain bikain.

Bere esku ta alegiñez,

zartzaro ta irabazpidez

ikusi gendun

mailla goieneko aide,

ta gure Españi'n entzute

aundiko zaldun.

Ainbeste aldiz oletan

bere bizia arriskutan

jarri-ondoren;

bere erregearen alde

erakutsiaz ainbeste

gogo ta kemen;

konta ezin ala bidez,

egite argi ta onez

aberastuta,

Ocaña, bere errian

eriotzak deitu zuan

itaia artuta:

              ERIOTZAREN ITZAK

Esanaz: Zaldun kementsu,

utzi zazu mundu paltsu

onen gezurra;

ta indartuz zure biotza,

laztan zazu eriotza

bustiz zintzurra;

osasuna ta bizia

ezetsiz, zure zoria

izen on truke

saldua bai-zera. Irain

au artzeko zatoz orain

bildurrik gabe.

Ez dakizula izan garratz

gaiñean dezun gudu latz

eta larria;

gerorako or baitezu

zure bizitza kementsu

orren argia.

Omen-bizitza betiko

lur onetan irauteko

ezpada ere,

gorputz-bizitzari zorrik

ez dio, ta argatik pozik

au gal diteke.

Betiko bizitzarako

ez du balio munduko

aunditasunak,

ez pekatu-kutsu duten

atsegiñezko gozapen

ezti lizunak;

prailleak, otoi ta damuz,

irixten dute urratuz

zeru-bidea;

zaldunak, berriz, mauruen

kontra oldartuz zabaltzen

goiko atea.

Ta ainbeste siñisgabeko

illak dituzun ezkero;

giz-argi orrek,

zure eskuz irabazia

dezun betiko saria,

zeiñek, zuk bestek,

jaso dezake ain legez?

Uste ta sinismen betez

zaude, bada, alai,

zurea dezun betiko

irugarren bizitzako

sariaren zai.

              MAESTREAREN ERANTZUNA

Ez dezagun astirikan

galdu orain alperrikan.

Bizi kaxkar au

galtzeko ez det kezkarik;

ta gaur zearo etsirik

arkituko nau

Jaungoikoak, nik Arekin

borondatea bat egin

bai-det orain.

Arek nai baño geiago

bizitzea, ezpaitago

nere gain.

              OTOITZA

Nere gaiztakeri aueri

zor denak ordaintzearren

jetxi ziñana,

ta Jainkoaren argia

estaliaz, aragia

ar zenduana,

neregatik Gurutzean

oiñazez lertuta il ziñan

ezkero,

barkapena zure errukiz,

det nik, ez nere irabaziz,

espero.

              AZKENA

Azkeneraiño onela

zentzun guziak zitula

argi buruan,

andre ta seme-alabak

morroe ta anai-arrebak

oe-inguruan,

eskeiñi zion bizia

Jaunari, (bere zoria

goian beza! )

ta guk galdu degun arren,

aren oroitzak gozatzen

digu eza.