Ostirale edo bizitza basatia

Michel Tournier

euskaratzailea:
Mikel Lasa

        Michel Tournier gaur egun Frantziak duen nobelagile onenetarikoa da, besteak beste "Le Roi des Aulnes" nobela harrigarriaren egilea. "Ostirale edo Bizitza Basatia" Daniel Defoe-ren Robinson Crusoe mitoaren birkreazio bat da, helduentzako egin zuen "Ostirale, edo Pazifikoko Linboak" deitu bertsioaren birmoldapena gazteentzat zuzendua. Ez da lehenengo aldia Daniel Defoeren pertsonaia jatorrizko obratik liberaturik bertsio berri batetan birjaio dena; azken finean idazle bakoitzak birrasma dezake bere Robinsona, arra edo emea, suizoa edo euskalduna, bisexuala edo homosexuala, zeren Jean Guéhennok zion bezala "beti dago irlaren bat". Robinson berrien jaiotzak besterik ez du adierazten ezpada Daniel Defoek asmatu pertsonaia hura egilearen eskuetatik ihesiaz pertsonaia arketipo bihurtu dela, mendebaldeko giza arimaren osagai funtsezkoa. Tournier-ek, XVII gizaldiko nobela filosofikoaren hildotik jarraituz, giza kondizioaren nobela bat idatzi du, humore, poesia eta sensualitatez doi igurtzia, non situazio desberdin bakoitzaren esanahien giltzarriak gardenki adieraziak dauden. EREINek argitaratzeko asmoa duen itzulpenaren zati bi eskeintzen ditugu.

1759gn, Irailaren 29an, eguerdi amaieran, zerua batbatean beztu zen Juan Fernandez uhartediko eskualdean, Txileko itsasegitik 600 km. inguru zabalera. Birginiako ekipaia puente gainean bildu mazta puntetan eta untziaren pertxaletan pizten ari ziren sugarrei begira.

        San Telmo suak ziren, eguratseko karga eletrikoak eragiten duen fenomenoa eta ekaitz aintzindari. Zorionez, Birginiak zeinen baitan kausitzen baizen Robinson, ez zeukan zertaz kezka, ez eta denboraldi beltzenez ere. Galiote holandrez bat zen, zabalkotea, maztaia aski laburrekoa, beraz pixua eta makala, baina oreka ederrekoa itsaso txarrez. Horrela ba ilunabarrez, Van Deyssel kapitainak haize kolpe batek oihaletako bat baloi bat lez lehertzen zuela ikusi zuenean, gainontzeko oihalak jeitsiarazteko agindua eman zien gizonei eta kostapean babesteko, ahalik eta hura pasa arte. Kontutan hartzeko arrisku bakarra, harraldeak eta ondar bankadak ziren, baina mapak ez zuen horrelakorik markatzen, eta Birginia ekaitzpean itzuri zitekeen ehundaka kilometrotan zehar oztopo egin gabe.

        Horrela ba kapitaina eta Robinson kartetan ziharduten patxadan, kanpoan urakana indartuz zihoan bitartean. XVIII mende erditsuan gertatzen zen hau, europear asko —inglesak batikpat— Ameriketara joaten zirenean aberasteko esperantzan. Robinsonek Yorken utzi zituen emazte eta haur bi, Hegoamerika arakatu ondoren Txile eta bere aberriaren artean protxuzko merkatal harremanak ezarri nahiz. Zenbait aste lehenagotik, Birginiak Amerikar lurrasoa inguratu berri zuen Cabo Hornos ausarki iraganaz. Orain, Valparaisori buruz goraka ari zen, non Robinsonek lurreratzeko asmoa zuen.

        —Ez duzu uste ekaitzak asko atzeratuko duenik gure Txilerako arribada? Galdetu zion kapitainari kartak ebakiaz batera.

        Kapitainak pikardizko irrino batez ginebra kopa kareziatuak, gogozkoen zuen patxarra, Robinsonek baino experientzi gehiago izaki, askotan trufatzen zen gizon gaztearen ezinegonaz.

        —Bidaia bati ekiten zaionean, nik orain bezala, esan zion bere pipatik bufada bat tira ondoren, abiatu gogo dukanean abiatzen haiz, heldu ordea Jainkoak gogo duenean heltzen.

        Gero tabakorria gordetzen zuen zurezko upeltxo bat ideki eta bere portzelanezko pipa luzea sartu zuen bertan.

        —Modu honetan, kolpeen aurka babesturik ziagok eta tabakorrien usai eztitsuez kutsatzen duk astiro astiro.

        Tabako upeltxoa itxi eta nagiak atereaz atzerantza luzatu zen.

        —Begira, esan zuen, ekaitzak badik bere alde ona: kezka guziak uxatzen dizkik. Gauzak hola e'tzeok deus egiterik. Beraz hobe deus ez egitea. Patuari amore ematea ziagokiguk.

        Une hartantxen katai batetik zintzilikaturik zegoen lanparak tira-bira azkar bat eginik zohardiaren kontra txikitu zen. Erabat ilundu aurretik, Robinsonek denbora ukan zuen kapitaina buruz behera mahaipean murgil egiten ikusteko. Robinson altxa eta ateruntz abiatu zen. Somatu zuen aize korronteak adierazi zion aterik ez zegoela. Azken egunetako balantza eta zabuka ibiltzearen ondoren bildurgarriena untziaren batbateko gelditasuna zen. Ondar bankada edo harralde baten kontra hondoa jota zegokeen.

        Lainoek kurutzaturiko ilargiaren badaezpako argitan, gizatalde bat atzeman zuen Robinsonek puente gainean salbamen-txanel bat urtara bota nahian. Haiengana laguntzera abiatuz ari zen eta hor non kolpe izugarri batek astintzen duen untzia. Berehala olatutzar bat jausten da puente gainera eta bertan zegoen guztia garbitzen, nola tresnak zein gizonak.

Irla zibilizatuaren hondamendia eta leherketa aurretiko urteetan zehar, Robinson inglesa irakasten saiatu zen Ostiraleri. Bere metodoa oso sinplea zen. Margarita bat erakusten zion eta esaten:

        —Margarita.

        Eta Ostiralek arrapostu:

        —Margarita.

        Eta Robinsonek bere ahozketa baldarra behin eta berriro zuzentzen zion. Gero, ahuntz bat, ganibeta bat, lorito bat, eguzki printza bat, gazta bat, iturburu bat erakutsiaz, hitzak astiro ebakiz:

        —Ahuntz, ganibet, lorito, eguzki, gazta, lupa, iturburu.

        Eta Ostiralek ondoren errepikatu egiten zituen, hitz bakoitza bere ahoan egoki osatu arte behin eta berriro.

        Hondamendia gertatu zenerako jadanik ba zekien Ostilarek inglesa aski Robinsonek eman aginduak entelegatzeko eta inguruko gauza baliagarrienak izendatzeko. Egun batez ordea, Ostiralek belartartean nabari zen zaplasta zuri bat Robinsoni seinalatuz, esan zuen:

        —Margarita.

        —Bai, Margarita bat da, erantzun zuen Robinsonek. Baina hori esan orduko margaritak hegak zabaldu eta hegaldatu egin zen.

        —Ikusi duk, esan zion berehala, tronpatu egin ziaguk. Ez huen margarita bat, ximeleta baino.

        —Ximeleta zuri bat, ihardetsi zion Ostiralek, hegan dakien margarita bat da.

        Leherketa aurretik, irla eta Ostiralen jaun eta jabe zenean, aserretu egingo zen Robinson. Lore bat lore eta ximeleta bat ximeleta dela onartaraztea behartuko zuen Ostirale. Orain ez, ixildu eta gogoetan murgildu zen.

        Beranduago, Ostirale eta biak hondartzan paseatu zuten. Zerua urdin, lainorik gabe zegoen, baina oso goiza zenez, ilargiaren disko zuria zekusten mendebaldean. Txirla biltzen hasi zen Ostirale eta hondar garbi hutsaren gainean harri zapal ttiki bat kausitu zuen, xaplata borobil zuria iduri. Orduan, eskua ilargiruntz zuzendu eta esan zion Robinsoni:

        —Aizu, ilargia zeruko harri zapal borobila ote da, ala harri zapal borobil hau hondartzako ilargi?

        Algaraz lehertu zen, aurrez baleki bezala Robinsonek ez zeukala galdera bitxi honentzat erantzunik.

        Gero eguraldia txartu egin zen denbora puskaterako. Odei beltzak metatuz joan ziren irlaren gainean, eta berantetsi gabe eudiak tanborrada jotzen hasi zuen ostroetan, eta itsasoko ur gainean ontto zuriak milaka sortzen, eta aitzartetatik ur hariak isurka. Ostirale eta Robinsonek zuhaitzpe batetan babesa aurkitu zuten. Batbatean Ostiralek anka egin eta euripera atera zen. Bere burua atzera bota eta urak aurpegitik zerion. Gero Robinsonengana hurbildu eta:

        —Begira, esan zuen, gauzak triste daude, negar dagite. Zuhaitzak negarrez, arkaitzak negarrez, odeiak negarrez, eta ni neuk ere haiekin batera negar dagit. Uu, Uu, Uu. Eudia da irlaren eta mundu osoaren tristura...

        Robinson konturatzen hasia zen. Onartzen hasi zen, elkarrengandik oso urrun dauden gauzak —ilargia eta harri borobil bat bezala, negarra eta eudia— bat egiteko neurrian antza hartzeraino bilaka daitezkeela, ideiak zerbait nahasteko harriskoa gutti gora behera.

        Bete betean jokoan sartu zen Ostiralek honoko asmakizun hau azaldu zionean:

        Eragiten dizun ama bat da, sopa gazitzen duen sukaldaria, atxiloturik gordetzen dizun soldadu harmada bat, aserre jartzen den piztia, haizeak jotzen duenean marmar dagi eta dardar, eguzkitan dizdiz dagien mila eskamadun suge azala da. Zer da?

        —Itsasoa da!, oihukatu zuen arroki Robinsonek. Eta jokoa ongi ulertu zuela adieraztearren, oraingoan berak aurkeztu zion beste bat Ostiraleri:

        —Ardinarru haundi bat da non bi gizon dauden alkakosoak bezala ezkutaturik, itsasoaren begi haundiaren gainean okertzen den betazala, urdin apur bat berde askoren artean, ur geza pixkabat ur gazi askoren erdian, aingura bota duen untzi mugigaitza. Zer da?

        —Gure irla, Speranza da! oihukatu zuen Ostiralek, eta txandan berak azaldu zuen urrengo asmakizuna:

        —Zuhaitza balitz, palmondoa litzateke enborra estaltzen dioten bizar basatiak direla medio. Txoria balitz, Pazifikoko belea bere oihu erlats eta zaunkalaria dela medio. Nire gorputzaren zati bat balitz, nire eskerra litzateke nire eskuinari prestatzen dion laguntza lehiala dela medio. Arraina balitz, Txileko akulua litzateke bere agin zorrotzak direla medio. Fruitu bat balitz, intxaur parea bere begi bi beltzagatik. Zer da?

        —Tenn gure txakurra da, ihardetsi zuen Robinsonek. Bere hile basatiak, bere zaunkada, bere lehialtasuna, bere agin zorrotz eta bere begi beltzak direla medio igerri dut.

        Baina Tenn zenaz oroituz, tristura senditu zuen Robinsonek, eta eztarrian egin zitzaion korapiloak hitza trabatu zion.

        Ohartu zen Ostirale haren nahigabeaz eta bai damutu ere egindako aipamenaz.