—Itz Lauz—

Prometeu burdinetan

(Aiskilu'rena)

Eskilo

euskaratzailea:

Ametzaga'tar Bingen

I.— AISKILU

Ez dakigu askorik Aiskilu'ren bizitzari buruz.

        Ba-dakigu Eleusis'en yaioa zana ta Persitarren aurkako Marato ta Salamina'ko gudakaetan azkarki ari izan zana. Ain zuten ere, bere egintza oriek asko laguntzen digute aren idatziak ulertzeko.

        Bere yaiotza J.K. baiño lenagoko 525'garren urtean izan zan. Sendi «eupatrida» edo ari-oneko batengandikoa zan. Euporio zun aita, ta 25 urte zitularik, asi zan antzerki-yardunetan. 35 urte zitun Marato'n burrukatu zanean, eta 472'gneko. urtean, lenbiziko saria lortu zun antzerki-norlenkan, «Persitarrak» deritzen tragediaz.

        Urte orietan Sikili'ra yoan zan Iero'k deitua, eta an Etna, Iero'k irasi berria zun iriaren opaz tragedi bat idatzi zun.

        Atenai'ra itzulita, sari batzu irabazi zitun 467 ta 458 urteetan, baiña, andik laster, Sikili'ra yoan zan, berriz, eta Gela'n il 69 urte zitularik.

        Antzelariek aren illobia yauretsi omen zuten, gizurenai dagozkien opariez, eta, illobi ortan, illartitz au idatzi zan: «Oroigaillu onek Aiskilu, Euporio'ren semea, gordetzen du. Atenai'en yaioa, Gela'ko ordoki igalitsuetan il zan. Marato'ko baso ospetsuek eta ille luzeko Medotarrak esango dute bioztuna izan zanez.»

        Ez dakigu asko ere Aiskilu'ren ariurriari buruz. Aristopan'ek utzi digun irudiaren arauz, gogo arro ta minberakoa zan. Yainkotiarra genun, noski, ta laguntaldetik bese burua berezkatzeko zalea: Äß÷a d'Üëëùí µïíüfñùí eßµß (Bestengandik baztertua, bakarrik, gogoetan ari naiz) ba dio leku batean. («Agameno», 757.)

        «Tragediaren aita» esaten diote, ta, izan ere, izen ori merezi du, aurrerapen aundia eman baitzion bera baiño lenago zan drama lirikuari, ari esakun luzeak kenduz, elkarrizketari batasun emanaz eta ipuiña zabalagotuz. Guzi oriek egiñaz, bilbea berez azi zan eta drama-antzea yaio. Zomorroa ta koturnua ta irugarren antzezlari iztuna ere ekarri omen zitun antzokira.

        Larogei tragedi idatzi zitun. Aietatik berrogei ta amabi sarituak izan ziran; baiña, zazpi bakarrik guganatuak ditugu. «Persitarrak », «Otoizleak», «Zazpiak Teba'ren aurka», «Oreste'rena» (iru ataleko edo trilogi bat) eta bereala aztertuko dugun «Prometeu burdiñetan».

        Aiskilu'ren gogaiak eta izkera aundiak dituzute beti, Yainkoak yainko gelditzen dira aren eskuetatik igarotzean eta gizonak 'goragotuak; eta yainko ta gizonen artean, Alabearra edo ÁíÜãêç ren itzala ikusten da.

        Aiskilu'ren tragedietan biotz-olerkia edo lirikutasuna dugu nagusi: lirikutasun zintzo, berezko, leiatsu, yoria. Neurria oso aldakorra, biozkada bakoitzari dagokionez. Idazkera ausardiz betea; elkarrizketan oso bizia, ta beti otseztitsu ta soiñuduna. Ager-erazten dizkigun lagunak ez ditugu zeatz-meatz erakutsiak; marra batez ezagun eraziak baizik; baiña marra ori sendo ta sakona da ta argia egiten du bakoitzaren inguruan.

        Bere ezaugarria aunditasuna da. Tragikuetan aundientzat yo zun Aristotel'ek eta orrelakoa izan da beti gure aorako.

II.— «PROMETEU BURDINETAN»

        Aiskilu'ren zazpi tragedien artean «Prometeu burdiñetan» dugu bat, esan genunez, ta bai bere-berea. «The Prometeuus has ranked through the ages as one of the most characteristic works of Aeschylus, alike in its simplicity of construction, its stiffly gorgeous language, and its Titanic majesty of imagination» (Gilbert Murray.)

        Trilogi baten atala bide dan tragedi onen gaia oso bakuna da. Prometeu'k yainkoai sua ostu ta gizonai eman die. Ori dala ta Tzeu'k zigorkatzen du, arkaitz batean ura yosiz, Epaist'en eskuz, an egoteko bere obena ordaintzen, Prometeu isilik dago asieran. Epaist yoan dan ezkero, asten da bere zinkuriñetan. Ba-datoz, aldizka, Okeanu-alabak, Okeanu ta Io, ta Prometeu ari da aiekin. Azkenik, Erme dator, Tzeu'k bidalia, Prometeu'ri onen zadorra galdetzera (ura gabe Tzeu ez baita ziur betiko errege izateko). Prometeu'k ez dio esan nai ta ordun Tzeu'k bere tximista egozten dio.

        Auxe duzute gai bakuna, baiña Aiskilu'k nundik artu zun? Esagun, lenik, Prometeu Atenai'ko yainko bat zala; Atenai'ko bakarrik yauretsia. Iri onek zuzi-lasterketak egin oi zitun aren opaz. Keramika'ko eltzegilleen zaindaria zan, ots, erriko yainkoa zuten. Atenaitar batentzat, Prometeu antze guzien asmatzaillea zan; beraz, Erakel'en aroko elezarretan arkitzen diran ari buruzko berriak kontuzko zitzaizkion, ziur ere, Aiskilu antzerkigille atenaitarrari.

        Ba-zegon geiago, ordea, dramagille baten oarpena ta irudipena erakarri ta piztutzeko. Prometeu'ren oben bakarra, Paul Mazon'ek ongi dionez, onegin bat zan; gizonai egindako onki bat. Gaiñera, Tzeu'k Prometeu'ri zor zion erregetza, Titan'en aurka izan zun gudan lagun egin baitzion. Prometeu zigortuz, ba, Tzeu'k Olinpu'ko nagusitza zor ziona zigortzen zun. Bestalde, gizonen ongille agertzen zan aldetik, gizonek urbil zeukaten Prometeu ta minberagoak ziran aren zigorkadari.

        Ba-dugu, ba, onekin, drama-gaia; baiña, drama-ekintza izan dedin Tzeu ta Prometeu'ren arteko estu-aldian iskillu bat eman bear zaio Prometeu'ri. Ta Aiskilu'k beste elezar-aro batean billatu du: Akile'renean. Elezar auetako bati yarrai, Zeti'k, bere senarra dana dala, aren aita baiño altsuagoko seme bat erditu bear du. Au zador edo isilpeko bat da, ordea, ta Zemi'k, dakin bakarrak —elezarra zerbait aldatu bear izan dun Aiskilu'ren arauz—, bere semeari soillik ageri egingo dio. Azkenik, beste aldaketa bat ere egiteko bearrean izan dan Aiskilu'k, Zemi ori Prometeu'ren amatzat ematen digu, naiz ta Ge aren egizko amarekin nastu bear ba'du ere. Ta orrela, Prometeu'k, zador orren jabe izanda, buru egin dezaioke Tzeu'ri. Onek zemaitu ta zigorkatu dezake, baiñan ezin beraren burua estutasunetik atera; ez baitaki noren maitasunagatik erregetza galdu bear dun, eta Prometeu'k, dakin bakarrak, ez dio bere askatasunaren orden baizik esango.

        Deitoragarria da trilogiaren beste atal biak: «Prometeu askatua» ta «Prometeu su-eramale»'aren galtzea; baiña tragedi au, daukagun bezela, gure kulturako mito edo ipuin yorienetako bat biurtu da: giza-aurrerapidearena. Goethe, Shelley, V. Hugo, Beethoven, Liszt... mito ortaz yabetu ta edertasun-semeak sortu zizkiguten.

        Ba-dugu, ordea, aurrerapide ta ederrarena baiño sakonagoko auzi bat emen: zuzenbidearena. Ba al dago gizonen artean? Ba al dago yainkoen artean? Gugandik lekorean bizi da berez zu zenbidea, ala guk, gutako bakoitzak sortu bear dun gauza da? Gai zorrotz auek yotzean, «Prometeu»'k eta «Job'en liburua»'k elkarren antza dute gure gogoari daragioten dardarean.

III. —ITZULPENA

        Bost urte dirala, «Hamlet»'en nire itzulpenari buruz Orixe maisuak idatzi zun azalpen atsegin batean, Aiskilu osoa euskeratzea lan ederra izango nukela ziraustan eta ekintza ortara dei egiten zidan.

        Dei ori ez zan nai ez zunari zuzendua. Aiskilu'k lesakenez, (dot)êüíè üítß ba-zetorran, etorri ere. Asi nintzan, ba, lanean eta laster «Prometeu burdiñetan» bukatuxe nun, bai ta «Agameno» asi ere. Baiñan, ontan nengolarik, guzia alde batera utzi bear, bizitza baitugu yabe. Ta lan au, beste batzu bezela, lotan egon da urteotan.

        Aiskilu osoa euskeraz emateko gogoaz nauzute, oraindik ere, Yainkoa'k astirik emango ba'lit. Baiña, dana dala, ta geiago luzatu gabe, or doa «Prometeu» euskeraz yantzia, nire lanaren aintzindari ta Aiskilu'ren asikin zurrian.

        Gero ta gero ere, ura irakurrita, zuk esan dezakezu, irakurle on orrek, nik baiño obeki, lanak yarraitzea artze dunentz.

Ametzaga Aresti'tar Bingen

Caracas, 1958, Gabonilla.

DRAMATIS PERSONAE

PROMETEU, Titan bat, Uranu ta Gaia edo Zemi'ren semea; Yainkoai sua ostu ta gizonari eman ziona.

EPAIST, Suaren yainkoa (Vulcanus, latiñez).

KRATOS eta BIA (AL eta INDAR), Tzeu (Jupiter, latiñez) Yainkoen Erregearen agindupeko jainkotxuak.

OKEAN, Lurbilla ingurukatzen dun Okean ibaiaren Yainkoa; ibai ta izpura guzien aita.

IO (Illargiaren argibu-izena), Inaku ibaiaren alaba, adardun neskatx bat, Tzeu'k maitatua ta munduaren zear alderrai eroana.

ERME, Yainkoen geznari egaduna (Mercurius latiñez).

ABES-TALDEA, Okean'en alabaek osotua, bere 'BURU'arekin.

        Ez dakigu antzerki au noiz idatzi zan. Baiña, uste danez, Jesu Kristo aurreko 479'garren urtean Etna sumendiak egin zun ikaraldi aundiaren ondotsukoa dugu.

«Prometeu burdinetan»

(Antzeztokian mendi arkaitsu bat ikusten da (1).

AL eta INDAR (2) sartzen dira, PROMETEU dakartelarik. EPAIST yarraitzen zaie bere errementari-tresnakin.)

        Al.— Ba-gera mundu basterrean, Ezkiziarren mugako eremu soil batean. Epaist, zure gain Aita'ren agindua betetzea ta, esan zizunez, tontor maldatsuko arkaitz orietan, gaizkille au, altzairuzko lokarri ausi-eziñez, billurtzea. Zure apaingaia dan eta antzeak oro sortzen ditun su distikorra ebatsi ta gizonai eman baitzien. Orrelako ogenaren ordaiña eman bear die yainkoai. Tzeu'ren nagusigora etsitzen ikas dezan, eta gizonen ongillearena egitez asper dedin.

        Epaist.— Al eta Indar, Tzeu'k agindua bete duzute ta ezerk ez zaituze emen geldierazten onezkero. Nik neronek, ordea, biotzik ez dut nire odoleko yainko bat (3) gogorrean billurtzeko, ekaitzek zeaturiko malkor ortan. Ala ere, kemena izan bear; larria baita Aita'ren aginduetan zabartzea. (PROMETEU'ri.) Zemi zugurraren seme gogo-aundi ori: zu ta bioen oldegabe yosiko zaitut, burni-orizko korapillo askatu-eziñez, arkaitz soil ontan. Emen ez duzu bein ere giza-mintzorik entzungo ez itxurarik ikusiko; eguzkiaren izpi gartsuak, ordea, zure azalaren lorea aldatuko du. Pozik ikusiko duzu gauak bere yantzi izartsuaz argia estaltzea, ta eguzkiak, berriz, goizaldeko intziarra urtutzea. Baiña, beti zurekin dukezun gaitzaren miñak nekaraziko zaitu; zure yaregillea ezpaita oraindik yaio. Orixe irabazi duzu orren gizon-zale izateaz. Yainko zerala, yainkoen aserrearen bildur gabe, bear baiño begirune geiago erakutsi diezu ilkorrai. Orren ordain, begirari egongo zera arkaitz ortan, oiñazez, zutik, lo gabe, belauna malgutzeke. Alperriko dukezu marraka ta aiene asko egitea. Tzeu'ren biotza gozagaitza da, ta nagusi berria beti gogor.

        Al.— Ots! Zertako berandutu ta alperrik deitoratu? Ez al duzu nardatzen yainkoek gorrotatu yainkoa, zure erorkia ilkorra eman diena?

        Epaist.— Odola ta adiskidegoa ain indartsuak dira!

        Al.— Bai eta bai. Baiña Aita'ren agindua austea ditekena al da? Ori ez al zaizu bildurgarriago?

        Epaist.— Aogorri ta ankerra izan zera beti.

        Al.— Artzaz deitora egiteak ez du osatuko; obe duzu, ba, alperrik ez nekatzea.

        Epaist.— Au langintza gorroto-gorrotogarria!

        Al.— Zergatik gaitzesten duzu? Zure antzea ez da, egia esan, gaitz guzioen erruduna.

        Epaist.— Ala ere, egokitu al litzakio au beste iñori!

        Al.— Yaurgoa ez, beste guzia eman zaie yainkoai; Tzeu bakarrik da bere eskuko (4).

        Epaist.— Ba-dakit eta ez dut zer erantzun orri.

        Al.— Ingura ezazu, ba, len-bai-len, billurraz. Ez zaitzala Aita'k gibelkari ikusi.

        Epaist.— Esku-billurrak gerturik dauzkadala ikusi nazake.

        Al.— Yar itzazu, ba, eskuen inguruan. Yo mailluaz, indar guziz, eta yosi ezazu arkaitzean.

        Epaist.— Lana egiña da, ta utsik gabe.

        Al.— Yozu geiago: ertsi, iñoiz ere lasai ez dedin: norarik ez dagonean ere, irtenbidea arkitzeko gai baitugu ori.

        Epaist.— Ba-dauka beso au tinkaturik askatu eziñezko eratan.

        Al.— Ta orain beste au: yosi ezazu sendoki. Tzeu baiño antzegille motelagoa dala ikas dezan.

        Epaist.— Berak bakarrik txarretsi dezake, bidez, nire lan au.

        Al.— Ta orain, ausarki! alderendu ezaiozu bularra altzairuzko ziriaren ortz gogorraz.

        Epaist.— Ai ene, Prometeu! Zinkurinka ari nauzu zure oiñazea dala ta.

        Al.— Ostera ere, ezmezean eta negarrez Tzeu'ren etsai orri buruz? Bildur zaitez zure buruaz negar egingo ez ate duzun!

        Epaist.— Ikuskari izugarria dakusazu begi aurrean.

        Al.— Orrek berea artu dula dakust. Ots! bota ezaiozu altzairuzko gerrikoa saiets inguruan.

        Epaist.— Egin bear dut; ez daukazu zertan agindu.

        Al.— Aginduko dizut, ba, areago; bai ta oiu egingo ere. Yetxi zaitez eta lotu ezazkiozu aztalak gogorki.

        Epaist.— Egiña duzu, ta neke aundirik sabe.

        Al.— Orain, yo indar guziz, oin-billurrak aragian sar ditezen. Zorrotza baitugu lan onen ikuslea.

        Epaist.— Nolako itxura, alako mintzaira duzu.

        Al.— Belaxka zaitez, nai ba'duzu: baiña ez ezazkidazu sudurrera eman nire arrokeri ta lazkeria.

        Epaist.— Goazan; zearo uzkaldurik dago ta.

        Al.— Orain, izan zaitez aogorri ta ostu ezaiozu yainkoai beren-berena dana egun bateko sorkariai ura emateko. Zer egin dezakete gizonek zure nekea arintzeko? Gezur-izenaz esaten diozute Prometeu (Lenikusle) zerutarrek; zerorrek bear baituzu Prometeu bat korapillo trebe auetatik nola nasi-berezi irakats dezaizun.

(Irtetzen dira. Isillaldi luze baten ondoren, bakarrik utzi duten Prometeu'k burua goratzen du.)

        Prometeu.— Yainkozko zeru ori, aize ego-ariñok, ibaien iturriok, itsaso-uiñen irriabar ainbatu-ezin ori; Lur oro-ama, ta zu Eguzki oro-ikuslearen begi ori: zuei nago: ikusazute nola yasaten dudan yainko onek yainkoen eragitez.

        Begizta itzazute urratzen nauten iraiñak, aleun egunez yasan bearko ditudanak. Auek dituzute zerutar doatsuen buruzagi berriak niretzat asmatu ditun billur laidotsuak. Ai ene, ai ene! Oraingo miña ta etortzekoa deitoratzen ari nauzute. Noiz agertu bearko da nire neke auen amaia?

        Baiña, zer diot? Ez al dakit lendanez yazo bear dan guzia? Ez zait ustegabeko gaitzik etorriko. Nire zoria yasan bear dut alik ongien, Izangoaren indarra garai-eziña dala ezagututa. Ala ere, elkaitz auek isiltzea, ez isiltzea bezain eziña zait. Ilkorrai emaitz bat egin diedala ta oñaze onen buztarri pean nauzute, zorigabeko au. Egun batean, seska utsean txinpart ezkutua, aren ama, artu nun arrapakin, eta ura, antze guzien irakasle ta altxor aundia gertatu da gizonentzat. Auxe duzute nire errua, ta onengatik kaltea ordaindu bear dut burdinetan eta aize zabalean.

        Ai ene, ai ene! Nolako zuzmurra, nolako usain ikus-eziña urbildu zait egazka? Yainkoarena ote da ala gizonarena, ala bat eta bestearena? Nire gaitzen ikusle ote dator, munduaren mugarri dan arkaitz ontara, ala zer nai ote du? Ikus nazazute burdiñetan, zorigaitzeko yoainko au. Tzeu'ren etsaia, bere yauregira maiz biltzen diran yainko guziai gorrotagarri egiña, gizonak maiteegi izan ditudalako. Ene, ene! Zer txori-ots dut entzuten, berriz, nire ondoan? Aizea txistuka ari da aien egaen dardar ariñari erantzunaz. Urbiltzen zaidan edozerk izutzen nau.

(Gurdi egadun bat agertuta, Prometeu loturik dagon tontorraren urbillekoenean kokatzen da. Okean-Alabak datoz artan.)

        Okean-Alaba-Taldea.— Ez izan bildurrik; adiskide baituzu, arkaitz ontaraino, zein baño zein lasterrago, egan etorri dan talde au. Nekez bildu dut Aitaren gogoa, ta aize lasterrak ekarri naute. Burdin yoaren durundiak nire arpeko barrenaldera sartu ta nire lotsa bildurtia garaitu du. Ta, oiñutsik, zugana egin dut arin, gurdi egadun ontan.

        Prometeu.— Ai, ai, Tezi urnetsuaren aurrok, betiko lasterrean lurbira osoa ingurikatzen dabillan Okean'en alabaok! begizta itzazute ta ikus malkor ontako tontorrean yosita naukaten burdinok, iñork bekaiztuko ez didan begiraldi batean ari naizelarik.

        Taldea.— Ba-dakust, Prometeu, ta malkoz beteriko odei beltza datorkit begiotara, zure gorputza, altzairuzko billur alkegarri orietan idortzen dala ikusiz. Nagusi berriak ditugu Olinpuan lemazain. Tzeu'k, lege berriez, zuzengabe agintzen du, ta lengo altsuak ezer ez dira orain.

        Prometeu.— Baldin, billur askatu-ezin, anker auetan burdiñeztu ta lur-barrenera, ildakoen ostatatzaille dan Aide sakonera, Tartar baztergabera egotzi ba'niñun! Orrela ezkero, Ez yainkorik ez beste sorkaririk ez zan poztuko. Orain, berriz, ene errukarri au! aizeen yestaillu, etsaiek pozbide dute nire miña.

        Taldea.— Zein yainko genuke ain biotz-latz emen poz artzeko? Tzeu'z landa, nor ez dukezu gaitzetan minkide? Berak, beti aserrekoi ta gogozurrun, zerutar leiñua (5) menpetzen du. Ta ez da geldituko bere biotza ase arte ala norbaitek, artezi baten bidez, nagusitza atzigaitza ken ez dezaion arte.

        Prometeu.— Nik esan: billur gogor auetan iraindua ba'nago ere, doatsuen erregeak nire bearra izango du urre-makilla ta aginbidea kenduko dizkion erabaki berria yakin eraz dezaiodan. Eta ez nau, itz eztitsu ta eragikorren zoragarriaz, lilluratuko, ez ta, zernai gogorren ikaraz ere ez diot ageri egingo, lenago burdin latzotatik ni askatu ta iram onen ordaina ematen ez ba'dit.

        Taldea.— Ausarditsua zera ta, gaitz garratz auetan ere, ez duzu amor ematen; ao-zabalkiegi ari zera, aldiz. Beldur sarkorrak biotza larritzen dit; zer gerta ote datzakikezun beldur naiz. Noiz ikusiko duzu zure nekeak amaituko diran portua? Kronu'ren semea izatez latza da ta biotz-gogorra.

        Prometeu.— Ba-dakit gogorra dana ta bere naya dula lege. Ala ere, barrena biguinduko zaio egun batez, nik uste, arako ukaldi ark yo dezanean. Ordun bere samurgo latza eztituz, nire adiskidego ta elkartzera etorriko da leiatsu, ni bezelaxe.

        Talde-burua.— Ager ezaiguzu guzia, ta esaiguzu zein oben dala ta Tzeu'k zu atzitu ta zigor orren laidotsu ta garratza damaizun. Yakitun ipiñi gaitzazu, esatea ez ba'zaizu nekagarri.:

        Prometeu.— Esatea mingarri zait; isiltzea mingarri: dana dala ezbearra. Yainkoen biotzean gaitzerizkoa sartu baikoz, elkarganako gogogaiztoa sortu ere zan (6). Batzuek Kronu yauralkitik yaurti ta Tzeu nagusi zedilla nai zuten; beste batzuek, berriz, Tzeu yainkoen errege iñoiz izan ez zedin egiñala zegiten. Artan nik, Titanak, zerulurren semeak, aolku obeaz bildutzeko alegindu nintzan; baiña ezin. Beren arrokerian, antzea ta artezia gutxietsiz, indar utsez ta neke gabe nagusi izango ziralakoan zeuden. Baiña nire ama Tzemi edo Gaia (7), anitz izeneko izaki bakarrak, etorkizuna nola burutu bearra zan igarria zidan, bein baiño geiagotan: ez indarrez, ez gogorrez ez zala gurenda lortuko, maltzurkeriz baizik. Onelaxe azaldu nien itz-bide guziez, ta begiratu ere ez zidaten egin. Alakoetan, ba, ama enekin artu ta, gogotik atotsi nun Tzeu'gana gogotik yoatea onena zala iruditu zitzaidan. Ta nire aolkuai esker, gaur Tartar'eko lupe beltz, sakonak Kronu ta aren gudalagunak gordetzen ditu. Orrelako laguntza egin nion yainkoen erregeari ta onelako ordain txarra ematen dit; tiranuek izatezko gaitza baitute adiskideengandik ez entzitea. Zure galdeari buruz, zer dala ta onela iraintzen naun, azalduko dizuet. Aitaren yauralkian eseri orduko, Tzeu'k yainko bakoitzari bere esker berezia eman zion, yaurerriaren lerroak eratuz. Zorigaitzeko ilkorrak, ordea, ez zitun ezertan ere artu. Aiek ezereztutzea nai zun, aldiz, ta enda berri bat irazan (8). Iñork ere ez zion asmo orri gogor egin, nik baizik. Nik izan nun bekoki, ta gizonak Aide'ratu ta an birrinduak izatetik gaizkatu ditut. Orrexegatik nauzute orain makurturik, eroateko mintsuak eta ikusteko errukigarriak diran elkaitz auen pean. Gizonak erruki izan nitula, ez dut niretzat errukirik arkitzen, eta urrikal gabe erabillia naiz. Ikuskai laidogarria Tzeu'rentzat!

        Talde-burua.— Burdiñezko edo arrizko biotza bear luke euki, Prometeu, zure oiñazetan urrikari izango ez ziñuna.. Ai ez ba'nitu ikusi! Biotzean min ematen baitit aiek ikusteak!

        Prometeu.— Izan ere, ikuskai tamalgarri natzaie adiskideai.

        Talde-burua.— Baiña, ez al zera aruntzago yoan zure asmoetan?

        Prometeu.— Bai, eriotzari ikaraz begiratzetik yaregin ditut gizonak.

        Talde-burua.— Zer ongibide arkitu duzu gaitz orren aurka?

        Prometeu.— Itxaropen itsua koka-erazi dut aienbaitan.

        Talde-burua.— Esker aundia da ilkorrai egin diezun ori.

        Prometeu.— Ta, orren gain, sua eman diet ere.

        Talde-burua.— Ta orain gizonek su dirdiratsua al daukate?

        Prometeu.— Ta langintza asko ikasiko ditute aren bidez.

        Talde-burua.— Oben oriek dirala ta Tzeu'k...

        Prometeu.— Irain au egiten dit, nire gaitzai arterik ematen ez diela.

        Talde-burua.— Ta zure nekeak ez du muga yakiñik?

        Prometeu.— Ez besterik bere olde ona baizik.

        Talde-burua.— Ta olde on ori, noiz izango? Zein itxaropide duzu? Ez al dakusazu uts egin duzula? Baiña, uts egin duzula esatea niri ez zait eder ta zuri mingarri. Utzi dezagun ori ta billatu zure nekeetako irtenbidea.

        Prometeu.— Erreza du oiña gaitzetik kanpoan daukanak zorigaitzekoari aolkatu ta oarkaraztea. Nik ba-nekin guzi au. Ala nai ta, uts egin nun, ala nai ta: ez dut ukatuko. Gizonai urgaziz nekeak billatzen nitun. Ez nun uste, ordea, onelako oiñazeetan erkituko nintzanik arkaitz yeiki ontan, tontor ontako eremu soilla bizilekutzat dudalarik. Ez negar egin nire oraingo naigabeengatik. Yetxi gurditik eta entzuzkizute urbiltzen zaizkidan elkaitzak, guzia azkeneraiño dakizuten. Amor egiozute, amor nire eskariari. Minkide ezazute orain min duna. Elkaitza baitabil gure inguruan alderrai, orain bateri, orain besteari itsasten zaiolarik.

        Talde-burua.— Ez zatzaie izterbegiai mintzatzen, Prometeu. Gurdi lasterra ta egaztien bide garbia dan eguratsa, oin ariñez utzi ta lur ontara naiz; zure naigabeak oro entzun nai diut eta.

(Okean-alabak lurrera yeisten dira. Une ortantxe Okean agertzen da, gripu baten gaiñean egazka.)

        Okean.— Zugana nator, Prometeu, nire gogoaz baiño beste muturrekorik gabe yaurtzen dudan txori ega-arin onen gaiñean bide luzea eginda. Zure zorigaitzetan erruki baitzaitut; yakizu, Odolak beartzen nau (9) ontara, nik uste; baiña, aidegoa bazterka ezarrita, iñor ere ez dut zu baiño biotzekoago. Ba-dakuskezu au egia dala, ez baitakit alperrezko itz xuritan ari izaten. Ots, esaidazu zertan urgazi dagikezudan. Ez duzu iñoiz ere esan al izango Okean baiño adiskide zindoagorik izan duzunik.

        Prometeu.— Zer dugu au? Zu ere ba-zatoz nire oiñazearen ikusle? Nola izan duzu bekoki zure izeneko uaitza ta zure sortzezko ari-gordegailluak utzita, burdin-ama dan lurrera etortzeko? Nire gertariaren ikusminaz eta nire dordoen errukiz eldu al zatzait? Begiztatu, ba, ikuskai au. Ikus, ni, Tzeu'ren adiskide au, nagusitza sendotzen lagundu nun au, zelako miñen pean zapatzen naun.

        Okean.— Ba-zakust, Prometeu, ta orren zugurra ba'zera ere', obe dukezuna aolkatu nai dizut. Zure burua ezaguzu, ta ar ezazu yardunbide berria; nagusi berria baitugu yainkoen artean. In latz eta zorrotzak orrela yaurtitzen baldin ba'dituzu, ba, Tzeu'k entzun zaitzazke, yauralkia ain urrun eta garaia euki arren, eta ordun, orain yasaten duzun garrazkeria ume-yolastzat yoko zenuke. Utzazu, ba, zorigabeko orrek, zure aserrea, ta billa ezazu nekeoen ongibidea. Zarkeriak esaten ari natzaizula uste duzu, agian; baiñan onako sariok mingain arro batetik datozkizu, Prometeu. Ez zera apala oraiño ta ez diezu amor ematen gaitzai; aitzitik, oraingoen gaiñera, beste batzu ekarri nui dituzu. Baiña, nire irakaspenak onar ba'ditzazu, akuillua ostiko yotzez atertuko zera. Gogoratu bakaldun gogor eta erantzun bearrik gabea dugula nagusi. Ta orain ba-noa ta neke orietatik yaregin ote zaitzazkedan ikusiko dut. Ibitu zaitez ta ez izan aogorr'egi; ez al dakizu, ba, oso zugurra zeralarik, mingain ergelak zigorra bereganatzen dula?

        Prometeu.— Bekaizti nauzu zure zoria dala ta, guzietan aire erkide ta ni bezain oldarkoia izan zeran arren (10). (Tzeu'k ez baitizu ogen eman.) Baiña, utzazu orain, ez izan ardurarik. Dagizuna dagizula, ez duzu zurituko, ez baita zuritu-erreza. Begira, berriz, yoanetorri onek kalterik ekarri ez dezaizula.

        Okean.— Aolkari askoz obea zera iñorentzat zure buruarentzat baiño; egiñetatik ezautzen dut, ez itzetatik. Ba-noa; ez zaitez alegindu ni geidi-erazteko. Illarraintzen naiz, bai, illarraintzen, neke ortatik zu ateratzeko eskerra emango didala Tzeu'k.

        Prometeu.— Esker dizut eta beti eskertuko, zure leiak ez baitu uts egiten. Baiña ez artu nekerik; niri lagun egiteko nekea alperrikoa zenuke, baldin neke artzeko asmoa ba'duzu (11). Geldi zaitez, ba, ta irten galbidetik (12). Zorigaitzekoa ba' naiz, ez dut nai orregatik nire zorigaitzek iñor yotzea. Ez, noski. Atsekabetzen bainau Atla (13) nire anaiaren zoriak, sartaldean zutik dagona zeru-lurrak bereizten ditun arroiña, zama eraman-gaitza, soiñean daukalarik. Urrikari dut ere, Lurraren semea (14), Kilike'ko arpeetako bizilaguna, Tipoe oldarkoia, eun buruko bidutzi ikaragarria, indarrez eskuratua ikusita. Yeiki egin zan yainko guzien aurka, bere autz bildurgarrietatik eriotza txistuka. Bere begiek dirdira izugarrizko tximistak botatzen zituten, Tzeu'ren nausikeria indarrez lurreratzeko asmoz. Baña bein ere lo ez dagin gezia gaiñera etorri zitzaion. Tximistak su arnastuz yetxi ta aren itzarrokeri burgoitik azpiratu zun. Biotz-biotzean yoa, iñusturiak aren indarra erraustu zun. Eta orain ba-datza, gorputz alperra, itsasoko meargunearen ondoan Aitna'ren erroek zapa~ tuta. Beronen tontor garaietan, Epaist burdin goria lantzen ari da. Andixek sortuko dira, egunen batean, suzko ibaiak, matalezur ankerrez, Sikili'ko alor zabal ugaritsuak irentsiko ditutenak. Orrelako sumiña gal-galka darioke Tipoe'ri suzko ekaitz ase-ezin baten gezi gartsuetan Tzeu'ren tximistak ikaztuta ere. Baiña zu ez zera asiberri, ta ez duzu nire irakaspen bearrik. Zure burua gorde ezazu dakizunez. Nik, berriz, nire oraingo alabear au azkeneraiño yasango dut; Tzeu'ren biotzak bere sumiña ernarazi dezan arte.

        Okean.— Ez al dakizu, ba, Prometeu, ba-dirala itz osalariak sumin erigorako?

        Prometeu.— Bai, biotza eztitu daiteken mugona arkitzen ba'da; ez sumiña puztua dagolarik ura indarrez menpetu nai danean.

        Okean.— Baiñan, ekin-eta alegitean zein kalte dakusazu? Esan.

        Prometeu.— Lan alperra ta ergelkeri utsa.

        Okean.— Utz nazazu erigo ortaz eri nadilla; onena baitu zugurrak zugur ez iduritzea.

        Prometeu.— Zure erruak nirea lirudike.

        Okean.— Argi diostazu etxera nadilla.

        Prometeu.— Ni erruki izateak etsaigoren bat ez dakarkizun.

        Okean.— Alguzidun yauralkian eseri berri danarena ote

        Prometeu.— Berarena. Begira zaitez aren biotza sumintzetik.

        Okean.— Zure zorigaitza dut irakasle, Prometeu.

        Prometeu.— Zoaz, ba. Itzuli ta iraun gogo ortan.

        Okean.— Ba-doanari zirikatzen ari zera. Nire lauroiñeko txoriak zeruko bide zabala yotzen du bere egakin. Pozik baitago etxeko ukuilluan belauna malgutzeko.

(Okean ba-doa. Isilald'ia. Gero Okean-alabak, arkaitz baten gaiñean moltzatuta, asten dira abesten.)

        Abes-Taldea.— Zure zori gaiztoa deitoratzen ari nauzu, Prometeu. Ta ene begi samurretatik eurrez sortzen diran negarrok masaillak urtatzen dizkidate, bere iturri ezatsuaz. Auek egite beltzak! Tzeu'k beraren naia lege egiten dula, bere nagusiago arroa darakuskie antziñeko yainkoai.

        Lurralde guzi au aiots-zinkuriz asia duzu. Zure ta zuretarren antziñeko aunditasun eta ospearen ariaz negar dagite. Ta Asia (15) gurenaren auzoko lurrean bizi diran gizon guziek zure elkaitz deitoragarriak dirala ta min artzen dute.

        Eta Kolkide'ko nexkak (16), gudari beldurgabeak, eta Eskizi'ko taldeak lurbirako azken mugaetan Maioti aintzira (17) inguratzen dutenak.

        Eta Arabi (18) gudazalearen lorea. Ta Kaukas-ondoan, tontor maldatsuko irian kokatzen diranak; aztamakil zorrotzak dardarizan erabiltzen dituten gudari sakailtzailleak.

        Beste Titan bat bakarrik ikusia nun altzairuzko billur laidogarri oriek ezia, Atla yainkozkoa, indar aundiago batek beartuta, beti zeruaren zama daramana soin gaiñean.

        Itsasoko uiñak elkar yoka ari dira intziri motelez; ondarra adiakatzen da; Aide'ren barne beltzak orru dagi lur pean eta ur gurenezko ibaien iturburuak beren min errukigarria negar dagite.

        Prometeu.— Ez uste mukerkeriz, ez arrokeriz isiltzen naizenik. Baiña gogoeta batek biotza ortzikatzen dit, nire burua onela iraindua dakusdalarik. Nork banatu zien, ba, yainko berri oriei aien esker berezia, nik baizik? Isil dezagun au, ordea, baitakizute esan nezaizuekena. Entzuzute, berriz, ilkorren elkaitzak eta nola, len aurrak izanik, sorkari zentzudun eta zugurrak egin ditudala. Au esaten dut, ez gizonai laidoa egozteko, erakutsi nien onginaia azaltzeko baiño. Aiek, lenik, ba-zekusatela, alperrik zekusaten; ba-zentzutela ez zentzuten. Eta, amets-irudien antzera naspil eta galtzorian beren mende luzea zeramaten. Ez zezagutziten buztiñerrezko etxeak, eguzkitan yarriak; ez zekiten zurgintzaren berririk. Lur pean bizi ziran, txindurri bizkorrak iduri, eguzki gabeko gordegailluen barrenean. Ez zan aientzat neguaren, ez udaberri loretsuaren, ez uda igalitsuaren zantzu yakiñik. Gogo eman gabe ari ziran edozertan, izarren irten-sartzeko yakintza zailla irakatsi nien arte (19). Zenbakien yakintza ere, guzietan bikaiñena, asmatu nun aientzat. Eta itz zatien elkartzea, gauza guzien oroia, Musa'en ama. Nik aurrenik abere izuak buztarri pean yarri nitun, naiz lanabasari naiz zaldunari aiek menpetuz, gizonen orde ari zitezten neke gogorrenetan. Eta aberastasun arranditsuaren apaindura diran zaldiak balazta ekarrierrezaz gurdiratu egin nitun. Eta neronek, ez bestek, asmatu nitun ontzilaria itsasoetan barna dioan oial-egadun gurdi oriek ere. Ta gizonentzat orrelako asmaketak egin ditun zorigaitzeko onek, ez dut orain nire burua neke ontatik yaregin dezaken asmaketarik!

        Abes-Taldea.— Min iraintsua yasaten duzu, noski. Gogoa galduta, noragabe zabiltz. Geisotzen dan atxeter txarra iduri, koldartu egiten zera ta osatu zaitzaken ongibidera ez dakizu yotzen.

        Prometeu.— Entzun gaiñerakoa ta areago arrituko zera zelako antzeak eta bideak sortu nitun. Eta au guziz ere: baldin geisotzen ba'ziran, ez zuten sendagaillurik, ez yanari, ez gantzukari, ez edari; ta erkitu egiten ziran osagairik ezaz, orain edozein eritasuna alde eragiten dioten ongibide goxoak ondutzen irakatsi nien arte. Aztigoaren bide bereziak azaldu nitun ere, ta nik aurrenik esan nun zein ta zein amets egitzat artu bear dan. Eta aztiantza illunak eta bideetan arkitzen diran zantzuak argi egin nizkien. Eta egazti erpemakurren egatzearen esan-naia adierazi nun: zeintzu diran aldezko, zeintzu kaltezko; bakoitzaren oiturak eta beren elkarrenganako gorroto, maitasun eta elkarteak. Baita ere erraiek zelako leguntasun eta margoa euki bear dituten yainkoek onar ditzaten, eta gibelaren eta beazun-mazkuriaren kerantz, eder, berezia. Ta iztar koipetsua ta gerruntz zabala erre-eraziz, ilkorrak aztigo-antze illunaren bidean zuzendu nitun, eta aientzat itzaltsu ziran garraren zantzuak argitu nizkion. Orixe duzute nire egintza. Ta lurrak gizonai estaltzen dizkien altxorrak tupikia, burdiña, zillarra ta urrea, nork esan lezake arkitu zitutela nik baiño len? Iñork ere ez, ongi dakit, bere burua alperrik goratu nai ez ba'du. Labur: yakizu dana itz batez: gizonen antzebide guziak Prometeu'gandikoak dira.

        Talde-burua.— Gizonak bear baiño geiago begiratzearren ez utzi zure burua zorigaitzean. Baitut itxaropide billur orietatik askatu ta Tzeu'ren bete izango zerala.

        Prometeu.— Dana burutzen dun Alabearra'k ez du ori oraindik erabaki. Aleun gaitz eta oiñaze pean sortatua izan arte, ez dut burdin auetatik iges egingo. Artezia, Alabearra baiño askoz aulagoa da.

        Talde-burua.— Baiñan, Alabearra'k nor du yaurlari?.

        Prometeu.— Iru Moirak eta Erine oroikorrak.

        Talde-burua.— Aiek baiño al gutxiago ote du Tzeu'k?

        Prometeu.— Ezin dagioke iges bere izangoari.

        Talde-burua.— Zein ote da, ba, Tzeu'ren izangoa, beti nagusitzea baizik?

        Prometeu.— Ez egidazu galde orri buruz. Ez ekin.

        Talde-burua.— Yainkozkoa bide da orrela estaltzen duzun ori.

        Prometeu.— Beste gai batez mintzatu; ez baita ori agertzeko garaia, iñolakoz. Alik geien estali bear dut, ordea; ori gordeaz itzuriko bainaiz billur eta elkaitz laidogarri auetatik.

        Abes-Taldea.— Iñoiz ere Tzeu, ororen yaurleak ez dezala yarri bere indarra nire gogoaren aurka. Ez nadilla iñoiz berandutu yainkoen orrits gurenetara urbiltzeko idi opatuakin (20). Okean aitaren izpura aitu-eziñaren ondoan: Itzez ere ogen ez dagidan. Bego beti nigan erabaki sendo au, bein ere uts egin gabe.

        Gozoa da bizi luze bat izatea, itxaropen entzinkor artean gogoa atsegin garbian bazkatzen ari dalarik. Ikaratu egiten naiz, ordea, aleun miñek urratua begiztatzen zaitudala. Tzeu'ren bildur gabe ta zerorren gogoari yarrai, begirune geiegi erakutsi diezu ilkorrai, Prometeu.

        Ta esaidazu, adiskide, zein duzu on egiñaren ordaiña? Non duzu egun bateko sorkarien laguntza, sorospidea? Ez al dakusazu gizaenda itsuaren urratsak gal-erazten ditun algabetasuna, ametsetakoaren antzekoa? Ilkorren gogoak ez dio, bein ere, Tzeu'ren agintzeari gaiña artuko.

        Zure zoribeltza ikustatzeak auxe irakasten dit, Prometeu. Abesti au bai zaidala, zure ezteietan, zure ikuztegi ta oe ondoan abesten nun ezkontza-lelo aren bestelakoa, Esione (21), nire arreba, zure esku-erakutsiez limurtuta, emazte ta eztoe-laguntzat artu zenunean!

(Io dator, bekokian bei-adarrak dauzkalarik.)

        Zein lur dut au? Zein giza-ari? Nor esango dut dakusadala, ekaitzak yotako arkaitzezko lokarri orietan? Zein erru dala ta aitzen zera neke orren pean? Esaidazu zein lur aldera yotzen dudan, alderrai errukarri onek.

        Ai, ai, ai ene! Akaiñak mintzen nau, berriz ere. Argos lur-kumearen iratxoa da. Lur orrek, urrun ezazu nigandik! Aleun begiko artzain ori ikusita dardar gaiñean ari naiz. Ba datorkit begi maltzur. Ilda ere, lurrak ez du estaltzen: lurpetik irtetzen da, ni zorigabe au eiztatzeko ta ba-narabil alderrai ta gosez itsasaldeko ondarretan barna.

(Asten da lasterka ara ta ona, etsai ikus-ezin batengandik iges egingo ba'lu bezela.)

        Ezkoz yantzitako seaska soiñudunak bere lelo lo eragillea egiten du (22). Ondikotz! Nora ote naramate aratonat luzeok? Zertan arkitu nauzu errudun, Kronu'ren seme orrek dordo auetara ni buztartzeko? Zertan? Ai ene! Ta akain-mizto sumintsuaz errukarri au onela estu-erazteko? Erre nazazu zure tximistaz; lur azpian estal nazazu, itsas-bidutzien bazka egin. Ez astandu, Yauna, nire otoia. Noragabe ibiltze luzeok aski nekatu naute, nire miñetatik iges egiten non ikasi ere ez daukadala. Ba al dantzuzu neskatx beiadardunaren mintzoa?

        Prometeu.— Nola ez dut akain-miztoak itzulika ari-erazten dun nexka, Inaku'ren alaba entzungo? Tzeu'ren biotza maitasunez sutatu egin zun, eta orain, Ere'k gorrotatua, lasterketa luzeegietan ari da, nai ta ez.

        Io.— Non ikasi duzu nire aitaren izena? Esaiozu zorigabe oni. Nor zaitut errukarri ori, zorigaiztoko oni orren egiazki mintzo zatzazkion ori? Igatu ta mizto sumiñaz akuillutu egiten naun yainkoengandiko zigorra aipatu duzun ori? Ai ene! Ere'ren gorroto gorriak gaizki erabillia, ba-nator goserik eta zororik yauzika. Zorigabeetako nork ikusten ditu, ondikotz! Nik ikusten ditudan miñak? Baiñan, ots, esaidazu argi ta garbi; zer dut yasateko? Zein sorospide, zein ongibide dago nire gaitzerako? Ageri egidazu baldin ba'dakizu. Mintza ta yakitun ipiñi neskatx alderrai, errukarri au.

        Prometeu.— Garbi esango dizut yakin nai duzun guzia. Ez itz-nabarrez, zabalki baizik. Adiskide artean aoa zabaldu bear dan eraz. Prometeu, ilkorrai sua eman ziena duzu begien aurrean.

        Io.— 0, gizon guzien lagun agertu ziñan Prometeu gaiso ori! Zer dala ta yasaten dituzu neke oriek?

        Prometeu.— Oraintsu atertu naiz nire gaitzez deitore egitetik.

        Io.— Ez al zenidake, ba, ontarte bat egingo?

        Prometeu.— Esazu zein eskatzen didazun: dana yakin baitezakezu nigandik.

        Io.— Esaidazu nork yosi zaitun arkaitz ortan.

        Prometeu.— Tzeu'ren aginduak eta Epaist'en eskuak.

        Io.— Baiña, zein erru dala ta artzen duzu zigor ori?

        Prometeu.— Aski duzu esan dizudanaz.

        Io.— Ageri egidazu, ba, beiñik-bein, zorigaitzeko onen alderrai-ibiltzearen azkena noiz datorken.

        Prometeu.— Obe duzu ori ez yakitea, yakitea baiño.

        Io.— Ez, ez ezaidazu estaldu oraiño yasan bear dudana.

        Prometeu.— Ots! Ez dizut emari ori ukatuko.

        Io.— Zergatik berandutzen zera, ba, niri dana esateko?

        Prometeu.— Ez da gogaitza; biotza larrituko ote dizudan beldur naiz.

        Io.— Ez zaitez geiago kezkatu nigatik. Atsegin izango zait ori.

        Prometeu.— Nai duzun ezkero, mintzatu bear dut. Adizu, ba.

        Talde-burua.— Ez oraiño. Egin nazazu ni ere zure eskerren erkide. Yakin dezagun aurrenik aren gaitza. Eman dezaigula berak bere elkaitz gorrien berri. Gero zure aotik yakingo du oraindik ikusi bearko duna.

        Prometeu.— Zuri dagokizu, lo, aien naiari men egitea; batez ere, aitaren aizpak dituzulako. Goxoa baita gure zorigaitzak negar eta deitore egiten ari izatea, aiek entzuten ditunengandik negar-malkoak lortzen ditugunean.

        Io.— Ez dakit ezetza nola eman nezaizueken. Galdetzen duzuten guzia yakingo duzute, beraz. Ta, ala ere, lotsa naiz, niri, zorigabeko oni. Yainko-ekaitza ta iduri-aldatze izugarri au nondik etorri zitzaizkidan esateko. Gau-ametsak zetozkidan tai gabe nire neskatx gelara, itz legunez zerauskidatela: «Neska guziz zorioneko ori; zertako neska gelditu orren luzaro, ezkontiderik aundiena euki dezakezularik? Tzeu sutatu duzu irritsgeziaz ta Kipri'ren atsegiñak artu nai ditu zurekin batean. Ots, neska, ez astandu Tzeu'ren ogea. Zoaz Lerna'ko zelai belartsura, zure aitaren artalde ta iditegietara, Tzeu'ren begien naia ezti dedin». Orrelako ametsek estutzen niñuten gauero, zorigabe au, gau-ikuskariok altari ageri egiteko bekoki izan nun arte. Berak, geznariak igorri zitun sarritan Pit eta Dodona'ra goierantzun billa, yainkoen ona eukitzeko zer esan edo egin bear luken yakin zezan. Baiñan ezbaiko erantzun eta azaltzeko zail-zaillakin itzultzen ziran. Azkenik, erantzun argi bat eldu zitzaion Inaku'ri, zear-mearka ibilli gabe esaten eta agintzen ziona etxetik eta aberritik kanpora ni yaurtitzeko, ta buru-yabe ta lurbirako azken mugaetaraiño alderrai laster egiten utzi nezala. Ezezkoan, Tzeu'k tximist gorria egotzi ta aren askazi guzia ezereztatuko zun. Loxia'ren erantzun auei men egiñaz aitak ni etxetik bota ta atea itxi egin zidan. Beraren eta bioen olde gabe izan zan ori, Lama Tzeu'ren sarrantxak, gogoaz bestera ari izatera beartu zun. Laster, adimena ta iduria aldatzen zaizkit; ikusten dituzun adarrak agertzen; eta akain-mizto zorrotzak ziztatua, zoraturik, Kerne'ko ur gozotara ta Lerna'ko iturburura yaurtitzen dut burua yauzi batez. Itzain lur-kume bat, Argos gozagaitza, yarraikitzen zait bere aleun begiez nire oiñatzak artzen ditula. Ustegabeko eriotzak bizia kendu zion bat-batez, baiña ni, akaiñak ziztatua, lurrez-lur lasterka ari naiz beti, yainkoen zigorraren pean. Ba-dakizkizu nire gertariak. Baldin esan ba'ditzaidakezu oraindik ikusteko ditudan nekeak, ageri egizkidazu, ta ez nazazu errukiarren itz zuriz bizkortu; ez baitago izurri nardagarriagorik mintzo atzipetia baiño.

        Abes-Taldea.— Oi, oi, aski da, ondikotz! Iñoiz ez nun uste izan, iñoiz ere ez, orrelako elaberririk belarriratuko zaitzadanik. Estura, mindura, laztura (23), bai ikusteko, bai yasateko gaitzak: nire biotza izoztu egiten dun bi sorbatzeko miztoa da ori. Ene! Alabearra, Alabearra! Zukurutzak artzen nau Io'ren asturua ikusita.

        Prometeu.— Lasterregi ari zera deitoratzen eta ikaraz betetzen. Iguriki gaiñerakoa yakin arte.

        Talde-burua.— Mintza, ba, erakutsiozu guzia. Goxo baitzaio gaixoari yasan bearrekoa lendanez yakitea.

        Prometeu.— Aurrenik galdetu zenutena errez lortu duzute nigandik. Berari gertatuak berberak yaukitzea nai baitzenuten lena-len. Entzuzute orain gaiñerakoa; zelako miñak eraman bearrekoa dun neska onek Ere'ren aginduz. Ta zu, Inaku'ren azi orrek, tinka itzazu nire itzok zure gogoan, baldin zure bidearen muga yakin nai ba'duzu. Emendik itzuli zaitez eguzkiaren sartalderantz eta zoaz landu nabeko zelaietan barna. Eskiziar irigabekoengana elduko zera, beren txirringa ederreko gurdien gaiñean eundutako txaboletan bizi diranak eta geziak urrutira egozten dun arranbela bizkarretik zintzilika daramatenak. Ez urbildu aiengana, ta, lur ortan zear igarotzen zerala, zuzendu zure urratsak itsasoak orro egiten dun arka~tzetara. Eskerraldean, burdiña lantzen ari diran Kalibeak (24) dituzu; begira zaitez aiengandik basatiak baitira ta arrotzentzat ez gozoak. Gero, bere izena ukatzen ez dun Ibristes (25) ibaira iritxiko zera. Ez igaro —ez baita igaro erreza— Kaukas mendirik garaienera yo arte. Beronen tontorretik yaurtitzen du ibaiak bere uren samiña. Andik, izarren auzo diran erpiñak gaindituko dituzu Eguerdi aldeko bidea artzeko. Antxe arkituko duzu Amazonaen gudaroztea, gizonen izterbegiak, egunen batean Temiskira sortuko dutenak Termodonte'ren ertzetan. Emen Salmidesa'k bere matalezurra zabaltzen du itsaso gaiñean, ontzilarien arroztari ankerra, ontzien ugazama. Oriek bidea erakutsiko dizute gogotik eta orrela Mimerio lur adarrera yoko duzu, Maioti aintzirako sarbide ondoan. Biotz bildurgabez igaro bearko duzu ta zure igarotzearen oroipena aundia izango da ilkorren artean eta itsasarteak Bosporo izena zor izango dizu. Ordudanik, Europa utzirik, Asia'ko lurrean ipiñiko duzu oiña. Baiña ez al zaizue iduritzen yainkoen nagusia orotan orobateko indarrez ari dala? Yainko dalarik, ilkizun onekin elkartzea nai du ta lasterketa alderrai ontara beartzen. Galai gogorra arkitu duzu, neska! Entzun berri duzuna, itzaurrea ere ez da ta.

        Io.— Ai ene ta ni!

        Prometeu.— Berriz ere negarrez ta zinkurinka! Zer egingo zure gaiñerako gaitzak yakingo dituzunean?

        Talde-burua.— Ba al duzu, ba, oraiño ari iragartzeko beste nekerik?

        Prometeu.— Bai ta min ankerrezko itsaso ekaiztun bat ere.

        Io.— Zertako bizi, ba? Zer dala ta nire burua ez bota arkaitz latz ontatik? Lurrean yoaz neke guzietatik yarei egingo naiz. Obe dut bein-betiko iltzea egun guzietan min izatea baiño.

        Prometeu.— Gaizki eramango zenituke nire nekeok. Niri Alabearrak ez dit iltzea uzten. Eta eriotzak gaizkatuko niñuke nire miñetatik. Baiñan ez dakust nire oiñazetarako mugarik, Tzeu nagusigotik erori ez dedin arte.

        Io.— Ditekena al da Tzeu nagusitzatik iñoiz erortzea?

        Prometeu.— Poztuko ziñake, nik uste, elkaitz ori ikusita.

        Io.— Nola ez poztu, ura dala karia, gorriak ikusten ditudala?

        Prometeu.— Ori gertatuko da, ba; egitzat euki.

        Io.— Nork kenduko dio urre-zigor alguziduna?

        Prometeu.— Berberak beraren naikeri utsen bidez.

        Io.— Nola? Azal ezaidazu, kaltegarri ez ba'zaizu.

        Prometeu.— Egun batean damutuko zaion ezkontza egingo du.

        Io.—Andregoiko ala ilkizun batekin? Esaidazu, esan ditekena ba'da.

        Prometeu.— Zertako? Ez da orretzaz mintza bear.

        Io.— Emazte orrek eratxiko du yauralkitik?

        Prometeu.— Aita baiño indartsuagoko semea erdituko du.

        Io.— Ta ez al dauka zorigaitzari alde egiteko biderik?

        Prometeu.— Bat ere ez, nerau burdin auetatik yarei ez ba'naiz.

        Io.— Nork askatuko zaitu, ba, Tzeu'ren gogoz-garaitik?

        Prometeu.— Zure ondorengoetako batek. Alabearra da ori.

        Io.— Zer esan duzu? Nire seme batek aterako zaitu gaitzetatik?

        Prometeu.— Bai. Ire irugarren ondorengoak, amar belaunaldi ondoren.

        Io.— Ez da oraindik adi-erreza zure aurresan ori.

        Prometeu.— Ez billatu geiago zorren zorigaitzak ezagutzea.

        Io.— Ez ezaidazu eskeñi ona, bereala ura ukatzeko.

        Prometeu.— Bietatik bata ala bestea emango dizut.

        Io.— Zeiñetatik? Erakutsi ta emazkidazu auta ditzadan.

        Prometeu.— Eskeintzen dizkizut. Auta ezazu, ba: zure gaiñerako gaitzak esango dizkizut ala yareigille nor izango dudan?

        Talde-burua.— Izkiguzu, arren, bi eskerrok. Bata niri, bestea ari. Esan Io'ri aren gaiñerako arat-onatak: niri, berriz, zure yareigillearen izena. Orixe nai baitut.

        Prometeu.— Orren biziki gogo duzuten ezkero, ez dizuet eskatzen duzutenik ukatuko. Lenik, zuri, Io, zure noragabeko lasterketa larria ageri egingo dizut. Idatzazu zure oroimenaren oltxo zintzoetan. Bilurralde arteko muga dan ibaia igaro dezazun ezkero, zoaz Sortalderantz, Eguzkiaren urratsok dirdir egiten dutenerantz. Ta itsasoko abarrotsean zear yoanaz, Kistene'ko zelai gorgonatarretara elduko zera. Antxe bizi dira Porku'ren alabak. Iru neskatx urtetsu, beltxarga-gorputza daukatenak. Begi bat eta ortz bat besterik ez daukate iruren artean, eta ez eguzkiak bere izpiakin, ez gabeko illargi garbiak ez dicte iñoiz agertu bat egin. Aiengandik urbil ba-dituzu iru aizpa egadun; sugezko adatsak ditutenak: gizakumeai gorrotagarri zazkien Gorgonak. Iñongo gizonek egin litzake aiek ikusi azken arnasa atera gabe. Au dasaizut zertatik begiratu bear zeran yakin dezazun. Entzuzu, ordea, beste ikuskari baten gaitzurrea: begira zaitez Gripoe'engandik (26), Tzeu'ren zakur mintzul, molo zorrotzengandik. Iges egiezu ere Arimaspotarrai, zaldizko gudari begi-batetakoak, urre daraman Pluto ibaiaren ertzetan bizi diranak. Ez urbildu aiengana. Ta gero, lurralde urruti batera elduko zera. Eguzkiaren iturburuen ondoan, Etiope ibaiaren eskualdean bizi dan erri beltz batena. Yarraitu ibar aldapatsuan barna, Bibilinu mendien gañetik, Nil ibaiak bere ur itzalgarri ta osasuntsuak amilderazten ditun ur-yauzira iritxi arte. Berak bidatuko zaitu bere iruertzeko lurrera. Antxe, lo, zuk eta zugandikoek koloni aundia irasiko duzute. Baldin guzi ontan zerbait illun eta uler-gaitz ba-dago, zuretzat, itandu berriro ta ikasazu ongi. Nai baiño astialdi geiago dut eta.

        Talde-burua.— Zer-edo-zer esateko ba'duzu, edo aztu ba'zaizu aren ibilketa alderraiari buruz, esaiozu. Baiña, baldin guzia azaldu ba'duzu, iguzu guri orain eskatu dizugun eskerra. Oroi zaitez artzaz.

        Prometeu.— Io'k guzia entzun du bere bidaldiari buruz. Baiñan, alperrik aditu ez naula ikus dezan, esango dizkiot onara baiño len zelako nekeak yasan ditun. Nire itzen siñesbide duke au. (Io'ri.) Gertari asko bazterka ezarrita, ba-nator zure azkenengo aratonatetara. Molosutarren zelaietara ta Tzeu Tesprotu'ren goierantzuna ta egoitza dauden Dodone (27) zutitura orduko, mirari ziñesgaitza! arte aztiek agur egin zizuten, argi ta itz nasturik gabe, Tzeu'ren emazte aintzatsua izateko zanari bezela —zurikatu zaitzakenik ote dago ontan?— Andik, akaiñak ziztatuta, itsasaldeko bidean barna oldartu ziñan, Rea'ko ugolko (28) zabaleraiño, ta, zure lasterka zoroan, atzera egin zenun andik. Baiña, yakizu itsas-adar orri Yoni itsasoa esango diotela etorriko diran aldietan zure igarotzea gizon guziai oroiterazteko. Ene gogoak agiri dana baiño geiago dakusalako agerbidea duzu au.

        (Abestalde'ari.) Garaitikoa zuei ta ari, erabat, ageri egingo dizuet nire lengo esanaren arira itzuliz. Ba-da iri bat, Kanopu, lurralde ortako azken mugan, Nil ibaiaren aoan bertan, ondar-lorreta baten gaiñean. Antxe zure-baitaraziko zaitu Tzeu'k bere esku gozagarriz, zu ukitu ta beste gabe. Ta Epapu beltza erdituko duzu, Tzeu'k nola sortu zun oroitzeko orrela deitua, ta Nil'ak bere izpura luzeaz garastatzen dun lurralde guziko igaliak bilduko dituna. Onen bosgarren belaunaldia berrogei ta amar neskatx izango dira, beren olde gabe, Argos'era itzuliko diranak, odolkideakin, lengusuakin ez ezkontzeko iges egiñaz. Auek, berriz, irritsaren irritsaz, usoai yarraikitzen zazkien mirotzak iduri, etorriko dira ere zillegi ez dan eztei (29) baten eizean. Jainkoak, ordea, ukatuko die irrikatzen dutena, ta Pelasgitarren lurrak aien gorputzak estaliko ditu; gauez zelatan dagon emakumearen eskuz artuko dute eriotza. Emazte bakoitzak bere senarrari bizia kenduko dio ta bi sorbatzeko ezpata aren odolean bustiko du. Nire etsaiek izango al ditute orrelako maiteak. Batek bakarrik, ama izateko leiaz, oe-laguna il ez nai ta, bere erabakia kamusten utziko du. Bi gaitzen artean, naiago izango du koldar esan dezaiotela eraille baiño. Ta berak sortuko du errege-yatorria Argos'en. Itzaldi luzea bearra nuke guzi au argi azaltzeko. Yakizu, bederik, azi ontatik erneko dala arranbelaz ospetsu izango dan kementsua (30), neke auetatik yarei egingo nauna. Au duzute, Zemi, Titan'en arreba, ene ama zarrak ageri egin didan goi-erantzuna. Nola ta zein bidetatik egingo dan ori xeatzea luze izango litzake ta ez zenun yakiteaz ezer irabaziko (31).

        Io.— Ai, ai, zorigaitz ero! Berriz ere, dardarak eta zoroaldiak sutatzen naute. Akaiñaren eztenak ziztazten nau, burdin gori bat antzo. Biotzak pil-pil egiten dit bular-barrenean, bildurraren bildurraz. Ene begiok ingurubilka ari dira beren betzuloetan. Aserrearen aize sumiñak ateratzen nau ibilbidetik; ez naiz mingaiñaren yabe, ta nire gogoeta nastuak noraezean eta elkar yoka ari Jira, gaitz gorrotagarri baten uiñen artean. (Badoa.)

        Abes-Taldea.— Bai yakintsua, bai yakintsua zala, idekoak elkarrekin ezkontzea askoz onena dala, bere gogoan erabilli ta mingaiñaz azaldu zun lenengoa. Ta nekezaleak ez dula ezkonmiñik izan bear ez aberastasunak arrotuarekiko, ez yatorriak andipuztuarekiko ere!

        Iñoiz ere, ez, iñoiz ere ez al nauzute ikusiko, Moiraok, Tzeu'ren oean emazte. Iñoiz ere ez al dut zeruko senar batekin artu-emanik eukiko. Ikaraz ari naiz, gizakoi ez dan lo neskatxa, Ere'k oiñaztatua dakusdalarik, tiltil ibiltze gogor ortan.

        Nik ez dut ideko ezkontza baten beldurrik, ez. Baiñan bein ere ez dezala yainko altsuetako batek bere begi itzuri-eziña nigan tinkatu. Burruka burrukagaitza, aterabide gabeko bidea baita ori. Ez dakit zer gertatuko litzaidaken, ez baitakust nola iges negiken Tzeu'ren asmotik.

        Prometeu.— Ta, ala ere, Tzeu ori gogo-arroa ba-dugu ere, apal dukegu egunen batean. Egiteko gertutzen dan ezkontzak eratxiko baitu bere yauralki ta nagusitzatik. Eta ordun beteko da zeatz-zeatz, bere antziñako yauralkitik erortzean, Kronu aitak bota zion biraoa. Ta nik ez, beste yainkok ez dezaioke elkaitz orren aurkako ongibiderik argi erakutsi. Nik ba-dakit, eta nola ere.

        Eseri dedilla, ba, orain artetsu, goi-aldeetan egiten dun otsean ustebidea yarrita. Dardarizatu dezala bere eskuetan tximist suatsegozlea. Iñongo laguntza ez duke aski, eroriko yasan-ezin batekin lotsagarriro lur ez yotzeko. Alako burkide indartsua gertutzen ari da bere buruarentzat: bidutzi garai-eziña, tximista baiño altsuagoko su bat eta ostotsa gainditzen dun danbada baten asmatzaillea. Lurra kordokarazten dun itsaso-zigorra, Poseidon'en iruortzekoa zati-zati egingo ere duna. Elkaitz ortan burua yo dezanean, orduntxe ikasiko du nagusi izatetik yopu izatera dagon artea.

        Abes-Taldea.— Zure Tzeu'rekiko naia, aurresan biurtzen duzu, nunbait.

        Prometeu.— Gogo dudana ta izan-bearkoa esaten ditut.

        Abes-Taldea.— Iguriki al dezakegu Tzeu nagusi baten pean ikustea?

        Prometeu.— Bai ta bere bizkarrek nire nekeok baiño eramangaitzagoak eroatea ere.

        Abes-Taldea.— Ez al duzu bildurrik orrelako itzak egozteko?

        Prometeu.— Zeren bildur al daiteke ilkizun ez dana?

        Abes-Taldea.— Baiña neke mintsuagoak ere bidaldu dezaizkizuke.

        Prometeu.— Egin beza, ba. Edozeren begira nago.

        Abes-Taldea.— Zugurrak, Adraste'ren aurrean belaunikatzen diranak (32).

        Prometeu.— Yauretsazu, otoi egiozu, zurikatu gaurko nagusia. Niri Tzeu'k ez dit axolarik ematen. Ari dedilla, agindu dezala bere gogara aldi labur ontan, ez baita yainkoen nagusi luzaroan izango. Ba-dut, ordea, begi-aurrean Tzeu'ren mezuduna, tiranu berriaren morroia. Ba-datorkit, ziur ere, berririk ematera.

(Erme, bere oskiak eta guzti, ba-dator Prometeu'ren ondora.)

        Erme.— Zuri gezur-ontzi, minkorrenn minkorrena, yainkoakiko ogenduna, egun bateko sorkariai aien esker berezia eman diezuna. Zuri, su lapur orri, zuri nago. Aitak agintzen dizu mintzatzeko. Zein ezkontza dala ta erori bear da aginbidetik? Eta au itz nabarrik gabe; gauza bakoitza zeatz-zeatz azalduz. Ez nazazu beste yoan etorri bat egitera beartu, Prometeu: baitakusazu Tzeu ez dala orrela biguin-erazten.

        Prometeu.— Ori itzaldi antuts eta arrokeriz betea, yainkoen esku-ordekoari dagokion bezelakoa! Berriak zerate, aginbide berrian ari, ta oiñazeak ezin oldartuzko gazteluan bizi zeratela uste duzute. Baiña, ez al dut nik artatik bi bakaldun erortzen ikusi? Eta irugarrena, gaurko nagusia ikusiko ere, ta ara lotsagarrikiago ta lasterrago. Iduritzen al zaizu bildurrez eta ikaraz ari naizela yainko berrien aurrean? Ez ta gutxiagorik ere. Itzuli zaitez, ba, laster, etorri zeran bide beretik: ez baituzu nigandik ikasi nai duzunik yakingo.

        Erme.— Izan ere, arrokeri orixe da elkaitz ontara ekarri zaituna.

        Prometeu.— Ez nuke nire ezbear au zure morrointzaren orde emango: yakizu, argiro. Obetzat baitaukat aitz onen uztarpeko izatea, zure aita Tzeu'ren nun-ze-berri eskukoi bat ibiltzea baiño. Iraintzailleari iraiña zor zaio.

        Erme.— Illarraintzen zera, iduriz, zure oraingo zoriarekin.

        Prometeu.— Illarraindu! Ikusiko al ditut nire etsaiak onelaxe illarraintzen! Eta zu aien artean.

        Erme.— Zer, ba, niri ematen didazu ogen zure ezbearrak dirala ta?

        Prometeu.— Itz batez: yainkoak oro gorrotatzen ditut; nire on egiñaren orde onen bidegabeki narabilte ta.

        Erme.— Ba-dakust. Eritasun larriak zoroarazten zaitu.

        Prometeu.— Eri nadin, baldin izterbegiak gorrotatzea eritasuna ba'da.

        Erme.— Baldin ondore on egin ba'zenu, yasangaitza izango ziñan,

        Prometeu.— Ai ene!

        Erme.— Tzeu'k ez dazagun itza duzu ori.

        Prometeu.— Aldiak, ordea, zar-eraziz, dana irakasten du.

        Erme.— Ala ere, zuk ez duzu zugur izaten ikasi.

        Prometeu.— Izan ere! zurekin, morroi orrekin mintzatzen ari naizen eskero.

        Erme.— Ez al duzu esan nai, ustez, Aita'k gura dunik?

        Prometeu.— Egia esan, ainbat zor diot eta eskerronez ordaindu bear.

        Erme.— Irri egiten al didazu aur bat bai'nintzan?

        Prometeu.— Ez al zera, ba, aurra ta kaskutsagoa ere, nigandik zerbait ikastea uste baldin ba'duzu? Ez oiñazez ez arteziz Tzeu'k ez nau mintzaraziko, baldin lenago billur iraingarriok askatzen ez ba'dizkit. Beraz, eror dedilla nire gaiñera gar errekorra! Durdurika ta naspil bedi guzia ega zuriko elurraren pean eta lurpeko ostotsen burrunbadaz! Ezerk ez nau malgu-eraziko, nagusigotik nork uzkailiko dun ageri diodan Tzeu'ri.

        Erme.— Ikus orrelako mintzoera lagungarri izango ba' zaizun.

        Prometeu.— Oro ikusi ta erabakia dago aspaldidanik.

        Erme.— Erabakazu, andiputz orrek, erabakazu gaitz auen aurrean, bein bederik zentzuz gogoeta egitea.

        Prometeu.— Alperrik, nekarazten nauzu; itsasoko uiñai aolku ematen ari bai'ziñan. Ez uste iñoiz ere Tzeu'ren epaiaren beldurrez eme-biotzeko biurtuko naizenik, eta, emakume antzo, eskuak itzulita (33) arren egingo diodanik gorroto-gorroto dudan orri, burdin auetatik askatu nazala. Ez ta urrik eman ere.

        Erme.— Asko mintzatu naiz ta alperrik mintzatuko ere, nik uste. Zure biotza ez baita biguintzen ez eztitzen nire arrenez. Aitzitik, moxala uztartu berria iduri, muturrekoa autsiki ta, gogor egiñaz, ao-ugalen aurka burrukan ari zera. Baiñan, amarru ergel batetik ezin indarrik atera. Zentzugabearen burgoikeriak utsa baiño gutxiago al du. Gogoratu, ba, baldin nire itzok biltzen ez ba'zaitute, zelako ekaitza ta dordo-yasa itzuri-eziña etorriko zaizun gaiñera. Aurrenik, tontor latz ori, Aitak bere ostotsaz eta tximistaren suaz zati-zati egingo du ta zure gorputza estaliko, arrizko besoez zu estutuz. Aldi luze-luzea igarota argitara itzuliko zera berriz. Baiñan, ordun, Tzeu'ren zakur egaduna, arrano odolzalea, etorriko zaizu egunero, maikide ez deitua iduri, ta aragia txiki-txiki egingo dizu ta zure gibel beltza maukamauka yango. Ta ez itxaron dordo onen amaia, yainko bat zure nekeak bere gain artzeko gerturik ager dedin arte, argi gabeko Aide'ra ta Tartar beltzeko barrenaldera yetxi nai dularik (34). Erabakazu, beraz. Ez duzu au eskaintze utsa, bene-benetako itza baizik. Tzeu'ren aoak ez baitu gezur esaten eta aren esanak oro betetzen dira. Begiratu, ba, zure inguruan eta ausnartu, ta ez uste, bein ere, burgoikeria zugurtza baiño obea danik.

        Talde-burua.— Erme ez da, gure ustez, eragabe mintzatzen. Aolkatzen baitizu burgaizkeria utzi ta zentzutasunari yarraitzea. Entzuiozu: uts egitea lotsagarri baitzaio yakitunari.

        Prometeu.— Ezaguna nun ekarri didan mezua. Baiñan, etsaia etsaiek gaizki erabilli izatea ez da laidogarri. Beror, ba, nire gaiñera suaren bi sorbatzeko kizkurra. Kordoka bedi zerua ostotsaz ta aize suminduen dardaraz. Bere arnasak, lurra iñarrosiz, idoki dezala, erroak eta guzti, aren oiñarrietatik. Dioaztela itsasoko uiñak, burrunba gogorrez, zeruko izarren bideak ondatzera. Ta yaurti dezala nire gorputz au Tartar beltzeko ondarreraiño, indar ezin-yardukigarri baten txarranbeletan. Dana dala, ezin nazake il erazi

        Erme.— Oriek ditugu zentzungabekoengandik entzun ditekezan gogoeta ta itzak. Zer erokeri ez dago birao orietan?

        Nork gozarazi aren eroaldia? Baña, zuek, aren dordoez errukitzen zeratenok, lekutu zaitezte emendik alik lasterren ostotsaren orro gogorraz txundioak artu ez zaitzazan.

        Talde-burua.— Esaidazu besterik eta emaizkidazu bestelako aolkuak eta men egingo dizut. Ezin ditut, yasan, ordea, esan dituzun itz oriek. Zer, ba, doillorra izateko agintzen al didazu? Ez: arekin yasan nai dut. Etoiak gorrotatzen ikasi baitut eta ez dago ori baiño iguintzenago dudan izurririk.

        Erme.— Oroi zaitezte, ba, len esan dizuedanaz, eta ezbearrak atzi zaitzazanean, ez eman ori zoriaren gain, eta ez esan, bein ere, Tzeu'k ustegabeko gaitzera yaurti zaituzenik. Ez orixe: zeron gain eman. Yakiñaren gaiñean baitzaudete, ta, sostean naiz itzalgaizka ez-baiña, zuen ergelkeriagatik atzituko zaituz Zorigaitzaren ilki-bide gabeko sareak.

Erme ba-doa. Okean-Alabak Prometeu'ganatzenago dira. Lur peko burrunba entzuten da.

        Prometeu.— Itzak egintzak dira onezkero. Lurra kordoka ari da ta ostotsaren oiartzuna orroaka aren erraietan. Oiñaztarriaren sigisaga gartsuek diztira egiten dute. Aize-biurrak autsa yirabiran darabil; eguratseko aize guziak oldartzen zazkie elkarri burruka gorrian; eguratsa ta itsasoa arkitzen eta nastutzen dira elkar. Nire kalte dator, nunbait, eta Tzeu'gandik aizeburrunba bildurgarri au. Oi, ene ama agurgarri orrek! Oi, guzien argiari guzientzat bira eragiten diozun zeru orrek! Zuek ikusten dituzute nolako bidegabeak yasaten ditudan!

(Ostots berri batez, arkaitzak erroiztutzen dira, Prometeu ta Okean-alabak eortzitzen ditutela.)

AMAIA

1.— Antzeztokia ez da Kaukas-iriendietan, askotan esan danez, Europa'ko inarraldean baizik. Errez adi diteke au Io'k dionari yarraituz.

2.— AL eta INDAR (Kratos eta Bias) antzeznotiñak, Esiodu'gandikoak ditugu (Ikus « Tbegonia n) eta beti agertzen dira Tzeu'ren aldean nagusitzari dagozkion tasunak bezela.

3.— PROMETEU su-yainko bat zan, EPAIST'en antzera ta aldare berean yauretsia. Epaist'ek, dirudinez, ez du mindurarik artu suaren lapurketagatik.

4.— Yainkoek mundua zatibanatu dute beren artean. Aietako balek ere ezin du eman zaion yabetzatik aragotu. Yainkoen erregearen zatia, berriz, ez da mugatua. Beraz, Tzeu bakarrik dugu bere-eskuko.

5.— «Zerutar leiñua» Uranu'ren enda da. Kronu ta Titanak enda orrenak dira, ta Prometeu ere titan bet dan ezkero.

6.— Urrengo guzia, Tzeu ta Titanen artean izan bide zan burruka bati buruzko elezar bat, nunbait. Guk, ordea, ez dugu elezar ori ezautzen eta orregatik, illun samar zaigu Prometeu'k esana.

7.— ZEMI ta GATA; goi-erantzunetan buru ziran bi andre-goikoak. Berezkatu bear da ZEMI (Zuzena) ZETT itxaso-yainkosagandik eta TEZI Okean'en emazteagandik.

8.— Esiodu'ren liburuetan ba-dugu orrelakoxe bat. Berak dionez, yainkoek lau giza-enda ezereztatu zituten, bata bestearen ondoren, aldi bakoitzean berri bat irazateko. Esiodu'ren belaunaldia bosgarren endakoa da.

9.— Esiodu'ren «Ttieogonia»-n OKEAN'ek (Itxasoa) Uran (zerua) du aita ta Ge (lurra) ama. Prometen'k, berriz, Japet, Okean'en anaia du aita la Kilimine ama. Eskil'entzat, ordea, Ge da yainko bien ama.

10.— Ez dakigu zein ekintzari buruz mintzatzen dan Eskil. Baiña, ziur ere, elezarren bati yarraituz, Prometeu'k Tzeu'ren aurka ekindako burruka batzutan Okean izan du lagun. Orregatik, noski, Eskil'ek leku ematen dio here antzerki ontan Okean'i.

11.— Ikus zelako eztenkaz ari dan Prometeu Okean'ekin. Onen nortasuna ulertzeko astro laguntzen diga.

12.— Prometeu'k ez du nai Okean'en laguntzarik, aldez, aren azalkeria ongi ezaguna dulako, eta aldez, Eskil'ek Prometeu'ren bakartasunean aren aunditasuna obeki erakutsi nai izan digulako, bear-bada. Dana dala, alde aundia dago Okean eta beronen alabaen yokabidearen artean.

13.— ATLA, Titan bat zan, Tipo edo Tipoe eunburuko bidutzia, berriz, Titanen elkartu bat Tzeu'ren aurkaako burrukan.

14.— ãçãeíš = lur-reme. Esiodu'k dionez, Tipoe, Tzeu'k Titanak zerutik egotzi zitun ezkero yaioa zan, Lurragandik sortua.

15.— Prometeu iltzatua dan arkaitza Europa'n dago, baiña Asia'tik urbil. Orrela, ba, lurralde bietako erriek bat egiten dute gizonen ongillearen zoriagatik negar egiteko.

16.— Kolkide'ko neskatxak Amazonak dira.

17.— Maioti aintzira Azof itxasoa da.

18.— Ezkil'ek Armeni'ko nendietan yartzen ditu arabitarrak, lekuak eta erriak nastuz, elandarren artean, barbar-izenetan, batez ere, sarri egiten zan bezela.

19.— Antze guzien asmaltzalle dugu Prometeu emen. Baiñan Eskil'ek leporatzen dizkion asmaketok ez ditugu arkitzen beste idazleetan.

20.— Bigarren mailleko yainkoek Olinpu'ko yainko aundiai lotsa erakutsi bear diete, ilkorrak bezela.

21.— Esione Prometeu'ren emaztea zan. Izen ori Asia'renaren aldaketa da, batzuen iritziz.

22.— Erme'k bere txirulaz Argos lokarrazi ta il zun. Io'ren zimikoek eriotz au gogora dakarkiote eten-gabe.

23.— «Estura, mindura, laztura», Ezkil'en µšpata, ë´´µaía, deßµata itzen oiartzun bat bezela ipiñi ditut.

24.— Kalibeak Asia Txikian bizi zirala uste izaten, maizenik. Eskil'ek, ordea, Kaukas'eko iparraldera eramaten ditu. Ural'eko meatzai buruzko elezar baten oroia birle da emen.

25.— àæñéò itzetik dator izen ori ta «neurri-gabe» esan nai du. Neurrigabekeria, berriz, barbarnen berenezko tasuna, sùfñïs´´íç, ots, zugurtza edo Bogo-osasunaren aurkakoa zan elendarrentzat.

26.— Gripoak urre-zaintzailleak dira ta Arimasputarrak, berriz, urre ori nola ostuko duten beti dabiltzanak ditugu.

27.— Dodone'ko yauretxea Tomaros mendi gaiñean zegon. Tzeu'k erantzuten zien ara zioaztenai arte zar bateko ostaiaren murmuraren bidez; ango apaizek murmur orren esanaia adierazten zutelarik.

28.— Rea'ko ugolkoa Adriatiku itsasoa da.

29.— Ezkontza ez zillegia, ez lengusiñak ziralako, lengusiña orien aitek eta lengusiñek berek ezkontza orri ezetza ematen ziotelako baizik.

30.— Eralkel, Io'ren ondorengoa amairugarren belaunaldikoa.

31.— Io'ri buruzko Prometeu'ren iru izketa oriek luze samarrak dira ta dramatiku antzean ez digute begia betetzen, bear-bada. Baiña oartu bear da Eskil'en alde, onen aroan yoan-etorrien eta errialde arrotzen berrien zale porrokatuak zirala grezitarrak.

32.— Adraste Nemesis bezelako andre-goiko bat da. Adraste'ren aurrean makurtzeak, yainkoen sumiña eztitzeko apaltasun erakustea esan nai du.

33.— Au da, esku-azpiak zerurantz itzuliz, otoi egilleek dagiten bezela.

34.— Kiro, Eraket'en geziak zauri osa-ezin batez yoa, izango da Prometeu'ren ordez Tartar'a yeistea bere gain artuko duna.