Irakurlearen txokoa

Eskutitz, galde, iruzkin eta berri

.— JARDULE'k au idazten digu:

        Laster argitaltzeko dan liburu batek, UNAMUNO TA ABENDATS du izena. Euskal idazle jator baten lumak, jarri du lan orretan bere alegin bikaña. Euskera argi, xalo ta jatorrean Salamanka'ko Erretore sonatuaren barrua aztertua digu argi ta zorrozki.

        Abendats, Euskal-anima dezu, irakurle, Euskal-arnasa, alegia; ta gure arrazaren izpiritu orrek Unamuno'ri egundoko astindua ematen dio liburu orren orrietan. Bai bearra ere! Munduan zear ezagun ditugun euskaldun gizonak, erderaz idatziaz beren izena aundi egin digutenak, gure Euskera oso gutxi zekiten. Zoritxarrez, onelako erdal-zale aundi-usteko oiek, erderaz jakintsu izanik, euskeraz eskola-umeen mallera ere etzitzaizkigun iristen.

        Beren ezjakiñean, gure izkuntzari egotsi dizkiote egundoko iritzi okerrak. Gure euskera, ezertarako gauza eztala, izkuntza ori baztertu egin bear gendukela, gure gogo-aurrerapenerako gai eztegula, ta nik al-dakit zenbat beste iñosokeri esan izan diguten, gu erdera gizentzen asi gaitezen. Erderaz idazteko erreztasun apur bat zuteneko, zeru ta lurreko gauza guzien gora-beretan sartzeko gai ziralakoan jartzen zitzaizkigun ezjakin ausarta oiek. Eztigute kalte gutxi egin onelako euskaldun erdalzaleak.

        Unamuno gaur arte, oietako zitalenetako bat zalakoan geunden guziok. Baña, liburu berri onek ustegabeko poza sortu digu bein-beingoan. Euskerari buruz ainbeste eraso egin zigun Unamuno ura, azalez bakarrik zitzaigun erdalzale; barruz, bere ixilean, euskaltzale izana degu, nunbait. Arrituko zera, noski, au entzunda; baña idazti ori argital dediñean, ar zazu eskuetan, eta zure lengo iritzi zenbait, aldatuko dituzu.

        Argitaldu baño lenago, bere sorkariak ematen asia degu idazti ori. Montebideo'n lentxeago, ta Donostia'n orain bi itzalditan zabaldu dizkigute idazti orren emanak. Bai pozik entzun ere euskaldun jendeak idazle jator orrek damazkigunak.

        An giñan Donosti'ko Circulo Cultural'eko aretoan, lengo ostegunean, Abendua'ren amaikan. Jendez betea arkitzen zan aretoa, aurrez orrietan zabaldua izan zan itzaldiaren mamia jakin-gose. Etxaniz'tar Nemesio apaizak artu zuan bere gain itzaldia. Unamuno'ren zartalluak entzuten poz-eztitan egon zan entzule-taldea. Eztitu makalak esan mundu onetan Bilbo'tik zapuztuta Gaztelerrira joan zitzaigun Unamuno arek.

        Baña, orratx! Unamuno arek bere itza noranai aldatzen zekian, eta aldizka or-emen bere euskal-miña erakutsia zuan, eta idazti berri onen egileak Unamuno'ren lanetan egundoko arrantzoa egiña digu. Bai gauza jakingarriak or agertzen dizkigunak. Unamuno sonatu ura, ezkenduen guk uste bezin etsai, ta aren idaztietan agertzen diran esanak, euskaldunok goratzeko izan ditugu. Circulo Cultural'ean entzun genitun esan asko, Unamuno'renak bezela eman ezpalira, onuzkero giltzaperatuak giñan entzutera joan giñan guziak.

        Tira ba! Munduak gizon aunditzat dituan idazle oiek gure alde itzegiten entzunda gero, Unamuno'ri bere aldrebeskeriak barkatzen asiak gera. Bapo, gure Unamuno traketsa! Iri esker, ederrak jaso dizkiagu lengo itzaldi orretan.

.— ARANTZIBIA'k au idazten digu

        Elorrio'ko Andra Mari Sortzez Garbiaren Elizan, idazti baten azkenorrialdean, bertso oneik aurkitu dodaz, eskuz idazita, idazti-jabearen eskuz, antza:

                Ene veguiacaz vioçeen artean

                errencore aundiac erne çitean

                Onerestea daucat viozean sarturik,

                linda eder galam pat causea yçanic

                Veguiratu neguion ta egun batean

                                errencore

                Vioza veguien dago querella

                çana librea aha gayti catigaçi

                ta atera ebelaco vere eserean

                                errencore

                Veguiac deuse egozten vioçari culpea

                Aganic. Jaio çala onnerestea

                ta agaytirren aditu çerren çirean

                                errencore

        Bertan diñoanez, abestiren bat zan, len ezagun izan zan maitasun-kantaren bat. Bertso oneik dakartzan idaztia, lateraz dago, 1609'garren urtean argitara emona.

.— Adierazten digutenez, OLABIDE-zale TALDEA sortu da, ta ona emen TALDE berri orren arauak:

        1) OLABIDE euskal-idazlearen oroipena iraun-eraztea nai luke Olabide-zale taldea'k, izenak berak dakarrenez.

        2) Ortarako, batez ere Olabide'ren ITUN ZAR eta BERRIA zabaltzen aleginak alegin egingo ditu, euskaldunen artean etxerik gelditu ez dedin ITUN ZAR eta BERRIA bage.

        3) OLABIDE'ren ITUN ZAR eta BERRIA irakurri, ta irakurri eragin, aztertu ta ikertti izango du elburu.

        4) OLABIDE'k bere bizitzarte guzian bezela, aleginak oro bat eginik, euskera iraunerazten, edertzen eta zabaltzen diarduke.

        5) OLABIDE-ZALE TALDEA'k bere aldizkari bereizia izan ez bitartean, bertakoen lanak «EUZKO-GOGOA»-ko sail berri batean argitara emango dira.

        6) OLABIDE-ZALE TALDEA'n sartzeko, euskaltzale izatea naiko dugu, gorago esandako xedeak beterik, nork bere neurrian».

.— Au idazten digu BARRUKO'k:

        Au ere ba-datorkigu azkenean. Olabide Aba'ren lan goragarria argitara zabaltzeko ordua eldu zaigu, dirudienez. Larrea'n erakutsi ziguten telaz enkuadernatutako ale bat.

        Luze-zabalean ezta aundiegi. Paper meari eskerrak, ainbesteko liburu egokia izango degu Itun Zar eta Berria batean bilduta irakurtzeko. Eskurik-esku an ibilli zan Onaindia Aba'k ekarri zigun ale tira, ta pozik ikusi zuten batzarkideak gero alde guzietara barreiatuko dan idazti mardula.

        Lan ontan ibilli dan Etxeberria Aba'ri esker milla zor diogu. Ortarako diru-laguntza eman dutenei ere, zorretan gagozkie. Euskaldunok beste idazti pixu aundikoa iritxi degu oraingo onekin.

        Ikas nai lukenak izango du idazti orren orrietan makiña bat itz eta esaera jator euskeratua. Olabide Aba'k egin zigun lana arrigarria izan zan. Euskaldun berri batek egiteko, are ta geiaga arritzekoa. Gure artean onen ugari ditugun euskaldun alper eta ajolagabeei lotsa arpegira ateratzeko naikoa da Gazteiz'ko seme argi arek egiña. Bildur giñan, beste askoren lana bezela, illunpean gelditzeko ote-zan lan au ere; baña zorionez ezta onela gertatu.

        Liburu ori besapean artuta egun batzuetan arro gindezke euskaltzaleok; eta gero besapetik atera ta mai-gañean zabaltzen ba-degu, gure eskola-maixu izango degu dakigun euskera aberasteko.

        Gai au bukatu baño lenago, aolkutxo bat eman nai genieke Olabide Aba'ren anaioi. Jesus'en Lagundia euskaldunon artean beratxo ibilli da urteotan. Len zuten eskua ta bekokia, auldua dute Euskalerrian. Euskal lanetan atzeratxo ote-zebilzkigun zan otsa. Gure erriak min zuan alde ontatik. Jaunari eskerrak izen beratu ori, datorkigun liburu onek jasoko du. Jesulagunak arro erakutsi dezaigukete Olabide Aba'ren lan gurena. Ba-zan gero uraxe gizona!

        Guk poz aundia degu alde ontatik. Olabide zanaren bideetan izenberritu bitez jesulagunok eta Euskalerriak laguntza aundia izango du. Betor aguro liburu erakusgarri ori!

.— BERRI-ZALE'k au adierazten digu:

        Alper-jendea udara begira bizi oi-da. Eguraldi beroak makiña bat erbesteko sartzen digu etxean. Kanpo-aizeak artzen gaitu ta gure euskal-aize ta lanak, baztartuta gelditzen zaizkigu agitz, neguak eta otzak eztu gurean a'akorik. Etxekoak bakarrik gelditzen geranean, gure erri txiki ta anndiak heren euskal-usaia berriro zabaltzen dute.

        Gure Donostia'k ere bere sasoia ba-du ortarako. Gabon-inguru onetan badirudi gure uri erdelzale au euskal-soñekoz jazten zaigula. Aurten, batez-ere, euskal-arnasa indartu egin zaiola ematen du.

        Euskal-eguna, aspaldiko urtetan bakoitzak bere biotzean bakarrik jaieratu bear izan duana, alai ta agirian ospatu degu. Xabier Yondonearen eguna goizetik asi zan bere alaitasuna zabaltzen. Kaiko elizan gure Meza, ta arratsaldeko zazpiterdietan, Aldundi'ko Liburutegian itzaldia. Ortarako eldu zitzaigun Baiona'tik Xarriton apaiz gazte ta langilea. Aren jarduna, bestaldeko gure anai euskaldunek nolako auziak dituzten guri adieraztea izan zan. Errixka txiki aietan, ba-dute naikoa buruauste, bizimodua sortzen. Errian bizi ezin, eta Ameriketara ta albo-erri aundietara jotzen digute ango gazteak.

        Erakutsi zigun nola ta zenbat guxitu diran erri aiek azken-urte auetan. Ba-dira bizilagunetan erdira etorri diranak ere. Kalte gogorra auxe Euskalerri aietarako. Eztute lan makala eskualde oietan, erriko entzat bertan bizibidea sortzen. Itzaldi ondoren Donosti zarreko txoko batean, gañezka bildu giñan aparitarako. Txistu, soñu ta kanta, an joan zitzaigun txango ederra. Euskal-ikaslez betea zegoen jatokia, ta izan zan umore pixka bat guztion artean.

* * *

.— Bilbo'n, Gabonillaren 13 ta 14'an, Euskaltzaindiak bi eguneko Batzaldiak eratu dizkigu. Euskerak batasunera bidean dituan arazoak aztertu dizkigute zenbait euskal-idazlek.

        Altube'tar Xaber jauna, aspaldiko partez antxe ikusi genduen. Bere itzak poz eman zigun sortu ziran espaietan. Beti bezela gure arteko geiegikeriak agertu ziran alde batetik eta bestetik. Gure lana ERDIAN gelditzen degu. Asmatzen al-degu ERDI ortara guztiok jotzen.

        Gure iztegiak itz asko albo-errietako izkuntzetatik jasoak ditu. Itz oiek gaziak baztartu bear al-ditugu? Etxeko txartela eman bear aldiegu? Or degu koxka. Poliki aritu ziran iztun batzuek gai ontaz. Eta argia geitzen ari zaigu. Gure iritziak erakusten umore pixka bat bagendu... Baña errezegi alkarrekin pipertzen gera, ta gure asarreak miñak oi-dira. Auxe du Euskerak kaltegarririk aundienetako bat. Ikasi dezagun paketsu azaltzen gure iritziak.

        Aldundian oso onartuak izan dira batzarkideak. Beti alakotxe arrera izango al-dute gure euskal-lanak gure agintarien artean. Bizkaitarrak gutxitxo ikusi genituan batzaldi orten. Giputzok jan genien ostro beltxa gure Bizkai'ko anai-arrebei. Xubero'tik Jauregiberri andereñoa, eldu zitzaigun. Pozik entzun zioten emakume langilleari an batu ziranak.

.— Atzo, San Tomasak, (orrelaxe), Donostia'n. Ta ez nolanaikoak, gero. Eguardian Bellas Artes'ka antzokian, Bilbo'ko TXINPARTAK jai ikusgarri ta entzungarria eratu ziguten. Dantza, soñu, kanta, an euki ginduzten'txoraturik. Antzerkitxo eran ere, jolastu ziran nexka-mutillak. Azkenean, Euskera Ama pizteko ta pozteko agerpena. An ziran iangile, arrantzale, ikasle, kale ta basarri, zar eta gazte, Euskerari beren omen-oparia eskeintzen. Bukatzeko, Gernika'ko Arbola zutik abestu genduen gure erriak dakian bezela.

        Ederrena, aretoa jendez beteta izan zan guretzat. Arratsaldean beste euskal-antzerkia izanik, goizerako gutxitxo izango ote-giñan, bildur nintzan; baña ez gizonak, goizetik ere, gure jendeak bere euskal-gosea ederki erakutsi zuan, antzokia bete-bete egiñaz.

        Arratsaldekoa Antzoki zarrean genduen. Ura etzan jendea; ura ujola zan. Zeñek egin antzokirako bidea? Bi saiotan eman ziguten antzerki euskeratu-berria. Egaña'tar Gotzona pozik egon, jendeak bere lanari egin dion arrera beroagatik. Zer zan ura? Kale Nagusian ito ez giñanean... Lenbiziko saioa bukatu zanean, bigarrenerako geundenok, pillatu giñan ate-aurrean. Aiek irten egin nai, ta guk sartu nai... Kale estu artan ondo estutu ginduzten egokitu giñan gizajuok.

        Antzerkia lenbiziko aldiz agertzen ziguten Euskal Iztundeko antzelagunak. Betiko arpegiak ikusi genituan antzerki-lanean. Tolaretxipi senar-emazteak, Arruabarrena andereñoa, Bereziartua, Amilibia, Etxebeste, Gurrutxaga jaunak eta Etxaniz, andrea ta Ezeiza jauna...

        Antzokia beteta zegoela esatea, gutxi litzake. Gañezka egin zuala, esan bearrean gera. Oraindik euskaldunok ezkera agortu, gazteok. Badegu arrotzeko gala. Ango euskal-giroa ta antzezgileei gogoz jarraitzea

        Bildurrez ikara sartu giñan, lan berriak arrera txarra izango zualakoan. Baña oso besteraka izan zan auzia. Jendeak lasaialdi ederra artu zuan parre-algaratan.

        Guzi denda-zulo batean gertatzen zan, ta ala ere etzan aspertu ikusletaldea. Iru ordu luzean ikuskizunean josiak egon giñan, eta etzan ikusten aspertu-arpegirik.

        Etxebeste jaunak bere iñoso-papela ederki baño ederkiago bete zigun. Ta beste lagunak egoki lagundu zioten. Arruabarrena andereñoa ta Tolaretxipi andreak bere lan luzea jator burutu zuten. Berez antzerkia bildurra ematekoa ba-zan, gatza eman zioten gure antzerkilariak. Txaloz ito ta josi zituzten gure jendeak. Ederki, mutilak! Orain San Sebastian egunerako pozetan gaude. Kostako zaio gaurkoa ontzea. Marka puniekoa izan baita gaurkoa.

        Baña ez dezagun lo artu egindakoetan; oraindik bide luzea ta aldapa pikea degu. Lartzabal apaizaren antzerki-lanak ikusteko zai gaude. Gure alderdi ontan eztitugu ezagutzen lan oiek, eta ba-da ordua Bida soaz aruntzako lanak gure artean zabaltzeko. Eskualde biak alkarri eskua emanda lanean asten geranen, gure ekiña asko indartu da.