L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Literatur Aldizkarien Gordailua
                   - Euzko-Gogoa aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Euzko-Gogoa
(1956 gko. iraila-urrila) —Hurrengo artikulua




 

 

—Itz-Lauz—

 

Euskera

(iarraipena)

 

O. ta O.

 

119.— Nortzuekikoak (Personales)

 1'go eineko2'gn. eineko3'gn.eineko
Bakarrarena:nii, zua, aura
Zenbaitena:guzuekaiek, aurek

OARKIZUN. Irugarren eineko norkia adierazteko euskerak izenorderik ez du. Utsune au betetzeko, tokiko izenordea darabilagu. Bizkaitarren a, aek aski dugu irugarren nordana izen ordez erabilteko. Bein edo bein a, aek erabilteak esaera ilunduko ba'lu, aura erabili diteke bereizi-bearrez. Irugarren einean aren, aien esan oi dugu, ta ez auren. Bizkaitarren euren, beuren'dik dator. Orio'n oraindik beuden, euden.

 

120.— Ona emen nortzuekiko izenordeen mailak:

 

        Izan'en: ni, nik i, ik zu, zuk a, ak gu, guk zuek aiek

Iatorriaren: (1) nire ire zure aren gure zuen aien

Nori-gald: niri iri zuri ari guri zueri aieri

Norentzat: niretzat ire- zure- aren- gure- zuen- aientzat

Norekiko: nirekiko ire- zure- are- gure- zue- aiekiko

Edun'en: ni i zu a gu zuek aiek

Elkargana: niregana ire- zure- aren- gure- zuen- aiengana

Aldegiteko: -gandik ire- zure- aren- gure- zuen- aiengandik

Egoneko: neregan ire- zure- aren- gure- zuen- aiengan

Norberagan: nigan igan zugan argan gugan zuengan aiengan (1)

Noraiño: niganaiño ire- zure- aren- gure- zuen- aienganaiño

Nortazko: nitaz itaz zutaz artaz gutaz zuetaz aietaz

Lagungin: nerekin ire- zure- are- gure- zue- aiekin. Nigaz &.

Zergatiko: nere- ire- zure- aren-gure- zuen- aiengatik

 

(1) Ene galduxe da. Ai ene! Ai nere!

 

OARKIZUN. Irugarren einean aren aien eta bere, beuren noiz erabili? — Aditz-iabe edo sujetoari dagokiola beure, beuren; bestela aren, aien. Adibidez; Peru'k (aditz-iabea) beure alaba eskeiñi dit emaztetako; nik (aditz-iabea) ez dutala aren alaba-bearrik esan diot. Latiñezko «eius» aren; «suus» bere.

 

121.— Tokiko izenordeak (demostrativos o de lugar):




Bakarrarena:auoria
zenbaitena:auek, okoriekaiek

122.— Tokiko izenordeen mailak.

 

au, aunek (onek; ori, orrek; a, arek, ark; auek(ok); oriek (oiek); aiek

aunen (onen); orren; aren; auen; orien; aien

auni, (oni); orri; ari; aueri, oieri; aieri

onentzot, orrentzat aren-auen- oien aientzat

onekiko, orrekiko; are- aue- oie- aiekiko au, ori, a, auek, oriek, aiek
onara orrara araauetara orietara aietara
onarantz orra- ar-auetar- orietar- aietarantz
onenganantz orren-aren- auen- orien-
aienganantz onengana orren-aren- auen- oriengana
aiengana ontatik or- ar-aue- orie- aietatik
onengandik orren- aren-auen- orien- aiengandik
ontan or- ar-aue- orie- aietan
onengan (1) orren- aren-auen- orien aiengan
ontara or- ar-aue- orie aie-
ontaraiño orta- arta-aueta- orieta- aietaraiño
onenganaigo orren aren-auen- orien- aienganaiño
ontaz or- ar-aue- orie- aietaz
onekin (2) orre- are-aue- orie- aiekin
onengatik (3) orren- aren-auen- orien- aiengatik

 

(1) Augan, origan eta abar ez dira erabilten; baita nigan eta neregan, zugan eta zuregan bana dirudite: nigan: dentro de mi; neregan en mi poder.

(2) Onegaz, orregaz, agaz, &, Bizkaian

(3) Augatik, origatik, argatik erabili oi ditugu. Bizkaian -gaitik. Ontan, ontatik, ortan, ortatik, ontaz; geienik; baiña bai onetan, orretan, &.

 

123.— NORTZUEKIKO IZENORDE INDARTUAK.

 

Nerau (nihaur)        zerau (zukaur)        erau (ihaur) berau; beura gerau (guhaur) geurok, zeurok (zerok) berok; beurak

 

OARKIZUN. Irugarren mailean ez beren (guk bezala), ez eren (Bergaran eta bezala), ez euren (Bizkaian bezala); beuren

        Bera «lo mismo» esateko artuko dugu. Ber aintzinetik eman bear genuke Xubero'n bezala: ber etxean, ez, etxe berean «nongo etxean» galdegiten baitugu, eta «zer etxetan».

 

124.— Ona emen izenorde indartu auen rnailak

NERAUZERAU, ERAUBEURA (ua bera)
nerauenen (neronen)zeraunen (zeronen)beuraren (beraren)(1)
  zerorren erorren
geuron, (Geronen)zeuron (zeuroen)beuron, beuroien
neronizeroni, zerorri, erorribeurorri (orri berorri)
geurorizeuroribeureri (beraieri)
neronentzatzerorren-, erorrentzatbeurorrentzat
geurontzatzeurontzatbeurentzat
neronekikozerorre-, erorre-beurarekiko
geronekiko, gero-zeuro-beurekiko
neronenganazerorren-, erorren-beurarengana
geuronganazeuronganabeurongana
neronengandikzeroren-, erorren-beurorrengandik
geurongandikzeurongandikbeurongandik
neronenganzerorrengan, erorren-beurarengan gan
geuronganzeuronganbeurengan
neronenganaiñozerorren-, erorrenbeurarenganaiño
geuronganaiñozeuron-beurenganaiño
neronezzeurorrez, zerorrezbeurorrez
geuronezzeuronezbeurenez
neuronetazzeurorretaz, erorretazberorretaz
geurotazzeurotazbeuretaz
neronengatikzerorren- erorren-beurarengatik
geurongatikzeurongatikbeurengatik

 

(1) Bere ta beraren ez dira dat: «Beraren amak esan dezala aur orrek aita nor duen» (Pelo Joxepe. Kopia guziak berak atera zitun eta bere zitun; baiña berarena (el de su uso) au zan.

 

125.— TOKIKO IZENORDE INDARTUAK.

Berauberonibera, beura, (ua bera)
berauekberoriekberaiek (aiek berak)
auxeorixeaxe
auetxekoietxekaietxek

 

126.— OARKIZUN. Auen mailak aurrekoen antzera dira. Adibidez:

Beraunen (beronen)berorrenberaren e. a.
beroniberorriberari e.a.
beronekikoberorrekikoberarekiko e.a.
onetxeri (onixe)orretxeri (orrixe)aretxeri (arixe)
a.. auetxeri (auerixe)oietxeri (oierixe)aietxeri (aierixe) e.a.

 

127.— Norberaganako izenordea (pronombre reflexivo). Euskerak ez du. Buru'rekin adierazten dugu. Adib.: Iudak beure burua gargailez ito zun.

 

128.— Izenorde mugatu gabeak.

 

Nola eratu oi ditugu?-bait-ekin. Adib: norbait, zerbait
 edo-rekin. Adib: edonor, edozer, edozein
 -nai-rek in. Adib: nornai, zernai

Norbait etorri da ta zerbait ekarri du. Edonor sar diteke an eta edozer ostu dezake. Ez da ori nornai ta ba-dakar zernai.

OARKIZUN. Iñor (nehor, zenbait aldiz aitortzeko da; geienez ukatzeko. Adib: iñor ba'letor; iñor ez da etorri.

 

129.— Galdegiteko izenordeak.

nor? zer?zein?zenbat?zertako?zergatik?  
nortzu?zertzu?zeintzu?non?nola?nondik?nora?noraiño?

Adibidez: Nor etorri da? zein egunetan? zer ekarri du? zenbat Iainko dira? zertako ibili orrela? zergatik esan duzu ori?

 

OARKIZUN. Nortzuk, zertzuk, zeintzuk galdu egin ditugu, Bizkaian ezik. Oien ordez Naparroan tokika nor-ta? zein-ta?

 

130.— Nortzuekiko ta tokiko izenordeak ere galdegiteko on ditezke.

 

131.— Izenorde auen mailak, agiz, tartean gibel-aldaska -bait ezarriz egin oi ditugu: bakanago bestera. Adibidez: noribait (norbaiti) eman; nondipait (non-baitik) ekarri; norinai (nornairi) esan.

 

(iarraitzeko)

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.