— Euskera —

Azkue il da

G.B.

Orixe

Azkue eta Aberasturi'tar Pizkunde iauna, il emen zaigu: Iainkoak zerua diola! Ibaizabal ertzean egurasten zebilala, Errosarioa eskuan, uretara erori ta ondoriotik il. Ezaguera galdurik, berriro bere baitararazi omen zuten, baña gutxiagorekin ere iltzeko aiña urte ba-zitun, eun urbiltsuko gizonak. Azkue aundia langille gogorra zan. Utzi digun lana gogoangarri izango da gure euskera daño.

        Iztegi aundia gizon sail batek egiteko lana zan, A.Olabide zanak ziona; baña bakarrak egiña, Iainkoak dakin aiña nekerekin. Berrogei ta amar urtez beitik euskeraz idatzi dugunok, arenean ikasi dugu, ta Iztegi ortara iotzen dugu argitasun-zur.

        Aldiz urrena ez izanik ere, aipa dezadan beste lan aundi bat: Euskal-itzen eite edo Morfologia. Lenengoaren aizpa gazte bezala da, ta ori ere, zer-ikasi dabillan euskaldunak ez du eskutik utziko luzaroan. Antolatzen ari zala, an nintzan Bilbao'n. Zanaren albo-gelan niardun nik ere, ta alako batean, txiliñ-otsa nere inzenarekin. Egiñ-ala irakurtzen zidan zatika, gaiaren araura, eta bien artean zerbait eleta egiñik, iñoiz bere aburua aldatuz, andik irarkolara bialtzen zun. Euskal-aditzari buruz au esan zidan: «zuk eta linotipistak bederen irakurriko duzute».

        Euskal-Kantu sorta ere lan bizkorra da; Bizkaia'ko Aldundiak len sariz sariztatua. Ainbeste ta ainbeste euskal kantu eriotzear zeudenak , ez dira galduko, ta gure musikalarieri argi-iturri izango zaizkie. Berak ere antolatu zitun bi opera «Urlo» ta «Ortzuri», ez gure musika oiñarri zula. Ausaz geroa ez da aietaz asko mintzatuko, astunegi baitira. Aurren-berri artan Azkue oso poliki asi zan «Vizcai'tik Bizkai'ra» deritzon zarzuelarekin; bañan Alemani'ra ioan ezkero, Bagnerek burutik nasiazi zion.

        Alperrik da Azkueren lan bakoitza bere izenez aipatzea, ta neke ere da oroimenera ekartzea. Euskalzale ta Ibaizabal Aldizkariak, ipui berri edo novela, artikulu eder asko, batez ere Euskalzaindiaren «Euskera»n. Aundienak aipatzeko, «Gipuzkera osotua» ta «Euskalerriaren iakintza» azken aldi ontan.

        Azkue iauna gai biltzaile izan dugu batez ere, azterzale bañon areago. Non da astia ere oinbeste gauza zearo aztertzeko? Alare ezin ukatu ontarako ere etzula doai galdurik. Or daukagu iztegi aundia. Spencer Dodgson'ek iseka egin zion Euskal-izkinde'aren euskera vascuence ez-bañan azkuenze zala. Ori entzunik, itz bakoitza zeintzu tokitan erabiltzen ziran zearo ipiñi zigun. Iakiña, Spencer'en kapanaga naiz beste edozein euskal-liburutik Azkuenera osin beltza zegola tartean; baña gure aurretiko idazleek erri euskeraz bear aiña baliatu etziralako. Lenbiziko euskera garbizale Azkue izan dugu, ez oso amorratu oietakoa. Aren tankera artu dugu eunetatik larogeita emezortzi idazle ondorekook.

        Euskalerriaren iakintza irakurria zidan geiena argitara baño len. Gauza oiek nik errian bizi izanak ziran arren, erdi-loan neduzkan, eta ez nun uste alako ioan-etorri aundirik; baña nere poemarako laguntasun izan zaizkida. Bai ta Barandiaran iaunaren orriakere. Azkuerenean irakurririk, Uitzi'ko Pestaburu batez au esan nien mutilleri: «Naparrean zenbait erritan dantzatezan dute Kadira danza,ola ta ola. «Bai emen ere», erantzun zidaten. Egizute bada, nik-, best duroko bat emango dizuet. «Ez diteke; ori iñaute-dantza da, tabernan dantzatzekoa. Zuk tabernan asi baño len emendik aldegin baitziñun, orregatik ez zenekin.» Gero, nere iaioterrian —Gipuzkoan dagola ere— eztaietan dantzatzen zutela esan zidaten alkidantza ori. Nik ez nekien, ez bainintzan eztai batean ere gertatu. Uitziko Arri-kaxkarra esaten zioten Joxe Migel Arrizurieta, basoan gurean ari izan omen, eta bertakoeri ark erakutsi. Gizon onek Azkue zanari kantu ederrik eman zion.Euskeraz ari geranok Azkue iaunari zor diogu geienik, eta euskerak ere bai.

        Azkue iauna gizon mardula zan gorputzez, apaiz eredua, biotz oneko gizona. Zortzi urtez egunero iardunarekin zerbait ezagutu nula iduri zaida. Iende bearrarekin esku-zabala zan. Langilleen artean askok zor zioten ogia edo ogibidea. Azkenean langille batek atera omen zun ibaira erori zanean.

        Atseden beza pakean gure Azkue aundiak. Gure eroimenetik ez da beiñere galduko aren izena euskera bizi daño. Ark atera du gaixoa bere zapilletatik eta soiñeko apaiñez iantzirik ikusi.