—Euskera—

Zaitegi'tar Jokin jaunari

Idazki agirija

«Euskalztale-bazkuna»ko Jadarka'k

Agurr, artezkari jaun ori:

        Zuk irasi ta artezturiko EUZKO-GOGOA'ren azkengo zenbakija artu ta atsedendu-barik irakuri dot. Zeure aldizkingi orreri ederto baño edertuago deritxot: orain argitaltzen diran euzkel-aldiz-kingirik ederrena. Bertan gairik sakonenak euzkeraz erabiltzen dira: olertija, elertija, eresertija, edestija, antzertija, gixartegayak, idazti deunak eta guztitariko jakintzak. Eta ganera, euzkera garbiz guztijak. Aurrerakada aundija emon dautsazu, artezkari jauna, geure Euzkereari. Nire zorijonik beroenak.

        Zure aldizkingirako autetsi dozun ixena be guztiz egokija ta gomutagarrija. EUZKO-GOGOA. Orain arte Euzko itza erabilli dabenak olan erabilli dabe z'gaz, eta urte asko dirala euzkadi-barruban lenengo, France-Laterrijan gero, ta ludi osuan geruago EUZKO-DEYA ixenaz izparringi asko argitaldu dira. Bilbao'n Paris'en, Buenos Aires'en, México'n, Chile'n eta abarr. Eta zuk orain EUZKO-GOGOA. ¡Ederto!

        Baña baten batzuk, oraingo aldijetan, Eusko, s'gaz, erabiltzen asi dira, bere aldakuntzaren zegaitija erakutsi-barik. Euzko'ren z ori s'tan aldatu biar ba-da, zegaitik dan jakin biarko ganduban; baña ondiño eztakigu, nik beintzat.

        Orregaitik otu yat niri zegaitik euzko z'gaz idatzi biar dan. Ona emen:

        Aldi gitxi ondiño dala, Enrique de Gandia deritxon idazle argentinatarrak idazti polit-sakon-ederra idatzi ta argitaldu dau «Orrigenes prearios del Pueblo vasco» ixenaz. Eun eta berrogetamar ingoski daukaz, eritxiz, oarkunez eta atzalgunez betiak, eta lan guztija orain 49 urte Arana-Goiri'k EUZKO tzaz egindako lanaren inguruz idatzita dago.

        Gandia'k EUZKO'tzaz euzkeltzale errime arek egindako lana itz goralgarrijakin goraltzen dau. Itzok nik emen erderaz jarriko dodaz, egilliak bere idaztijan jartzen dauzan lez:

        «Hoy que se está considerando al vasco como un idioma europeo de la época neolítica y eneolítica, preindoerupoeo, las teorías de Arana-Goiri adquieren un valor altísimo y ellas vendrían a confirmar las nuevas investigaciones y a demostrar el carácter europeo y neolítico del euzkera. No sería extraño que las demostraciones de Arana-Goiri llegasen a ser reconocidas, en estos estudios, como la llave reveladora de un misterio milenario. Algunas teorías podrán ser discutidas; otras son evidentes y el negarlas sin pruebas es obcecación o ingnorancia».

        Arana-Goiri amplió grandemante sus primeros estudios en el año 1901, en una serie de artículos publicados en la revista Euzkadi que en el año 1908 aparecieron reunidos en un volumen». «Arana-Goiri tuvo el mérito de presentar la palabra euzko como un índice revelador de infinidad de nombres. Humboldt no había tenido esta intuición. A su juicio, la palabra euzkara no contenía el nombre euzko y estaba compuesta, simplemente, de eusi-k-ara, o sea: charlas, k fonética y según, conforme, es decir: conforme al habla, lenguaje excelente. Arana-Goiri, en cambio, cree en la presencia de euzko en Bizkaya y Guipuzcoa y en muchos otros nombres hasta ahora inexplicables. Ellos son los siguientes. (emen ipintzen dauz guztijak, baña guk ezin doguz lekurik ezaz)». «Estas etimologías demostrarían que no fue nombre geográfico, sino étnico». «Las teorías de Arana-Goiri fueron compartidas por pocos estudiosos. Los más las ignoraron o rechazaron. Ellas, no obstante, revelan una admirable intuición y penetración».

        Or erakusten da euzko itza Gandia'k ontzat artzen daula ta bere asmatzalliaren aldez itz goralgarrijak erabiltzen dauzala. Orraitiño, baña, nik Gandia'ri uartxu bat egingo dautsat emen. Berak diño Arana-Goiri'ren ustiak edo eritxijak jakintxu gitxik onartubak ixan zirala, jakintxurik geyenak ezebezala jakin edo baztertu ebezala. Baña ori exta egi ziatza. Jakin ezebezanak edo baztertu ebezenak jakintxu gitxijago izan ziran onetsi ta onartu ebezanak baño. Onartu ta aldeztu ebezan jakitunen artian dago, Izpitzua'tar Paben, Eleizalde'tar Koldobika, Etxeita'tar Gaizka, Arriandiaga'tar Joseba, Arriandiaga'tar Imanol, Zabala-Ozamiz'tar Gotzon, Torrontegi'tar Kepa, Ibero, Bera, López-Mendizabal, Errenteria, Urrutia, Zabal-Arana, «Kirikiño», «Aizkibel», Enbeita, «Lauaxeta» ta eundaka bere ikaslien artian. Errijak be gora goraka Euzkadi itza erabilli eban. Eta azkenez, Euzkadi'ko Jaurlaritzak ontzat artu eban eta bere izparringijari «Euzkadi'ko Agintaritzaren Egunorokoa» eritxi eutson. Euzkadi, ba, euzko'tik dator ta ez eusko'tik.

Euzko —Arana Goiri'k erakutsi eban lez— eguzki'tik dator eta, beraz z gaz idatzi biar-da. Eguski'tik ezpa-dator euzko ta Euzkadi ixunak dira, guzurrezkuak, eta, beraz EUZKADI —gure Aberrijaren ixena— ostendu egin biar dogu, baztertu. EUZKADI'ko Jaurlaritza —ludi osuan oso ezaguna— etzan ezer ixango; ezta EUZKO-Deya bere izparringi berarizkuak be.

        Euzkadi'ko Jaurlaritza gure aberrijaren alderdi guztijak osotuta dago, ta alderdi guzti orren aburu batez EUZKADI itza onartuba izan zan. EUZKADI'KO Jaurlaritzak «EUZKO-Deya» argitaltzen dau ta au be alderdi guztijen aburuz. Euzko-abertzaliak «Gora ta gora Euzkadi; aintza ta aintza bere Goi'ko Jaun onari» abestuten dabe. Euzko-mendijetan bere odola Euzkadi'ren aldez gogoz emon ebenak bere Ereserkija eben, eta onelan abestuten eben erijotzera juan baño lenago:

                «Euzko-gudarijak gara

                Euzkadi azkatzeko;

                gerturik gagoz odola

                bere aldez emoteko.

                Irrintzi bat entzun da

                mendi-tontorrian,

                ¡guazen gudari danak

                ikurriñen atzian».

        Euzkadi'ren aldez euzko-gudarijak odol ugari ixurita dago, orain aldakuntza orrekin etorteko. Errijak esaten daun lez guk esan biar dogula esaten dabenak, ezin dabe Euzko ta Euzkadi baztertu, errijak euzko ta Euzkadi esaten dabelako ta esango dabelako.

        Euzkeldunak eztabe iñoz esan eusko, ta orain berrogetamar urte dirala (eungi erdija) eurrez eta eurrez erabilli dabe. Antziñan euzkeldunak Euskal-Errija esaten eben, baña Arana-Goiri'tik ona geyen-geyenak Euzko-Errija ta Euzkadi esaten eta erabiltzen dabe. Ona emen onetzaz Eleizalde jakintsu ospatsubak esan ebana:

        «Pretendemos los nacionalistas que la tradición sea depurada y completada. Dígolo a propósito de la ventaja que se supone posee Euskal-Erria de ser nombre tradicional; yo prefiero al no siempre grato perfume de la tradición, el perfume del patriotismo actual qe, a Dios gracias infinitas, va fomentándose entre los vascos de todas las regiones, perfume patriótico que no siempre se percibe en la tradición de los dos o tres siglos últimos; de alguno de ellos data probablemente Euskal-Erria»

        «¡Gora Euzkadi! Gritan miles y miles de patriotas en los meetings nacionalistas; lo cual duele a algunos. Y esta aceptación del nombre Euzkadi por millares de fervientes patriotas vascos, creemos que vale tanto como el uso de Euskal-Erria por docena y media, o dos de literatos y los últimos siglos, tocados en su mayor parte de exotismo. Euzkadi tiene para nosotros —y creemos que ya para todos los vasco peninsulares, sean o no nacionalistas— el significado de la totalidad del País vasco, desde el Adur hasta el Ebro, desde el valle de Trucíos hasta Cortes de Navarra; lo cual no puede decirse de Euskal-Erria. Y han de pasar muchos años antes de que Euskal-Erria consiga ventajas sobre Euzkadi en este respecto».

        «Todos los vascos euzkeldunes que leen Euzkera saben perfectamente lo que significa Euzkadi y usan corrientemente esta voz; casi todos los vascos no euzkeldunes, a poco que lean acerca de asuntos del País, saben también lo que Euzkadi significa, y si no usan esta voz, será porque a muchos de ellos les parece bizkaitarra, es decir, según nuestro criterio, perfecta y cumplidamente patriótica. De donde resulta que hoy es Euzkadi voz tan conocida y aceptada como Euskal-Erria; no pasará mucho tiempo para que definnitivamente se imponga en el uso corriente».

        Arriandiaga'tar Joseba (Joala), Arriandiaga'tar Imanol (Mibisus), «Aizkibel» eta beste batzuk euzko ta Euzkadi'ren aldez esan ebena esateko eztogu emen astirik, baña ugari ta argiro idatzi eben.

Euzko ta Euzkadi nundik datozan eta zer dikurren atzalduten Arana-Goiri'k bere aldizkingijan berrogetamasei ingoski idatzi ebazan. Tamala da eurok guztijak emen berridazteko astirik ez izatia. Ba'liteke euzko baztertu ta eusko erabiltzen dabenak irakurri ez izatia. Baña oraintxu SABINDIAR-BATZA irasi da ta Batz onek Arana-Goiri'ren lan guztijak argitaltzeko ustia dau. Ibilli bai dabil, eta lastertxu, Jaun-Goikua lagun, lan orrek argitaldubak ixango dira ta orduban ikusiko da zelan eta zegaitik Arana-Goiri'k euzko ta Euzkadi asmatu ebazan. ¡Zein egoki ta ederto!

        Agur, artezkari jauna. Zorijonak barriro be zeuri zure aldizgija ain ederra dalako, ta berarentzat ain ixen egokija autetsi dozulako.