—Antzerti—

Amayur!

Antzeskizuna iru egintzetan

Uarrain'ek

Orreaga'tar Mikel'i

        Zure oroiz, Orreaga'tar Mikel, argitaratzen det antzerti au, zuri «Amayur» edesti-liburua argitarazi zizun gogo sutsu berberak eraginda. Zure idaztia izan det nere argibide ta laguntzale; ar zazu bada, zerutik nere oroi opari au.

Antzeslariak

Bizi izanak

Izenak                                                        Urteak

                                                        (gutxi gora bera)

Mitxel Yatsu ta Azpilikueta ........................................... 27

Joanes Yatsu ta Azpilikueta ..........................................25

Patxi Yatsu ta Azpilikueta ............................................ 14

Maria Azpilikueta ta Sada ............................................. 50

Ana Yatsu ta Azpilikueta .............................................. 21

Joanes Oloki ta Yatsu ................................................... 25

Balentin Yatsu, (Xabiertarren lengusua) ....................... 23

Elisabet Goñi ................................................................. 22

Bitor Mauleon eta Nabarra ........................................... 26

Jaime Belatz-Medrano .................................................. 48

Luis Belatz-Medrano, (semea) ..................................... 20

Joanes Orbara, Kanonigoa .......................................... 46

Matxin Urtsua, (Beaumontarra) .................................... 30

Frances Beaumont ......................................................... 28

Eneko Etxauz ................................................................. 30

Peru Nabarra, (semea) .................................................... 26

Eneko Loiola .................................................................. 30

Asmaturikoak

Joxe-Migel ....................................................................... 34

Andre Madalen ............................................................... 28

Joxetxo ............................................................................ 5

Katalintxo ....................................................................... 3

Aintona ........................................................................... 58

Morroi I ............................................................................ 25

Morroi II .......................................................................... 21

Zamaltzaña ..................................................................... 40

Aita Txomin Lakuntza, (Domingotar pralea) ........... 30

Zalapartari burua ta lagunak.

Gudari soilak eta espeak.

Asketsi iñor aaztu ba'zait.

Lenengo Egintza

Xabier'ko gazteluaren bizitegiko gela nagusia. Aldalarik, ezpaita bearrezko, bazter batean kebide edo tximinia bego ta bertan egur batzuk erretzen. Erdialdean tankera zarreko mai eder bat baño urratu xamarra españar gudarien kolpez, eta beroren inguruetan exerleku ta aulki batzuk.

        Gaztelua, Cisneros kardenalaren aginduz porrokatu berri dago ta gudariak ebasketan (I) ibili ziraneko ondakin eta urraketa asko nabaitu bitez gela nagusian.

LENENGO AGERRALDIA

Andre Mari eta Ana.

        (Oiala jasotzean, Andre Mari ta Ana bere alaba soñeko josketan eta antolaketan diardute bakoitza bere aulkian exerita).

        And. Mar.— Zazpiterdiak zintzilik ditun, Ana, ta aparia gertutzen asteko garaia ba'den noski.

        Ana.— Bai, ama, oraintxen nua galtzerdi onekin amaitu bezain laisterr.

        And. Mar.— Aparia urri izanarren, alegin adi alik eta ondoena ipintzen. Bai-baitakin Elisabet Goñi'ko jaunaren alaba zetorkigunala.

        Ana.— Ez naiz aaztutzen, ama. Iruña'ko gure egonaldian alkar egiten degunean bera baitet lagunik onena.

        And. Mar.— Izan ere, neska zintzoa, argia, maratza ta polita den; ogeitabi urte oraintxe ozta-ozta. Etziñan buruak emango baño aspaldi begiz jota zeukanat gure Mitxel'entzat.

        Ana.— Aukerakoa litzaioke, izan ere. Baño etzaizu iruditzen, ama, ez ditugula auek ezkontza kontu jarduteko garaiak? Naiko lan dute gizagaxoak beren buruakin andregai buruausterik gabe.

        And. Mar.— Egia dion, Ana. Ez unan ordea au oraingo kontua, aspaldiko amets bat gogaltzea baizik. Egia esan den; naiko estuasun eta bear gorri zeukanagu buruen truk (azokarako urdeak bailirakean) dirua eskeintzen duten garai ontan.

        Ana.— Oraintxen esan dezu egia, ama. Abereak bailirakean Naparroa'ko zaldunik bikañenak, leñargi garbikoenak, gudari bipilenak. Eta guztiori zegatik? Gure errege ta gure bakalderria'ren askatasun alde gizonki jokatu dutelako.

        And. Mar.— Garai txarrean jaio izan gaitun, Ana. Amar urte zeramazkiñagu Españaren uztarpea eramanaz eta ez jakin noiz arte luzatuko zaigun. I, Anatxo, txikitxoa intzanan, amar bat urte ozta-ozta, eta ez aiz gogoratuko gaztelu onen garai bateko edertasunaz. Orain eztiñagu gaztelurik, España'n agintzen zun Cisneros Kardenal orrek botarazi baitziñan.

        Ana.— Zedozer gogoratzen naiz, ama. Gazteluak bere ertzetan zitun almena politaz eta beroietan zaiketan ziarduten gudaritxoaz

        And. Mar.— Aldi artan, aitatxok, nere Joanes zanak, gudari taldeak zizkiñan bere mendean... Orain, ez morroi ez mirabe, deus eztiñagu. Etxea urratuta, arrapakatua, ebatsita.....

        Barrengo ikuskizun negargarri auek ez ikustearren leioratzen naun, izadiaren margo ederrak alaituko nauten ustean. Baño zer zekuskiñat? Aurrean, gure gaztelua zanaren ondakin arriak nunai sakabanaturik, atzekaldean gure arizti bikaña arras porrokatuta...

        Ana.— Ama, ez itzazu gogaldu, arren, gertakizun negargarri oiek.

        And. Mar.— Geiegi gogoratzea ongarri ezpa'da ere, noizik bein gogaltzea bear diñagu, naiz Yatsu'tarrak, naiz Azpilikueta'tarrak nor izan geran orain amar urte arte eta gaur nor geran jakin dizaiñagun; onela, guk ere gure aurrekoen gixa jokatzen jakingo diñagu. Aitatxo, Joanes nerea, erbestean il unan, Joanes eta Katalina errege-erregiñai jarraituz, eta nik, nere seme-alabak gogai orretan bizi ta iltzea beste nairik eztiñat.

        Ana.— Ez izan beldur, ama. Yatsu'tarren odolak diraki gure zañetan eta bere bezela naparrak eta agramontarrak izanaz ilko gera.

        And. Mar.— Pozten nauzu. Anatxo, mintzo ori entzutean. (Atsartuz eta elea aldatuz). Patxiko eskolatik etorri alden?

        Ana.— Eztet ikusi, ama, baña eldu ezpa'da bereala emen da.

        And. Mar.— Sinistuko al-didan, Anatxo? Ezin etsi diñat gure Patxiko gabe.

        Ana.— (Irriparrez). Ba'nua ba'nua sukaldera, bestela gaur arratsean eztegu apalduko-ta.

        And. Mar.— Erne ateari Elisabet etorri dadinean.

        Ana.— (Dijoala). Patxi'k kontu egingo dio, beste zer-egiñik eztauka-ta.

BIGARREN AGERRALDIA

Andre Mari, Ana ta Patxi

        Patxi, egun guztirako Zangoitze'ko (I) ikastetxera joan oi-da. Xabier'tik urruti egiten baitzaio eguerditan etxeratzeko. Ikastetxetik elduberri da oraintsu.

        Patxi.— (Amalau urteko motiko erne, bizkor, bizia. Sudurretatik odola-dariola sartzen da). Gabon dizaizula Jaungoikoa'k, amatxo.

        And. Mar.— Bai zuri ere, semetxo. (Bat-batean Patxiko'ren itxura oartuz). Baña Patxi, nola atorkit! Erori egin al aiz edo-ta norbaitekin mutur-joka ibili?

        Patxi.— Bertranot'ekin izan det; Zangoitze'ko Martin Espartza Beaumontar gaizto orren semearekin.

        And. Mar.— (Ondorengo elealdi onen bitartean zauriak urez garbitu eta lotu bizaizkio).  Bañan ago pixkabat (Patxi'ren arpegia begiratuz), bekañan ere zaurituta ago. Urez garbitu ta lotu bearra ziok ori, Patxi. (Anatxo'ri oju egiñaz) Ana, ekatzan aguro pitxar bat ur eta zapi zuri batzuk Patxiko'ri burua lotzeko!

        Ana.— (Barrendik, izutuxe). Miñik artu al-du ba?

        And. Mar.— Eztin ezer baña pixkabat garbituak etzion gaitzik egingo.

        Ana.— Ba'nua salto batean.

        And. Mar.— Eta nor asi dek? I, ala bera?

        Patxi.— Bera, amatxo. Eskolatik bere taldeko lagun artean atera da ta ni ikusi orduko par eta iseka asi zait onelatsu zerausala: «Ara, an ziek prantxutea». Eta gero neri begira: «Tamala danok ez urkatua, agramontar urdea!»

        Ana.— (Pitxar eta zapi sartuz) Baña Patxi zer egin dek!

        Patxi.— Au ezten ezer, neska. Oraindik ere artu bear dizkin ordañak Yatsutarra ba'naiz.

        Ana.— Neronek garbituko diot, ama.

        And. Mar.— Ez, ez, utzi nere kontu. I ua sukaldera naiko lan ba'den an eta.

        Ana.— Nai dezun bezela. (Bijoa) Zedozer bear ba'dezu oju egin.

        And. Mar.— Eta gero zer gertatu uken?

        Patxi.— Nik ezin barkatu alako irañik eta beragana urbilduz, diotsat: «Zuzendu itzak esandakoak baldin arpegia austea naiezpa'dek». Ta berak, lagun artean bere burua gogor irudituz nunbait, zuzendu ez-ezik lenguak eta bost bota dizkit esanaz: «Prantxuteak zeratela esan diat eta bai berriz esan ere. Non zebiltzak ire anaiak prantxuteakin ezpa'da? Etoiak! (I). Eta nik: «Gu ez gaituk etoiak zuek baizik. Nere anaiak gure Errege-Erregiñen eta Naparroa'ren alde ari dituk, zuek berriz España'ko maketoai saldu diezute Bakalderria». Berak ostera: «Naiago degu españolak izan prantzesak baño». Nik: «Izan ere aspalditxo zerate biotzez. Guk berriz eztegu prantzesentzat Naparroa Albret'tarrentzat baizik». Beltranot orduan guztiz sumindu zitzaidan eta abotik lerdea zeriola orruka esan zidan: «Urdakumea! Tamala gaztetxo aizena ire burua pregoian jartzeko ire anaiena bezela. Nere aitak egingo dik aiekikoa!» Au entzunda odola kiskaldu zitzaidan. Nere anaien aurka bota zitun gorrotozko itzak etzuten barkapenik eta nere barruko sumiña ezin eutsirik begiondoko bat eman nion esanaz; «Ongi mintzo adi!» Naikoa izan zan au bere lagun guztiak neregain etortzeko ta gizonezko batzuk egokitu ezpa'lira, une batzuek geroago bertan txirtxilatu niñuten.

        And. Mar.— (Semearen edeskunak negar eragiten dio eta zotinka mintza bedi). Arrazoi izanarren ere arduraz ibili bear dek, Patxi. Beaumontar oiek maketoak berak baño txarragoak dituk. Arro aizez puztuta zioztik eta ajolik etzaiek iñor ilda ere.

        Patxi.— (Sututa oraindik). Prantzesa deitzen niñuten, prantzesa! Obea mila bider españarra edo Beaumontar aberri saltzalea izatea baño!

        And. Mar.— Gizaxoa! Onik jarri aute odoletan! (Sendaketa amaituz). Bekaña zabal-zabal egin eztitekenean!

        Patxi.— Ama, gutarrak datozenean guztioiek jo-ta!.... (Ukabilak estutuz esan bitza itz auek).

        And. Mar.— (Patxiko'ri itza moztuz). Ez, seme. Apentza (2) ez dek kristau legea. Beamontarrakin kristarki jokatzen ikasi bear diagu, gaizki egiñak barkatuz. Aiek jo ta odoldu autela? Barka zaiek biotzez gure Jesus'ek gurutzetik egin zikan bezela ta zeruan toki eder bat egingo dik Jaungoikoa'k.

        Patxi.— (Ixilaldi luzetxo baten ondoren, burumakur). Barkatzen diet bada, amatxo, zuk ala nai dezuta. (Ama-semeak alkar besarka bezate).

        And. Mar.— (Malkoak txukatu ondoren, laztanka). Ongi mintzatu aiz, Patxi, onela ez kristau ona bakarrik, agramontar ona ere izango aiz-ta. Orain, Patxi, ua aldatzera, soñeko urratu oriek antola dizaizkikadan. (Bijoa). (Bereala ate-joka entzun bedi).

        And. Mar.— (Alabari ots egiñaz). Ana, ua atera, Elisabet baita noski.

IRUGARREN AGERRALDIA

Andre Mari, Joanes Yatsu eta Patxiko

                Joanes antzeslekuan sartu baño len senide arteko mintzo ta besarka beroak entzun bitez. Ana'k, anaiari kanpoko atea zabaldu ondoren izketan etortzen da gela nagusiko ateraño, ta onera ezkero sukal-zaintzara biurtzen da.

        Ana.— Sartu Joanes, ortxe ziok ama su-bazterrean. Sukaldeari begiratu bat egin eta ateratuko naiz.

        Joa.— (Ogeitabost urteko mutil sendoa. Besoak zabal-zabal egiñik ama besarkatzera urbildu bedi). Ama! Andrea!

        And. Mar.— (Semea xamurki besarkatuz). Joanes, nere Joanes! (Pozikarak dar-dar). Bakarrik al-aiz?

        Joa.— Ez, ama; aurki da emen Mitxel. Anatxo zai gelditu zaio atean. Alkarrekin giñan Zangoitze'ko atetaraño ta ara ezkero aurre artu det, Beaumontarrak alkarrekin ikusita ezagutu ez gintzaten. Eta Patxi? Nun da gure Patxi?

        And. Mar.— Izan ere. Oraintxen bialdu diat aldatzera soñeko guztia urratuta etorri baitzaigu. Arpegia berriz... Ene Jaungoikoa! Urratuta esatea gutxitxo dek. Puskatuta!

        Joa.— (Keskati). Zer izan du bada? Min txarrik artu al du?

        And. Mar.— Berak esango dik nik baño obeto. Mutil orrek eztik bildurrik ezagutzen; otsoaren aboan sartuko litzake. (Ots egiñaz). Patxi, ator aguro!

        Patxi.— (Barrendik). Zertara, amatxo!

        Joa.— Ire lagun bat ba'ziok emen!

        Patxi.— (Anaiaren abotsa igarriz, baño ezin buruak emanez Joanes etxean legokenik). Baña i zein aiz?

        Joa.— Ez al-diak antzik ematen, Patxi?

        Patxi.— (Salto batean gela nagusiraño etorriz). Joanes, ire abotsa ezagutu diat bañan ezin pentsa nian i emen egokenik!

        Joa.— (Anai biak alkar besarkatuz). Beaumontar guztiai ortzak erakutsiz etorri gaituk.

        Patxi.— Ikusten ba'aute ordea galdua aiz, Joanes.

        Joa.— Etzak gure bildur izan, Patxi; etorri bezela joango gaituk.

        Patxi.— Ik eman didak poza, Joanes. Ez indugun itxaroten... ezta, ezta....

        Joa.— Ez nauk bakarrik, Mitxel ere ba'zetorrek... Baño esaidak, Patxi, nork jarri au itxura ortan?

        Patxi.— Bo! Deus eztek ori.

        Joa.— Ez nikek esango bada irea dekanik arpegi ori. Mutur joka ibili al-aiz?

        Patxi.— Saio txiki bat egin diat.

        Joa.— Motel, motel, etzakela bigarrenik egin, erdibituko aute-ta.

        Patxi.— (Arroxko). Beaumontarren artean eztek jaio ni erdibituko natxiokanik. (Izketaldi onek diraun artean Andre Mari eztitan bego irriparrez).

        Joa.— Ba'neon bada! Oiek izan al-dituk?

        Patxi.— Izurria bera baño txarragoak dituk. Jende oien bizikide ezin liteke izan. Zuentzaz gaizki esaka ta irainka asi dituk nere ikaskide datzuk. Beaumontarrak, noski! Neri odola kiskaldu zaidak alakoak entzutean eta gaizki esanak zuzentzeko esan zioat. Arek lenago baño gogorrago ekin eta orduan neuk erantsi zioat lenengo ukaldia. Aiek bost ituken eta odol-jariotan utzi arte ez niñuten laga.

        Joa.— Bapo utzi aute!

        Patxi.— Bizirik utzi natxiotek eta Jainkoa'ri bearrik natzaiok.

        Joa.— Ixildu egin bear uan Patxi. Gizatxar oriek axaka ari zaizkigu gu nondik galduko. Zezena aske ba'dabil eta bera iltzeko ez makilik ez ezpa'degu, zentzugabea litzake bere erasoak burutu naia.

        Patxi.— Zauriak sendatzen dituk, Joanes, baño galdutako izen onaz nekez jabetzen dek.

LAUGARREN AGERRALDIA

Lenguak, Mitxel eta Ana.

        (Mitxel eta Ana alkarrekin sar bitez).

        Mitx.— (Amaganaño urbilduz). Ama!

        And. Mar.— (Besarkatuz). Seme! (Aldiune bat orrela egon ondoren). Baña nola etorri zerate, Mitxel, nola! Ustekabean Beaumontar batek ikusi ba'zaitute, noiznai ditugu emen merinoak zuen bila. Zuen buruak pregoian eskatu zituzten Zangoitze'n.

        Mitx.— Ez bildur izan, ama, ez det uste iñork ezagutu gaitunik-eta. Zangoitze ezkero ilunabarra zan eta artzai jantzian bakarka gentozela nori buruak eman Yatsutarrak gintezkenik?

        And. Mar.— Zuek igarri ezarren ere, edonork ezagutu izan zaitzakete. Jendetartean... leioren batetik kale bazterren batetik... nunaitik.

        Mitx.— Alabaña, Beaumontarrak eztira onera etorriko merino gabe, koldarrak baitira txit, eta aien bila joan ezkero artuak ditugu gure neurriak.

        And. Mar.— Zer egin dezute bada?

        Mitx.— Zangotze'ko agramontar batzuk zelatari ipiñi ditugu merino etxean eta auek bildu oi diran alboko ardandegi batean. Beraz zedozer izan ezkero gaztigatuko ligukete.

        And. Mar.— Eta noiz aldegin asmo dezute?

        Mitx.— Biar, goizean-goiz, egun-sentia asi orduko.

        Ana.— Eta gu ikusteak erakar al-zaitute soilki Pabe'tik onontzaño?

        Mitx.— (Arrebari irri-par eginaz). Zedozer igarri alden, arreba?

        Ana.— Buruak ematen zidak beste zertxobaitek zarakartela.

        Mitx.— Bai, beste zertxo orrek erakarri gaitu ta bidez, zuek ikustera azaldu gera, baña ixilik euki ezazute Jaungoikoarren. Naparroa Albret'tarren alde jaiki-azteko bialdu gaitute. Leku askotan ibili gera, Zaraitzu'n, Agoitze'n, Irunberri'n, Erronkari'n eta Zangoitze'n.

        And. Mar.— Eta nolako arrera izan dezute eri oietan?

        Joa.— Ezin obea. Bertako agramontarrak Enrike Albret Errege jaunaren alde jaikitzeko gertu daude, Pabe'n eratzen ari geran gudozteak Ibañeta'ko mendatea igaro ezkero.

        And. Mar.— (Eztitan). Eta noiz izango da egun zoriontsu ori?

        Mitx.— Oraindik ezin esan dezakegu ziur. Baño nolanai ere, agorrilaren azkenetan edo urrilaren lenengotan erten al izango gera Donibane-Garazi alderuntz.

        Ana.— (Jakinbera). Eta Donibane'tik noruntz jotzeko asmoa dezute?

        Mitx.— Gudozte nagusienak Ibañeta ta Erroibar barrena Iruña'ra joko du zuzen-zuzen. Iruña artu ezkero gaztelarrak ematen egingo dute, ez paidute egoaldera beste arresidun erririk, Lizarra ta Tudela'ko gaztelekuak izan ezik, gure erasoari eutsi al izateko.

        Ana.— Amayur'ko gaztelua ere zutik utzi etzuten bada?

        Mitx.— Amayur'ko gaztelua artzera Izpegi'ko mendatean barrena joango gera Ibañeta'ra agertzeke.

        Joa.— Naparroa'ko giltza Donibane Garazi da. Ura artu ezkero Iruña bitarte eztegu eragozpenik.

        Mitx.— Eta Donibane aixa artuko degu, bertako gazteluaren ardura Leirin'go konde ustelak duelarik.

        And. Mar.— Leirin'go kondea al-dago Donibane'ko gazteluaren buru?

        Mitx.— Bai; eta nerebiziko pozik aundiena etoi koldar ori atzematea izango litzake; baño bildur naiz urbiltzen gatzaizkiolarik, erbiak baño ariñago Gaztela'raño itzul egingo ez ote digun.

        Ana.— Ezta, beraz, atzematen errexa.

        Joa.— Bien bitartean bestetxoren batzuk il bearko dute aren ordez.

        Mitx.— Buruak itzuli ezkero eztu iraunaldi luzerik egingo gazteluak.

        Joa.— Arrazoi dek, Joanes, eredu txarrek ez dakarke onik. (Ontan, etxe-atarian gelditzen dan zalgurdi baten otsa entzun bedi).

        Ana.— Erne! Elisabet degu noski. Atea zabaltzera nijoakio. (Bijoa)

        Mitx.— Zein Elisabet diozute?

        And. Mar.— Goñi'ko jaunaren alaba. Ezagun dezu noski, Iruña'n ikustez.

        Mitx.— A, bai! Ez da nolanaiko neskatila.

BOSKARREN AGERRALDIA

Lenguak eta Elisabet Goñi.

        Elis.— (Sartuz). Gabon etxekoak. Besteak. Bai zuri ere.

        And. Mar.— Zer modu, Elisabet. (Bekokian muin bezaio). Ora, ain zuzen ere gaur semeak etxean ditut.

        Mitx.— Agur Elix. Ez al-dizute orrela esaten? (Eskua bemaio).

        Elis.— (Irriparrez). Bai, gutxitan ikusi ba'nauzu ere etzaizu aztutzen.

        Joa.— (Eskua emanaz). Aspaldi etzindudan ikusi, Elix.

        Elis.— Alaxen da, Joanes. Ongi?

        Joa.— Ainbestian.

        Elis.— Izan ere, nola ausartu zerate etortzen?

        And. Mar.— Orixen ditsatet nik ere. Beaumontarrak bertan atxituko ba'lituzte....

        Elis.— Ene! Ikaragarria litzake, Andre Mari.

        Mitx.— Zer bada? Jende kiskil oien beldur al-zaude, Elix? Bioztiago uste zindudan...

        Elis.—. Ez, Mitxel, ongi dakizu bildurbera ez naizena. Baña, bein batzutan....

        Mitx.— Zer? Bota bildurrik gabe.

        Elis.— Ba'zenekite zer gertatu zaidan....

        Mitx.— Beaumontarren dolorkeriren bat?

        Elis.— Oraindik ez. Eztakit ikustekoak izango ote geran.

        Ana.— Zer izan den, Elix? Konta zaigunan.

        Elis.— Yesa'tik onontz zaldun bi izan ditut jarraiki. Bat, nere zalgurdiraño urbildu zait eta sorgor arpegira begiratu. Eztakit ezagutu nauen ala ez, baña dana-dala aienatu da ta etzait geiago urreratu.

        Mitx.— Ez al-dezu ezagutu?

        Elis.— Ezin; arpegia zapi beltz batez estalia baizeukan.

        Joa.— Barrandariren (I) bat, iñundik edo.

        Mitx.— Ba'liteke baño ez deritzat. Beaumontarra izatekoz eztu arpegia zergatik estali, legea bere alde baitu.

        Ana.— Beraz, agramontarrak ote?

        Mitx.— Eztet baietzik esango, baño Beaumontarrak baño obeto deritzat gutarrak izatea.

        Ana.— Ene! Nortzuk ote?

        And. Mar.— Eztakit, baño nik eztiot usai onik artzen. Buruak ematen dit zuen atzetik dabiltzala, semeok. Nun edo nundik ba'dute susmurra emengo aldi zeratela. Semeak, jaramon egin amari; etzaudete ongi emen.

        Mitx.— Ez gera mugituko ba emendik Zangoitze'tik oarrik ezpa'degu. Bi katamalo oiek Beaumontarrak ba'dira, datozela! Ez gaituzte bizirik artuko. (Ontan, ate-joka).

        Elis.— Ate-joka da.

        Ana.— Patxi, ua leiora ta ikus ezak nor dekan. (Bijoa).

        (Ba'dator ostera eta bein bitartean ixilik beude orok).

        Patxi.— (Urduri). Bi katamaloak dituk, Mitxel!

        Elis.— Bai ote?

        And. Mar.— Eta Ana. Ene!

        Patxi.— (Mitxel'i). Arpegi guztia zapi beltz batez estalia zekartek, begi aurrean zulo bi eginda.

        And. Mar.— Ezkuta zaitezte semeok, ezkuta.

        Mitx.— Ez, ama, neroni joango natzaie atea zabaltzera. Ikusi ditzagun nortzuk ote diran zer bear duten.

        Joa.— Nik lagunduko diat.

        Mitx.— Ez, Joanes, gel adi bertan andreak zaitzen.

        Patxi.— Nik lagunduko diat bada, Mitxel.

        Mitx.— Ator. I bezelako motiko ausartak atsegin zaizkidak.

        And. Mar.— Ez, Patxi, galazten diat! Sarritan esan diat otsoaren aboan sartuko intzakela. Ago emen Patxi, bildur ematen baitidak.

        (Ate-joka ostera).

        Patxi.— Ama, Beaumontarrakin neurtzen ikasi gogo-det.

        And. Mar.— Lenago ere ondo neurtua ago gaxo ori.

        Patxi.— Ama, uztazu, anaia ondoan daukat-eta.

        Mitx.— Ama, utziozu, bere gogo guztia ori du ta gañera atekoak aspertzen ari dira dagoneko.

        And. Mar.— Ua bada, ua.

        (Mitxel'ek gerripetik sastakai bat ateratzen du. Au ikusiki, Patxiko'k mai gañetik laban bat artu ta bere anaiari darraikio pozaren-pozez).

        Patxi.— (Atera ala). Beaumontar oiek dakite ondotxo agramontarrok nor geran.

        Joa.— Ausarta degu orratik gure Patxi. Ongi dazaut (II) motikoa ta gure Jaungoikoa'k egintza aunditarako ludiratu ote duen derizkiot.

        (Ixilunea. Atea zabaltzen eta ango laztan eta itz beroak entzun bitez).

SEIGARREN AGERRALDIA

Lengoak, Joanes Oloki ta Bitor Mauleon.

        (Antzeslekuan sartu baño len)

        Olo.— Mitxel, i emen!

        Bit.— Pabe'n intzala uste genikan.

        Mitx.— Zuek al-zerate? Sartu mutilak sartu! Zuengatik arestian esan ditugunak entzun ba'zenituzte!

        Olo.— Kaixo, Patxi, Zer diok?

        Patxi.— Zuen bildur giñan guztiok, Joanes.

        Olo.— Bai zera! Otsoak al-gaituk bada?

        (Itzoek esanaz sar bitez).

        Orok. (Etorberriai). Joanes! (Norbaitek) eta Bitor Mauleon.

        Olo. eta Bit.— Gabon dizaizutela Jainkoa'k. (Sartu berriak etxekoak agurtzen bijoaz).

        Joa.— (Lengusua eta Bitor'engana urbilduz eta bostekoak estutuz). Baña, lengusu, askatu al-aute?

        Olo.— Nere burua askatu diat, adiskide.

        Joa.— Eta ik, Mauleon, etxetik itzul?

        Bit.— Erorrek diok. Ire lengusua espetxetik igesi nere etxera etorri zaidak. Nik ezin alako lagun zintzoa bakarrik utzi ta berarekin Pabe'ra joateko asmoa artu diat.

        (Andre Mari'gana urbilduz).

        Olo.— Agur, izeba.

        Bit.— Agur, andrea.

        And. Mar.— Agur gazteak. Ongi etorri al-zerate?

        Biak. Ainbestean (Oloki'k bakarrik). Eta gosiak amorrazten, izeba.

        And. Mar.— Ez kezkatu, Joanes, laister baitiagu aparia.

        Bit.— Eztago presik etxekoandrea; bear beste itxarongo degu.

        Olo.— (Bitor'i begi-zearka begiratuz). Etzekala alakorik esan. Ez ukek ba kolpean arkumea erreta jango!

        And. Mar.— Baño, zuek al-zerate ainbeste izu sartu diguzuten katamaloak?

        Olo.— (Sakeletik zapi beltza atereaz eta arpegian ezarriz). Zer modu, izeba? Ongi egiten al-dit?

        Elis.— Ene, berbera da-ta!

        Olo.— (Elisabet'i). Zer da berbera?

        Elis.— Alegia, neri gurdira urreratu zaidan katamaloa eta zu.

        Olo.— (Zapia kenduz). Zu al ziñan zalgurdian zentozena? Buruak eman dit zu ote zeran edo, baña ezagutzen etzaitutelako ezpai nengoen.

        Mitx.— (Elisabet ezaguneraziz). Elisabet, Goñi'ko jaunaren alaba. (Elisabet'i). Joanes Oloki gure lengusua. (Bostekoak eman bizaizkie alkari). Nere lengusuarekin etorri dan jaun au Bitor Mauleon da, Miranda'ko gazteluaren nagusia.

        Bit.— (Zuzenduz). Nintzan. Orain eztaukat gaztelurik; beraz, gazteluko nagusitzarik ere ez.

        Elis.— Zuena ere bota al-dute?

        Bit.— Norena autsikitu ez duten galdetu bear da, andereñoa.

        Elis.— Egia diozu. Emen bilduta geran guztiok galdu ditugu. Zuk, Olokitarrak, Yatsutarrak eta nere aitak.

        And. Mar.— Ana, onezkero aparia gertu dago ta maia jartzen asi zaitezke. Gaur lagun asko gera ta emen apalduko degu.

        Olo.— Aizan, Anatxo. Nik eztiñat iraungo aparia atera arte ta ekarri zaidan gaztakiko ogiarteko bat; eta ardo pixkabat laguntzeko, noski.

        Ana.— Oraintxe?

        Olo.— Lenbailen. Gero, aparia ortxen izango diñagu.

        Ana.— Biok artuko dezute, noski?

        Olo.— Kontu egin zan baietz. Lagun onek jaten ezpa'din, emen nion ni amarena jateko gertu. Otso goseak ere ez liken nik ainbat jango gaur arratsean. (Bijoa Ana irriparrez).

        Mitx.— Nun egin dezute azkeneko janaldia?

        Olo.— Lerga'n. Arrezkeroz gelditzeke etorri gera.

        Mitx.— Zangoitze'n ere ez?

        Olo.— Eztegu sartu izan nai, norbaitek ezagutuko giñulakoan. Tafalla ere berorretxegatik alde batera utzi degu.

        Joa.— Konta zaizkiguk ire ibilera guziak Atienza'tik itzul egin ezkeroz.

        Olo.— Ago, zedozer janarte, nere sabelak ere berea eskatzen baitik.

        (Ana, ogi, gazta ta ardoarekin sartzen da. Oloki'k ekin bezaio lenengo, bañan azkenean gizonezko guziak jan bezate zaleki).

        Elis.— Nik lagunduko diñat maia jartzen, Anatxo.

        Ana.— Elitzake besterik bear! Amabostaldi bat egitera etorri ta lanean asi? Uztan, uztan, moldatuko naun bestetan bezelaxe.

        Elis.— Gaur ordea jende asko bildu den.

        Ana.— Etzion ajolik.

        Elis.— Anatxo, jolaserako alkarekin giñunan Iruña'n, beraz, lanerako ere ala bear diñagu. (Ana eskutik elduaz). Ia, goazeman mantel eta platerak jartzera. (Bijoaz sukaldera. Andik tresnak ekarrita maia prestatu bezate besteak izketan ari diran artean).

        Olo.— (Janaz eta ormetara begira). Izeba, zuen gaztelu ta etxeak gora-bera aundia egin du nere azkeneko egonaldia ezkeroz. Sinetsi zaidazu, andrea. Onontz urbiltzen nintzalarik, Xabier'ko gazteluaren ormak lurra jota ikusi nitunean malkoak ixuri zitzaizkidan. Eta orain, etxe barruan sartzen naizelarik dana ondakiñetan dakust. Ormak urratuta, muebleak ostuak edo autsiak, paretak apaintzen zituzten margokiak (I) palta dira. A, kardenal madarikatua! Jaungoikoa'k kontu zorrotzak artu bear dizkik! Obe ukek beñepein laidokeri auek egiteko sotana kendu, Eliza'ren izena ire egintzetan zikindu gabe!

        And. Mar.— Najera'ko dukeari bearrik etxeak zutunik dirau. Dukeak berak erakutsi zidan Cisneros kardenalaren agindua gaztelu ta etxea botatzeko, ta ondorenak bere leporatuz, dukeak gaztelua bakarrik bota-azi zun. Bañan ezin izan zun eragotzi bere mendeko jendeak etxean sartuta nai zituztenak ostu ta txikitzea, etxea zutik utzi zula kardenalak jakitea nai ezpa'zun. Eta au bakarrik balitz gaitz erdi. Iruña'ko etxea ziaro ondatu ta ustu digute, Azpilikueta'ko gaztelua purrukatu ta etxeari su eman. Danian iru mila dukat eta geiagoko galera izan degu. Jainkoa'k barka bizaie, ezpaidakite zer dagiten!

        Olo.— Barkatu? Inpernuko deabruak irentsiko al-ditu kardenala ta bere gixako guziak! Fernando zeritzan errege zital aren aurka gudura erten nintzan ezkeroz, oraintsu sei urte, eztet ikusia ez nere ama, ez sendia ezta etxea ere. Espetxean jakin nuen Oloki jauregia birrindu zutela. Ez, izeba, alako irainsugearentzat eztago barkamenik Jaungoikoa'ren aurrean.

        Elis.— Sei urtian eztituzu etxekoak ikusi?

        Olo.— (Goibel). Ez, negargarria bada ere. Neretzat baño gehiago etxekoentzat. Nere amak ba'nenkus eztakit ezagutuko nindunik...

        Elis.— Izan ere, zenbat urte zenitun etxetik erten ziñanean?

        Olo.— Emeretzi. Peru Nabarra gure mariskalarekin Erronkari bide erten giñanean. Izaba'n espe (II) artu giñuzten ezkeroz Atienza'ko espetxean egin det ogeitabostak bete arte. Gaztaro ederra! Eta itzul egin ezpa'nu Jaungoikoa'k berak daki nere amaia nolakoa izango zan.

        Elis.— Eta onontzakoan eztezu ama ikusi?

        Bit.— Yoan nairik ibili zitzaidan eta naiko lan izan nuen bere gogoa burutik kentzen. Ama ikustea bere burua galtzea litzake. Oloki sei etxekiko auzo koxkor bat besterik ezpaita...

        Olo.— (Itza moztuz). Eta sei etxe oietatik batekoak Beaumontarrak dira. Nola etxeratu sendi orretakoren batek ikusi gabe? Orretxegatik etsi nuen. Eztakit zuek nola ausartu zeraten etortzen.

        And. Mar.— Orixe esan diet nik ere.

        Joa.— Gure etxea ordea uritik urruti gelditzen da. Emen iñork ezin ikusi gaitzake.

        Mitx.— Gañera, ondo eratu ditugu gauzak. Zangoitze'n iñork salatu ba'gaitu, agramontar bat etorriko zaigu gaztigatzera.

        Bit.— Ez al-da utsik izango?

        Mitx.— Dana da uskarri. Baña uts egitekotan ere ik eztek ardurarik.

        Bit.— Ez zuek ainbat, baño bai zedozer. Nik, Miranda'tik ateratzea galazita zeukat. Beraz, emen arrapatzen ba'natxiotek espetxera niak buruz.

        Joa.— Ez nekikan ire errian esiturik intzanik.

        Bit.— Bai, eta zuen lengusuak berotu zidan gogoa kate laidotsu (I) auek autsi ta Biarnoa'ra joateko gure errege-erregiñengana, berriz ere Naparroa'ren alde burrukatzeko. Nere buruaz lotsatu nintzan, Joanes, Atienza'ko espetxeko kateak urratuta Biarnoa'ra bide igesi zetorrela ikusiz eta ni ain jare egonda ori egiteko gauza izan ez nintzalako.

        Olo.— Bearbada, nik ere eure nagitasuna izango nikek, i bezela etxe eroso baten jabe izan ba'nintz.

        Mitx.— Eta mariskalaren berririk ba'al dek?

        Olo.— Aspadi ontakorik eztiat emango, denborak baitira Simancas'era aldatu zitekala. Alkarrekin giñalarik, noizpeinka goibelaldiak joarren, kemetsu uan geienean. Epaitzera eraman ginduztenean ere berak animatzen gintxiokan España'ko Errege'ri ez ziñik egiteko. Guztiok aitortu genikan epaitegian erregetzat Joanes Albret eta bai sendo aitortu ere ez giñala iñoiz makurtuko España errege'ren agintera. Gizajoa osasun txarrak  galtzen ziken. Osasun txarra, jana urri eta erdi ustela ta guztiau gutxi bailitzakean, sei libra t'erdiko bi burdin zama oin bakoitzari erantsita, eztek edonork burutu lezakekan nekea. Erraian bere sinismen eta sendotasuna ikusi zutenean gela batean bakar-bakarrik jarri ziteken, ia bakartasun miñak jota amor ematen zikan eta bidebatez, gu buruzagi gabe gelditzen giñalarik, geuk ere etsitzen genikan. Berextu gintxiotekan ezkeroz eztiagu jakin buruzagi zorikabearen berririk. Ziur naiz Jaun Peru'k eztula amor emango, ainbestekoa dek bere zintzotasuna, ta baita azkenean il bear dutela ere ziur nauk gorroto-gorroto baiditek.

        Mitx.— Alakorik ba'legitek eraleak ez-ezik ziñausleak ere ba'litukek.

        Olo.— Ajola zaiek! Españia'n ez ditek beren bizian ikasi itza gordetzea zer dekan. Mitxel, goguan euki zak beti nik bizkaitar bati entzun nion esan au: Gastelaren berba aizeak daroan orbela.

        Mitx.— Atienza'espe egondako guziak azaldu zaizkiguk onontz Bakedano ezik. Ez al-dek bere berririk?

        Olo.— Bakedano gizajoa biotzetik gaixotu zitzaigukan espetxean eta askatu zitekenerako eriotzak jota zioken. Onontzakoan bere erritik igaro nauk eta etxekoak beltzez jantzita ikusi dizkiat. Ilabete dala il omen uan. Gizajorrek lau ilabete egin zizkikan morrolopean gaitzak jota ta atera zitekenerako eriotzaren atzaparretan uan aspaldi.

        Patxi.— Eta nola iges egin uan?

        Olo.— Aurreneko bi urtietan bezela egon izan ba'giña, ez nikek itzul egiterik izango, bakoitzak sei libra t'erdiko burni zama pare bat baigenikan oñetara lotuta. Ta au asko etzala, izatez naparra zanak etzuen Atienza'ko urian sartzerik eta iñortxok ere ez gu espe geunden gazteluan, balin, zigorkatuak eta eriopetuak izan naiz ezpa'zuten behintzat.

        And. Mar.— Eta bi urte euki zinduzten gixa ortan?

        Olo.— Bai, bi urteren buruan nunbait uste onik artzen asi ziran eta nekeak arindu zizkiguten. Oinburniak kendu eta gure morroiai noizik bein gu ikustatzera etortzen uzten zien. Geroxeago espeak askatzen asi ziran eta oraintsu bi ilabete jaregin zituzten azkenak: Azkoien, Ezpeleta ta Balentin gure lengusua. Mariskala Simancas'era eraman zuten; beraz bakar-bakarrik gelditu nintzan Atienza'ko espetxe ilunean. Bakartasun aren tristurak nere anima ito zorian jarri zuen eta etsi-etsi egin baño len iges egiteko asmo sendoa artu nuen. Espezaia bazkariakin etorri zanean gañeratu nintzaion eta ukaldi batez zentzugabe utzi nuen. Truka nizkion jantziak eta espezain bainintzakean atera nintzan kalera gudari artetik iñork igarri gabe. Erri inguruan zaldi bat ikusi nuen bere alki ta guzi ta arekintxe egin nuen nere etorera Miranda'raño (I). Emen, Bitor'ekin alkartu nintzanean, Izaba ta Belagua barren Zubero'ra joatera erabaki genun eta bidez zuei ikerralditxo (II) bat egiten gelditu gera.

Mitx.— Uste ezik alkar egin diagu Xabier'en, Joanes. Gu, biar, egun-sentia asi orduko aterako gaituk Pabe'runtz, Erronkari barena ere. Emengo arazoak bukatu dizkiagu eta oker ezpa'deritzak alkarrekin joango gaituk.

        Olo.— Poz-pozik gañera, Mitxel. Ta., zer berri diagu mendiz aruztik?

        Mitx.— Entzun eta erorrek esango didak. 12.000 oñezko, 800 lantzadun eta 29 kañoi izango dizkiagu aurki ta guztiorien buru egiteko André Foix, Asparrots'eko jauna aukeratu degu.

        Olo.— Gogor lan egin dezute, mutilak. Oraingoan eztegu uts egingo Erronkari'ko saioan bezela. Alakoxeko indarraz erasotzen degularik Donibane-Garazi'k ematen egingo du eta ura artu ezkero eztegu beste eragozpenik Iruña'raño.

        Mitx.— Donibane'n degu gure etsairik amorratuena, Luis Beaumont, Naparroa'ren nor izate ta askatasuna gaztelarrai saldu diena. Ori da Naparroa'ko ondakin eta zorigaitzaren errudun aundiena. Orren etoikeria (I) bide dala sartu zan gure Bakalderria'n Villalba koronel ankerra gure ibarretako errixka ta elizak kiskalduz eta borrokatuz. Orren kulpaz apurtu dituzte gure gazteluak, ogasun guztiak kendu, sendiak sakabanatu ta espetxeko edo erbesteko samintasunak igarotzen gauzkate. Gaiztoa ta gezurkoia zan noski Fernando Españaren erregea, ankerra Cisneros kardenala, eraigabea Villalba koronela, bekaizti ta andiputza oraingo Karlos errege gaztea, baña guztioiek arrotzak zaizkigu ta etsaitzat duten erria zapaltzen alegindu dira. Luis Beaumont, Leirin'go kondea guztiauek baño txarragoa da, bere erria'ri ta bere Errege'ri egiñiko ziña autsiaz arrotzari ateak zabaldu baidizkio.

        Aiek bekaiztiak (2), azalutsak (3) eta gaizkiñak izan bide dira Leirin'go kondea ta bere jarraitzaleak: ETOIAK! TRAIDOREAK!

        Olo.— Obe dik lenbailen itzul, beste gañontzean berebizikoak bertan pagatuko dizkik.

        Ana.— (Agertuz). Ama, aparia gertu dago. Atera aldezaket?

        And. Mar.— Bai, atera zan. Gazteok gosetuak ez-ezik nekatuak ere etorri dituk eta lotara lenbailen joateak on egingo zien. Gañera, bihar goizean-goiz jaiki bear diten.

        Joa.— Ongi mintzatu zera, ama. Gorputzak neka-neka dauzkagu eta aurrera jo baño len on litzaiguke pitin bat atsedetea.

        And. Mar.— (Ots egiñaz). Bakoitzak ar dezala lekua. Ana, ekarri ezaken eltzekoa. (Mai inguruan jarririk). «Aitaren, Semearen eta Gogo Santuaren izenean». Patxi, egin zak otoi!

        (Gizonezkorik txapelakin ba'dago, ken bitzate ta orok zinki otoi begite).

        Patxi.— «Aita gurea, zeruetan zaudena»

ZAZPIGARREN AGERRALDIA

Lenguak eta Aita Lakuntza (ez-izenez Txomin).

Otoitzan diardutela atejoka gogorra entzun bedi. Otoileak alkar begira bezate ariturik bezela.

        Mitx.— (Aita gurea amaitzean, Ana ate aldera igituko da). Geldi, Ana, Neretzat den.

        Ana.— Nola dakik?

        Mitx.— Ate jokeran antz eman zionagu. Txomin, gure barrandari azkarra den. (Ateratzen da).

        Joa.— Mitxel'en uste osoko gizona da. Azkarra, iaioa, ta bere egizko bizibidea ongi estaltzen dakiena. Ziñez esanda ere etzenukete sinistuko aita pralea danik.

        Elis eta Ana.— Pralea?

        Joa.— Bai, domingotar gaztea eta gure espietan onena.

        And. Mar.— Ene! Alakorik entzun ote da iñoiz?

        Joa.— Ori gu gaztigatzera (4) etorri danean ekaitzak bere mutur beltza azaldu du. Bañan ixo, emen dira. Lenago beretzat esandakorik ez aitatu, ezpaita komeni bera nor danik jakitea.

        Mitx.— (Izketan sartzen dira. Aita Lakuntza artzai jantzian. Ez bekio iñundik lekaide edo praile danik nabaitu). Eta nola izan dek?

        Txom.— Beaumontarrak erne zebiltzek, Mitxel.

        Mitx.— Baño etziok ardurik. Onontz datozenean kabia utsik idoroko ditek.

        And. Mar.— Zer da Mitxel? Igarri al ditek?

        Mitx.— Bai, Ama, alde egin bear degu.

        Txom.— Zure semeari esan diotana, andrea: beaumontarrak erne dabiltzala.. Ez alabaña ni bezin erne. Sekula ez didate aurrerik artu Beaumontar ustel oiek eta gaurkoan ere aixa aldegingo diegu.

        Olo.— Apaltzeko bertarik izango al degu?

        Txom.— Bada-ezpada ere obia litzake apaltzeke joatea, lepoak apariak baño geiago balio baitu, Oloki.

        Joa.— Eta nola jakin dek?

        Txom.— Ni, Garde erronkariarraren ardandegira joan naiz, apalaurrero an biltzen baitira Zangoitze'ko merinoak. Beste mutil bat merinoen gudaletxe jarri det eta beste batzuek merinoen etxe-atarietan. Nik, esan bezela ardandegira jo det, bai-bai nuen ustea egitekorik nagusiena antxen zala eta ez nenbilen oker.

        Orduerditxo bat mai baten alboan exerita neraman garaiean bi beaumontar sartu dira itza ta pitsa dariotela. Noiz edo noiz ikustez ezagutzen nitun eta baita aietako batek ni ere, ez ordea nere egiazko nortasunez soñeko zarpail ontaz (au esatean soñean daraman artzai jantzia ikutu beza) jantzirik baizik. Ots egin diet eta galdetu: «Damian, ze arraio dek ain asarre etortzeko?»

        Berak eztaki ez prale, ez agramontarra eta gutxiago zuen kontakatilu naizenik; Beaumontar gixara mintzatu oi natzaio eta beren alde egiten detala uste du. Urbildu zait ba, eta esan dit: «Bi Jatsutarrak etxera etortzen ausartu dituk. Tokitara! Ez ditek gaurko arratsez begiak luzaro itxiko». Nik, lasai ta ajolik ez pailitzaidakean darantzuiet: «Ezin lekikek! Eriotzera orrela arriskatuko ote dira ba? «Ziur gagozkik, ekin dio berak, Donamaria'ren semeak esan ziguk eta orren begiak etzioztik lo». «Merino bila etorri gaituk, jarraitu diote, bere etxean, emen zegokala esan zigutek-eta». Etzan oraindik merinorik etorri baño nik diotsatet: «Bat sukaldean ikusi bide det». Ba'dijoaz sukaldera antxitxinka ta nik anka egin det zuenerako.

        Mitx.— Ezpai bage itzul egin bear degu. Une bat geiago luzesteak ondorenik txarena ekarri lezaiguke. Aiek Zangoitze'tik etorriko zaizkigu, beraz guk Yesa aldera jo bear degu.

        And. Mar.— Anatxo, ogiarteko bat urdaiazpikoarekin jarri zaien biderako. Pizkor. (Andre Mari ta Anak prestatzen dizkiete presaka ogiartekoak).

        Joa.— (Patxiko besarkatuz). Agur, Patxi, etorri arte.

        Patxi.— (Negarrez). Noiz arte baña, Joanes?

        Joa.— Ez egin negar, Patxi. Aurki etorriko gaituk eta orduan nausi.

        And. Mar.— Ai, egia ba'litz!

        Mitx.— Izango da, ama, Jaungoikoa gurekin dago-ta.

        Olo.— Andrea, oraingoan Joanes eta Katalina'ren semea Iruña'n nausi sartuko dala esan dezaket. Bukatu dira bein-betiko negarrak, bear-gorri ta zorigaitzak.

        Andre Mari.— Gora Naparroa! Gora Albret Errege gaztea!

        Guztiak.— Gora!

        (Mutilak artzen dituzte ogiartekoak eta azken-agura egiñik bijoaz).

        Joa.— (Besarkatuz). Agur ama ta andrea.

        Mitx.— Agur ama, ta laister arte.

        (Muin bezaio bekokian)

        (Mitxel'ek Elisabet agurtzen duen artean besteak alkar agurtu bezate «Agur andrea», «Agur Ana», «Urren arte Patxi» ta abar esanaz eta bostekoak estutuz).

        Mitx.— (Elisabet'i eskua gogor estutuz eta begiratze sakon bat egiñaz). Elix, aldi laburra izan degu; alkarren artean mintzatzeko ere abagunerik etzaigu egokitu.

        Elis.— Alkar ezagutzeko lain, Mitxel.

        Mitx.— Azalez bai, baña ez barrundik.

        Elis.— Noizpait emango al-digu Jaungoikoa'k!

        Mitx.— Ba'liteke, baño ba'liteke gaurko auxe azkena izatea ere.

        Elis.— Zuaz, Mitxel, lagunak zai dituzu-ta.

        Mitx.— Agur, Elix.

        Elis.— Agur....

        Joa.— (Azkena atera bedi Patxi negar-zotinka ikusiz, esaten dio atetik). Patxi, txukatu malkuoiek eta gora biotza!

        Patxi.— (Zotinka artean indar bat egiñaz). Gora Naparroa!

        Guztiak. Gora!

(Oiala jatsi bezate).

Lenengo egintzaren azkena.