—Ereserti—

Verdi

Ibinagabeitia'tar Andima

Ilbeltzaren 27'an osotu ziran berrogeitamar urte Giuseppe Verdi Milan'en il zanetik. Larogeitazazpi urte zituen. Alaz ere, ezagutu zuten guziei, gizaseme zarrakitu ark kemenaren neurria eman zien il-orduan ere. Soin erdia elbarri, sei egunez gogorkiro erioarekin burrukan iraun zuen, eta bere azken-atsa iago zutenek «gizandi ta leoiaren arteko burruka» bezelako izan zala zioten. Zer besterik izan zitzaigun ostera ereslariaren bizitza osoa burruka bat baizik?

        Milan'go konserbatoriuak ezetsia, zuzendari ikus-labur baten eragitez noski, oldarrez ekinbearrean arkitu zan lanbidean jabetasun osoa iristeko. 1939'gko Azilaren 17'an bere opera «Oberto», lenengoa, ederki artu zuten Milan'go Scala'n. Urrengo urtean ordea, «Un giorno di Regno» iokatzerakoan, mingarriro txistukatua izan zan, eta iokaldi artaratu ziran mingain-gaizto batzuk «Arrats beteko opera» ezizentzat iarri zioten, bein soilik iokatua izan zalako.

        Are mingarriago izan zitzaion Verdi'ri ezespen ua, iru illabete barru semea, alaba eta emaztea galdu bai zitun. Orra iru illobi atxurtu bearrean ereslaria, eta bestalde, diru gabe eta makal. Etsi-etsita zegoen aurrerantzean deus onik idatzi ezingo zulakoan. Bi urte geroago ordea, eta Scala'n bertan, garaipen bete-betea lortzen du «Nabucco» operakin. «I Lombardi alla prima Crocciata» 1843 eta «Ernani» 1844 garrenean txalotu zizkiotenean, eresgileak bere izen eta antzea betiko sendoturik uste zitzakean. Bainan, besterik zenuten. «Il due Foscari»tik asi ta «Luisa Miller» arte, ots, 1844'tik 1849'ra, amar lan gutxienik ezetsi zizkioten, eta antzoki-oial artera ezin eraman izan zitun.

        Itxoin bearko du orregatio, eta nolako adore ta eguarriz. «Rigoletto'k, 1851-gko. Otsailaren 11'an, Fenice antzokian, ots-aundiko garaipena iaristen du. «Il Trovatore» 1851 gko. Ilbeltzaren 11'an Erroma'ko Apollo antzokian, «La Traviata» Epaila'ren 6'an, txalo beroz inguratuak izan ziran. «Les vepres Siciliannes» Paris'en 1855 gran., ezta ere «Simone Boccanegra» Venezia'an, ezta geroago ere «Ballo in Maschero» Erroma'ko Apollo'n, etzuten ainbesteko garaipenik lortu. Alaz ere azken eres-lan onek Paris'en eman zutenean, txera obeagoa izan zun, baita «La Forzza del Destino» Sanpetesburgo'n 1862'grean, eta «Macbeth» 1865, «Don Carlo» 1867 garrenean aixago onartuak izan ziran.

        Ereslari gartsuari dagokionez, musikaren onez zerabilkian burruka gorri onek etzion Italia'n sortu aberri aldeko matxinadan sartzerik eragotzi. Italiarrak bera artu zuten aberriaren irudirik garbientzat, eta bere izenaren elatzak orma guzietan ezarri zituten, burrukaren eta batasunaren ezaugarri. Erbestetua zitekela aintzat artzeke, Austriaren aurka lagun etorri zekidion Frantzia'ri zuzendu agiria, bildur gabe izenpetu zuen. Manzzini adiskideak eskatuta, berak musikatu zuen Godoffredo Mamelli'ren «Suoni la Tromba».

1859 garrenean Parma'ko erki-batzarrerako autatsi zutenean, Bourbondarrak arbuiatzea berak erabaki zun, Piamotetarrei erki auek eratxiketzeko. Berak bere diruz, eri-zainen izkiluak erosi zitun. Arrezkero Verdi'ren izena erriarekin bat gertatu zan.

        Gure ereslaria ordea, etzuten baranoan sortu zitzaizkion otsandi ta txaloek lilluratu. Beinola Paris'en zegoelarik, Milan'en arrera ospatsua gertutzen ari zitzaizkiola iakin zuen, eta berialaxe Ricordi, bere ereslanen argitaltzalleari idatzi zion: «Ori iakinda Milan'eratuko naizela uste al duzu? Ez orixe. Zertako agerpen eta zarata oriek? Ni betikoa nazute. Al duzun ezkero, goratsarre ori eragotsi ezazu, eta idazkiz adirazi ezadazu orrela egin duzula, bestela ez naiz Milan'eratuko».

        Izakera xaloa, bainan martzala ere zuen Verdi'k. Busseto'ko (bere erriskaren izena) Markes egin nai zuten. Ba'aldakizue nola erantzun zien? Usu erabili oi zuen esakeratxo onekin: «ondo azigabeko baserritartxo bat besterik enazute ni», eta bere bizitza zear Giuseppe Verdi, beste izenik etzuen erabili. Esku-zabala zenuten, eta bere oparotasunak nunnai ezagunak zenituten. Eraiki zitun ikastol eta beste laguntza-lan askotan diru geienak eralgi zitun.

        Bere bigarren emazte Giuseppina Straponi abeslariak, zartzaro guzian lagungarri izan zitzaion emazte kutunak, diru-pilla ugariak eskuartetik zioazkiela ikusten zuen, eta ereslari onak, norat emanak zitun galdetzen zionean, irripar goxo batez erantzuten zion.

        Etzuen, ez orixe, aipu-onik arbuiatzen, bainan ertilarik leenik merezi bear zituela uste zuen. Orregatik iñork ez bezelako gorrotoa erakusten zun beti ere, iragarki nabarmen eta bere inguru egin aldarriak buruzki. Klarine Maffei bere adiskide kondesari au idatzi zion: «Ertia gaurko eraberri oiekin, ez dala erti esango nuke, nork lenago eskuratu jarraiki dabilzkion eize bat baizik. Naska ta etsipena sortzen zaizkit au ikustean». Arrisku ta lan gabeko garaipena aintza gabeko buruntza zeritzan. Eta gure ereslariak arriskua maite zun erreskeria ta erosokeria naskatzen zitun neurri berean. Bein batean Trieste'ra ots egin zioten eres-lan baten leen agerketa ikusteko. Orra zer idatzi zien: «Ez al duzute usteko itz-iario edo narritaria naizenik». Gizon apala zenuten, naiz arranditsuz izan, bi oien mugak maiz, elkar ukitzen bai dute.

        Aren bizitzak ez-ezik, eres-lanak ere Verdi'ren martzaltasuna baiesten digute. «Don Carlo» eta are lenago «Ballo in Maschera»n kera berritu nairik agertzen zaigu eta geroago Verdi'n «Bigarren kera» deituko zaion eres-bideetan murgiltzen da. Norbaitzuk Wagner'en irakaspenak beretzakotu zitualazkoa diote. Egia esan, garai artako musiku geienak bezelatsu, ark ere Wagner'en ziria beregan nabaitu zuen. Verdi'k ordea, argi ta garbi ikusi zuen ezin zezaiokela ukorik egin ariman ezarrita zeraman italiar giroari. Hans Bulow'i, lenago garratzki astindu eta «Otello» ondoren damuturik idatzi zionean, ara Verdi'k darasaiona: «Ez duzu pekatu-itzalik ere, beraz ez da zertan mintza damu ta barkapenez. Orduko zure iritzia gaurkoa ez bestelakoa ba'zenun, oso ederki egin zenuen argitaratzia, eta nik ez nukean iñolaz ere min-biderik, ez noski. Gainera, nork daki garai artan izpidean ez ote zeunden? Dana dala, zure ustegabeko eskutitzak, ertilarietan gaienetakoa zaitugun eskero, atsegin aundia eman dit. Arrokeriz ez diozut ori, pozik ordea, irizle aundiak ere, iñoiz, aldi ta erespide eginetan tematu gabe, iritzi argiak ematen ditutelako. Ipar eta egoko ereslariek jokera bereziak ba'ditute, bereziak izatea on dalako duzu. Orok bear genuke nork bere errietako berezitasunei sendo eutsi, Wagner'ek ain ederki irakatsi digun bezela. Zorionekoak zuek, oraindik Bach aundiaren seme dirauzutelako. Baita gu ere, Palestrina'ren semeak, bada guk ere ikas-ol andi ta gere-gerea izan genun. Ai gintza, berriz ere, bide arri iarraituko».

        Sarri erakutsi zigun gogai argi au, bere lan-bidean benetan iatorrena. Osorik eman bearko genuke Cessare Corenti Ministroari eman zion erantzuna. Napoles'ko konserbatorioko zuzendaritza eskaini zion, eta Verdi'k ukatuz ara zer idatzi zion: «Nere aintza betea ikasleak gure aurreneko ereslariek zedarritu bideak erabiltzea litzate (Scarlatti, Durante, eta Leo'k); oin bat antzinatean ezarririk eta bestea egunean, etorkizunari buruzki (etorkizuneko musikak ez nau bildurtzen), gazteei esango nieke: fugaren itsasoan murgildu zaitezte, ekin atertu gabe, nekatu gabe, eskuak zailutu arte, notak gogara malgutu eta erabili arte. Orrela ikasiko duzute zuurki idazten, eres-atalak egoki antolatzen, eresguneak zintzoki, gezurrik gabe erabiltzen. Ikasketa oiek, elertia sakonki ikasiaz batera, burutu ondoren, berriz ere ikasleei esango nieke; zoazte eresgintzara, ekin, idatzi eta ertilari ba'zerate, ereslari ere izango zerate. Etzerate egunean askori gertatzen zaien bezela, iñoren antzak artzen ibiliko, deus iritxi gabe, eta ala obe. Irakasle iakintsu ta iakintza-bidean tinkoa opa dizuet.

Antzokian axkatasun pixkat baita ere kontrapuntoan uts-egiteak, maiz eder gertatzen bai dira, zilegi bitez, ez ordea konserbatorioan. Aintzin-aldietara itzuli gaiten, eta aurrerapide izango zaigu».

        Usu aotan erabili izan ditute esakeratxo bi ok: «Etorkizuneko musikak ez nau bildurtzen», eta «Torniamo all'antiquo, sera un progresso». Esakera sare-mailatik erauzita, maiz, beste zerbait adirazi nai izan dute esakera oiekin. Eta egitan, Verdi'k etorkizuneko musikaren bildurrik etzuen izan. Orrela erakutsi zigun «Aida»n, obekiago «Otello»n eta argi ta garbi «Fallstaff»en, gaztetasun dirdaiez inguraturiko paregabeko eres-lanean, naiz larogeitaz urte zitualarik idatzia. Wagner-zaletu ote zitzaigun ordea, leit-motiv edota elkar-izketa eten gabe zerabilkialako, ederki ta aisa erabili ere? Baina eres-elkar-izketa au, benetan italiasra duzute, Wagner-eri baino Napolesko opera buffa, edo irri-operari itxatsiago. Idazkeraz gure ereslaria beti ere italiar agertzen zaigu. «Torniamo all antiquo» idatzi zuenean, ereslariek ekarri bide-beriak oro ezetsi bear diranik etzuen esan nai. Arima zabalaren iabe zenuten Verdi eta bere lan osoak orixe darakuskigu. Zabaltasun ori bide dala, gaur ere ereslaria alderdi guzietako entzuleak bereganatzen ari zaigu, alemanikoak batik bat.

        Oraindi ez da luzaro, Mallarme'k zion bezela, «Richard Wagner Jainkoak» musiku guziei agintzen ziela. Beyrouth'eko irakasle aundiaren aurrean makurtu arren, beste eresgille ospatsuen aurrean ere makurtu bear dala ikasi edo dugu. Zer dala-ta ezetsi Arrese-Beitia, Lizardi maitatu arren? Olertian bezelatsu musikan ere ez ote? Maitatu baino len ordea, barne-barnetik maite-gaia ezagutu bear dugu.

        Maiz gere begiak ertsi nai izan ditugu bere musikak darion argi-istatsuaren aitzinean. Ark, oregatio, ertilari gutxi batzuk izan duten doaia izan du, ots, berez sortzen zitzaiona adiraztea. Ez zun idatzi besteri atsegitearren, eztare esku-zarta beroak irabazteko, bizitza zear izan zitun porrotaldiak erakusten diguten bezela. Bere gogoan sentitzen zuna besterik ez digu ereslanetan irauli, bainan zegokion ibai-urtsuaren etorriz esateko oro esan digu eta sari tximist dirdaitsuz inguraturik.

        Bere Musikak, gizona dantsua erakusten digu, ispillu gardenak irudia bezelatsu. Aren lan guzia bizitzaren argi-bidea, arimaren ista utsa ta aratza duzute. Beragandik eratzi oi dugun atsegiña urria litzate, sentzu goxotasunaren gainera, barne poza ere ekarriko ezpaliguke. Lau edo bost nota elkartuen indarrak, edota melodi-lerroaren gorabera xotillek, erti osoaren miraria dagite. Eta nork ukatuko ote dio Verdi'ri indar arrigarri ori?

Giza mintzoa ager-erazi ezin dezaketen misteri sakona, lau bost musika neurrik azaltzen digute. Verdi'ren arima entzuleei izketan dagokie eresiaren bitartez. Ber-bera duzute Desdemone'ren aotik oyuka «Moskorraren eresian»: bera «La Forzza del Destino»n sopranoaren aotsez mintzo zaiguna «Vergine degli Angeli» otoitz erdiragarrian: ber-bera «Requiem»eko recordare'n arrenka.

        Verdi'ren arima, benetan ederra ta garbia zenuten, bere eresi eta kantak bezin bat.