—Idazti Berriak—

Goteunaren etorrera

(Bid. Eg. II, 1-13)

Zaitegi eta Plazaola'tar Iokin Ph. D.

Goteunaren etorrera Mexia-aldiaren zantzua zenun. Mexia beraren gain yetxi, kokatu (Is. XI, 2; XLII, 1) ta beraren baranoan barreyatzeko zan Goteuna: «Biotz bakarra emango diet; ats berria barneratuko diet; beren arrizko biotza kendu ta aragizko biotza emango diet, nire aginbideetan barna yoan ditezan, nire asmoak beteaz: Dabid'en etxe gaiñera ta Yesuralen'go bizi-lagunaren gaiñera esker-arnas ta otoi-atsa ixuriko dut» (Ez., XXXVI, 26; XI, II; Is., XXXII,15; XLIX, 1, ta abar).

        Agindu oriek Yesu'k berritu zitun: «zuek, berriz, egun aski gabe Goteunez ukuziak izango zerate» (I, 5). »...zuengana datorken Goteunaren indarra artuko duzute» (I, 8). «Ta ara, nere Aitaren agintzakoa Neronek zuen gañera bidaliko dut. Anartean, zuek zaudete irian, goitikako indarrez yantziak izan arte». (Luka, XXIV, 49). Txosna «yayetako azken egun aundian, ara berriz Yesu oyuz esaten: «Iñor egarri ba'da, betorkit eta edan beza. Nere siñestunaren sabeletik, Idatziak dionez, urbizia ibaika darioke. Au esan zun bere siñestunek artu bear zuketen Atsarengatik; Yesu oraindik goretsia ez baitzan, Atsa oraindik emana ez zitzayelako». (Yon, VII, 37-39).

        Ogei ta amairu urtetsu lenago, Goteuna Andre Mari Neskatxagana goitik yetxi, ta onek Yainkoaren Semea sortu zun. Egun berriro yetxiko da Goteuna, Mari, Bidali ta mandioan zeuden ikasle guzien gain: gizakumeok Eliza osotzen dute, Yesukisto'ren soin mistikua.

        Yuduen yaiburu nagusienetakoan gertatu zan Goteunaren etorrera: Pentekoste egunean.

        Lebitarren idaztiari itsatsirik Israeldarrek Yaunari zabu-ezpala ekartzen zioten larunbateko biaramon artatik asita, zazpi astebete zenbatu bear ziran. Ta zazpigarren larunbateko biaramoneraño berrogei ta amar egun zenbatuta, Pentekoste yaya zuten (Lebit.. XXIII, 15).

        Alegia, Nisan illabetearen amaseigarren egunetik zazpi astebete edo berrogei ta bederatzi egun igarota, biaramonean Pentekoste yaya zuten? etzuten yopulanik egiten (Zenbak, XXVIII, 26).

        Izenez asteetako yaya (Irten., XXXIV, 22) edo itai-yaya (Irten., XXIII, 16) edo askin-eguna (Zenbak., XXVIII, 26) zeritzan.

        Sadukaitarren ustez, beti igandez zan yaiburu au. Otil-yayetan egokitzen zan, larunbateko biaramonetik zenbatzen baitzituten zazpi astebeteak.

        Parisaitarren iritziz, ordea, otil-yayetako lenengo eguna zan larunbat au, beraz; 15 nisan'etik berrogei ta amar egunetara ospatzen zan Pentekoste, edozein egun zala. Yesu'ren aldian, Parisaitarren aburua non-nai zabaltzenago onartzen zuten, Pilon'ek dionez.

        Pentekoste (itzez itz berrogei ta amargarren eguna) yayak uztaroa ixten zun: itai ta uzta yaya baitzuten, gari askiñak ta lanaren zitua landatik yasotakoan (Irtenera, XXIII, 16; XXIV, 22).

        Ogi biña etxe guzietatik ekarki, Yaube'ri apaizek askin-ogiok eskeintzen zizkioten. Ogiokin urte beteko zazpi bildots narrioga be, txekor bat eta ari bi eskeintzen ziran sutoparitzat. Gañera, aker bat iltzen zuten ogenkatik eta urteko bildots bi bake-oparitzat (Lebit., XXIII, 20).

        Yudu artean ziran iru yai nagusienetatik bat zan Pentekoste: ta gizonezkoak oro Yerusalen'a yoan bear zuten yai ori ospatzeko.

        Pentekoste eguneko goizean goiz, Bidaliak bat eginda zeuden mandioan: aiekin batera, beste ikasle, emakume ta Yesu'ren Ama Mari zeuden (1).

        Goizeko bederatziak baño len, «bat batean aize zakarrarena bezelako burrunba ortzitik sortu zan ta zeuden etxe osoa bete zun» (2).

        Guziak txundioz zurturik lotu ziran: etxe aurretik igarotzen ziranak, nonbait, baita errikoek ere entzun bide zuten burrunba ura (6).

        Ots arrigarri orren bidez Goteunaren etorrera nabaitzen dugu.

        Antziña ere, aize-burrunbak Yainkoaren etorrera iragartzen zun: Yainkoaren eragin arrigarriak aizea du irudi: aizeak nai dun artan bai-darauntsa ta aren burrunba dantzuzu; ez dakizu, ordea, nondik nora diyoan (Yon, III, 9), ta zurrunbilloan, gaiztoak oro, orbelak eta lasto-mintza lez aizatzen ditu.

        Itun Zarrean ere, «goiza argitutakoan, ara ostots ta tximistak, odei lodi bat mendi tontorrean. Adarrots ozenak eta erri osoa kapardian ikaraz. Ordun Mois'ek erria kaparditik irtenerazi zun; ta mendi barrenean gelditu ziran. Sinai mendia ketan zegon osorik, bertara Yaube yetxi zalako: ta kea, labetik bezela, gora ziyoan; ta mendi osoa izugarriro zotukatzen zan» (Irten., 16-19). Eli igarleari ere Oreb mendian Yaube'k esan zion: «Irten ta zaude mendian Yaube'ren aurrean, Yaube igarotzen da-ta». Yaube'ren aurrean, aize-erauntsi zakar bat ziyoan mendiak iraultzen ta arkaitzak austen» (Errege-idazti lena (Irugarrena Vulgata'n), XIX, II).

        «Ta su lako miiak ikusi zituten bakoitzaren gañera banatu ta kokatzen» (3): su lako pruxika diztikorra gar berezietan bana tu ta Bidali ta beste ikasleen gain kokatu ziran.

        Suaren esan naia ezagunagoa da: suak gardostu ta soildu egiten du, ta argia dakar. Kisto'k Goteunez ta suz ukuzten ditu (Mat., III, 11; Luka, III,16) ta lurrari su ematera etorri da bera (Luka, XII, 49). Bidez dio Mois'ek: «Yainkoa su ireslea da» (Deut., IV, 24) ta aren sutan iñongo edozer araztu oi du, urre ta zillarra baño bikaiñago (Eres., XI, 7; Itzurrak, XVII, 3: I Kepa, 1,7).

        Sutan agertzea eder zayo Yainkoari, batez ere norbaiti egiteko andiren bat leporatu bear dionean. Mois'i sasi irazekian agertu zitzayon, baita Elia'ri ere; gero, Isai'ri suz ezpañak gardostu zizkion.

        Miiak agertu ziran, Berri Ona itzez aldarrikatu bearra baida: ala agindu baitzien aurrenago Yesu'k Berak (Mat., XXVIII, 20; Mark, XVI 15; Luka, XXIV, 47) ta orrela bete ere: «Nola, berriz, siñetsi, Artaz ezer entzuteke? Nola entzun, deitzallerik gabe? Nola, berriz, iñok deitu, bidalia izan ezik? Idatzita baitago: Auek oin ederrak, gentzadei ona egiten dabiltzanenak. Deyari, ordea, ez diote guziek men egin. Isai'k dio, ba: Yauna, gure deya nork siñetsi du? Siñesteko, beraz entzun, gero. Baña diot: ez al dute entzun? Bai noski.

                «Lurralde orotara ayen otsa eldu da;

                Ta lur ertzetaraño ayen itzak» (Errom., X, 14-18).

        Azalez ageri zana, barnez gertatu zan «ta guziak Goteunez bete ziran» (4). Alegia, lenagoko arbaso ta igarleei Goteuna neu rriz eman zitzayen, beren egingoa burutzeko lain, doi-doi; orain, ordea, zurrustan, ibaika, gañez dariola. Bidali bakoitzak betiko bizitzaraño txirrista darioken ur-iturria du beregan.

        Orra Yon Ukuzleak ziona:... «Ba-dator, ordea, beste bat, ni baño azkarragoa... Beraxek suz ta Goteunez ukuziko zaituz» (Luka, III, 16).

        Goteunez ukuz bear orrek Kisto'ren mango osoa dikur. Yesu'k gizakumeak

        Goteunarengan nolarebait murgildu ta pulunpatuko ditu (R. P. Huby, Saint Marc, 13 garren orrian).

        Aoberokeriren bat ote? Ez noski. Goteunaren egikizuna eztugu bapikatzen. Ogen guziekiko azkespena, ogenen zorrak oro ordaintzea, zindokuntza, yareikuntza, Yainkoaren semetzat artzea, elkarrekiko senide-maitakuntza, ta oñordekoaren yarauntsia iritsi zituten Goteunaren emariz bete ziranean (Yon Krisostomo, In Math., XI garren itzaldian, 4 g. zenbakian). Yainkoaren biziaz beteak gelditu ziran guziak, orra labur esan.

        Iru sailletan banatu dezakegu Goteunaren aurkintzaz Itun Berriak esana. Aurrenik egitez ageri da Goteuna: gizakumeen gain etorri dator (Bid. Eg. I, 8; VIII, 16; XIX, 6; Yon XV, 26; XVI, 7). Kaisarai'n Korfneli'renean, Kepa mintzatzen ari zalarik, «entzule guzien gañera Goteuna erori zan» (Bid. Eg. X, 44). Yesu'k Yon'en laguntzaz ukuzpena artuta berealaxe, Goteuna yetxi omen zan Yesu'ren gañera (Mat. III, 16; Mark I, 10; Luka, III, 22; Yon, 1, 3233).

        Beraz, geyenetantsu, Goteuna «etorri» esan oi da.

        Zer adierazi nai du esanera orrek? Goteunak aurkintza berria izaten asi dula, alegia.

        Goteuna, ordea, Yainkoa izaki, bere izate ber-beraz, bere aurkitzez ta alaz edonon dago. Bestaldez, alda-eziña dan ezkero, barnez azitzerik ez du.

        Beraz, Pentekoste egunez izan zun aurkintza berria, azalez besterik etzan izan. Alegia, aurrenik, Goteunaren etorrera bakarrik aurkezten zuten zantzuak nabari izan ziran: ots, aize ta sua. Gero, egiteko berria asi zun Eliza yayo berrian, Bidaliek adiguritzat yaso zituten eskar ta esku-erakutsi yoritsuak, Goteuna artu zutela azaltzen baitute: «Nere siñestunaren sabaletik, Idatziak dionez, ur bizia ibaika darioke» (Yon, VII, 38).

        Noizpeinka, Goteunaren aurkintza bestetara aipatzen da: Goteuna emana izan zitzayen (Yon, VII, 38), Aitak agindutako Goteuna Yesu'k bidali digu (Bid. Eg. II, 33). Aitak agindutako Goteuna Yesu'k bidali digu (Bid.. Eg. XI 33). Aitak Semeagandik bidalia da Goteuna (Yon, XIV, 26; XV, 26; XVI, 7).

        Arean, Pentekoste ezkero, lurbiran berriro aurkeztu zan Goteuna, Yainkoaren nai utsez egokitu ere egin zan, nai ori, Yainko izateaz batera, Aita Semeagandik emana ta bidalia baitzayo.

        Arrezkero, Pentekoste egunez bitara Goteuna etorri, bere onelaxe bitara bidalia izan zan.

        Bide batez begiz ikusi eziña zan: alegia, siñestunen eta Elizaren baitan berexiki bizi izaten asi zan, aize ta suaren zantzu ikusgarriak azaleratzen zun arauz.

        Zantzu oien bidez, Yesu Nazaretarrak bildu zun artaldearen baitan, Yainkoa bera aurkezten zala yuduei egiztatzen zitza yen, Yaunak beterik: «Aitagandik sortzen dan Egi-Atsa Aitagandik bidaliko dizuedanean, Berak Nitzaz aitor egingo du» (Yon, XV 26).

        Goteunaren aurkintza berri ta berezi au ordea, barneko antziz osotu zan batez ere: ta azaleko zantzuak oro atertu ondo ren, Elizaren baitan beti egongo da Goteuna (Yon, XIV, 16).

        Azkenik, Bidaliak Goteuna artu (Bid. Eg. I, 8; VIII, 15, 19; XIX, 2), Goteunez ukuziak izan (Bid. Eg. I, 5) ta Goteunez bete ziran (Bid. Eg. II, 5; IV, 31).

        Esanerok egia bakarra adierazten dute. Gure Yareigillea berpiztu ta berrogei ta amargarren egun ontan, Nekaldiak eka rritako arnaria Elizari emana izan zitzayon, ots, Goteuna. Berebiziko zantzuz ta eskar ugariz Goteuna, Aita Semea lagun, etorri, ta Elizaren soña, gogoa bailitzan, biztu ta azkortzen asi zan bein betiko beragan irauteko.

        Arrezkero, Elizaren araudia ta eskubidea aldarrikaturik ziran, Sinaimendian Lege Zarra bezela. Yesukisto'ren emaz teak beraren Senarrarengandik eskontsaria eskuratu zun, ta batez ere utseziña izatea ta Goteunaren berebiziko babesa samurra.

        «Ta Goteunak mintzarazten zitunez, atzerri-izkeraz itz egiten asi ziran» (4). Oi ez bezelako adiguri ta esku-erakutsien bidez Goteunak bere aurkintza azaltzen zun.

        Ausaz emaririk arritzekoena mintzo arrotzez egitekoa izan zan. Ori ikusi zutenak oro laborriak artu zitun.

        Zertan al zegon atzerri-izkeraz itz egite ori? Ez da erantzun errexa galde au. Ezpaitigu Luka deunak ondo-mokor ta ze atz-meatz erakutsi: labur-sur, baizik. Txosten egitean, entzuleak txundioz artuta zerasatena yalkitzen du soillik.

        Norbaiten iritziz, Bidaliek-eta nork bere izkeraz, aramaikeraz mintzatu ziran eta entzule bakoitzak sortzez zuten izkera banaz entzun eta ulertu omen zuten.

        Besterik, ordea, dio Luka deunak: bestelako izkeraz itz egiten baitzuten Bidaliek berak. Yesu'k agindu zienez izkera berriak darabitzite.

        Zelako izkerak, ordea? Erabateko izkera berririk ez, entzuleak norbere izkera banaz baitzentzuten. Geroztik, naasi maasi ulertu-eziña edo oyu utsak besterik etziran.

        Ori, bai, ikasleak etziran narerik mintzatzen; dei guren eta lekayo bioztiz nastutako ayen itz zoliak, bete zitun Goteunak mintzarazten zitulakoa agertzen zun.

        Gizabarreko gaizto ainitzek, ordea, erotzat edo mozkortitzat artu zituten. Orixe gertatu zitzayen zenbait deunei ere; ale gia, Yainkoak eraginda, oi ez bezela mintzatu ta egiten zutenean, ergeltzt zituten besteak.

        Bereonelaxe, Bidaliek-eta Goteunez beterik, Yainkoaren goraldiak esaten asi ziran. Yainkoak eraginda, oi zuten izkeraz ez, bestelakoz baizik, itz egiten zuten. Ez bide zuten, ordea, guziak batera izkera berberaz egiten: Goteunak mintzarazten zitunez, baño. Eragillea zuurra ta gurbilla izanik, beraz, naasi-maasi illunik etzuten ateratzen.

        Aurrenik, aize zakarrarena bezelako burrunba sortu-ala, lagun asko samaldan ara bildu ziran: mandiotik ikasle bizkorrak itz yarioka irtetean, gizataldeak geituz zioazten. Txundioak guziak artu zitun, sortzez zituten izkera banaz ta tutik ulertzen etzituten beste atzerri-izkeraz itz egiten entzun orduko. Orretzaz zurturik, zeri egon yakiteke entzuleak, batzu goraipatzen, bestetzu ixekaz ari ziran.

        Izkuntza arrotzetan itz egiten, beste birritan ikusten ditugu Bidalien Egiñetan. Korneli'renean, Kepa'ren «entzule guzien gañera Goteuna yetxi zan. Goteunemaria atzerrikoen gañera ere ixurtzen ikustean, Kepa'rekin etorritako siñestun erdaindu guziak arrituta zeuden; Izkuntza arrotzetan itz egiten ta Yainkoa goresten zentzuyetelako». (X,44-46).

        Epeso'n, Yon' en ukuzpena besterik etzuten ayek, Yesu Yaunaren izenean ukuziak izanda gero, Paul'ek eskuak ezarri ziz kiela, Goteuna ayen gañera yetxi zan, ta izkera arrotzez egiten eta igarketan asi ziran (XIX, 6).

        Iru gertariok antz bera dute: emari bera dirudi, alegia, mintzo arrotzez egitekoa. Iruretan Goteuna yetxi, ta erderaz yakiteke, erderaz goratzen diardute.

        Emeretzigarren atalaren seigarren unean ageri dan eprofeteuon itzak etorkizuna alde aurretik igarketan aritzea ez du esan nai, Yainkoak eraginda, Bera gorestea baño.

        Korneli'renean yazoa ta Pentekostetan gertatua orobatetsu izan ziran Kepa deunaren gardiz, ordun esan baitzun: «Goteuna auek, guk bezela, artu duten ezkero, ukuzpenerako ura nork eragotzi lezayeke?» (X, 47). Gero, Kepa7k berak egiñaren zuribidea azaltzean, zeatz ta meatz itzez itz dio «Goteuna ayen gañera, len gure gañera bezela, yatxi zan» (XI, 15).

        Amargarren ta emeretzigarren atalean berebat, ukuzpena, Goteuna artzea ta Izkuntza arrotzetan itz egitea erabat elkarturik ageri dira.

        Arrezkero, gertari biak berdintsuak dirala bidezago esan dezakegu. Beraz, «bestelako izkeretan itz egitea» (Bid. Eg., II, 4) ta «izkeretan itz egitea orobat dituzu. Azken esanera onen bidez aitatu oi du Paul deunak mintzo arrotzez egiteko antzia (I Kor., XII, 30; XVI, 5, 6, 18, 23, 39).

        Geroztik, Pentekoste egunean atzerri izkeraz itz egitea ta Korinto'koentzat Paul'en idazkietako lenean yalkitzen dun min tzo arrotzez egiteko antzia, antzekoak bide dituzu.

        Zirtillutik aria artuta, zeatz-meatz azaltzerik eztut gogo, labur-sur baño.

        Aurrenik Korinto'n izkera arrotzez mintzo zanari, iñork etzion aditzen, bere esanak ez azaldu ezkero, erdera baitzun, «Izkeratsua izanik, zer aterako zenuteke agerbidez, edo goi argiz edo yakitez edo irakastez ez ba'lerauskizue alakoak?» Orrela zuen mintzaldian ere itz ezagunik, ez ba'darabiltzute, ulertuko dizuete diozutena? (I Kor., XIV, 6, 9). «Esker dagiot Yainkoari, zuek oro baño izkeratsuagoa naizalako. Ala ere, elizan amar milla erdalitz baño bost itz adigarri esan nayago dut, besteei on egiteko (I Kor., XIV, 18-19).

        Esanok ots utsei buruz bakarrik ezin ditezke esan. Esan-nai gobeko itzez, ordea, Yainkoa nola goratu al diteke? Otoi, atse gin-agur ta esker-otoyak egiteko, besterik bear da (I Kor., XIV, 14-17).

        Areago oraindik: izkera arrotzez esaten dana, azaldu egiten zan: esan-nairik ez dun otsik, ez da azaltzen, antza. Azkenik, Paul berak dionez, «ba-dira lurbian izkera asko; ta itz adigarrik gabe bat ere ez» (I Kor., XIV, 10).

        Korinto'n izkera arrotzez mintzo zana ixiltzean, esana norbaitk azaltzen zun: Yerusalen'en ere, Kepa gizabar ugariari itzal dia egiten asi zaneko, beste antzia atertu zan.

        Beraz, Korinto'ko ta Yerusalen'eko; gertaria orobatetsu ziran: aldeok orixe darakuste.

        Alderantza bakarra auxe duzu: Korinto'n mintzo arrotzez egiten zunean izkeratsuak, entzuleak mozkin eta adiña gabe gelditzen ziran, azaltzallerik ez izan ezkero. Yesuralen'en etzan orrelakoaren bearrik. Ain zuzen ere, Korinto'n eladera beste izkuntzik etzuten ulertzen erritarrek, ta bestera egiñik, norbaitek azaldu bearra zun; Yerusalen'go yudutartean, ordea, eguzkipeko bazter guzietatik eldutako lagun yainkozale asko ziran (5), ta ordun erabiltzen ziran bestelako izkerak ezagunak zituten, nork berea.

        Nork bere izkeraz egiten Bidaliei-ta entzuki, «txundioz guziak zeuden ta arrituta zerasaten: «Mintzo ditukan guziok galilaitar ez ote dituk? Nola, ba, guk sortzes dikagun izkera banaz egiten zentzuyekagu? Partiarrek, Mediarrek, Elameitarrek eta Yudai'n, Kapadoki'n, Ponto'n, Asia'n Frigi'n, Panpili'n, Aigito'n, eta Kirene ondoko Libi aldetan bizi ditukanek, Erroma'-tikako arrotz yudu ta eraskiñek, Keretarrek eta Arabiarrek, gure izkera banaz Yain koaren goraldia zentzuyekagu» (7-11).

        Alegia, Yuduok Diaspora'n barreyaturik bizi ziran, ta Paska edo Pentekoste yayak ospatzera Yerusalen'a yoanak ziran, Yainko bakarra yauresteko. Eguzkipean barrayaturik baitzeuden yudu lankoyak, beste zenbait edestilarien aitorrez ere.

        Yesukisto yayo aurretiko 139 garrer urtean Aigito, Siri, Pergami, Kapadoki Parti, Panpili, Kirene te beste zenbait eskualdetara eskutitzak igorri zitun Erroma'ko batzarreak ango yuduen alde (I Mak, XV, 15-24), ta Yesukisto yayo aurretiko 20 garren urtean, Estrabon'ek idatzi zunez yudurik etzan alderik eguzkipean ez omer zan (Yosepu, Antiq. 14, 7, 2); Kaligula'r Agripa'k aurkeztu zion idazkian Aigito Poiniki, Siri, Panpili, Kiliki, Asia, Tesali Beoti, Makedoni, Etoli, Atika, Peloponeso Eubea, Kiper, Kerete ta Babilion aldeko yudu saillak aitatzen dira (Pilon, de legatione ad Caium 36).

        Diaspora'n izaki, etzuten beren keri galdu yuduek. Beren buruen yaun ta ya be, berez-bere yaurri oi ziran. Aramaikerari zain eta muin eutsi zioten atzerrietar barna, arbasoen izkera baitzuten; ala ere zertxobait mordoildurik zerabilten. Geroztik, Kepa'ren itzaldia errex ulertu zezake ten aramaikeraz. Bestalde, sortzez zituter izkera banaz Bidaliei-ta zentzuyeten Yain koa goratzen.

        «Orretzaz zurturik, zeri egon yakiteke, elkarri zerasayoten: «Zer duk au? Beste batzuk, ordea, «Ardoz aserik zeudek» ixeka zioten» (12-13) far-azal batez. Norbaitzuk irri-karkailla asots andikoak ortz-artetik ateratzen zituten.