CONFIXUS

(Christo confixus sum cruci.

Kristori «guruzkide» natzaio)

Euskal Agoniaren guruzbidea,

izlauz, kantuz eta Pasio irudiz,
teatruan edo plazan
Larunbata Santuz
ematekoa.
Aal balitz, elizan obe;
San Telmo batean, batezere.

                        «Un Miserere cantado en común

                        por una muchedumbre azotada del destino,

                        vale tanto como una filosofía».

                                Miguel de Unamuno

                                («Del sentimiento trágico de la vida

                                en los hombres y en los pueblos»)

OARRAK:

        1) CONFIXUS, geiena edo ia dana, beste drama osoago batetik aletua da. Drama orren izena: «Erri bat guruzbidean».

        2) Antzezketa laburtu nai izate ezkero, Zuzendariak ken ditzake derizkion aiña aapaldi, monologu zati, ta egonaldi oso ere.

        3) Antzezketa erreztu nai izate ezkero, berriz, magnetofonuz aurrez prestaturik eman ditezke «iztarteak» eta koruari dagozkion tarte aapaldiak.

        4) «Iztarteak», bat edo beste, luzatu nai izatera, ugaldu ditezke beren arrobitik, alegia: «Erri bat guruzbidean».

        5) CONFIXUS onek badu erdal itzulpena, egilleak egiña, erderaz ere antzeztua izan ledin. Cuba-n dagonez, orain arte ez da izan eskuratzerik. Zuzenbidea: Paseo 158. Apto. 203. Tel. 30 53 06. Vedado. Habana. Antxe dira, orobat, VII egonaldiko zortziko aundia (Koruak) eta II enekoa (Koruak), testuon ematen danez bestea.

        6) Testuan bidenabar aipatzen diran zenbait izenek eta zenbait itzek (Santa Kutz, Unamuno, Sabin, Azkue, Zumalakarregi, Gernika, Bergara, lau gudate, karlisteta...) ez dute esan nai iñolare, guruzbide au politika auzian oiekin dagonik. Politikan aiek alkarrekin dezateken ezberdiña ta alderdikeria erabat ixilduz, Euskal Agoniakin duten zer ikusiagatik bakarrik aitatzen eta goresten dira emen.

        Gaitzesten diranek, berriz (ots, Komisari edo Ondamu-ren zakarkeriak, Joxemingoren tentaketa, guardizibil edo milizianuen ordena), ez dute adierazi bear besterik: jarkera setatsu bakoitzari beti sortu oi zaion antagonismua, drama edo trajedi batean bearrik bearrena bere izatea ukatuko ezpadu.

        Naiz oek eta naiz aiek ditzateken motibu ta alde on eta txarrak erabakitzerik balego, besteren bati legokioke ori, ez beintzat.Guruzbide apolitiku oni.

        Alaz guziz, ontan minberatienek ere susmo txarrik izan ez dezaten, kentzea litzake onena urrengo egonaldiok, osorik edo zatika: III, IV ta VI. Gaiñera, baita beste zenbait ustekabeko esaera, aapaldi edo xeetasun ere.

DOIÑUEN ADIERAZGARRI:

        1) Sarrera, Otañoren «Aita-semeak» edo «Ni Ameriketara».

        2) Egonaldi bakoitzeko leenbiziko aapaldia (publikuan gizonek), «Pilatosek esan du» ontara:

                si mi. fa sol. fa fa mi

                si mi. re mi. fa sol.

                sol sol. la si. sol fa la.

                fa mi. fa re. mi mi.

        3) Egonaldi bakoitzeko bigarren aapaldia (gizon ta emakume), «Josirik ikustean», ots:

                si si. sol do. si si la.

                si sol. fa sol. la si.

                re sol. la si. do re re.

                mi mi. fa sol. la si. si

                si sol. la fa. sol mi. (=bis?)

        4) Egonaldi bakoitzeko azken aapaldia (publiku osoak), Miserere salmu doiñua, lau bider auxe:

                si si. do si. la sol.

                la la. mi sol. fa mi.

        5) Egonaldi bakoitzeko tarte aapaldi aundia (Koruak), geienetan «recitado coral» eran ondo musikaz batera; batzutan polifoniz; bizpairutan, bertsolari moduz.

        6) Laugarren egonaldiko tarte aapaldia (Koruak), Arantzazuko himnuaren «Agur, zeruen edertasuna», azken puntua berrituz, naiz polifoniz naiz ondo musika bezela.

        7) Amabigarren egonaldiko leenbiziko aapaldia (gizon ta emakume), «Gernikako arbola»rena.

        8) Bukaera (Berpiztea, amets), Aita Donosti-ren «Salbatore gora da», azken puntua berrituz.

SARRERA

haec est victoria quae vincit

mundum: fides nostra

        Antzezlekuan: leenbiziko teloia jeikitzean, argi berde illuntsuetan zuri, emakume bat, begi lotua, KRISTAU FEDEAREN SINBOLU bezela, vestal-gisara larrikiro goruntz zerbaiti beso luzeka.

ABOTS EZEZAGUNAK:

        edo emakumeak berak,

        esan utsez lendabizi;

        eta bereala

PUBLIKU OSOAK:

        papera lagun, Otañoren doiñuz:

        Ezin etsi dugunon

        jagole eder, Fede:

        Erri ilzori bat gaitun,

        ia itxaro gabe,

        eun urte laburretan

        galdu lau gudate

        ta Ana, Kaifa, Pilato

        tarren epai mende...,

        zerbaiti eutsi nai ta

        euri deika, Fede.

ABOTS EZEZAGUNAK:

        edo emakumeak berak,

        esan utsez, leen bezela;

        ta bereala

PUBLIKU OSOAK (kantuz):

        Onatx Oriamendi

        ta Artxandatik eske

        Santa Kutz, Unamuno,

        Sabin naiz Azkue:

        —«Ia illok iltzekotan

        Kristok bezelaxe

        gure guruzbideak

        dezala Berpizte!».

        Fede, Fede, garaman

        Kriston ostez oste!

I. EGONALDIA

—ERIOTZ EPAIA—

1 nos stulti propter Xtum,
vos autem prudentes.

2 illi autem clamabant:

tolle, tolle.

        Antzezlekuan: gizandi ille zuri bat, NAZARENU. Esku lotuetan errege kaiñabera du sasi iseka oi danez. Joanes deituko diogu, «Garoa»ko uraxe jatorrena litekelakoan. Tunika morea soiñean, kordoiz. Arantza koroia ere badu noski, buru zuri gurgarriaren gain.

IZTARTEA

(Izketariok publiku artean daude,
aurreratsu sakabanaturik.
Bakoitzak bere lekutik itzegiten du, zutituz)

ZALDUN BATEK: (Parreantxez) Bai, Manu, bai. «Kristonak artu bear». Ain zuzen, orixe egitera goaz guruzpide ontan. (Zinki) Guretako edozeiñek naiago dugu Kristonak artu, geure gauzei ta izakerari uko eman baiño.

MANU AGUAZILLAK: (babokiro) (zaldunari beira) Eeh? (orain jendeari) Eeeeh? Entzun al duzute? (zaldunari) Zu ere, jauna, ez al zaude gero (bere burumuiña siñalatuz) pipiak jota? (jendeari) Kristonak artu nai ditula!

(Jendeak parre)

BATEK: Noski ba!

GEIENEK: Noski ba!

        Guk ere bai, Manu.

        Danok ori, motel.

MANU AGUAZILLAK: (askorik edo batere ulertzeke) Eeeeh? (Ezetsiz) Tiá-tiá! Etzazutela zorakeririk esan. Gutxiago egin. Gozoa zegok Komisaria! Edota, danok al zaudete ganbaratik... naiko koloka?

BATEK: Noski ba. Ez da aundi, kristaua dan kristauak Kristonak artu bearra.

ZALDUNAK: (Ozenkiro, pisuz) Bai, Manu, bai. Kristonak artu bear, euskaltzale geran aldetik ere. Artutakoak eztira makalak. Are aundiagoak artzeko omen gera oraindik. Nola utziko ditugu ba usteltzen, nola alperrik galtzen, gure euskaltzale ezbearrak, naizta sentipenak, Jesusenekin batu gabe? Nola ba, Zeruari eskeiñi gabe?

MANU AGUAZILLAK: Tiá-tiá! Zuekin etzegok konpontzerik. Zuek zeiñek konprenditu?

ZALDUNAK: Ara beste alea. Zeiñek konprenditu! Ez beintzat turisten munduak. Euskaldunon guruzpidea kristauegia da, mundu siñisgabeak ulertu dezan; tristeegia da, larriegia da, zoroetsi ez gaitzan; euskeraz dugu gaiñera, Erri txiki batena dugu gaiñera, kasu egin deion.

MANU AGUAZILLAK: (laborritik ateratzeke) Oraintxe bai uzten nazutela... jo ta ma. Eztagola, eztagola zuekin bat etortzerik!

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Bizirik nai geranok

        gatoz guruzlagun,

        gaurko guruzpidea

        Berpizte dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Gaurko guruzpidea

        Berpizte dezagun,

        bizirik nai geranok,

        bizirik nai geranok

        gatoz guruzlagun.

                        (edo:

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Gernika gera: Aritz,

        Irain ta Kelurrun...,

        jo ta erre zutena

        gaitz danen errudun.

GIZON TA EMAKUME:

        Ez ei dugu irauterik

        gaurgeroz euskaldun.

        Aritzan iltzekuok,

        Aritzan iltzekuok

        gatoz zure lagun.)

KORUAN BATEK:

        Atzo ta gaurko iskanbil ori

        alperrik dabil aserrez

        zure eriotza eska ta oska.

        Jainko zera!

        Zu iltzerik ez!

BESTE BATEK:

        Gizatasuna

        soil ken zizuten

        pizteko orpoa emanez...

KORU BETEAK:

        Ona Aritzerri!

        Onatx Euskera!,

        bizitan lurpe gaudenez

        esan zaiguzun:

        —«Jeiki ta abil»,

        beste bein Lazarori lez.

PUBLIKU OSOAK:

        Agur, Mindun Ama, Seme galtzekoa;

        zazpi ezpatadun, zazpiontzakoa;

        Eusko Pasioak miñagotzekoa,

        «onatx zure seme» ordez artzekoa.

II. EGONALDIA

—GURUTZEARILAZTAN—

1 tollat crucem suamet sequatur me.

2 ¡oh crux, ave, spes unica!

3 in hoc signo vinces.

        Antzezlekuan: Gurutze zuti bat, olezko lakarra, Zeruari eskeintzeN dirau Joanes Nazarenuak, bere meza kaliza bailu.

IZTARTEA

(Izketariak beti publiku artetik.
Mixiolaria, antzezleku aurretik edo ertzetik)

NEKAZARI BATEK: Etzigutek oiek beintzat erakutsiko elizarako bidea. Eztare geure lanetik bizibearra.

OLAGIZON BATEK: Ots! Ots! Erakus deigutela beren lurraldeetan gurean aiña fabrika, gurean aiña lansoro, gurean aiña eliz, gurean aiña langille, gurean aiña gurutze...

ARRANTZALE BATEK: Non? Non? gurean aiña galerna!!!

(Jendeak parre onen tajuaz eta ateraldiaz.
Baita urrengo ateraldietan ere)

MIXIOLARIAK: Gurean aiña apaiz-praille.

ZALDUNAK: Guretik aiña mixiolari.

IÑAKIK: Guk aiña limosnagite.

PRUDEN-EK: (alaiki onek ere) Guri aiña persegitze.

NEKAZARIAK: Guk aiña Eliza Amaren aginduak betetze.

OLAGIZONAK: Guri aiña zerga ta kontribuzio lapurtze.

MIXIOLARIAK: (lillurati) Guzia, guzia gurutze!

ZALDUNAK: Jaunak, ez gaitezela luza gure katolikotasunaren laudoriotan. Arronkak askotan galdu izan gaitu euskaldunok! Bai amaikatxo aldiz! Obe dugu Kristorena: ex fructibus. Eta gure aurrekoena: «itzetan labur, egiñetan luze».

NEKAZARIAK: Ori da arrazoia. Obe bai, ixil ixillik geure lanetik bizi...

PRUDEN-EK: (atzeeneko Komisaria beaztatuz)... ta ez besteren bizkarretik purua erre.

MIXIOLARIAK: (Lilluratik ateratzeke, zoratzen) Guzia, guzia gurutze! Gurutze!!

        Il edo bizi, Aita San Iñaziorena bezagu, bai, gure betiereko bizilege, ta kristau neurri: «Kristo oiñazetuakin?

DANEK: Oiñaze!

MIXIOLARIAK: Kristo lerregiñakin?

DANEK: Lerregin!»

MIXIOLARIAK: Kristo langilleakin?

DANEK: Langille!

MIXIOLARIAK: Kristo gurutzadunakin?

DANEK: Gurutzadun!

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Aritzan iltzekuok

        gatoz gurutzadun,

        Aritza ala Gurutza

        laztandu dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Aritza ala Gurutza

        laztandu dezagun,

        Aritzan iltzekuok,

        Aritzan iltzekuok

        gatoz gurutzadun.

KORU IZKUTUAN KONTATZAILEAK:

        Erri zaillenak nun eultzen diran

        irakurtzen dan liburu,

        oiñaze zaleen biotz ederra

        zure astunak neurtzen du.

BESTE BATEK:

        Kristok laztanduz

        biurtu zindun

        gizakien Erosgaillu...

KORU BETEAK:

        Zaarren «Santa Kutz»,

        Lezon ta nunai,

        agur, Jai ta Antzi zaitugu!

        Urkamendira

        kondenatuon

        ezilkorgille soilki Zu!

PUBLIKU OSOAK:

        San Martindarron oi, aldare ta tronu,

        gaillur bakoitzetik darigun el oiu

        Ereserkiaren goiburu, elburu...

        Ave, spes unica, laztantzen zaitugu.

III. EGONALDIA

—LEENENGO ERORTZEA—

et sui eum non receperunt

Antzezlekuan: Joanes Nazarenua, gurutze zamapean, erdi BELAUNIKO.

IZTARTEA

MIXIOLARIAK: (Antzezleku ertzetik edo aurretik, reketeari) Ea, Pruden; leenengotik, konta itzak euk, zuen aldetik eroriak.

PRUDEN-EK: Galanki dira ta idatziak dituzu elizetako orma nagusietan ere. Baiña eztitut gogoan.

MIXIOLARIAK: (Publikuari beira) Beste aldetik eroriak gogoan al dituzute?

BATEK: Gogoan bearko. Eztituzu iñun idatzirik ikusiko.

ERROKE-K: Idatzirik ezetz? Ara emen neronek (poltxikotik atereaz) paperean.

MIXIOLARIAK: Ea ba, Erroke, irakur itzatzu, Euskadi aldetik eroriak, elbarrituak, espetxetuak, languille batalloietara eramanak...

ERROKE-K: (astiro, ozenkiro)

        Ildakoak, gudari ta zibil: 50.000

        Larriki elbarrituak: 49.000

        Kartzelatuak: 34.550

        Konzentrazio kanpuetara edo

        langille batalloietara eramanak: 52.000

        Oraindik erakutsi bear da, erbestera

        sakabanatutako euskotarrena.

        Oek: 150.000

        Orra ba, guzira: 335.550

MIXIOLARIAK: Irureun ta ogei ta amabost milla! Gure martiriok. Gure eroriok. Gure onenok. Etzaituztegu aazturik.

        Euskotarrok ozta gaituzute milloitxo ta erdi. Alare, alderdi bakarretik, gerrate bakarrean, bai martirolojio ugari ederra, Askatasun alde jausiona!

        Irureun ta ogei ta amabost milla boluntari, , Ezin ziteken oparoago azaldu gure Erriaren borondatea. Ez da alperrik izango zuen odola.

        Memento, Domine, famulorum tuorum qui nos praecesserunt curn signo fidei et dormiunt in somno pacis...

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Lau gudate galduok

        gatoz guruzlagun,

        gaizkian jausi ala

        berrekin dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Gaizkian jausi ala

        berrekin dezagun,

        lau gudate galduok,

        lau gudate galduok

        gatoz guruziagun.

                        (edo:

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Aritzak ez nai zume;

        Aritzegi gera,

        zumeki biguntzeko

        besteren moldera.

GIZON TA EMAKUME:

        Zumeki biguntzeko

        besteren moldera,

        millaka urtedun enda,

        millaka urtedun enda

        Aritzegi gera.)

KORUAN BATEK:

        Beste danek bai, guk sartzerik ez

        gobernutar jauregitan.

        Erri agotak barkapenik ez

        eskubiar ta andikitan.

KORUAN EMA ABOTSAK:

        Kale zakurrik,

        basa euskerarik,

        nota ba aberats klubetan?

BAJU ABOTSAK:

        Eskale ezaiña

        dagola dar dar

        zimitaioko atetan;

        landerrak landerrekin!...

KORU BETEAK:

        O bai, Zu,

        Jesus Lander!, Zu gu baitan!

PUBLIKU OSOAK:

        Il baiño len iltzat uztako Erria

        bide bazterrean onatx elbarria,

        Ama bat bear ta Zugana jarria,

        Ama bat bear ta Zugana jarria.

IV. EGONALDIA

—AMA, BIDERA—

ecce mater tua

        Antzezlekuan: Nazarenua gurutzea eramaten; bere aurretik, Ama Doloretakoa, zazpi ezpatadun, Zeruari naigabea opaltzen.

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Arantzazu zaleok

        onatx Bion lagun,

        umezurtz iraun ala

        gaitezen Amadun.

GIZON TA EMAKUME:

        Umezurtuz iraun ala

        gaitezen Amadun,

        Arantzazu zaleok,

        Arantzazu zaleok

        onatx Bion lagun.

KOMISARIAK: (Minkor balitz izen au, deitu Ondamu ta jantzi deabruz. Publikuaren atzeenean du eserlekua. Itzegiten ari dan bezela, aurrera dator, danen arpegi jartzeraiño)

        (Ironi ta sumin) Ya me lo parecía a mí. Ya me lo parecía a mí.

(Danak buru makur, txintik gabe,
Doloretakoari so)

        ¡Aranzázu! Lo que no podía faltar. ¡Aranzázu! Y por fín, para colmo, ¡Lurdes!

        Trenes y trenes. Domingo tras domingo. Todo el mundo a Aranzázu. Que se abre la frontera, y a Lurdes!

        (Esanetik esanera egontxoak. Suminki ta garratz) ¿Y cuándo al Pilar? ¡Nunca! ¿Por qué nunca al Pilar? ¿Por qué? ¡Contesten! ¿Por qué no contestan?

        (Sumiña gordez) Claro, callar, siempre callar. Y salir con la suya. ¡Aldeanos!

(Urrengo aapaldian,
«Agur, zeruen edertasuna»doiñua,
koruz edo ondo musikaz)

KORUAN AINGERU ABOTSAK:

        Opa

        ta topa.

        Eusko Historiak

        bear zun Ama idoro du:

        —«Ona Arantzazu,

        euskal Golgota,

        nun ezbearrak kristautu!».

GIZA KORUAK:

        Eta gizaldi etengabeak,

        Loyola dugula buru,

        zirgillu latzez, katez,

        gurutzez...,

        igo Ta igo gatozkizu.

KORUAN GIZON TA EMAKUME:

        Euskal Pasio

        onen Amatzat

        zaude bai or Arantzan Zu!

PUBLIKU OSOAK:

        «Orra zure Ama»: bai egi gozoa!

        Uxue, Estibalitz, Begoña, Ainhoa,

        Arantzazu Lurdes... Bai egi naroa!

        Arantzazu, Lurdes... Bai egi naroa!

V. EGONALDIA

—ZIRENEKOA—

1 oportet unum hominem

mori pro populo.

2 oportet me minui,

illum autem crescere.

3 qui perdiderit animan

suam, inveniet eam.

4 Ave, Caesar Imperator, morituri te salutant.

        Antzezlekuan: egonaldi ontatik aurrera, euskaldun paisanuz jantzirik agertuko da Joanes Nazarenutzan. Alkandora zuri; galtzak, mendigoizaleen aiek edo oraingo urdiñak; galtzerdipera bildurik; abaso buruan betiko arantza koroia.

        Onako egonaldian, aldamenean ditu Pruden eta Iñaki bi semeak, bata reketea, reketez jantzita, bestea gudaria, gudariz. Bion artean gurutzeari eusten diote eta aitari eranzketan laguntzen.

        Bi euskal partidu nagusien Alkartze Irudia bear du izan aurkezpen onek.

IZTARTEA

BATEK: Konta zaiguzu, Joanes, zure bizitza.

DANEK: Ori. Ori.

        Joanes.

        Joanes, zazpi seme alaba duna.

        Zazpi seme alaba duna! (bis, ter)

        Konta zure bizitza!

JOANES-EK: (Bi semeak lagun, tunika erazten eta paisanuz antolatzen ari dan bitartean, apalki, pilpiraz:)

        Nere bizitzak, jaun andreak, eztauka konta bearrik. Zuek dakizute. Ostera, berriz, aldeak alde, zeona berbera da. Orain kontatzen asteko, gauza utsa.

DANEK: Konta! Konta, labur labur badare...

JOANES-EK: Gazterik alargundu. Zazpi seme alaba txiki. Aziko banitun, neure bakarrez baliatu bear. Jaungoikoak ala nai ta, bikaiñak atera nitun alare zazpiak. Sendo ederrak, lau mutillak. Polit maitagarrienak, iru nexkak. Arro nintzan zazpiekin. Aguro itzali ziran (tristetuz) nere arrotasunak. Zuek dakizute gerokoa. Zertan konta?

BAT EDO BESTEK: Segi, Joanes! Segi!

JOANES-EK: (Negartsu) Gerratea sortu. Lau semeak txoratu. An joanzitzaizkitan, laurak. Berriotxoa ta Iñaki, alde batetik. Xabier eta Pruden, bestetik. Bi zaarrenak antxe akabatu, bata bestearen kontra. Bi urrenguok, alako batean, gerra bukatuta etxeratzean, alkar ezin ikusi. Aita zaarrak ordun sufritu zitunak! Ordutik dut nere biotzeko anjiña. Nere kontsolu bakarra, beiñola, iru alabatxoak ziran; aiek beintzat poliki ezkonduak bizi ziran alboerrian.

        Dagoneko, ordea, pozik bizi naiz. (Bi semeengan besoak ipiñiz edo) Bi semeok beintzat adiskidetu zaizkit; dagoneko, alkar benetan maite dute. Konturatu baitira, amorru aiek kanpotik eragiñak zirala!

        Senideok ola alkartu ta lagundu ezkero, zer ajola bear digu iñoren zemaiak? Ze «Kristonak artu» bearrak? Zer, il bearrak berberak, il bearrak berberak bai, garaitzekotan Kristok, Elizak, Aritzerrik?

        (Sukartuz) Errikideok: Kristo Erosleakin!

DANEK: (sukarrez) Erosle!

JOANES-EK: Kristo gurutzadunakin!

DANEK: Gurutzadun!

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Euskaldun nai geranok

        onatx Bion lagun,

        zazpiok batu ala Kristo

        osa zagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Zazpiok batu ala

        Kristo osa zagun,

        euskaldun nai geranok,

        euskaldun nai geranok

        onatx Bion lagun.

                        (edo:

PUBLIKUAN GIZONEK:

        «Bakar batek il bear

        beste danen ordez».

        Ez nonbait konpontzerik

        danak onginaiez.

GIZON TA EMAKUME:

        «Bat, Aundi eta Libre»

        ei dan orren legez,

        bakar onek il bear,

        bakar onek il bear

        besteen ordez t'onez.)

KORUAN BATEK:

        «Ni illagatik jarraitu zuek»,

        zion Zumalakarregik.

KORU BETEAK:

        Zer da gu iltzea,

        garaitzekotan

        Kristok, Elizak, Ariztik?

KORUAN BATEK:

        Garaitu zuek,

        Iru Irurak bat!

        Ez ajola guregatik!

KORU BETEAK:

        Zer gaurko iltzea,

        berpiztekotan

        Irurokin bat egiñik?

        On deizutela

        gure eriotzak!

        «Agur, Kaiser, urkabetik».

PUBLIKU OSOAK:

        Zure Zirene Erri iñor izatekoz

        kondaira betean geu gaitezen gatoz

        Xabier, Soubirou, Garikoitz, Iñigoz...

        Zure Zirenerri geu gaitezen gatoz.

VI. EGONALDIA

—BERONIKA—

1 et conspuebant eum

2 portantes imaginem Xti

        Antzezlekuan: Onako egonaldian Beronikak zertu egin bear ditu prailleak testuan esaten dizkionak. Gero, kantuak iraun bitartez, tinka bedi geldi, «Arpegi Santua» publikuari erakusten.

IZTARTEA

KOMISARIAK (Atzeenetik, aurreratzeke, dongekiro:)

        ...Y usted, Padre, no se crea seguro. No olvide que fusilamos 14 sacerdotes vascos. 4 de ellos los tiene en el cementerio de Hernani, sin cruz y sin sufragios, como perros en una fosa común.

        ¡Ja, ja, ja! ¡Sacerdotes vascos! ¡Qué dos términos incompatibles! ¿Sacerdotes? Sin la «sa», sin la «sa»: ¡cerdotes!

(Egona, Izua)

MIXIOLARIAK:

        (Naigabeak jota, pentsakor) Egia da. Egia da. 14 apaiz dizkigute fusillatuak. Amalau, egonaldiak aiñaxe. Obispu jauna ere, gure Mujika maitea, erbestera bidali. 446 apaiz-praille, presondegi ta atzerrietan.

        Egia da. Fusillatutako apaiz aietakotxe bati, Aitzol aundiari ain zuzen, asesinatzerakoan, aoa lokatzez bete zenioten, errezatu etzezan. Ta, gero..., katoliko omen dira.

        Ez jakin doakabeok, galazi arren ezpaiñetako errezoa, eztagola galazterik biotzetakoa; debekatu arren kaleetako guruzpidea, eztigutela debekatzerik etxe barruetakoa...

PUBLIKUAN BATEK: (atzera so) Emakumeak, arren!, gorde albait zotin oiek.

BESTE BATEK: Zer egingo da ba! Guruzpide au ezin izan ziteken perfeta, txistuka ta zaplasteko oiek gabe!

(zotin asperenak areago. Ixillunea)

MIXIOLARIAK: Beronika: goazen aurrera. Urbil zakizkio gure Joanesi.

(Beronika, antzezleku ertzetik,
urbiltzen doa. Nazarenuari
arpegia zapiz garbitzen asten da)

        Ez geiegi kendu, Beronika, Joanesi txistuka ori. Txistuka orrek, asko edertzen baitio, Kristokin dun antza.

(Joanesen arpegia garbitu edo ondoren,
Beronikak zapia bereganatzean,
ustekabean dakus «Arpegi Santua»;
mun demaio begirunez;
eta, zabalduz, publikuari erakusten dio.
Urrengo kantaldiak diraun
bitartez, bego era ortan.
Zapian ager bitez, lausokiro,
Euskal Ikurriñaren koloreak,
«Arpegi Santua» ren ingurubiran)

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Txistu dagigunari

        bekokian guk mun,

        Biokin antzik ala

        edertasun zagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Biokin antzik ala

        edertasun zagun,

        txistu dagigunari,

        txistu dagigunari

        bekokian guk mun.

KORUAN BATEK:

        O Aritzerri!,

        agoni Erri!,

        amaika txistu artua.

KORU BETEAK:

        Orra beinberriz

        betarte ederra

        sasi kristauek loitua.

        Eutsi, alare,

        Jesusenakin

        opaltzen zure iltamua!

KORUAN BATEK:

        Or Beronika!,

        or Historia!,

        arpegi nork garbitua...

KORU BETEAK:

        Txistu oietxez

        bai ederrago

        duzula «Arpegi Santua».

PUBLIKU OSOAK:

        Irureun Ernanin il kristau ta apaizak;

        debekua aientzat gurutz, obi, mezak...

        Ez gaitzala ain gogor aaztu «gizeleizak»,

        ez gaitzala ain gogor aaztu «gizeleizak»!.

VII. EGONALDIA

—BIGARREN ERORIA—

spiritus promptus,

caro autem infirma

        Antzezlekuan: Joanes Nazarenua auzpez, gurutzapean.

IZTARTEA

MAGNETOFONUZ (aurrez prestaturik) JOANES-EN ABOTSAK: (katazkaz, ikaragarri)

        —Jerusalenera!!... «Jerusalenera goaz!... Jainko Semeaz idatzitakoak, itzik itz, kunplituko dira... Atzerritarren esku entregatuko da... Isekaz erabilliko dute, irainka, txistuka... Zigorkatuko ere bai... Ilko ere bai... Baiña..., irugarren egunera... piztuko da!».

        (Lilluragoz, lerrenagoz) Il ere, ilko dute, baiña piztu ere... (lertzear) PIZTUKO DA!!

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Euskaldun bezin kristau,

        onatx Bion lagun,

        gauzeza aitor ala

        gaitasun dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Gauzeza aitor ala

        gaitasun dezagun,

        euskaldun bezin kristau,

        euskaldun bezin kristau,

        onatx Bion lagun.

KORUAK: (osorik palta da)

PUBLIKU OSOAK: Samariar Ona, atoz laguntzera! Lebitak, gotzaiak, bost ajola, aurrera...Iguzu besoa, jeikiko bagera!, iguzu besoa, jeikiko bagera!

VIII. EGONALDIA

—EMAKUMEEI ITZEGITEN—

super vos ipsas flete et super fijos

        Antzezlekuan: Aritz Arbola bat, gazte liraiña, gerrian ebaki bat dula, ganibetez edo lardaski egiña. Joanes Nazarenuak bigarren aapaldia publikuari kantatzean, egin lezake edo sorbaldan gurutzea dula edo gabe, zuzendariari lerizkiokenez.

IZTARTEA

JOXEMINGOK: (damagun «tripazai» edo «aberats berri» oietakoa dala, ta euskalduna) Kontseju bat nai?

EMAKUME BATEK: Gure onerako?

JOXEMINGOK: Zuen onerako noski.

EMAKUMEAK: Ez al duk izango Judasen musua?

JOXEMINGOK: (Mindurik) Judas ni! Judas ni! Bazekiñat, zuen iritzira, Judas bat besterik ez naizena. Judas saltzaillea. Ta ni ez naun orrela. Ni ere euskalduna naun. Euskaldun zentzuduna. Zen-tzu-du-na. Ez eroa, zuek bezela. Ez suizida, zuek bezela.

EMAKUMEAK: Naiko salkeri, leendik ere egin diguk. Utzi gaitzak pakean. Oa, oa beingoz, ire ogei ta amar txanpon zikin oiek jasotzera.

JOXEMINGOK: Neri kasu egiteakin, bestelako ederki biziko ta; okerrik batere ez gertatuko ta... Zer irabazten duzute zintzotasunakin?

BATEK: Zintzotasuna!

DANEK: Zintzotasuna!

JOXEMINGOK: Zer irabazten euskaltasunakin?

DANEK: Euskaltasuna!

JOXEMINGOK: (berean) Zentzatu zaiteztela!, zer irabazten, agintariei pitinbat ez makurtzeakin?

DANEK: Ez makurtzea!

JOXEMINGOK: Orretxek, ez makurtze orretxek, ondatzen zaituzte. Zentzatu zaiteztela! Joan zirala Kijote denborak. Mintza zaiteztela erderaz! Gureak egin zula. Zintzotasun utsak eztula balio. Eztakarrela probetxurik.

EMAKUMEAK: Jetsemaniko musuaren ondoren, orain basamortuko tentaketa.

ZALDUNAK: Vade retro, Satana. «Gizona eztuk ogi utsetik bizi».

(Ixilia. Andre zotiñen bat)

JOXEMINGOK: Arrazoi duzute ba, emakume euskaldunok negarrez aritzeko! Bai al da gauza negargarriagorik, seme euskaldunak mundura ekartzea baiño? Euskal seme berriak? Euskeraz irakatsi aurrei? Zertarako? Eskolan atzeratuenak izateko? Ta gero ere, aunditutakoan, gizajo ezjakin batzuk izaten jarraitzeko? Gorroto ta zemaipean, madarikatzen bizitzeko? (zotiñen bat edo beste)

        Gutxi dakizute, noraiñoko gorrotoa diguten! Aor gure Erriko Aritza! (publiku artetik igotzen da antzezlekura, Aritzondo ondoraxe; ta ebakia apuntatuz)

        Amen, kolpeka kolpeka, batenbatek ganibetez (matxetez?) lardastutako ebakia, lardatsa bezin zitala. Zuek bearbada eztakizute zeiñek egin zun, eta nik bai. Neonek ikusi nun. Komisariak berberak egiña da! Azkenean, geiago ebaki ezinda, etsi bear zunean, neonek entzun nion, biraoz eta lerdez Arbolari esaten: «Ai gorroto aiña indar banu!, ez intzake ez zutik geldituko!».

        Berdin berdin egindo dizute zuei ere: sustraitik atera ezin dutena, lepotik ebaki.

        Orra nik jakiñaren gaiñean jarri, biar edo gaur bertan damutuko banaiz ere. Ez gero esan saldu zaituztedanik.

        Ni Judas! Ni Judas? Tokitan! Onako Joxe Domingok eztik ez berealakoan zuek bezela bere lepoa sokaz urkatuko.

(Egona. Bazterrera erretiratzen doala:)

        Nere kontsejuari kasu egiñaz, bestelako bapo biziko ta...

        (Bazterretik) Or konpon, anaiok, zuen zintzotasunakin! Or konpon, ama aurdunok, zuen semeekin! (Negar intziriak)

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Aritzan nai geranok

        onatx Bion lagun,

        negar dagigun ala

        kontsolu dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Negar dagigun ala

        kontsolu dezagun,

        Aritzan nai geranok,

        Aritzan nai geranok

        onatx Bion lagun.

                        (edo:

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Gernika gera: Aritz,

        Irain ta Kelurrun,

        jo ta erre zutena

        gaitz danen errudun.

GIZON TA EMAKUME:

        Negar dagigun ala

        kontsolu dezagun,

        onatx Gernika zaarra,

        onatx Gernika zaarra,

        oraindik euskaldun.)

JOANES-EK, BERBERAK: (berberak, gurutzadun)

        —Ez neri negar,

        zeoiri baizik,

        emakume urrikaldunak.

        Kupitu zeon buru ta seme;

        errukizun, ama aurdunak!

        Irutan eman zidan negarrak;

        bein, zuen etorkizunak;

        bai, Jerusalen orren, ta urrenen...,

        erraustu bear itunak...

        ta, laugarrenez, orain... Gernikak!,

        azken «judu» euskaldunak!

PUBLIKU OSOAK:

        Katoliko izena lokaztu ta uka,

        hereje ta gorri ordezkoen truka.

        Kondenak nunaitik... Negarra noiz buka?

        Kondenak nunaitik... Negarra noiz buka?

IX. EGONALDIA

—IRUGARREN LURRA JOTZEA—

magnus in magnis et

maximus in minimis

        Antzezlekuan: Aritz Arbolak or jarraitu bear du egonaldiro amairugarrena arte. Joanes, lurra Jota.

IZTARTEA

MIXIOLARIAK: Txiki gaituzu, Jauna, Baionatik Bilbaora, itxas baztertxo ontan. Bai txiki lurraldez, demografiz. Are txikiago noski euskaltasunez, izkuntzez, etorkizunez. Aberri gabeko abertzaleok, ontantxe batezere somatzen gera txiki: euskaltasunez, izkuntzez, etorkizunez.

        Euskeradunok, eliz teatruon bezela nunaiko eusko urietan, sekta bat dirudigu. Ortaraiño urritu gera. Sasi erlijiozko sekta bat. Sekta bakan, sorgiñetsi, beira dagozkigun ia danen destaiña ta inkisiziopean.

        Zu, ordea, Jauna, magnus in magnis zerana, maximus in minimis zaitugu.

        Gu, berriz, «ixilleko eliza» baiño ere, ez ote geran gaude «ixillenekoa»; guzaz, gure ezbearrezaz, ezpaita konturatzen, gutxiago kupitzen, mundu katolikoa bera.

        Menderri zapaldua, txiki txiki egiña, duzu izan ere Euskaltasunarena, ez lur, ez mintzaira, ez eskubide. Zure mirariz, oraindik ondakiñetan txut bai, baiño Menderri agota, ao ta esku lotua.

        Orretxegatik, Jauna, dizugu aundiago gure guruzpidea. Izango al zaitugu baitare aundiago, Zu... gure Kristo!

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Erri bai ta Erri ez,

        onatx Bion lagun,

        saltzen gaituzten

        ala erosi gaitzazun.

GIZON TA EMAKUME:

        Saltzen gaituzten ala

        erosi gaitzazun,

        Erri bai ta Erri ez,

        Erri bai ta Erri ez,

        onatx Bion lagun.

                        (edo:

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Euskera gera:

        Antziña, Errezo, Erliki...,

        sekula etzaituna

        biraoz gaitzetsi.

GIZON TA EMAKUME:

        Agoni ezpaiñetan

        Zu eta Zu beti,

        onatx Euskera zaarra,

        onatx Euskera zaarra,

        amona gurgarri.)

KORUAN BATEK:

        Entzuten zaude,

        entzuten gaude.

        «Delenda est...» deadarra

        oska ta aginka, euskerarekin

        euskaldunon iñularra.

        Erruz diranei hosanak nunai!;

        gutxioi Inri ta adarra!

KORU BETEAK:

        Gu txikiago ta aundiago Zu!,

        au da dugun poz bakarra.

        Gu txikiago ta aundiago Zu,

        gure Kristo euskotarra!

PUBLIKU OSOAK:

        Jesusenak iru erori jeikiak.

        Karlistetan iru guk ere jausiak.

        Bergara, Gernika... zenbat salkeriak?

        Zenbatago erdalkerira pasiak!

                        (edo:

        Euskera Ama Santa, sukal giro santu,

        zaigun gorroto oron zio ta zimendu,

        dugun doai oron sustrai eta mendu,

        besteek uka arren guk nola ez ba zaindu?

X. EGONALDIA

—BILLOTZIK—

exivit ergo Pilatus foras

et dicit eis: ecce homo.

        Antzezlekuan: Joanes Nazarenua, alkandora kenduz, gerriz gora erantzita agertzen da. Arantza koroia buruan.

IZTARTEA

MIXIOLARIAK: (Itunkiro) Kendu fueroak. Kendu eskubideak. Kendu gure soiñeko ederrenak: Askatasun, Jabetasun, Erritasun. Kendu egia ere. Ta egiarekin, azkenik, izenona. Izenona ere berentzat. Berak omen dira Gernika zale, berak euskaltzale...

        Gu ain gabe ta

        zotz eginda arro

        geure soiñekoz etsaia!

        Onen billotzik

        nai al ginduzun?

        Egin bedi zure Naia!

        Oroz erantzi gaituzten ondoren, ordea, Jauna, orain zenbait arlotekeri jantzi arazi nai dizkigute: «romería vasca» diralakoak, erderazko naiz euskerazko mordollokeriak, tabernetako aiurruntzi ta janedan apostuak, radiotako fandango ta «bilbainadak»...

        Kristoren pailaso tunika egotsi nai digute, Jauna, ta sasi errege kaiñabera, Herodetarren jolaserako!

        Obe duzu bai, gure Joanes Nazarenu orrek, billotzik iraun, arlotekeriz jantzirik baiño!

                (Protestaka)

        «Zer dala ta «nai» gaituzte

        ema likitsa oi dan lez,

        gorputzarentzat losingak

        eta animarentzat baterez?

        Euskal Gorputza danen eskutan

        ta Euskal Anima katez!».

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Erritasunez billotz,

        onatx Bion lagun,

        besteek erantzi ala

        Zuk jantzi gaitzazun.

GIZON TA EMAKUME:

        Besteek erantzi ala

        Zuk jantzi gaitzazun,

        Erritasunez billotz,

        Erritasunez billotz,

        onatx Bion lagun.

KORUAN BATEK:

        «Orra gizona»,

        lerde ta likaz

        jainko begien dirdaia,

        zauri gorriak aragi litsez,

        giza itxurik ez ia ia...

KORU BETEAK:

        «Ona Erria»,

        lurbira aurrean

        ain gabe, lander, deslaia.

        Gu ain gabe ta

        zotz eginda arro

        geure soiñekoz etsaia!

KORUAN BATEK:

        Onen billotzik

        nai al ginduzun?

KORU BETEAK:

        Egin bedi zure Naia!

PUBLIKU OSOAK:

        Zure ederrez jantzi gure uri ta mendi!

        Zure graziz jantzi kristau eta sendi!

        Zure izenez jantzi Aritz ta Aritzerri!

        Zure izenez jantzi Aritz ta Aritzerri!

XI. EGONALDIA

—CONFIXUS—

1 Xto confixus sum cruci

2 Arbor una nobilis

        Antzezlekuan: Aritza orra ba billakatu Arizgurutz. Gerriko ebakian aga bat ipiñi baitiote zearka. Bertan gurutzatua agertzen da Joanes gerriz gora erantzia, arpegi jorantsua goruntz, oiñak lurrean tinko ta bi besoak agakiarenetatik atzera zintzil, libreki, ez soka ta ez iltze.

        Areitz bat Bizkaian da...

IZTARTEA

MIXIOLARIAK:

        (Joanes Nazarenu arizguruztuari so) Gurutze ta Aritz: biok, bat bat zaituztegu. Eztakigu bat maitatzen bestea ere gabe. Eztare bat ukatzen bestea ere gabe. Gure kristautasunaren Gurutza! Gure euskaltasunaren Aritza! Aritz eta Gurutz! Arizgurutz!, Arbor una nobilis, «zaar sendo zindo», adoragarria, nola eztuzu ba erruz izango, naiz pertsegitzaillerik, naiz... tentatzaillerik ere?

KANTALDIA

PUBLIKU OSOAK, GIZON TA EMAKUME:

        Onatx ba Arizgurutzon,

        ilnai ta bizinai,

        geuretasunari lot,

        frakasu ta garai,

        gu ere Sitio-ka

        ar gaitzazun anai,

        onatx ba Arizgurutzon,

        onatx ba Arizgurutzon,

        ilnai ta bizinai.

KORUAN BATEK:

        Ainbat alditan laztanduriko

        Zuntoiari orra josi;

        txit samurrago zenuken noski

        iltzezko oi ori utzi.

KORU BETEAK:

        Onatx gu ere

        (bai kantabroki:

        poz ta amorru, kantu ta antzi!)

        lot, lot, Confixus,

        jun ez gaitezen

        erdalkerira igesi,

        lot, lot, Confixus,

        Zuri dei ta lei:

        «Ez gu, Zu guregan bizi!».

PUBLIKU OSOAK:

        Arizgurutz Santu, batean bi abe,

        ezin maita dugu bat bestea gabe,

        ezin ere Zu uka geu ukatu gabe,

        Arizgurutz Santu, batean bi abe.

XII. EGONALDIA

—GORPUTZ—

1 signum cui contradicetur

2 et basphemabant dicentes:

salva temetipsum si filius Dei es.

        Antzezlekuan: leengo jarkera ta jazkera Joanesek arizgurutzean. Onakoan burumakur, il bailitz.

IZTARTEA

(Mixiolaria suntsitua dago, txunditua,
desertatzailleek eman dioten atsekabeagatik.
Begiak itxirik dirau, izuaren izuz)

MIXIOLARIAK: Zenbat dira?

BATEK: (desertatzailleak emen eta an kontatuz, publikuagan alegia) Bat, bi, iru... lau... bost... bost... Besterik?... Sei... Zazpi! Besterik ez al da an? Zazpi, Jauna. Eztut uste zortzira iristen diranik, etsi dutenak.

MIXIOLARIAK: (leengo jarkeran, baiño itxarotsu) Besterik ez?

LEENGOAK: Ez, jauna.

MIXIOLARIAK: Pozaren poz) Besterik ezetz? Zazpi bakarrik? (sinistu eziñik bezela) Zazpi bakarrik? Bai gutxi!!... Bai gutxi!!...

(Belauniko jartzen da batbatez)

        Eskerrak, Jauna! Eskerrak Zuri! Zuk amaika galdu zenitun Pasioan. Guk... zazpi bakarrik (zorakor), oinbeste aundiko probaldian!

        (Zutituz, publikuari ezker eskubira galdezka) Besterik ezetz? Ezin sinistu dut. Zuek, danok, egi egitan, zintzo iraun nai duzute Kristo frakasukoakin?

BATEK: Frakasuko!

DANEK: Frakasuko!

MIXIOLARIAK: (ezin sinistuz bezela)... Kristo gurutzekoakin?

DANEK: Gurutzeko!

MIXIOLARIAK: ... Kristo agonikoakin?

DANEK: Agoniko!

MIXIOLARIAK: ... Kristo ildakoakin?

DANEK: Ildako!

(Praillea auzpezten da berriz esker ematen, izmizka)

KANTALDIA

PUBLIKU OSOAK,

GIZON TA EMAKUME (zutik):

        Gernikako Arbola

        da bedeinkatua,

        euskaldun nai geranon

        Ostiral Santua

        ta il ala pizten gaitun

        Aberri Pazkua.

        Adoratzen zaitugu,

        Arbola Santua,

        batzuk iraindu ala

        guk laztanagua,

        adoratzen zaitugu,

        Arbola Santua.

KORUAN BATEK:

        Euzkia itzali.

        Goibelak nausi.

        Or abailduta Bildotsa.

BESTE BATEK:

        Ori Jaungoiko?

KORUAN BATZUK:

        Arkaitzek baietz.

        Renan-tarrek uka otsa.

KORUAN BATEK:

        Tamala! Zenbait

        geuretar ere

        birauka eztira lotsa:

KORUAN BATZUK:

        —«Jainko izatera,

        ez luke utziko

        euskaldunon eriotza».

KORU BETEAK:

        Arren, Jauna, arren!

        Etzagula gal

        Fede, Itxaro, Otoitza!

PUBLIKU OSOAK:

        Agur, Mindun Ama, Semea galdua;

        Eusko Pasioak mindunagotua;

        bat galdu orduko zazpiok artua:

        barka luzetsia atarramentua.

XIII. EGONALDIA

—AMAREN MAGALEAN—

...fructum ventris tui

nobis post hoc exilium

ostende

        Antzezlekuan: Piedade-bikotea: Doloretakoak magalean Nazarenu laikua. Au leengo erdi jazkeran.

IZTARTEA

MIXIOLARIAK: (Doloretakoari so) Eztakigu, Ama, eztakigu, ildako Erri bat geran, ala oraindik bizirik dagona. Dakiguna: besteek madarikatzen gaituzten ala bider, Zuk magalean artzen gaituzula. Eta magal ori, magal ori!, bizirik naiz illik gure Bizitza dugu, ta gure Gozoa, ta Itxaropen bakarra...

KANTALDIA

PUBLIKUAN GIZONEK:

        Bizirik edo illik,

        onatx Bion lagun,

        Gurutza ala Magala

        gozartu dezagun.

GIZON TA EMAKUME:

        Gurutza ala Magala

        gozartu dezagun

        bizirik edo illik

        bizirik edo illik,

        onatx Bion lagun.

KORU BETEAK:

        Arizgurutzon

        agoniz, zure

        altzo txandaren zai gaude.

DOLORETAKOAK BERBERAK:

        Illobirako

        Gorputz laztana

        aurki kenduko didate;

        seme berriok bear zaituztet

        orain magaleon gorde...

KORU BETEAK:

        Altzo Aberri!

        Altzo Pizkunde!

        Altzo mozkor Pentekoste!

        Oparo oron

        oparo zoro,

        zoro, zoro, ezinbeste!

PUBLIKU OSOAK:

        Lau gudate garratz, laurak gal ondoren,

        azken ondakiñok onatx otoi ta arren:

        zure magalean Kristokin atseden!,

        zure magalean Kristokin atseden!

(Ontan, guardizibil edo miliziano bi
agertzen dira antzezlekuan, batek otsegiñaz:)

GUARDIZIBIL edo MILIZIANUAK: Atención, señores. Orden del Señor Gobernador. (Ezkerrera beira) ¡Se disuelve el Vía Crucis! (Orain eskubira) ¡Se disuelve el Vía Crucis!

MIXIOLARIAK: (Ironiz, jolasti, guardi edo milizianuari) ¡El Vía Crucis no se disuelve! ¡Lo llevamos con nosotros a nuestras casas, en la sangre y en la historia! (Egona. Parreantxez:) ¿Me permiten que traduzca la orden?

        (Orain jendeari) Galazi!, zer ordea? Bai kalea; ez orratio Guruzbidea. Debeku orrekin auxe egiten digute: iriki illobia, prestatu azkeneko egonaldia, Guruzbideak jarrai dezan pertsegituago ta bikaiñago, galaziago ta jatorrago. Geurekin baitaramagu, galazterik gabe, barne-muiñean, etxebarru bakoitzean, Arraza-betean, Agoniak iraun ala!

(Argi danak ITZALTZEN dira,
antzezleku ta teatru osoan.
Urrengo egonaldia asten da: ILLOBIAN.)

XIV. EGONALDIA

—ILLOBIAN—

vita mea abscondita est

cum Christo

        Antzezlekuan: dana illun teatru edo eliz barru osoan. Illobi bat, beste gabe, antzezlekuaren erdiz erdi, antzematen edo begiztatzen ere da.

IZTARTEA

(Linternen batek bizpairu argi
zirta labur, piztu ta itzali.
Mr. Hamilton-ena danik
ezin jakin oraindik publikuak.
Erbestear kutsu nabarmentxoa du
Hamilton-en oguzkerak)

MISTER HAMILTON: Onu..., Erroma..., B.B.C, France Présse..., United Press..., zertan goaz, Urlia baten liburura, «kristianismuaren agoni» billa? Atozte ta ikusi. Agoni on onatx emen, emen!, bere iturburu jatorrenean, beste iñun baiño bikaiñago, Urlia orretxen Erri osoak bizia: etsipen eta itxaro, frakasu ta garaipen, ilnai ta bizinai...

        (Tristeki) Baiño ez. Ez etorri. Alperrik zenuteke etortzea. Gaurkoz, eztaukazute ulertzerik Euskal Animaren guruzpidea. Ezta entzuterik ere. Bizi arazten diotenek eztiote uzten kantatzen!

        (Ixillago, pentsakor) Bizi arazten diotenek eztiote uzten kantatzen!

KANTALDIA

(Egonaldi ontako kantaldia
abestu bear da oso illaunki,
itzik oguzteke, ia ao itxiz, urrutiko
etxe barruetatik letorken erosta bailitz)

PUBLIKUAN GIZONEK:

        ia ao itxiz

        Obipean gauzkate

        Erroman ta Onun,

        gizonek aaztu ala

        onartu gaitzazun.

GIZON TA EMAKUME:

        Gizonek aaztu ala

        onartu gaitzazun,

        obipean gauzkate,

        obipean gauzkate

        Erroman ta Onun.

KORUAN BATEK:

        Eztio beldur

        illobiari

        goldezuloko aleak.

BESTE BATEK:

        Ezta guk ere.

        Ereintza bait da,

        Uztaroren ekarlea.

KORU BETEAK:

        «Areitza zaarrak

        areitza barri»,

        Gernikan dugu legea.

        Illobi izan zan,

        gudurik gudu

        Zurekin bat erortzea;

        oroi zenigun:

        —«Ni naiz Berpizte...»

        Amets dizugu zertzea!

(Komisariak, bere atzeeneko lekutik,
urrengo salmuketa ariko dan bitartez,
lau karrasiok jaurtiko ditu tarteka,
salmu tarte bakoitzeko karrasi bat:)

KOMISARIAK: (1) ¡Cállense!

        (2) ¡Les ordeno que se callen!

        (3) ¡Verán lo que les espera!

        (4) ¡Lo que les espera!

PUBLIKU OSOAK (ia ao itxiz):

        Illobion negu: (1) irurok etxape... (2) Gabon, Jesus. Gabon, (3) Ama. Biar arte. (4) Ta amets... betikoa: (Aingeru Albiste..., Goizargi boreal..., Aberri Berpizte... )

MR. HAMILTON-EK: Ikusten danez, orratio, Euskal Animari eztago ixillarazterik. Izan ere, nork ixildu arazi arraza baten antziña, antzi ori bere izate muiñak dariona danean!

(EGUNARGITZEN asten da, ondo geldiro,
arik eta Mr. Hamilton-en geroko itzak bukatzean,
eguerdi zoli biurtzeraiño)

BERPIZTEA, AMETS

et ipsi spectant resurrectionem

futuram..., quoniam et nos cum

Jesu erimus

        Antzezlekuan: egunsentia argiagotzen ari dan bezela, illobi zuriaren gain, Kristo Piztua, Joanes alegia, eskubiz publikua bedeinkatzen bailego eta ezkerrean Ikurriña, itzoz: «Onatx Berpiztu ere». Aingeru zuri bat bertan, begientzat Sarrerako Fede Emakumea bera.

IZTARTEA

MISTER HAMILTON: (Berekin ditu linterna ta foto makiña. Oraindik ez da eguerdi)

        Ea, ea bukaera. nola? (Berebaitarako, ixilki, kuadernuan irakurriz) ¡Ahá! (Abotsez irakurriz:) «ILLOBIAN BERPIZTE». ¡Ahá! (Abots anpatuz jarraitzen du irakurtzen:) «Illobion gaudenok, Jauna, oraintxe bertatik berpizten ari gaituzu, sinisten dugun ala berpizten». ¡Ahá!

        «Itxaropena dugu Fedearen Ama; ta Fedea..., Aberri Egunarena».

        (Orain bere buruz, irakurri gabe) Ain zuzen! Ara nola Itxaropenak eguzkiz jazten ditun amets gaillurrak! Eta nola argitzen dun illobia!

        (Berriz irakurriz:) «Dagonetitxe, Jauna, dagonetitxe, Solferinoko itxuok entzuten gaude Pazko kanpaiak; Seta ikusten ere bai, ikusten jadanik... Goizargi boreala!..., Aingeru Albistaria!..., Aberri Eguna!...»

(IRRINTZI basatiarra entzuten da,
Gurendaren adierazgarri.
Teatruan edo elizan argi danak pizten dira.
Oraintxe eguerdi ginga. Oro apoteosi)

AINGERU ALBISTARIAK: esan utsez:

        Surrexit: piztu zaigu

        Jesus batbatean.

        Praecedet vos: orra non

        doakun aurrean,

        Aritzerrin gidari,

        ezilkor bidean...

JOANES PIZTUAK (esan utsez):

        —Pax vobis! Jeiki ta abil

        Nerekin batean,

        jeiki ta abil, Arizti,

        Eutasun Betean.

PUBLIKU OSOAK:

        orain Aingeruaren eta

        Joanesen itzak abesten

        ditu orruz, zutik, garaikiro,

        «Salbatore gora da» doiñuz.

(Irrintzi basatiarra berriro)

ABOTS EZEZAGUNAK (parlantean esan utsez, oiuz; eta bereala)

PUBLIKU OSOAK (leen bezela, doiñuz):

        Ta ara Oriamendi

        ta Artxanda gaiñean

        bi Aritzondo tantaik

        zer itz barrenean,

        turisten jakinmiñak

        ulerteziñean:

        «Kristokin bizi ta illok

        arizgurutzean,

        onatx Berpiztu ere

        Geutasun Betean».

Teloia

        (Teloia jeistean, berriz jaso bearra gertatze ezkero, Joanesek iraun beza leengo jarkeran, orain irripartsuago ta ikurrin itzak obeto erakutsiz. Antzezlariak txalo artzera doazen bitartez, entzun bedi parlantean, bein edo bitan, azken garaipen himnua (txistulariek ere joa?), onakuotan ordea doiñu utsik, itzeztu gaberik. Publiku txalo jotzailleak, antzezlariekin batera, arrokienik, kementsuenik, itzeztu bear ditu soilki azkeneko bi puntuok:

                «Kristokin bizi ta illok

                arizgurutzean,

                onatx Berpiztu ere

                Geutasun Betean».

Azkena

1960-1962