Hitzak, hitzak, hitzak...

hitz begi beltzekoak,

hitz begi gorrizkoak,

eta hitz begi berdeak.

Begiak begiotan

kolore berri bat.

Begiak begiotan

hitz asmaezin bat.

Maitasun airezko

zure begion soinu

zoroarentzat.

Zure begi horiek,

hitz gabe,

zein tristeki Liszt-en

«au lac de Vallenstadt».

        1

Pagoa geldi dago

bidearen ertzean,

ezin du konprenitu

nire presa bidean.

Bide gora noala

—izerdi bizkarrean—

zergatik hain urduri

zerbaiten ehizean?

Kantsazio pozoia

baitarama zainean,

izanaren miztoak

sartuta egonean,

bizitza neke ahulen

pentsaketa luzean,

ezin du konprenitu

nire presa bidean.

Bihotza ihartu zaio

gogoeta luzean,

gogoa zaio ihartu

pentsamendu lanean.

Nire anaia delarik

ezaren ilunean,

ezin du konprenitu

nire presa bidean.

Udazken bustiaren

arratsalde morean,

fedea erantzi dio

Lanbrok, oharkabean,

sentimen busti tristez

elkar besarkatzean.

Ezin du konprenitu

nire presa bidean.

            2

Goroldioz jantziriko

zauritutako bizkarrean

asperkunde giroa

hosto berdeen airean.

Betiko loaldia

nola gura lukean!...

Ezin du konprenitu

nire presa bidean.

Plazeretan igeri

bizitza bizitzean,

pago gazte jentilak

pozaren mozkorrean

huntza besarkatuz

maitasun lizunean,

konprenitzen didate

nire presa bidean.

Nire pago kristauak

ostera, bide ertzean,

ez-baiko itxaropenez

ukazio beltzean,

heriotza ondorengo

zerbaiten irritsean,

ezin du konprenitu

nire presa bidean.

Pagoak ez du atseginikan

bere penaren ohean.

Bakar-bakarrik egon baitago

hainbat pagoren artean,

eremu grinak zuhirintzen du-eta

zur sendoaren barnean.

Zertako balio dio hari

pago jaio eta jaiki?

Zertako pago indartsu jaio

loreak lez hil baledi?

Nahiago luke (nahiago dut bai)

sekula santan ez bizi.

Hil behar garratz sentimen honek

malko latzik lehertu dio,

hosto guztien begi berdetan

udaberriko goizero.

Halabeharra, pagoak duen

fedearen argudio.

Zuztar minetan bihurritzen du

desesperoen betia...

Pago sendoak ezin du ulertu

heriotzazko zoria.

Madarikatzen du mila bider

heriotzazko bizia.

Pago zaharraren hondarra

aspaldian da logale.

(Aizkolariek, neguak

guztiz biluz utzi dute).

Azal goroldioarekin

ederra ostu diote.

Pago zaharraren hondarrak

goroldiorikan gabe,

ez du nahi izan eguzki

eta ez du nahi izan lore.

Egun lez nahi du jarraitu

ez bizitza t'ez kolore.

Pago zaharraren hondarrak

eguzki beltza nahi luke.

Ez txoririk, ez kabirik,

txingorrik ere gabe.

(Bizitza ihesi doa

beheko iturrian triste).

Pago zaharraren hondarrak

eguzki beltza nahi luke,

eguzki beltza nahi luke eta

lehenbailehen usteldu ere.

Harrezkeroztik daramat

kanta beharra niregan.

Bideko harriak penan,

txorien lotsa sasian,

nabaritu bainituen

bihotzaren bihotzean.

Eta harrezkeroztikan darit

arima, bertso iturri.

Pupila beltzean senti

nion mina herriari.

Noa orain euskal herrien

nekearen mandatari.

Alferrik nauzu ostika

(bekatu hau baita santu).

Deblauki dizut abestu,

egia ez dadin galdu.

Jakingo duzu gaurtikan

zeru hau nola den (zeru ez!)

infernu.

Gizona

libertate gosez dago.

Alferrik

hodei hondarretaraino

eseki du ilargia

zure gaua zuritzeko

zeruak.

Gaztea,

libertate gosez dago.

Jaio zen ohe odolduan

ordurako gau zelako.

Eta beti

libertate gosez dago.

Poetak,

aresti onean egin dio poema,

poema burdinazko,

libertate gatibua

bota duen amildegitik libratzeko.

Bere hobena santu den arren

Jainkoaren ordezkariak

ez du inoiz barkatuko.

Gure munduan zuzenbidea

debekaturikan dago.

Kartzeletan,

mundu berrien Prometeo,

gure begiok garbitu

burdin suz dituzulako.

Guk genituen kateez

lotu zaituzte laburto.

Baina etenik kateok

zuzenbidea mundu berrian

libre dago.

Ebanjelioa
San Joseren arabera

Ni naiz soldadua

borondatezkoa.

Eta hartu nuen ezpata

burdin gorriz egina

eta zazpi gizonek

infernuko labean

gogorki landua.

Eta eman nuen gudua

Atilak ezina.

Sartu nintzen Erroman

lehoiaren bila,

eta hautsi nuen mito

haren imajina.

Eta ezpata hura zen

Satanek egina,

Jainkoaren lepoa

mozteko adina

eta ezin kamustua.

Gorrotoaren mina

egosiaz eginda

zuen punta fina.

Eta hartu nuen ezpata.

Nik libera nuen

Jerusalem galdua

nire ezpataz, zeren

Dabid-en leinurua

galdurik zegoen.

(Edestiak ez daki

zer den Jerusalem).

Ezpataren bortxaz

bota nuen muroa,

eta hortzetan ezpata

pasa nuen fosoa.

Lotan aurkitu nuen

mahometanoa,

zeini moztu nion

kolpe batez lepoa.

Haren Harem aurretik

nintzela igaroa,

emazte batek zidan

eman bendizioa

eta eskatu ere hautsi

niezaion destinoa,

beharrak desbehartu.

Bainintzen kruzadoa.

Eta orduan hil nuen

Ala Jaungoikoa,

nor hala den Jainko

nola demonioa.

Harriz eraikirikan

dagokion tenplua

Jaungoikotzat nuen

koroatu Kristoa.

(Langilea delako

eta Jainko pobrea).

Eta nire Kristo hau

minero beltza zen,

zeren gaur arotzak

burgesturik dauden,

eta predikariek

esan ez dezaten

nola zaildurikan

eskuak dituen,

eskuak ez baina

baitauka gogoa

gorrotoz zaildurik.

Bakearen ordez

erreboluzioa

predikatzen zuen, zeren

egin da mineroa.

Kristo Jainko harek

bere Aita Santu

eta bere ministro

ninduen nonbratu.

Eta nik harrezkero,

denak ditut liberatu,

Inkisizio berri bat

nuelako sortu

fede garbiaren kontra.

Gezur bikaina da,

baina, hau guztia.

Zergatik egia,

nola den egia,

ezin da kofesa.

Eta urkamendia

entendi ez didanak

dauka merezia.

«Hasten nuzu kuntatzen

egiaz bai mintzatzen,

nahi dinak sinetsireri».

Bart lo nengoela

etorri zait Etxahun

zeinek nauen ezagun

(galeretan lotua)

eta gupida.

Esan dit:

Itsasoa amorratu zen

eta Jesus lo zegoen

gizonon izua buruko.

(Ikus beza munduak

nola San Jose ere

sinoptikoa den

eta nola Jainkoa

beti lo dagoen,

eta gizonok beldur).

Hau da Legea eta

hau Profetak. Amen.

Esan dit,

(katetan zegoen)

esan dit,

«Munduan malerusik

hanitx bagirade,

mila urteren galerak

zuretzat dirade».

Begitartea zuen ilun.

Ez diot nik entzun,

«tunba bat nahi dit

lurpian ezari

zure korpitz tristia

gorde munduari».

Ez diot begitu.

Aulkian jarririk

ni loarazteko

parabola luze bat

asmatu dit gero:

«Ahaide delizius huntan

bi berset gei tit kantatu» .

...zeren zerutik digun

Jaunak mila bider,

zeren demonioek

diguten halaber,

zeren gizon kristauek

kristau euskalduner

diguten hondatu

hain maite nuen «ka ni ger»,

«Jainkoak madarika beza

Gaztalondoko Topetia».

Eta segitu dut

bidajea,

pelegrinajea,

eta segi nuen kantsaturik,

hartu gabe atsedenik,

haizearen kontrast

beste munduraino

deserri honetatik.

Eta, oi!... Gero

pentsatzen nuen

hauts ilun bat.

            1

Ez dut sekula hitz egin

nire minaren handia.

Beste mundukoa baitut

eta bertsoen etsaia.

Alfer-alferrik egin dut

halako bertso aldia,

ez dut sekula hitz egin

nire minaren egia.

Eta badut kantsazioa

arimaren barrenean,

lor astun ezin jasana

nire begion gainean.

Betiko loa nahi nuke

presentearen atean.

(Nire gelatik kanpora

gau da nik hau idaztean).

Gau da nik hau idaztean,

nekearen mareagora.

Erreka otoitz kexua

behe hortatikan gora.

Gizona bizi da-baina

beharraren ariora.

            2

Eta naiz gizona

zauriturik dagona,

duena zartaturik

gogoaren sakona.

Torturatu azkengabeak

bihurtuta sentona

eta halere bulartsu.

Zeren eta jaio

nintzen euskalduna.

Herri madarikatu

santuan jaioa,

herri ez duenean

fede abaroa,

zeruak behar du-eta

bere berdugoa.

Herritar labean

kontentu kiskaltzen da

fraile frantziskanoa.

Herri triste honen

seme tristeago

eta tormentu biren

bildots bildotsago.

Besterik ezinda

kantatu beharko

neronen penari,

nire burutapenen

berri emateko.

Eta hau idaztean

egundurik dago.

Handia dugu, ba,

gaua nola ez den

bihurtu gauago.

Negar egin nuen.

Negar egin nuen,

malkozko negarra,

ez olerkizkoa.

Pena baten garra

etsi ez nuena,

eta errebelatzearen

madarikamena.

Senti nuenean

ezinaren ezina,

bakardade bakar, eta

nire gorago grina

leher zitzaidanean,

ezin-ezinean

negar egin nuen.

Txingizko negarra.

Eta antsia erre haren

erre oparia

kontsakratu nion...

zer dakit nik zeini?

Gau ilunaren begian,

odol urteen buruan,

betiraunaren atean,

gudarien adar galdua

zuhirintzen dago lurrean.

Nire gauezko

joate honen itsuan

deslai joate minean

entzun dut inoiz bidean

adarraren hots zolia

mendi loen bizkarretan,

kemen oihartzun laru.

«Dieu! Que le son du corn

est triste au fond des bois!»...

Nola den tristea

basoetan barrena

adar hasperena

hondamena jotzen.

Tristeago

hautsetan galdurik

adarrik ikustea,

gudariak izuan

galdurik.

Ez du areago

poztuko liskarrik.

Non ezkutatzen da

zakur Altabizkargoa?

Non da nagusia?

Badator frankoa

eta euskaldun gajoa

bidetan tapustez

atzerrira doa,

Bat, ehun, mila...

Euskaldun otsoa

—bakeak zahartua—

franko azeriak

izutu du!

Itsaso aldetik

laino beltzak datoz.

Eta itsasotik doaz

laino beltzen barnean

urte beltzagoak.

Adarra lurrean,

eta ez irrintzirik.

Eta orain gau da,

gau heriozkoa.

Non zaudete zuek,

euskaldun hilak.

Baso ertzeko bidez

—hilobi baten peitu—

eusko izan hobena

garbitzen,

urtezko gauetan

erromes,

lurpe baten

bakea galdurik?

Atzoko gudariak.

Zein mezu astun dakarte

hodeiek, baldarki

zeruan nahasturik datozenean,

zein mezu beltz

euskal herriari?

Eta eusko adarra

bidean erorita,

jaso dezan gudari

bulartsu berriaren

zain dago,

urtez baino penaz

hiltzenago.

                                        «Ez daiteke nornahi izan pagano»

                                                                  René de Clercq

Ez daiteke nornahi

izan pagano

eta edontzia hustu

ardo penaz bihotza

betetzeraino.

Ez daiteke nornahi

izan pagano.

Basoko hostoen artean

amodio baten sua,

itzaltzeko beldurrik gabe,

uzten duen pagano

ez daiteke izan nornahi.

Ez daiteke nornahi

pagano izan,

arimako aldarea

eraitsi eta

harri zaharren artean gozo

lo egin

birjina batekin.

Adiskide Iztueta-ri

Zenbait lili erori handik,

zenbait bide laru hemen,

zenbat bide bidean

ametsen hilobi.

Jainkoak ez daki

baratzerik zaintzen.

Kulparen lorea

(izenik gabea)

horman esekirik

urkatu da.

Bioletak, tantaka,

bide bazterrean.

Penaz. Nola dauden loreak

nire baratza zaharrean.

Kanpotik nintzela,

kanpo minez-eta,

denboraleak dizkit hondatu,

eta ez dut izan

zeinek hura zaindu.

Nola dauden loreak

nire baratza zaharrean.

Verbum caro...

Etsipen gordin bat mingotsa

erraiotan gazi.

Zauria kiskaltzen dit ariman

—haratustel zati—

amets inposible haren irritsak

eta haren formak.

Hitza.

Etsipen gizonezko sutan

hainbeste urtetan irrikatu dudana

hitz gorituan gaur jaurtitzekoa

zanpatu didatenean,

bertutearen izenean

egia ederraren erdeinatzean.

Gizonak du predikatzen mortuetan

ganbelu narruzko hitz gihartsua,

ebanjelio beltza, hezur eukaristia duena

eta aingeru zapo laguntzaileren bat,

eta begirale,

gauez izarretatik txinparta begiz.

Tristura triste txingar bat

amorru haien hondakin

arima zola zikinduan,

deabruari sagaratzeko gordeta.

—«Hitzaren ondotik ibili nabilkik luzaro

eta ez diat munduan aurkitu».— Ez zegok!

Begirik ez dut begiotan gaur

baininduten laidotzen argiek.

Bai, osoa,

gogoaren beharren neurrikoa,

desiratzen nuelako grina ezpataz.

Ai! Suzko aldagoia hedatzen

bihotzaren «ote»-ak kiskaltzen.

Halako hitza behar nuen,— edo ezer ez.

Aho aire gabean, aho nekatuan

aho zaurituan eta odolduan,

aho mindu honetan

harria jarri zidan poemak.

Joan beharko dut

harkaitzak adoratzen, harkaitzak,

pinuak, arratsaldeak.

Nik luzaro

bilaturiko hitza, ordea,

ez dut egundo aurkitu,

ausaz ez delako.

Baina ez delako

eta inposible delakoxe gainera

bilatuko dut orain eta beti.

Esaten dut:

heriotza.

Eta oihartzunak burlaz urrun:

hotza.

Esaten dut:

esperantza.

Baina alferrik da

zeren oihartzunak ez baitaki

nire hitza.

(Zeren botanikak

ez du ezagutzen

lore klase hori

basoetan).

Esperantza:

eta gizonak

gelditzen zaizkit

begi ahoak zabalik.

Ametsaren izena

ote da?

Eta neu ere gelditzen naiz

entenditu gabe:

fedegabe fraide,

frantziskano triste.

Herri baten amodioa

herri gabe.

Ausaz, esperantza

cha-cha-cha zimel bat

besterikan ez da.

Ebanjelioa eta gizonen mina

dantza bihurtu da.

Baina udarekin

moda pasatu da,

eta esperantzarekin

esperantza.

Ahoan sentitu dut

begiok ixtean.

Ahoan sentitu dut

hitz hau.

Ahoan sentitu dut

malko eutsiak

begiotatik behera

oroimeneraino

labaintzean.

Jaungoikoa beltza da,

begiak ez beste.

Begiak Jainko balira

geroaren eske.

Nork emango dio?

Umetan banuen nik

iraunaren ustez

betikotasun grina-edo bat.

(Gaurko hondakin triste).

Inoiz etsi behar izan nuen,

amets ametsegi baitzen.

Anbizio gogor hura

desegin zidaten

gizonegi zelakoz,

eta ez didate

jainkozturik eman.

Esperantza bakarrik.

Eta nire arima

hutsik gelditu da.

Nik ez dut gaur kulparik

ez badut sinisten.

Zer nahiago nuke nik

sinistea baizen?

Ilusio izpi bat

barrunbe hau argitzen?

Jaiotza Solferinon

itsu jaio nintzen.

Ilunabar geldian

iturrira bidean,

zoriontsu naizela

kontatuko dute

neskatxa gazteak.

«Mintzaira du gozo,

alegera oso,

pozaren gehiegia

nunahitik dario».

Ai! esana!...

Uraren pitxarrean

gezurra dute eramango.

Ugatsako neskatxak

ez dakite asko

nire poz hostopean,

zahar eta luzaro,

ezkutatzen dudan

samin aspaldiko.

Nire samin zaharra

ez baitu egundo

inork sumatuko.

Igande goizean

tertulia betean

herriko emazteak

mila eta bat eratan

zoriontsu naizela

zin egingo dute,

elizaren atean.

Amak, etxeratzean,

anaiak galdetzean

nik eman berriak.

Amak, erantzutean,

zoriontsu naizela,

erantzungo die

nire bizi moldeko

desterru gaitz honetan.

Narziso non dagoeneko-gabe hau,

halere, hala eta guztiz ere,

baina, eta beti, triste-triste dago.

Noiz datozke dantzari

itsas ertz harrizkoan

uhinak jolasti,

betiraundeko mezua

burla bat bezala

estrofa urdin-zurian

kantatzera niri?

Noiz egun hegodun bat,

mendien gainetik

altxatuta?

Bien bitartean banabil

bihotz bideetan

inora irten ezinetan.

Noiz etorriko da

kai hil honetara

galdu nuen batela?

Ahaztu dut nola zen

izatearen beste ertza.

          1

Eta orain, Jauna,

etor zintezke.

Eseri naiz

jaio ninduzunean

seinalaturiko

muga urrun hartan.

Baina nik ez dut nahi

mugan atsedenik

eta etor zintezke.

Obeditu dizut.

Beti joan naiz bai,

eta egun hemen nago

nekaturik arras,

zu noiz etorriko.

Bitartean ongi

loa dut nahiago

zure lege krudela

pentsatzea baino.

Hemen, eserita nekean,

deusezaren atean,

edo tormentuaren

edo eta zeruaren

(bidearen ertzean)

edo Jaungoikoaren

edo deabruaren

edo eta bakearen

(baina ez sekula

neronen bizitzaren)

edo eta ez dakit zeren

atari aurrean.

Etor zintezke gaur.

            2

Ezagutzen ez banauzu

ez horregatik harritu.

Haragiaren lege da

zerorren esku latzean

apurtzen baldin baduzu

apurtuta gelditzea.

Barkatu zure legea.

Ezagutzen ez banauzu

ez horregatik sumindu.

Aspaldiko ume zuria

zure itzal bainaiz belztu.

Nahi banauzu akabatu

—Jo, ebaki, bihurritu, estekatu,

torturatu... herioztu—

akabatu nazakezu.

Batere juzgatu gabe, gainera.

Bihotzaren bihotzetik

nik eskertuko baitizut.

Eta damutuko zara zeu,

zeren Jaungoiko amultsu,

zeren Jesus amoretsu,

zeren Kristo bedeinkatu

kalbarioan sufritu,

eta horrelako beste zenbait

apaizen predikuetan

nola beti izan zaren zu,

gero damutuko zaizu

baina orain,

satisfatu zure grina

eta nire mina konplitu.

Oin arinak prestu dauzkat

bizitzaren bidea

finitzeko aiduru.

Hogei urte motxetan

iritsi natzaizu.

Mingain egarriz errean

ez dizut

kexa bat lehertu.

Baina izerdia,

gorrotoarena da.

Gaur ditu nire urte

hogeiak konplitu.

Bihotzeko gaztelu zaharrean

kantsazioaren hauts grisa

dago. Amaraunak leihoetan.

Nik maitatu ditut,

nik desira ditut,

nik laztandu ditut,

nik gozatu.

Nik sufritu nituen...

gero

nik madarikatu.

Nola nintzen engaina

desesperaziozko irribarrez

konfesatu behar dut.

Gogoaren batel txikerrak

ur egin zidan.

Ez ninduen mirari batek

salbatu,

besoetako indarrak baino.

Eta bizi beharrak.

Baina gaur,

Jainkoaren erdeinatu,

aberriaren infernu,

eta neure etsai.

Bapo nago.

Zer nahi duk nik egitea,

ezpada arima jaregin

iturri joaneakoan

galduta?

Ba, burdin hondarren

ibai beltzean

zuhaitz gabeko

uharte erreren

baten bila

nintzen enbarkatu.

Deabru ermitari

beharko dut santutu...

Aita hil, aita hil. Aita

hil dit Jaungoikoak.

Nola datorkidan

gauez eguzkia.

Aita hil,

Jaungoikoak aita.

Izar malkoak gauez

zerutik behera.

Eta egunez euri

eta gauez ilargi.

Zazpi urte dira

hil zitzaidanetik.

Eta urtero berriz

eta egunero berriz,

eta gauero berriz

eta berriz hiltzen dit.

Otoitza

Gurutze apala,

bi egur elkartuk egina,

gizonon bi zorteen

zurezko imajina,

oren triste hilen

lekuko bakar eta jakina,

ezagun didazuna

nire ilusio birjina,

dakizuna nire bekatu-bide

antsikabe nahiz grina,

nire amets gaizto biren

deitura desberdina,

mila, mila desesperoen

gorroto irakina...

Gurutze apala,

gogo sarraski honen lekuko bakarra,

dakizuna neronek bezain ongi

nire saminen mina,

bi egur elkartuk egindako

gurutze apala,

gurutze zitala,

barneraino adoratua eta

zeruraino madarikatua,

sentitzen didazuna borondate biren

nahasmendu zikina,

ezin saihestuzko borrokaren

borrokatu ezina,

obligatzen nauen ez dakit

nongo eragina

errendatzen nire kemenak gaitzera

eta nire arima,

nire arima,

gurutze apala

ezagutzen duzuna errukiz

nire arima,

onar iezadazu Aita Gure zail hau.

Aita Gurea...

Beti joan naiz bidetik

—ez lagunik,

ez argirik—

Beti joan naiz neuretik,

ez neukan atsedenik.

Joan nintzen aurrerago

—ihesi guztiengandik,

neuregandik,

neure gabe, gabeago—

beti norako gaberik.

Beti,

eta gaur urrunegi nago

itzultzeko.

Eduki ez daukat nik

aita bat maiterik

maitatzeko

Aita Gurea...

Aldendu nintzen bidetik

aita hil zitzaidanetik.

(Aita Gurea!)

Geroz eta galtzenago

hamalaudun nintzenetik

ez dut eduki Jainkorik,

Jaungoiko on maitaturik,

urte haiek ezkeroztik.

Madarikazioaren

erlijio sekta baizik.

Seme bekatuetatik

—gorrototik,

destainatik—

seme bekatuetatik

dena dakizu segurik

neuk baino zehazkiago.

Gurutze apal horretatik.

—bi egurretan zintzilik—

nauzulako maiteago.

Aita Gurea...

Hemen belaunikaturik,

hemen damuz damuturik,

hemen negarrez jarririk,

eskatzen dizut luzaro

zure Amaren medio,

Amaren amoregatik,

hilobi bat Zegamako,

non nire aita baitago,

bedeinka dezazula gaurtik

bedeinka beti gehiago

betiraunde betiraino.

Bedeinkazio horretatik

irtengo dira santurik

nire arima eta gogo

ustelduak, berpizturik.

Gurutze apala,

bi egur elkartuk egina,

bizitzaren zuhaitz egur gordina,

Jainkoaren adina

irmo zagozela.

Aita gurea

zeruetan zaudena,

bedeinkatua bedi

hildakoen izena...

Poema beltzaren arbola

Uhinak hondar tristean

ahantzi duten txirla baino tristeago.

Ez dakit non dudan galdu

fede gozo haren gozoa,

ez dakit non dudan galdu.

Ai, umetako fedearen

sinismen bigun haren misterioa...

Jaurtitzen zaitudan fede,

amagandiko arnas triste,

adio betiko.

Zurekin bizi naiz triste,

areago menturaz zu gabe!

Adio betiko, fede adiskide.

Heriotzaren arbola gorria

              1

Sortu zen gaua nire baitan

ahoan kabitu ahala,

beltzaren zapore lodia

sentitzen nuela.

Begira nazazu, aita!

Oi gaupean kanposantua,

pinu melarraren gosea

eta zeru-min santua,

gaupe kanposantuan.

Ikusazu mortuan distiraz

lehoi akabatuaren

hezur igar eta goria.

Oi, gauaren handia...

Ontasunezko bulzu argitsu biguna

begietatik jausten zitzaizuna,

erre itzali da.

Oro lanbro

zugan goizero jaiotzen

itsasoaren —asmatu nuen—

amets urdin luzea,

oro lanbro eta negar ilunen.

(Ilargiaren adu gardena

potxingoetan usteltzen).

        * * *

Bizitzaren mendietan,

harkaitz eta arroketan,

zorionaren iturbegia

nekien, oraindik

ume eta on nintzenetan.

Orain, gau oskarbietan,

igelak eta nik

dugu bakarrik maitatzen!

iturri turbustua.

                2

Utz nazazue hil nadinean

eskuak zabalik, bakean...

Begi zorrotzak zabalik, zerura begira.

Bide luzean hilko naiz: bide luzean...

Hosto artean

ilargi emea darienean

—maitaleen ordu betean,

azkengabean—

edo goizean ohartzeke

—bizitza jaiotzean—

edo eta noiznahi, hil nadinean

utz nazazue eskuak zabal-zabal,

bide bazterrean.

Kale bazter farol ondoan

hotzak ebakirik

hiltzen den eskale antzo.

Neguaren hotza

eskuak zabalik eta biluzik bihotza.

Hilko naiz.

Bai, hilko zarete

nola hil zen.

Aita, maiatzeko arrats busti batetik

agur betiko baten magal ilunean

galdurik,

nik ahantzi ametsen bila joanik,

hil zen sekulako,

zer dakit nik

zeinek edo nola edo zergatik.

Hil zen sekulako.

Zu ere hil zaitezenean

nire gaurko bidetik zatozenean,

ez ukitu nire gorputz morea

zerurantz begiralea.

Entzuidazu barnean

—sasipeko iturri

hara-handik etorri—

heriotzaren poema beltza

tantaka isilki.

            3

Zein ordu da, zein ordu?

Joan ezkeroz, Jainkoa

itzuli ez denekoa.

Eta ausaz agonia.

Zein ordu da?...

Itsasoaren ondoan

geldi itsasbelarrak

lo berde itoan.

Ez da Jainkorikan.

            4

Utzi zabalik eskuen

zabaldura,

nire gogoan geldiro

ernetzen tristura

belarren modura.

Udazken arrats odoldu ezti

entzuidazu bihotza,

pago hostoen hosto naiz

orbel erorietan lotsati.

Zerraldo, eskuak zabalik,

estrata zaharrean

bihotza urturik

betiko loan jausirik.

Ordua bezala,

tantaka, tantaka,

handizki eta geldi,

ordua dorretik

bezala, aletzen naiz

heriotzaren azpitik.

Orduaren burdina bai,

orduaren burdina,

eta orduzko bizitza

ezin eutsia.

            5

Zein ordu da, Jauna?...

(Negar lurruna dario

eta deusez intziri

atzerri negar batek

isilki... )

Ordua,

zergatik ordua

gizonok hiltzeko,

zein ordu, ba, Jauna?

            6

Baso estuan zehar

neure esperantzaren bizkar

betirauna eguzki

irten naiz etxetik

Jainkoaren bila,

atera naiz zangar,

zangar eta ausarti

eskuan ezpata

Jainko ehiztari.

Otoitz zegien basoak,

eta haizetxoa,

salmo kantari zegoen

adarretan igoa.

Ilargi handi,

gaua zabal, bare, geldi.

Ni Jainko deika,

basoetan larri.

Deietan joan zait

neukan fedearen

azken izpi.

Azken deia, ikarati,

laborriz lotu zitzaien

hostoei,

(dardarka mingarri)

txoriño hiltzearraren

bihotz gaixo iduri.

Haizearen arnasa galduak,

lanbro xehearen tristurak

ninduten ferekatu bidean.

Gaixo bilatzaile!,

pentsatu zuten menturaz,

izarrek, uretan penatuaz.

Heldu ziren udazken euriteak,

arima usteldu didatenak

—arima haragia,

absolutu eta bizitza irritsak

amorruz eutsia—.

Ihes zegiten haizeak

eta hostoak.

Eta elur malutak etorri ziren

otzan, apal, guri,

zeruaren azpitik,

txiki eta goxoak,

—Jainkoaren malkoak—.

Aldare zurian

aingeru sail zuriagoak

adoratu ninduen

belaunikaturik

eta eskuotan

gurutze gorri bat jarri.

        * * *

iragan ziren otsoak

aingeruak itzali.

Bizitzaren arbola beltza

            1

Goian izarrak bizitza zuri,

aztoreak mendian harkaitzezko.

Gizonak, aldiz, munduan

bizitza gizonezko.

Hain da gizona gizon...

            2

Egia!

Zer ote dugu Egia

eta haren argia?

Behin hurbildu gintzaizkion

Egiaren zokoari,

leize ilun eta beltzari.

Han behean omen dago

Egiaren presondegi.

Beltzeriaz izurrituak

ginen geldi.

Kristo, nire Jesukristo,

gaitz sendaezin hau

ahaztu diguzuna:

Pilato-ren galderari,

gizadi larriaren

itaun heriozko gartsuari

zenion erantzun

burua makurtuaz tristeki.

Ihardespen zail, ihardespen ezkutu

zenigun ihardetsi.

            3

Eguzki galda errean

bare zikina etzanda dago

infernurako bidean.

Bidean jaio zuten gaixoa

(ez nondiko eta ez norako)

ez baita berez jaioa.

        * * *

Gure aitzinakoek

ez digute erakutsia

Jaungoikoaren aurpegia.

Gure barnean

axanparen mailu burnia

dugunean kolpeka

jaso ditugu begiak

eta gogoaren antsia

Jainkoaren begira.

Itzala dugu ikusi,

haizearen uhinetan balantzaka,

Jainkoaren itzala,

eta menturaz Haren sorbalda

gure saminen itsasoan

uhin artean ihesi...

Gu guztion deia,

kaio nekatu,

itsasoa gaindi dabil

oinak non jarri ezinik,

otoitz madarikatu.

            4

Ez du jaten ilargirik

zapoak putzuan,

dagoenean kantari

gau barruan.

Antipoesia

Nekazari:

nire hitza

zure aitzur kolpea da.

Ama lurra hil da.

Ez da jo kanpairik.

Hiltzen utzi dute

Lurra.

Penaz hil da.

Ez da jo kanpairik.

Baina denok dakigu

nola den urkatu

ama lurra.

Gazte nintzenean oraindik,

sinisten bainuen,

erantzuten nuen baietz.

Gaur, ordea, ezetz esango dut.

Maite nituen gauzak eta gizonak,

horiek egindako gauzak,

eta erantzuten nuen baietz.

Egun zorioneko batean

baietza loratzen ikusteko esperantzaz.

Gaur, ordea, ezetz.

Hainbeste, hainbeste itxaron dut,

hainbeste eta hainbeste madarikatu alfer,

ez baitut sekula gehiago baietzik esango, sekula.

Nire bihotzean enbor-gerri moztu eta puskatua

jaiki zait, asaldu zital eta amorratua,

izugarri eta erlijioso,

beldurra hozkatzen duena, bakea destainatu,

eta zin egin ezetz eta ezetz erantzutea.

Arima hautsi eta odolustu,

etsi eta indartsu, gogor eta bihurri,

zintzo,

beltz eta laido,

libre zuztar eta oldarrez,

mendi-lerroko basa-gerlari,

langile eta matxino.

Gogo malkartsuaren leize eta trokartean

otsoaren gisa dabil izu.

Azkar, arima!, etsaiek

inguratzen dizute bakea.

Arima... Sugar gorrotozko,

behargin eta liskarti.

Zuzenezko gose hortzetan min egiteraino.

«Bihotza jaso, gizona salba

norberagandik, eta norberaren glanduletatik» ^[1]

nahi nuke.

Biguna baita uztarria ogi-ustean dagoenarentzat,

baina gizonaren zama eta miseria...

Amaren sabela hilobi denean

haur pisu-pisu batena, hilda,

eta ez duena jakingo zer den goserik,

gosez hil zen-eta.

Meatzari, hezurrak bilatu, hezurrak,

gure gurasoenak.

Hezurrak,

arima oraindik eransteke dutenak.

Zulatu lurra,

sartu eskuak lurperaino,

zeruaren ametsik ez deneraino,

infernu-kiratsa deneraino,

eta sartu, meatzari, beherago.

Lurperatu zituzten-eta

behe oso behean.

Ez dadila loratu

gure aitaren bat-edo...

Eta esan ez diezagun, isil-isil,

belarrira, inork, mundura

libre ginela etorri.

Sekula ez. Haiek eta gu ez gaitu

sekula lotuko zorte bat bederaren loturak.

Ez ditu pobre eta aberatsak berdinduko

ezerk, ez heriotzak berak.

Eta itzuliko gara lurraren altzora.

Gu biluzi.

Eta haiek,

usteltzekoan ere,

jauregietan

kargatuko dituzte harrak.

Haiek. Eta gu.

Eta aterperikan gabe,

gure alarguntsak noranahi.

Nekazariak

galtzen doaz bizitza,

galtzen ardiek ile-

-matazak bezala, arantzetan,

andu, hesi, bideetan,

eguzki, antzigarretan.

Esperantzazko zarpazar

mantartu,

pusketaka

doaz galtzen bizitza.

                                        [1] William Faulkner.

Zurraren ondotik

                                        «Espainia ederra...»

                                                    (Chanson de Roland).

          1

Espainia

hondamendi jasoz eroria,

lur nekez etzana

eta luze.

Espainia more eta

narru lehorra.

Arratsaren otoitz fedegabe hagoatua kanpai etsietan

uda errearen ondoan.

Kanpoaren

zabalero eta inor ez,

Espainia-ren lurralde.

Eta eguzkia,

zabal-zabal.

Aire-zeru desauziatu zeru guztia.

          2

Ama lurra hilik dago,

eta lur-seme beltzaranak

bijilian beti, zaintzen

akaso esperantzak,

malko gabe isil...

Lurra ihartu da...

Euri!... Lurrera

makurturik

laborarien sustrai

gihartsu zorrotza.

          3

Oi, laborariak!

esadazue

dohakabe anaia.

Bizitza pasa da

tanta berdeka

bidean,

lizarrak erriberan

gozartuz.

Lurra isildu denean

hostoak, txindor

ur gozoz, kantari

erribera berdean

eta arratsaldean.

          4

Mendiok

urrezko loan etzanda,

nagi eta borobil.

Begion leihoan isil...

Ezkilak abaroan

eta arima zerraldo

eguerdiko sutan.

Aire argi eta geldia

mendi eta zabaletan, jarrita dago.

Uda, eta eguzkia

dena uda eta eguzki.

Han behean errekak

erdi lotan kopla

bera kantatzen du

etsipen makalez,

erdi lo eta samin.

Eta arimak

itxita dauzka begiak.

          5

Lur gorria, gorrizta

lurra

odolez errea

lehorte lehor luzez

buztindu.

soroan

bide bazterrean

malda karraskatu

eta hauts xehean.

zerutik, odola

tantaka, garietan

lur erre hau,

orain aurten,

zartatu egin da.

amapolak,

lur horia.

          6

Lurraren egarri zauritua

tortika galdak arrakalatua.

Denboraren errauts lehor.

Edo izanaren narrua?

Aire gorriaren azpian

akre eta zimur, lehor

urre desurretu

buztindua.

          7

Eta laborari

lurrez oratua,

lurraren erraien

seme, eta lurraren

zuhaitz ihartua

amaren erraiak

urratzen ari da:

han du hilobia.

          8

Lur zaharra...

Denboraren errauts lehor

edo kondairaren hezurra?

Zer haiz, Espainia?

Ez, Espainia, ez.

Betiraundean lo dagoen

—soberano jator—

duintasuna,

eta miseria.

Lurraren seme honek

ez dut nik izarren doinua

inoiz entzun.

Lurrekoa denak

lurra entzuten du.

Gure haurtzaroak

ez zuen aitaren bertsoak

beste soinurik.

Ez zuen inoiz kantatzen

gure amak.

Beraz, nire poesian ez dago

ilargirik. Ez zen

nire sehaskara hurbiltzen.

Gerra ostean zen...

Nire poesian

haizea kableetan zingurinka

entzuten da,

aitak lantegira joatean

uzten zuen atearen intziria,

eta etxearen bakardadea,

eta euria leihoan.

Kalean lotsa zen

umearen lotsa

entzuten da nire poesian.

Aizkorrondoko bisutsa,

eta oinaztarra.

Jendea entzuten da

nire poesian,

jende pobre bat.

Eta aitarentzat ur bila

nindoaneko iturriaren hotsa.

Nire sehaskan ez da inoiz

ilargirik egon.

Ez nekien negar egiten,

eta gose nintzenean

isilik egoten ikasi nuen

amaren negarra ez ikusteko.

Gauean eskuak

lotzen zizkidaten.

Gudu osteko

isiltasun beltzak

eragiten zuen nire sehaska,

eta amaren ondoan

belaunikaturiko anaien

arrosarioak ninduen loarazten.

Nire ametsak

baso bonbardatuak ziren,

kontrabandistak, guarda zibilak

gariarekin aita kenduko

ziguten izua.

Kontrabandistekin joaten zen gauero.

Harrezkero,

zoro dabil nire arima,

fantasma galdu,

arimako pinudi erreetan

guarda zibilen baten ihesi.

Esan nahi nizukeena

esango banizu, K.

isildu egin beharko dut.

Eta orduan, erantzunaren zain dagoen

pentsamenduaren zelai urduriak

itzalez beteko lirateke.

Entzun dezagun, isilik, biok

euria ebakitzen duen

kableetako haizearen intziria.

Zertarako bete bihotza

hainbeste hitzez, lurrez, esperantzaz,

maitasunez?

Zertako hustu bihotza

hainbeste bertso galduz?

Gainezka gelditzen da beti, bihotza

beti hutsik,

eta dariola.

Hitz biziok

nire eskuotan ernai

sortu zirenok,

nekatuak eskuratuko dituzu,

eta hilda irakurri.

Egia esan nahi nien

langileei,

gazteei,

eta ez nuen indarrik.

Mundu osoari,

eta nire herri, euskal herriari.

Egia esan nahi nien

etsaiei,

adiskideei,

eta ez nuen indarrik.

Gaur, desterruan,

egia ere galdu egin zait.

Eta egiaren antsiaz

jarraitzen du herriak,

eta nik ez dakit jadanik

zer den egia,

hitz handi bat ez bada,

ezta zein den

nire herria ere.

Juan Ramon

Felpazko muñeka bat zen.

Eskuetan hartu nuenean

dena bigundu zen,

eta begiak jiratu.

Ez zuen hezurrik.

Gomazko muñeka bat zen.

Eskuetan hartzean

intziri bat atera nion

zilborretik...

ate zahar batek bezala.

Muñeka bat zen.

Felpazkoa ez baino,

gomazkoa ez baino,

banalkeriazkoa.

Eta hartu nuen,

eta errekara bota nuen

Juan Ramon

hor konpon.

Eta beste kantu bat.

Euskaldun poetek

tiestoan jarri nahi dituzte

arrosak.

Eta sikatu egiten dira.

Euskaldun poetek

krabelinak josi nahi dituzte

solapan.

Eta merkatuetan

erosten dute hiru txanponetan

gurea ez den poesia.

Baina nire bizitzan

joandako ura dator

beti berriro

gogamenen iturrira.

Poesiaz aspertu nintzen.

Eta nekearen nekez,

asperkundearen asperrez,

pobreen nahigabeak ere ahaztu nituen.

Ezentzun egin nuen herria,

eta ilargiarekin kontenta nintzen.

Arratsaldean

arbolapean kantatzen nuen gitarrarekin,

eta itsasoa baino atseginagoa nuen

Mönesee-ko lakua.

Zorioneko nintzen

hego haize epelak

aurpegia leuntzen zidanean.

Erraza zen zoriona!

Baina biharamunean ezin nuen

zoriontsu izan nahi.

Ezin jan izan du herriak

nire labeak erretako ogirik.

Oraindik ez zen goiz-sentia

ogi banatzaileak

aterik ate pasa direnean.

Gure hitzak

pinudietan gelditu ziren

asesinatuta.

Erreka ondoetan,

trintxera erdi atxurtuetan.

Eta hamazazpi urte zituzten,

hogeita hiru, berrogei.

Andrea, semeak,

herria...

Gudarien odol putzuan

edo lokatzatan,

edo espetxean, nonbait.

Baina poetarik ez zegoen frentean.

Gure odolak ez du oraindik

libururik busti.

Eskuotan ez dut indarrik,

ez dut kemenik besoetan,

nire hortzetan gorrotorik ez da.

Gazte nintzela

indar ero batez ekiten nion

batela olatu pats artean

zoratuta zebilela.

Aurrena izan nahi nuen.

Itsasoa bare dago gaur,

eta bakarrik dago.

Arraunean ari eta ari.

Nire hitzak ez dik surik,

Kaixo! Zer moduz?

egia duk, egia umila.

Edozeini entzuten nion egia.

Euskal bizi nahiari, bai,

bizi bide baten bila

estroboa eskutik utzi gabe

jarraituko dut hil arte.

Ez zekiat nora noan,

itsasoak ez dik biderik,

herri hau doan tokira.

Gizonak sua pizten

asmatu zuen bezala

euskaldun poetek

asmatuko balute

egia pizten

eta esperantza!

Suak erreko ez balu

eta euriak busti ez.

Negarrik ez balitz

eta arratsaldea

gauak itoko ez balu.

Pobreek lurrik balute

eta lurrak maitasunik,

eta esperantzarik zaharrek.

Justiziarik balitz

eta herriak sufritu ez,

gustura bai,

isilduko ginateke

eta —Zenbat da?

beste kopa bat.

Nire lurra, nire anaiak,

ametsak nireak. Urteen zalapartan

orok galdu zuen

niretasunaren poza.

Ez ote nuen aski neure buruarekin

bestengatik arduratzeko?

Nire ez zen edozein bide batean

sartu nintzen.

Denok ahaztu zintuztedan,

oroimena huts,

gauaren mugan eseri nintzenean.

Non gaudenezko gabe gabiltza-eta.

Errukiz eta isekaz ikusten nituen

handik ametsak, anaiak,

lurra, gaztaroaren zoroaldiko

urruntasunetan lausoturik.

Lagunduko ezin badut

zertako gelditu inor entzutera?

Gauden bakean zentzunik ez duenari

erantzun eske joan barik.

Pipa honi kea dario

zergatikorik batere gabe.

Galdetu baino hobe itzali,

edo trankil-trankil erre...

Ez ote da gehiegi

norbera zaintzea?

Goizaldean egunaren leihoa

edegirik, itzartu naizenean,

hotzak gogor nengoen.

Ez dut oinazearen ibaia sentitzen,

nire lurraren samin errerik,

ez nire anaien goserik.

Baina badirudi mesprezatzen nauela

izadi osoak. Badirudi

oroimena baino

hutsagoa dudala bihotza,

ez dakitela nora joan oinok.

Badirudi galdu egin naizela

eta ez nindoan inora.

Baina atzera abiatuko naiz

gaztetako bihotzaren bila:

nire lurra, nire anaiak,

nire ametsak.

Eta egia da erantzunik ez dudala,

beharbada egon ez baitago.

Baina nire poesian galdezka daude

berriro nire ametsak,

nire anaiak, nire lurra.

Bihar

Eta urak, ur berdeak itsasoa bezala,

eta urak, ur handiak itsasoa bezala,

urak itsasoa bezala

bete-beteko du askatasunak oparo

euskal lurraldea.

Esadazue

Zer den galdetzen dut lana,

zer den justizia, esperantza,

maitasuna. Zer diren gizonak.

Zer den aire argia, zer den

ogia, lur landu biguna,

haurren heriotza, esadazue zer diren.

Galdetzen dizuet guztioi

zer den pobreen kulpa

inoiz inork barkatu nahi ez duena.

Belaunikaturik

dizuet galdetzen guztioi,

arren, esan diezadazuela noiz

argituko duen egun berriaren goiza.

Esadazuela zer den zerbait,

zer den edozer gauza, esadazuela.

Gezurrak eta diruak

kutsatu gabeko zerbait zer den.

Gauez

Nekatuta nago!

Nekaturik iristen naiz beti gauaren atera

eta zin egiten dut ez sekula gehiago

afan alferretan leher egiteko.

Eta goizero argiarekin hasten naiz atzera,

berriz bila eta bila, esperantza zoro batez.

Zeinek aterako lidakeen bihotzetik

maitasunaren sustrai orpoa!

Zeinek emango lidakeen

presondegi urte batzuen atsedena!

Edo heriotza.

Eskuak

Argia debekatu zaigu.

Poza, itxaropena

eta argia debekatu.

Pobreak gara-eta...

Arratsaldean euri egiten du

euskal mendi saihetsetan.

Pobreak gara-eta

ez dago aterperik guretzat,

debekatu zaigu ateria.

Askatasuna debekatu zaigu

kostako haize leunak

alamedako neskatxen ilea,

ikurrin moduan,

askatzen duelarik.

Hamar dira mandamentuak

eta hamaika bai

pobrearen nahigabeak.

Debekatu zaigu

gizon izatea

eta kitto.

Kate

Kate honek lotzen nau,

kate honek nau hiltzen,

kate honen gogorrak

nau ederragotzen.

Kate honen erpetan

bizitza bizitzen,

deabruzko fede hau

luzaro sufritzen.

Eztarrian kantua

kate zahar honek

dit gauez itotzen.

Katean loturik

bizitzaren gauean

urrintzen joan ahala

Rembrandt-en ilun-argiz

pintatzen zaidala

nire zortearen imajina zitala

itsaso barearen ertzetan.

Kate mingarri honek

nau ederragotzen.

Nau gizon bihurtzen.

Desterrura bide

Nire ariman desterrura

begi apalez nentorren.

Betidaniko bidea

luzea da,

luzea, bai, eta aldatsa

heriotzaraino.

Itsaso, ibar eta mendi,

nahiz gau nahiz eguzki,

kalbarioa gora

nintzen ibili.

Zu baino ederrago?

Zu baino ederrago?

Aingeru bat.

Aingeru bat?

Zu baino ederrago

zeu bakarrik,

triste eta

begira-begira,

amodio eske.

Langileak

Hau diagu

pobrearen jakitea:

lan egin, lanean

lan egin eta hiltzea.

Marés

Kontuz, arreba!

pitxarra puskatzen bada

ez zegon etxean maitasunik.

Lurraren Seme

Lur Ama, lurra.

Gorrotoa bezain elkor.

Lurra maite dutenez,

gizonez

kartzelak bete.

Kristo-ren izenean

madarikatua nire lurra.

Nire arima

Nire arima iturri da,

iturri

herria eta pobrezia

darizkiona.

Erori, baina,

harri gainean erori,

eta ezin sartu.

Lurra: lapurtu digute

gure lurra,

lapurtu.

Eta heriotzaren lauza hau...

Gure alaba

Etxean argi gutxi dugulako

dabil gure alaba

izarretan

kontaduria eramaten,

senarrik izan gabe

mila gizonen andre.

(Gure sukaldeko kea

tximini ahora orduko

galdu da.

Fabriketakoa ez).

Baina goizero

itzaltzen dira izarrak,

eta gure alabak

irabazirik ezin aurreratu.

(Fabriketako adarra

urrun entzuten da.

Pobreen negarra ez).

Gure etxe etxabolan

argi gehiegi da

alabaren bekatua

ikusteko.

Eta argi gutxi.

Nik bakarrik ikusten dut

alabaren negarra.

Etxabola

Pobreok etxaboletan

ez dugu argirik,

eta begiotan min, bai.

Ez baitakigu ikusten.

Eta argia hotza denez gero

ez dugu leihorik,

eta diruak gordetzeko

ez dugu behar aterik.

Argi gutxitxo dugu, bai,

etxabola gurean.

Bihar-edo noizbait

justizia egingo den

itxaropenaren

argi gutxitxoa.

Zubian

Nire hitz pobrea diru balitz

jaten edukiko lukete

langile pobreek.

Eta sobranterik ez nuke

bankuan jarriko.

San Anton-go zubitik

Martzana-ko gabarrak

ikusirik, aterako nuke

nire patrikatik,

eta eskuak zabaldurik

Ibaizabal-ek aspaldian

izan ez duen edertasun

bakarra sortuko nuke.

Cantarranas-ko ijito guztiak

mozkortuko nituzke gainerakoarekin.

Eta pagatuko nuke mozkorrena,

gainez, poeta bihurturik,

gitarra batekin

zezan kanta

nire zilar diruak

langileen izerdia direla

izar bilakaturik.

Zer arraio? Merezi ez ote du

hainbeste neke dakarren

ibai zikinduak,

ibai zatarrak

urte luzeen jornala

eta poesia bat?

Baina nire hitza su da.

Su da,

eta halere, ezin du berotu,

ez argitu,

ez pobreen egun berri

ezin argitu denari

goiz albarik aurreratu.

Eta horretarako askoz hobe

isildu nadila.

Azken oporra

Herriak bildu egin dira.

Euria pasatzen denean,

itsaso handitik mendia gora,

Euskal Herriko herri koxkorretan

herriak biltzen dira bigunki

sukaldean.

Gelditu egiten da lana,

gelditu,

eta aberatsen kotxeak

intzirika pasatzen dira kalean.

Oi! Eraso zabalak ez ditu garbitu

euskal herrien kaleetan

langile nekatuei

etxerakoan, bekokietatik,

begi ihartuetatik

labaindu zaizkien

gorrotozko pentsamendu latzak.

Isekaz bezala, harro-harro,

su batean

pasatzen dira kotxeak,

zipriztin zarrastak jasoaz,

izkinan pobreen lotsa jazartzen.

Alfer-alferrik bustitzen du

euri bedeinkatuak

nekazari santuak

soro gozoan utzitako goldea.

Euri ostean

berriz dira kaleak beteko

motor eta bizikletaz

eta jendeak

lanera joango dira.

Makinari, orduari,

jauntxo zipotz hari,

beharrari obeditzeko.

Egunen batean, halere,

euriaren ondoren gizonak

etxean egongo dira.

Andreen lotsari,

haurren negarrari,

ez diote jakingo

zer erantzun,

baina gizonak

etxean egongo dira.

Kaleetan

ez da kotxerik pasako.

Gizonen bat korrika,

ausaz, tiroren bat,

eta espaloi ertzean ura

gorriturik etorriko da.

Haizea isildutakoan

ez da sukaldeetan gehiago

euri zurrumurruaren otoitza entzungo.

Gau hark ez du izarrik

izango, ez lorik, ez atsedenik,

ez, ez,

eta goizeko eguzkia

odolez ikusiko da

zelaietan zabaltzen

poz berde bat,

esperantza, gorri-gorri.

Nork daki orduan ez ote diren

langileak atera irtengo

egun berriaren argira

etorkizun libre bat zuri-zuri

hasteko.

Piazza del Popolo

Ez didak ezer esaten niri

goi bare horrek?

Zeru kolore-galdu paperezkoan

atseden leun aurkitzen dut,

ez antsiarik.

Ez da Jainkorik ageri.

Lagunen hitzek ez dute

nire pentsamenduan lekurik.

Kale ilunagoak nahi dituzte

neskatxekin doazenak,

eliz ondotik pasatzen dira.

Baina niretzat, ez dago ezer.

Zeru honen ederrak

San Agustini esandako hitzek

kafe katilutxo hau ere

ezin dute bete.

Eta hari noizbait bihotza.

Via Appia

—Quo vadis? Nora zoaz, Jauna?

—Banoa Erromatik,

ez dakit nora.

Berriz muntatu behar dut

aroztegia.

—Mundutik at, ausaz?

Munduan ez da gaur

egur garbirik,

gurutze batentzat ere.

Baditugu, ordea,

hainbat asmazio,

hainbat aurrerapen,

denak zure erregetzapean

lortuak.

—Nazaret-era noa,

berriz hasi behar dut

lantegi umil batetik.

Pobreak pobre dira,

eta zuek nire dohatasuna

ukatu diezue

langile deiturik

(badute, noski, lan

bizitzen!).

Deitzen ikasi duzue

harriari ogi,

alferkeriari atseden,

grina goseari,

eta indarrari justizia.

Heriotzari bake

deitzen asmatu duzue,

gezurrari prudentzia,

edo eta poesia...

Banoa Erromatik.

Jainkoa asmatu behar dut.

Edo, beharbada, gizona.

Campo Verano

Oi, jainkoaren gosea!

Egunero zurrutatzen ditu

milaka arima,

eta ezin ase da.

Egunero mozkortzen da

heriotzaren

ardo beltzarekin.

Campo Verano

Heriotzaren aingerua ikusi dugu

mahats helduenak

Jainkoarentzat biltzen.

Mahats hezeak

deabruarentzat uzten omen ditu,

Ez ote da infernuko dolareak

zanpatzen ez duen

mahats koskorrik?

Inork ez duena jasoko?

Tira, moteilak!

Ez ote da berdin

Jainkoaren ardo gozo

ala deabruaren xanpan?

Alferrik esertzen naiz

nire ondoan,

Parco Celio-ko itzaletan.

Ez dut ezagun neure burua.

Kafean edo tranbia baldarretan

jendea nire alboan

mintzatzen da, eta

neure barreneko boz luzea

entzun uste dut.

Neu ote naiz haiek?

Ni, ordea, arrotza naiz

eta ez dut ezagutzen neure hitza.

Apika, ahuleriaz,

Parco Celio-ko iturri xaharrari bezala

entzuten dut neure burua

zer dion ulertzeko axola gabe.

Campo Verano-n ez da inor mintzatzen,

eta pentsamendua garbi-garbi

ikusten da arnasa izuaren lausoan.

Nigandik at irten ote zaizkit

galdekizun erantzun gabeok,

ahoz aho, nik ukatutako

babes bila joateko?

Sant Angelo parean denok

gelditu gara isilik,

umeen jolasak begira.

Gero bakoitzak bere bidea

eraman du.

Nik ez dakit

neu naizen ala edozein,

eta norabait noanean

inora banoan.

Parco Celio

Mila bider etorri naiz

aulki honetaraxe.

Iturri xaharraren ipuin berdinak

ez nau aspertzen,

eta bakea urratzen ez duen

bizia doakit

marmol xuri eta goroldioa behera

labaintzen den

ur xehean.

Parco Celio

Arratsaldero sartzen naiz

langa honetatik arboladira.

Nolako bakea iturriaren ondoan,

pentsamendua, noizbait,

uraren doinuz loakartzen bada,

birjina batekin ohean bezala.

Zahar bi hor, aldean,

harantzago enamoratuak.

Bi mila urteko irudi hautsiak

lurrean.

Betiko lagun isilok

ez dugu inoiz elkar ezagutuko.

Arbolak bai.

Arbolak adiskide dira.

Isiltasunezko tenplu honetan

ez da hitz bat esan, mila urtez.

Betikoak gara gaur ere, ziur,

betiko aulkietan,

ez dugu inoiz elkar agurtu.

Iluntzean berriz joango da

bakoitza ekarri duen bidetik,

eta iturriak

bere ipuina hostoei esaten

segituko du bihar arte.

Ni banoa Alemania-ra.

Bihar, ausaz, beste norbait

egongo da hemen eserita.

Eta iturriak bere ipuina

darioke, betiko hitz gurietan,

goroldioa behera doala.

Monte Pincio, Monte Celio,

Monte Verde...

Parkeok ez dira mendi.

Oi, zertako etorri ziren

zuhaitzok herrira?

Lord Byron-ek ez du nahi

abarorik. Haizea behar du.

Hugo bufoi. Cairoli anaiak

beren harrokerian bufoiago,

nazional heroi harrizko. Ur limuri

eta goroldiotan etzandako zentauroak

inbidiaz-edo begira enamoratuak.

Mendiok...!

Mendi bat balego behintzat

egiazko mendi bat Erroma guztian.

Haizea eta eguzkia,

eta abuztuko euri lodia

eta zaldiak,

zaldi bizi ez harrizkoak

dauzkan mendi bat.

Porta San Giovanni

Ezin dut ezer ikusi

baina argiek liluratzen naute.

Donibane Ate-ko gau argiek.

Begiok ixten ditut.

Hobe dela ezer ez jakin

pentsatzen dut, pentsatu edo...

Deusez ikusi,

eta aulkietan eseri

arima nekatua,

nire bizitzaren ondoan

bakardadez egoteko.

Gozoa dela ihes egitea

munduari, gozoa batez ere

ihes egitea norberari,

eta oro ahaztea

lo bigun batean.

Ezer axolagarri bakarra,

agian, orbelak

antsikabeki adarretatik

erortzen

ikustea

da,

begiak altxatu gabe,

parkean jarrita.

Suomi

Zuek, uharteetako eta itsasoko

gizon eta andreok

bidea erratuta iritsi zarete

mundu honetara, zuek.

Zuek, uretatik irtendako

otso rubioak.

Nire herriak bezala, ez duzue zuek ere

arboladien lanbropeko

lur sakona baizik iritsi.

Zergatik utzi

barrutasuneko bideak

eguzkiaren truke?

Gure herrien bideak

barrutik zebiltzan.

Elurrak zurituak zarete,

eta zuen ile bustian

eguzkia gelditu da dizdizka.

Zuen gogoen brontzean, ordea,

ez dago

argiaren distira zipriztinik.

Suomenlinna-ko kanoi zaharrak bezala

herdoilduta daude.

Suomenlinna eta itsasora begira

kanoi zaharrak.

Itsaspearen bake geldia

konkistatu nahi lukete, apika,

Suomi-ren begi itsuok,

eta barrutasun lanbroak estaliaren

arima geldia.

Agian hotza da Helsinki

nire poltsikotik ateratzen den

tango hautsi batekin

aspertuta parkerik parke

nabilenean.

Berandu da, eta gauak

ez du zeru bustian

oraindik argia xukatu.

Sibeliusen Puisto-n

ez da gelditu enamoraturik,

arbolak ere lo.

Agian hotza da Helsinki.

Zer da hotza,

arima hotzarentzat?

Azkenean ez du bihotzak

nekerik.

Helsinki hotza da.

Pinu arteko ainuberaino

sartzen da argi zuria.

Nire begiok libre,

antsiarik gabe:

laku zuriak,

zeru izar gabean argia zabalik.

Lamiak pinupean,

uretatik irten berri,

maitetan ari dira agian,

Otaniemi-ko basoetan.

Zerua libre dago,

zu eta ni.

Arima hotzarentzat

Helsinki-ko lakuak

ez dira hotz.

Ipar itsasoa.

Geldi eta ilun dator

goragoko lainopeetatik

iparreko itsasoa.

Itsasoaren azal grisean

nire esperantza dago oraindik

Suomenlinna-ko arratsean

utzita

oraindik bizi,

ahaztearen urpera ezinda.

Kulosaari

          1

Hemen ez zaigu inor

Jainkoaz mintzatu.

Ihes egin nahi zuen

nire arimak

Sörnäinen-go fabrika artetik

norabait.

          2

Baso arteko etxetxoetan

gelditu gara atsedeten.

Geldi, geldi, arboletan

neguaren eta eurite etengabeen

barneak zimeldutako bakea.

—Mäyrätie-rako auto-stop?

Ez, hobe da eguzki hau

hostoak kariziatzen.

          3

Zubi luzea oinez eta nekez

eginda iritsi dugu

Kulosaari-ko bakarra.

Bai ordea kontent bihotza,

kantatzen ere nekatuta

zubipeko batelei

oihu egin diegunean.

Zoro gaudela pentsatuko zuten!

Eta ez ote zen egia?

          4

Kulosaari,

zubiaren txikotak

lurrari lotuta.

Kulosaari ttikia!

itsasora nahi huke hik

Suomenlinna bezain libre.

Nola zaituzte lotu,

Kulosaari?

Haur txiki bat zara zu oraindik...

          5

Baina niri oparo

sartzen zitzaidan

moila zaharrez hesitutako

arimaren xokoraino

eguzki leuna.

Oi, Kulosaari!

Hik ez dakin zer den

bakez negar eta barre egitea.

Suomenlinnan. Euriak

herdoildutako kanoi

ondoan

itsasoa dago.

Hurrengo lurra,

aberriaren lur hautsia

gogoratzen genuen.

Euskal Herriaren izena,

Kirsti, Euskal Herriaren izena

zetorren guganaino-eta

itsaso grisean

euriaren antsia maltsoarekin.

Askatasunaren gaztelu zaharra

—Suomenlinna—

euripean ez da gehiago

askatasun begirale.

Bere nekearen preso dago.

Eta itsasoa lo zegoen.

Lo Suomenlinna-ko

harri nobleak.

Haize bustiak

historia triste bat

zigun kontatzen,

xirimiri pean misterioz,

belarri edo

bihotzera,

eta guk ez genuen ulertu,

Kirsti, ez ulertu!

Suomenlinna-ko kanoi zaharrek

ez dute Suomi

tristuraren erasotik salbatu nahi.

Lanbro artean, euria itsasoan.

Suomenlinna-ko kanoiak, umil,

langar zaharrak herdoilduta daude beti.

Presaka, bai,

Helsinki-ko kale

eta uretan tarraka

etorri ginen.

Hondar grisa Hietaranta-n,

triste ura,

urruntasunik ez.

Argia geldi dago,

arratsak jan du gaua.

Zenbait argi!

Argi honek, ordea,

ez du arimako ilunik

argitzen.

Sankarihaudat-eko gau

ezin itxia,

Sankarihaudat-eko orduak,

argi gehiagoren

esperantzarik eza!

Hietaniemenkatu-n

umeek loreak

zeramatzaten kanposantura.

Handikago, itsasoaren

muga itxia.

(Hilak hil dituzue zuek!)

Nire sentimenduok

uretan abandonatuta,

ez zen ura mugitu.

Loreak zeramatzaten, orlegiak,

inon ez dadin erne

esperantza.

Westfalen-go zelaietan

geldi-geldi galtzen dute

lainoek poesia.

Baina urteak zehar

Euskal Herriaren etorkizunak

badirudi

basamorturakoan

saski batean

hartu genuen ura.

Basora irten nuenean

nire ahal guztiekin

hots egiten nuen.

(Gaztaroaren ezean

poz-hostoak ikusten dira arboladian).

Jainkoa iruditzen zitzaidan

deiadarren oihartzuna.

Nonahiko askatan

asetzen nintzen ametsen ur freskoz.

Gero aita hil zen.

Harrez gero ez dit

Jainkoak erantzun.

Nire dei larriek

kukuaren zotin hautsia,

otsoaren ulua,

jasotzen dute oihartzun,

zulo bat bezala ezerezera.

Maite dut nik mundua

ezin banau poztu ere.

Goragoko zerbaiten

hots ulertu ezinak

lausotzen du

nire bihotzaren maitasuna.

Eta dardaraz jartzen,

adi, nahikundez eta izuz.

Izartegien betiko

jira-bira huts hondogabeak

pentsamendua husten

duen bezala.

Gauzek ez dakite

begiratu ez arren

maite ditudala.

Nola dudan goibel bihotza.

Haien barrenetik beretik

norbaitek deitzen nau-eta,

ez dakit nik nora.

Eskua sartzen badidazu

hezur ihar bat aurkituko zenuke,

egarriz ahituta,

bihotzean, ausaz ez bihotzik

baina maite dut mundua.

Nire antsiak

narrutu du-eta.

Eta gauzek ez dute

sekula jakingo,

maitatu arren, zergatik

ez natzaien

begiratzen oldartzen.

Diren bezalakoak

ikusteko beldurrez.

Aizkorri, biguna gaur

urrun dagoenaren oroimenean,

umearen begi harrituei

harri hintzaien bezain.

Ez duk itsasorik

hire oinetan. Erreka pare merke bat.

Herria zegok,

herri umilaren lana,

Eliza, kanposantua.

Tristez oroitzeko haurtzaroa

zegok oraindik,

eskolara bidean, elizpean pilotari,

edo Ugatsera ur bila.

Bisutsa eta lainoa zegok,

eta noizean behin

goiznabarreko elur gorriztaren

gozo leuna.

Irautearen indarra zegok,

harri, aizkorri,

eta herri pobre bat.

Herri ona.

Pinu bakarti bat daukakit

erriberan

denboraren itsasoak.

Haizeak astiro

daragien pinu iluna

hondarretan.

Goizaldeko ilargiak

loratzen ote du

olatutxoen hots bustia?

Pinu zaharraren fantasma luzea

lotan dago, zutik.

Nekeaz nekaturik

pinupean jarrita bihotzetik

arima ateratzen denean

urruntasunera,

begiratu luze batean,

ze bake lasaia!

Eta euri denean zeharka

itsas ertzeko pinuaren itzaletan!

Galduta dabil

pinuaren hego beltza

eragiten duen

haize iluna

denboraren atarian.

Itsasoa.

Itsasoa laino dago.

Ontzi bat zen gure aberria

lainopea barna

zihoana aberri bila.

Galernak eraman zuen

itsaspera.

Zergatik irten genuen

berriz eguzkitara?

Gure aberria

heriotza zen.

Eta han dago.

Ilargitara

Ilargi bidean

ez dago lamina gaur

bidaztiaren zain.

Bular zuriak

agerian zituena,

lamina isila, gordin.

Basotik aire beltzak

begiratzen gaitu.

Behorren aska likits

hostoz erdi betean

egarria ito

nuen, baina

ez zegoen lamina isila

bidaztiaren zain.

Eta luze nuen bidea.

Eta bihotza geldi bezala

zebiltzan gogoetak

ilargitara

bideren baten bila.

Urruneko artzanorek

zaunka aspertu, motel bat

abandonatu zuten.

Ilargiak ez du pozik,

eta ibiltzeak ez atsedenik,

ilargitara gaur,

ze, arratsean, mendirako

aldatsaren hasieran

tiroka josi dute, moralki,

askatasuna.

Eta mendiak beltz daude,

eta lamina negarrez

iturri zaharrean

entzuten den arren

ez dago gaur

bidaztiaren zain

ilea jario zuen

lamina zuria.

Zutik eta biluz.

Zure ilea

zugandik ihesi.

Hondartzan,

uretan,

haizetan.

Algara bat

zugandik ihesi.

Biluz

eta eder,

busti, lizun.

Zutik, zutik,

eta bakarrik,

zeunden, zeugandik

ihesi.

Eta ni, urertzean,

barrezka, barrea bustitzen

zuen zoramenez,

begira.

Ez nuen ikusi nola

zutik,

bakarrik eta biluz

eta eder,

joan zinen, barre algaraz,

betiko ihesi,

zure haragi zuria jasota.

Elkarrekin

Hostoak arnasa xehe,

ura azao.

Urte bat?

Urte bi, akaso,

argia palmondoaren hostoetan.

Gauden orain egon hutsetan.

Ez denbora

laranja baten gisan

laurkitu...

Erribera

Ordu luzeak egoten nintzen

aurpegia hormarantz,

ohearen eta loaren erriberan.

Ordu luzeak ziren

nire penaren erriberan labaintzen.

Erdi lotan zerbait

—ez dakit pena bat ote zen—

begiotan. Apika, zerbait.

Ala deus ez! Igual dio.

Jaungoikoak daki

zer nuen pentsatzen.

Ez dut gogoratzen.

Gogoratzen dut bakarrik

ezin nuela ahaztu.

Harri maltso bat

zingiran bezalaxe

zinen erori

nire barneraino.

Eta ez zenuen

maitasunaren ura

besterik idoro. Urpean

ez nuen

bekatuaren itsasbelarrik ere.

Eta hain aberastasun pobrek

berehalaxe aspertu zaitu.

Maite zuelako

joaten zen bakarrik mendira,

eta Botrehaitz-en tontorrean

egoten zen ibarra begira.

Maite zuelako

joaten zen bakarrik hondartzara,

isiltasunean,

eta ibiltzen zen —esku biak sorbaldan—

Moilarri-tik kairaino.

Oinetako behatzekin zuen

idazten zure izena hondarrean.

Uhinek borratu dute,

uhinek.

Hemen ariman gelditu haiz

bake lur hori.

Hemen basoetako itzalak.

Errekastoa zoro zebilek oraindik

saltoka, arimako harri artean,

nire hitzetan entzuten duk.

Artzanburu noble, Aloña sendo,

Gazteluaitz harro...

Eta erretabloa gora igotzen den

argia zeruraino.

Nire arantzartean

gelditu haiz, hemen, Arantzazu.

                                        «Arrizkoa zara, baiña

                                        zure arrian...»

                                                          Gandiaga

Kantari jaisten zen iturria,

artzainak, mandazaina,

enbata.

Denak doaz.

Hodeiak, neskatxak,

oroitzapen gozoak

arratsetan memoriaren apaletatik

astiro irakurberritzeko atereak,

hitzak.

Denak doaz.

Txikota askatzen zeuden marinelak

—oinutsik—, uhinak, airea,

kaioak.

Maitasuna eta gezurra ere, doaz.

Baina ni geldituko naiz.

Ametsak, beste bihotzen atseden,

ahaztea bera, joango dira,

eta ni geldituko naiz.

Nigandik ihesean

—itzalak, antsia—

Itxaropena joan zen bezala,

eta ni geldituko naiz.

Ni, ni bakarrik.

Eta hesitzen nauen hutsaren barnean

zure —Arantzazu— harrizko imajina,

zure —Andra Mari— isila,

eta harrizko elorria.

Argi eta itzalezko tenplu hau

nasai eta oskarbi

nizun nire bihotzean jasoa.

Eskultura zakarrak nizkizun ederrak

landu, harrizko hitz landuak

maitasunez,

beharbada zure bihotzean

ez ziren kabitzen.

Zergatik ez zinen konformatzen

isiltasunez?...

Bidriera

horien argi dardartiak

eta argizari xume honek

hainbat odol agertuko zizuketen

isiltasunaren aldaretan opaldu.

Ahaztearen soroetan

zimeldutako orduen uzta horia

orain nire alboan dago,

Notre Dame-ko itzaletan,

ausaz zugandik iheska helduta.

Eta zuk orain barre algara egingo duzu

nork daki non eta zeinekin.

Eta zure barrearen haizeak

penan ikaratzen du,

lotsaz ikaratzen du

nire bihotzeko kanabera artean

zure memoria.

Herriak sufritzen dauden artean

beti dira poetak

astiarekin errinozeronteari kilimak egiteko,

pobreak triste bizi diren artean

eta mundua heriotzara doalarik,

delfinak orrazteko.

Baina nik ez dut betarik

langileen bekokian izerdi lokatza

eta nekearen zimurra ez baino

pentsamenduarena ikusi arte.

Beti dira poetak

ibaian umeak itotzen egonda ere

ilargia distiratzen baizik

ez dutenak ikusten.

Beti dira poetak

arratsaldean hil kanpaia jotzen denean

aingerutakoa dela pentsatzen dutenak.

Nik ez dakit zer esan.

Auskalo zer ari zaigun

eskuartean gertatzen.

Baina nazkagarria da poeta izatea.

Doazen lainoak

norbaiti interesatzen zaizkio.

Soroak, zelaiak.

Edozer gauzak duke,

arbolok, aulki hau,

gogoratzen duena.

Denak bizi dira.

(Naturaleza geldi dago,

haizeak damaion higiduraren arren edo gatik

beti geldi. Hostoak

geldi, euria.

Ikaragarrizko geldi egote zerbait daukate

iturri geldi ezinek).

Betiko joatea guretzat.

Inork ikusiko duen antsiaz

esku bat gerrian-eta

larri asko

horma busti duen mutikoak

utzi du zerbait munduan.

Parkezainari ez bada

zakurren bati, apika, interesatuko zaio.

Baina gure pentsamendu hau

al zaio inori interesatuko?

Gogoratzen al dut neuk?

Haizeak ez zuen entzumenean gozorik,

itsasoak bizirik ez.

Heriotzak ez zuen beldurgarririk,

bake handi batek bete zuen zabala.

Etsita egiten nuen bidea patxadaz

lasaitasun naro batek indartuta

arratsaldeko heriotzarantz.

Umiltasun gabe, eta ez harro.

Gizon sentitzen nintzen, bat-batean gizon

Jaungoikoaren eta heriotzaren aurrean.

Nork lotu gaituen

kate gabeko kate ezin hautsiez!

Nork abandonatu

erriberarik ez duen

itsaso isil honetan.

Izarrik ez goian,

behean nekea.

Dudaren intziri mingotsa

masta-paloetan,

oihalak blai.

Denboraren haize baladak

txikitu zizkigun

esperantzaren oihalak.

Eta hurrengoaren alde hilko da

gure hazaldia,

kanposantuetan izenak galduta.

Beharbada liberal bat naiz,

hobe, halere libre bat naizela.

Libre mundua jorratzeko,

nire sukalde denez eta lantegi,

eta libre kritikatzeko Eliza

(zergatik eskandalurik?)

eta abar, eta abar neureak baititut,

eta herri hau

eta haren etsaiak.

K.

Ez da idazten dizudana

bihotzean neukana.

Hura bihotzean gelditu da.

                                        «Errukarriok: ez gero berpiztu

                                        eta ez orain bizi, egingo duzue»

                                                                   Minutius Felix

Heriotza garratza da.

Baina badakit nik

zeini diodan sinistu.

Eta bidearen azkenean

zain daukadala

badakit.

Ez badakit ere

zer datekeen zeruko

zorion betikoa...

Horregatik, negar samin honek

itxaropen lore garbi apal bat

bustitzen du.

Ikusi zutenean

denek esan zituzten hitzak.

Ezer ez gehiago.

Pasatu zenean gorputza,

isiltasun sorta bat

gelditu zen airean,

odol usainez.

Dena geldi zegoen,

bat-batean.

Itzal jendetza.

Pasatu zenean

ez nuen esan hitzik, nire barnean.

Baina begiak itxi, baina

begiak itxi...

Dena geldi.

Gero senti nintzen

hil gabe oraindik.

Bihurtu nintzen hilen herritik

bizien kanposantura.

Denak isildu ziren,

isilik zegoen harrezkero

kanpaia. Pausoak

zetozen nire ondotik.

Pasatu zen.

Gero: geldi zegoen.

Erabat geldi, etxean dena.

Dena geldi, eta berdin.

Koblakariaren agurra

                                        «A cada alma dolorida le

                                        gusta cantar sus penas».

                                                          Martin Fierro

              1

Urtien horma zaharraren

babes paketsuan

entzun zelan kantetan daben

agure honek bere penaren

kopla tristea

kanta igar samintsuan.

Zahartzaro zabal-zabalean

akorduen enbor latzean jarririk,

kantari, nahi nituzke nik

penak, aireari abestean,

poz bihurtu

eta bizkarrean berriro nire memoriak

segi bidea isilik.

              2

Oi lurra! Oi bizitza! Oi denbora!

Nire ondoan dena ihesi badoa,

errekea, eguzkia, zeruan lainoa,

eguna eta gaba, iretargia, itsasoa.

Eta zeuen mailaz maila gorago

eta urrunago, ni neu be banoa.

Atzo nengoan lekuan gaur ipini deuste

oroigarri triste bat, igar eta sikua,

pena baten zapi baltzetan batua.

Besterik ez dago. Haurtzaro galdua,

gaztaroa... Dana dago zimeldua,

hodei arteko iretargi lez bigundua.

Nire bizitzan arantzak, ilunpeak,

eta goizetik gauerainoko negarra.

Tristura triste baten belarra

arimaren soloan, eta bularra

kiskaltzen bekatuaren sugarra.

Nire arima, arima ustel zamarra!

Oi lurra, oi urteak, oi pozak!

Denak joan dira. Eta mundua

ilun daukat. Busti nire ingurua.

Non zarie amesak?... Ahaztua,

bihotz ondoraino jausita damua.

Penaren uretan kontzientzia mindua

barrean, ezin sufriturik pekatua.

Oi urtien pekatuak... Gure Aita betikoa,

parka arren nire bizitza zoroa.

Aita zara: parka semien semetza gaiztoa.

Eta zuk, Jesus, gure Erosle gozoa,

emostazu zeruan zure Amaren altzoa.

              3

                                        «Qué eternidad y horrible

                                        la breve vida».

                                                        Duque de Rivas

Emostazue kopa bat handia:

ahoa erreten deust garrazki

gorroto birao zantarrak.

Busti gura dot eztarria

eta ardotan ito

pekatuaren tristura lodia.

Nik nahi barik daukot eta

daukot hemen barruan

pena ilun sakon bat.

Zer egin nei, lagunok?

Euskal Herria itxi nebala

malkoak dodaz begian:

itsasoz handik, hara Espainia,

ez baita lur hoberikan.

Kanta neban, eta itzuli barik:

agur Euskal Herri, agur

agur betiko Euskal Herri...

Berriz begitu nebala

ez zan ikusten herririk.

Bestien pozak tristeagotzen

nau beti geroztik.

              4

Bagoiaz joan bide luzean

atzera begitu barik:

ondino gaua urrun dago-eta

eguna dago argirik.

Urrungo itzal paketsu harek

emongo deusku pakerik,

pentsetan dogu, pentsatu barik

inoiz hilgo gareanik.

Bidean bada ostatu onik,

iturri garbi gozorik,

bada laguntza, bada grazia...

Baina ez da denborarik.

Beti aurrerantz goiaz andaran,

ihesi Jainkoagandik.

Bagoiaz joan, bizi guztian

barrura begitu barik.

Joan eta joan beti joaten

grina gaiztoen bidetik,

kurtze batean hil zan Jesusi

ez deutsagula ardurarik.

Itzal, oi itzal!... Ez dakigula

zelan erdu gareanik,

ustekabean aurkitzen gara

heriotzean jausirik.

              5

Zaharrak dinotsolako egia da.

Baina kantan dinoelako,

eta mozkor eta negarrez,

bi bider egia.

Gazte nintzenean

bizitzan laisterka ninoian:

guztiz urrun, ilunpe bat

sumatzen baineban.

Baporak portura legez

itzalera ninoian andaran.

Gaztien amesak: joan

beti urrun, urrunago,

han olgetako grinaz.

Etorri naiz eta...

heriotzea zan.

              6

Bidean iatorkuk heriotza,

geugaz eta geldiro, bai.

Ixil-ixil... Geure itzalpean

etorrek beti geure zai.

Bardin praube eta aberatsak, bardin

triste bizi edo alai:

heriotzak, urtien haria

ebakiko deusku danai.

        * * *

Aurrerantzako indarra

emoten deusku bihotzak,

indar honeik guztiok dauz

ebakiko heriotzak.

Amatauko dau betiko

gure munduko bizitza.

Hartuko deusku Jainkoak

danaren kontu zorrotza.

Zahar eta gazteok daukogu

hilgo garan kastigua:

geroan sartuko gara

itxirik geure mundua.

              7

Maite ioat mundua, Mikel:

hildakoan lurperatu

nagik arbola ondoan,

arbola ondoan eta

iturri baten alboan.

              8

Nire amesa joan iat

lorezko bide batetik.

Oin arinez, edo biziz,

eguzkiaren atzetik,

itsasoz beste aldera:

zeugatik, ames, zeugaitik

bide luze arinean

erromes naiz umetatik.

Zoroak lez bilatu dot

nonahi zorion eztia.

Ura lez atzaparretan

labaintzen iat poz guztia.

Eskuok hutsik daukodaz,

zertan erre dot bizia?

Besteak poztuz tristeagotzen

bizi da koblakaria.

              9

Baina arima nekatu

errekaren bazterrean

—halan egur ustela—

geratu zenean,

denboraren ibai zabala

aurrera zoan, aldean.

Sasi artean kabitu,

arima zaharra, motela

—ez eban afanik—

nagi geratu zen, geldi

eta ur bazterrean etzanik.

Bazterreko ur malsoan

arimari lotu iako

pats lizun berde eta

hosto eroririk... eta

geldotasun antsibaga.

Arima geixo geldoa:

urasetu, gitxien ustez

—makal eta baldar—

jausiko haiz ur ondora.

              10

Bizi dan lez praube hilgo da

Nevada-ko olerkaria,

zeuen poz eta neure penen kantaria.

Nire negarrak emon dau alegrantzia:

nor izango da nire heriotza

kantatzeko koblaria?

Gauero kantetan dogu

herria itxi dogunok:

baina zaldi ona be gaur

jatez ahazturik iagok.

Lehenago nire bertsuok

barre eragin deutsuez baina

gaur negar dagigu danok.

Agur Euskal Herri maitea,

eta agur zeuek be, lagunok.

              11

Hilda aurkitu dot koblaria:

lurrean etzanda,

izarrak begira,

bihotzean bala bat

eta ondoan, geldi, zaldia.

Herria, hoa hire bidean.

Herria, goazeak denok

elkar bat eginik

gure bidean.

Zer joko duen

galdetu gabe

iristen garenean,

heriotza ala askatasun

kanpaiak.

Herria, goazeak gure bidean.

Oi, Euskal Herri!

Esan daitekek

denboraren

kondaira aurreko

ganbara zuloren batetik

jausitako herria garela.

Oi, Euskal Herri!

denbora bera baino zaharrago,

eta zahar baino zahartuago.

Hau ez da poesia.

Ez iezadazue, arren,

poesia denik esan.

Euria da arbola hiletan,

eta orbel tristeak parkean,

eta herriaren negarra,

jendearen arduragabezia,

eta esperantzaren arratsaldea.

Ez iezadazue hau

poesia denik esan.

Ibai lizunaren zubipetik doaneko

intziri hotsa da,

—ez dut nik asmatu—

eta eskuotatik daridan

tristuraren iturri zimela.

K.

Eror hadi, bihotz,

denboraren arbola zimeletik.

Iparretik ez duk

haize berririk etorriko.

Eror hadi, bihotz.

Denboraren hego hautsiek

ez ditek egunaren

mugarako indarrik.

Heriotza, zer ote den heriotza

ulertzen ez dugu.

Bagoaz, joan,

pentsamendutik bizitza

eror dakigun arte,

eta azkena itzali.

Gero? Erokeria duk

galdetzea.

Zergatik bizi, ordea?

Alferrik duk galdetzea:

bizi egin behar

zergatik hil konprenitzen

ez dugun artean.

Bizitza, zorteak eskuotan

jarri zigun bitxia.

Umeak ez zekien zertako zitekeen,

baina ederra baitzen.

Gaur ordea, ez da eder ere

eta ez dakigu oraino zertako den.

Distira triste bat,

beldurgarri galtzeko,

eusteko mingarri.

Zergatik jakin gabe,

ez bagenu nahiago:

eta ez-izango delako

larritzen gara.

Oi, gu zorook!

Ez bagenu

ez ez-izan ez nahita

gabiltza beti

arroda absurdoan iraulika,

galderari galderaz erantzun nahirik.

Hi haiz Axular,

berriro nire bakardadean.

Hainbeste hekien geroaz

ez baihuen mundu hau gustatzerik.

Zer mundu aurkitu duk

Sara-ko lurpean?

Bizitza laburra duk,

heriotza luze.

Ausaz han itzali duk

hire esperantza.

Nik bizitza maite diat,

eta hiltzea beldur.

Izarren begira noala

putzuan itotzeko beldur,

ez diat lurretik

jaso nahi begirik.

Berriz itzuliko al naizen

pentsatzen diat kalera noanean,

zubia irmo ote dagoen,

su-itzalkirik ote den zinean.

Heriotzaren ur beltzak

bete dik pentsamendua.

Hik bahekien bizitza bezain barruan

daramagula heriotza,

edo barruago.

Gure bizitza hezurrei erantsia

erantz dezagunean,

gure baitan zer gaituk

heriotza baizik geldituko?

Zer poz dute mila urtek

eta mila urteren atseginak

derrigorrezko betiko egona

datorrena dakigula?

Ezin bestean

hotzak hil beharko duenarentzat

alfer-alferrik duk

sua pizten ahalegitea.

Esan huen hik:

bizitzak bizitzea merezi badu

heriotza ez da heriotza.

Ba ote hekien, ordea,

zer bizitza den gerokoa?

Betiko isildu haiz

joan hintzenetik.

Hire hitzaren aingurak

ez hinduen bizitzari lotu,

eta joan haiz

aingura gabe, itzala galduta

itsaso ezkutuetara.

Zein portutan lotu diok

bizitza izanaren moilari?

Horregatik, Axular,

beldur bezain maite diat nik

bizitza triste hau.

Ez dut heriotzara ez doan

bizitzarik konprenitzen.

Eta bizitza

lainorik gabeko

euria bezalatsu da.

Baina hil nadinean,

nire arima ehorzteko

bota ezazue bide ertzeko

pago zaharraren ondora.

Oroimenen

eta itxaropen inposibleen orbelez

estali,

pausoak entzun nahi ditut

heriotzaren ondotik.

Otoitza egingo du euriak.

Eta merezi badut

euskal herriek oroituko naute.

Axularrekin

Hi bakarrik hago

hemen nirekin.

Hi bakarrik etorri haiz,

lagun zahar hori,

nire desterruan

abandonatu gabe.

Hi bakarrik

Monte Pincio-ko Eskulapioren

eta fauno zaharren iturri ondoan

eserita, gure aspaldiko

elkarrizketa jarraitzeko.

Hi bakarrik, Axular.

Hi bakarrik ausartu haiz

heriotzaren ondoeneko

alferkeria utzirik, nirekin,

atzerrietako haize berri gesalak

probatzera. Hi bakarrik,

hire urteekin beti gazte,

Europa-ko lurrez lur

nire arima

—hik itzala bezala—

apustu latz batean

jokatzeko prestu.

Sara-ko bakearen

jauregia utzirik

etorri hator nirekin

arrazoinaren indarrak,

eskuz esku,

gero hunen gainean neurtzeko.

Biharretik biharrera luzatzeak

zenbait kalte degion arimari...

ez badago gerorik!

Zer arrazoin diok hontaz, Axular,

ikusirik nire gogoak

ez duela deusetan ere

sosegurik eta pausurik?

Hebainak zeudek

nire nahien hegoak

kezkaren euriak bustita.

Ausaz hiretzat hau duk

erhokeria, enganamendua

eta jende galduen desirkundea.

Desirkundea bai,

eta jende galduena!

Baina ez duk Eskritura Sainduetan,

ez doktoren erranetan

arrazoin gauzazkorik jaso hik

desirkunde ezeztatzeko,

ez gu bideratzeko.

Heuk ere penaz begiratu beharko duk

isiltasunean, Giardino del Lago-ko

enamoratuen txalupen erdian eraikitako

tenplu paganoa: «Eskulapio Salbatzaileari»

Hi eta ni ez gaituk sartu

tenplu paganoaren misterioak barna

arima eriaren atseden eske,

ze lotsa bat baitugu

ura behatz artetik bezala

joango ote zaigun fedea.

Eta nahiago diagu pentsatu

Eskulapiok ez duela

osasunik gaitz honentzat,

neke honentzat tenplurik.

Halere, Villa Borghese-ko

udazken arbolen artean

hire erantzun denak baino gehiago

balio dik arratsaren

galdera bakarrak.

Eskutik galdu duk oraingoz

Axular: ez dakik ihardesten

Foro deseginen kontrakarrari:

Non duk gero horren segurantza?

Eta nola zuhaitzak

bere dauden lekhuetarik higitu gabe

balego gure giza bizitza,

bere grina eta irritsek

denbora honen mugak gainditurik

gerozko beste norabait ezin dutela kida?

Ikusten duk:

eguna arratsarekin hiltzen duk,

eta eguzki ahul hau

ez duk mila izarretan berbiziko.

Aitortu beharra duk:

gure bizitze hunek

hain du zimentu flakoa eta eria...

Biharko eguna ez duk

gaurkoaren luzapen, bai berri.

Apika badakik, Axular zahar horrek,

Erroma-ko pinuak bezala

ez ote garen gu ere

hostozko desira laino bat

sustrai meharrez eutsia

hegoak garbituko duena.

Eta gero ezer ez.

Biharren hesi altuegiak

mugatzen ziguk bizitza.

Guganaino geroaren

kanpai-hots doi bigun baten

deia soilik iristen duk.

Ezin asma diagu

nongo haizek dakarren,

norantz dei dagian.

Zertako jakin ere?

Ahul kausitzen gaituk

nahiaren bideetan

umetan uste bezala hegatzeko.

Eta halere nork abandona

geroaren esperantza?

Urrunago kanpai doinua

gozoago baita

arimaren hegoak dardaraz hasten direnean

urrun minez.

Arrazoinak ez dik barkatzen.

Ahalegin guztien ondoren

Mussorgski-ren mendi gorrian

eroriko gaituk

—hegoak hautsita—

geure joranen sarean preso.

Azkenean izango al duk

errukior aingerurik

bidean hil garenon

gogoaren hezurrak zeruratzeko ere.

Jainkoak egin ninduen.

Haren mahaian gizondu nintzen,

eta haren hitzetik bizi naiz.

Badakit noizbait

aingeruek Jainkoaren mahaian

aterako nautela

neu ere,

beste norbaiten janari.

Nire pentsamenduaren su izpia

geldituko da bakarrik

besteren baten desioan.

Ura surtidoreak bezala

jango du nire bizitza

sortu ninduen leizeak.

Jaio nintzenean

zuhaitz handiaren itzalean

eseri nintzen.

Izatearen bide luzeak

nekatuta nentorren.

Harri arteko iturrian

lo hartu nuen,

segalariak

itzartu gabe pasa ziren.

Arrastu du.

Zeini galdetu orain bidea?

Urteen haize ximelak

hosto denak erantzi dizkio

fedearen arbola bikainari.

Agortu egin da iturria,

neguan agortu.

Eta hemen nago ni oraindik,

arbolaren hezur ondoan eserita,

udalehen berri baten esperantzaz.

Gauak uzten duen elurrezko lorea

argiak urtzen du.

Nora joan orain?

Urtetan egon naiz

arimako leihoak zabalik.

Argirik ez zen sartu.

Ez naiz oroitzen noiz

galdu nituen

ateak.

Inor ez zen etorri!

Beharbada ez naiz kristau,

ez dakit.

Beharbada gaizkile bat naiz,

desesperatu bat,

engainatzaile bat.

Nik ez dakit.

Baina nik

maite dut gizona,

eta lagundu egin nahi nion

nekien bezala.

Nekearen azkeneraino

bota nau desioak.

Hala itsasoak hondartzan

pats horia

du abandonatzen, hagoatuta.

Beldur nuen heriotza.

Bai, Axular, beldur natzaiok

hutsa ote denezko beste aldeari.

Joana ur joana duk,

eta uste gabeko jokoan

heriotza gaituk apostatzen ari,

denok galtzaile gertatzeko.

Jokoa ez duk errenta!

Ametsa ez duk museko

errege bat eskuan besterik.

Amets, amets eroak,

bizitzaren ihesi

enbido heriotzari botatzeko.

Beldur diat heriotza,

eta ezin asma diat

nola bizitza erantzi.

Aita salbatu zidanari

Arratsero pasatzen ziren

soldaduak frenterako.

Non ote zen aita?

Gizonen arimaraino

sartuta zegoen gudua.

Arratsalde gorriak

ez zuen ederrik,

beldurra zekarren.

Gauak ez zuen atsedenik,

beldurra zekarren,

goizaren beldur.

Non ote zen aita?

Eskuak altuan, horma luzearen kontra,

fusil biren begiek zainduta

dago aita.

Gau da, goizean hilko dute.

Arratsero pasatzen ziren

gudariak frentera.

Ez ziren etsaiak,

anaiak ziren,

eta anai arteko gudua.

Goizaldean,

hilak deskargatu dituztenean

ez zegoen gure aita.

Desterrua

Ez zioat arima triste honi

bere burua erantzi nahi.

Hotz izango likek.

Euskal mendiotan ernea,

ez dik pozik

Hamburg-eko kalean.

Dardaraz zegok beti

parkeren batean.

        * * *

Asper-aspertuta nago gizona

Jainkoaren amoregatik

maite dutenez.

Jainkoaren amoregatik

laguntzen dutenez,

Jainkoaren amoregatik

gaixoak osatu,

pobreei eguberriz eskupekoa eman,

igande arratsez erietxera joan,

kanposantuetan loreak jarri.

Umezurtzei arropatxoak banatu ere

Jainkoaren amoregatik.

Gezurraren egia

sinisteko grina!

Eta behin ere ez

gizonaren amoregatik.

Bergmann-en giroz

Jaungoikoa... Nahigabean begiak jasoaz

hodeietan asmatua ez,

nekearen lurra gogortzen duena.

Amaraun bat horma-erlojuan, Jainkoa.

(Heriotzak betetzen du lurra.

Haizea, ura, arbolak,

menturaz maitasuna).

Zergatik antsiarik

Jainkorik ez bada?

Zertako etxerik ez denean

ateak?

Zerk josten du

pauso bakoitza hurrengoari,

joateak sentidurik izan dezan?

Ametsezkoa ez,

gure ibiltzea

eusten duen harri, Jainkoa.

Utz nazazu pakean:

ez dut besterik nahi,

kalera irten,

busti eta busti

euripean ibili,

desesperatu arte.

Ibili eta dena ahaztu,

azkenean.

Aspertu nauzu.

Jaungoikoak maitatu nau-eta

ez da nire kulpa.

Haren suak piztu zuen

nire bihotzean

gizonen maitasuna.

Bakardade

Bakarrik nago nire fedean,

eguzki bat bezala,

argi ilun bat darion eguzki bat bezala,

eguzki itzali bat bezala.

Bakarrik nago nire esperantzan,

semeek abandonaturiko

aita bakarrik dagoen bezala

heriotzaren zain

eta heriotza geldi dator, bakar-bakarrik

harri bat nonahi bezala.

Bakarrik nire maitasunean.

Hildako bat ez bezala,

gizon dorre belar desirkunde galdu

ezer ez bezala

bakar-bakar-bakarrik.

Berriz ere primadera da.

Arboletan, parkeko umeetan,

kanpai epeletan, berri dator eguzkia eta berde,

neskatxen jantzi koloretsuetan,

pasean doazen agure xaharren alkandora xurietan

berriz ere primadera da.

Baina dorretik behera amilduta dago

nire ordua.

Antsiarik gabe, nekeak beteta,

urrunikan ere ez.

Eta zertako berriz ere primadera berri bat?

Nora

Zer egingo zuen orain

txalupatxoak

itsasoa hustu da-eta?

txalupa txalupatxoak.

Sikatu zaio saihetsetako

dirdai lizuna.

Aspaldian egon zen txalupatxoa

beti egon, plaian erorita.

Txori zuriak

pasatzen zirenean

zerua kurbatu gabe

airean.

Mendi gainetan

gelditu da eguna.

Ibarretan gelditu da

eguna, gizarte hau, ibaiak,

bideak. Nora ote doan

eguna. Egun triste bat,

egun denak bezala

triste, egun argiz bete

oso tristea plaian erorita

eguzkitan sikatzen.

Plaian erori zen eguna,

gizarte hau, neska itsu bat,

maitasuna, geroa,

eta nire zerua.

Itsaso dena sikatu zen

eta nik ez dakit,

txori zuriak

argia kurbatu gabe

doazenean,

zein esperantza daukan

oraindik gure txalupatxoak,

egunak, ibarrak,

zure eta nire zeruan.

Bizitza behera

Uberkak darama

bide jakin bat

uberka behera,

harriak behera,

zelaiak behera.

Zumarraren itzala behera

bide jakin bat eta

beharrezkoa.

Jainkoaren behatzetatik

askatzen doan

patuaren hari

bezala.

Bideren batetik behera.

Ezin konpreniturik

begiratzen genuen

umeak ispiluan bezala.

Doa gure bizitza norabait

hain xinple eta erraz

labaintzen xehe

urteak behera...

Axolagabeki

bihotzak behera

hotsik egin gabe

elurra kristal ostean bezala.

Bide jakin bat

segitzen noiznahi norabait

denbora behera.

Otoitza

Zu bezain ahaltsu banintz ni,

Jauna, ez litzateke munduan

tristurarik izango, ez litzateke

ume itsurik jaioko,

ez litzateke maitasuna nekatuko,

ez litzateke ilunpea triste izango

eta tristeago argia,

eta ni Zu bezain ona banintz

onago izango nintzateke Zu baino;

Jauna, ez nuen andre konkordunik egingo,

eta ez umerik hiltzen utziko

eta ez herririk agonian

eta ez begien argirik zahartzen

eta ez amarik haur hila bihotzaren gainean duela

bakarrik abandonatuko.

Eta ez zuen bere buruaren gainean neska batek

nire anaiagatik alferrik negar egingo.

Ez zen mundu hau holakoa izango, ez,

eta guk dakigu hitz honek esaten ez duen

zer esango lukeen gure hitza zure justizia balitz.

Izango baitzen nire hitza zurea ez bezalakoa,

eta ez zuen kreatura galdu baten oihartzun banala

urik ez daukan desertuan sortuko,

eta ez nuen holakoa egingo hitza

gizonok gurutzera eramanaren kulpa izatekoa.

Zure begiak balira nireok, Jauna,

harri batekin, aizto batekin, lotsa batekin

itsutu nahiko nuke beharko nire begiratu zurea.

Baina ezin, baina inola ezin.

Aingeru bat egin baninduzu behintzat

nire hegoak norbaiti emanda hiltzeko...

Baina gizon. Eta nork nahi du gaur

gizon bat ezertarako!

Asis

Eta erantzi zuten

lurrean uzteko.

Ama lurrean

biluz, animalia santu bat bezala

hiltzen eta hiltzen.

Erantzi zioten abitu pobrea.

Arbola artean harri busti bat bezala

utzi zuten

gorputz umila

lur santu lurrean,

ilargi bat uretan bezala hiltzen.

Hasi zen kantatu abartzen,

per sora nostra morte corporale...

Isiltasuna basoz bete zen.

Aingeru isilak hostoetan.

Kondaira bat hostoetan,

legenda bat.

Santa Klarak

negar birjina ttikia

egiten zuen

josten dagon zapira.

Hiltzen dago lurrean

pobrea.

Belarra, harkaitza, ura, eguzkia

anaia zituen pobre ona.

Maite zuena lurrean dago,

beti ona izan den

animalia santu bat bezala mantso hiltzen.

Arbola artean dago

argi pobrea, biluz,

hiltzen eta geldiro hiltzen.

K.-ri

Badut antsia bat

zure maitean zoroan

biok bakarrik

eguerdi baten eguzkian

suan amodioan bakarrik gaudela

urrutitik harrika

eta zu algaratan

txikitzeko

zure kristalak

maitasun bat antsia, ah!...

K.-ri, beti begira

Oroimen bat nahi nioke

zure izenari ebaki.

Zure ezpainei nahi nieke

musu bat ebaki.

Zure begiei begiak,

zure tristura begiratuari.

Dorre zaharrak zazpiak ematean

azkeneko silaba ebaki nahi nioke

bertsoari. Itsasoari azkeneko aparra.

Ilargiari azkeneko argia

niretzat bakarrik.

Ebaki nahi nieke zure ezpainei

inoiz esan ez didaten hitz hori.

Gure poesia zelaiak dira,

txondorren lurruna, sagastiak,

gure bideak haritz artean. Idiek

astiro goldatzen dizkiguten soroan

dago euskal poesia.

Txepetxak kabia urtero egiten duen

zubi koxkorrak, uztarriak

eta argizari-oholak utzi dizkigute

gure poeta esku-langileek.

Gure poemak mailuz eta burniz egin ditugu,

Bilbo-n, Eibar-en, basoan, oletan,

edo itsasoan idatzi ziren.

Gure obrak dira euskal poesia.

Euskaldunen ipuin berriak

              1

Denbora asmatu zen baino

lehenagoko gizona ei zen,

eta, ipuinek diotenez,

argia asmatu nahi zuen.

Mendetan jardun ziren

haren matxinoak,

haren hauspoak,

haren labeak

pentsamenduaren burdinari

txinpartarik atera gabe.

Baina jo eta jo.

Gizon gotorrak

ez zuen etsi nahi.

Desioen putzutik

garraiatzen zuen ura,

grinaren basotik egurra.

Desespero gorrienean ari zela,

jo eta jo,

matxinoen mozkorrean

mila zatitan airean

apurtu zen lantegia.

Eta argi izpi izarrez

argitu zen gaueko zerua.

Egun hartan hil zen, ordea,

pentsamenduaren ola gizona.

              2

Euskal ola gizonak,

antzinate zaharrean,

sua eta kea apartatzen

saiatu omen ziren.

Su garbia behar zuen

euskal lantegien suak.

Sorginek asmatu ahalako

metodo guztiak

enplegatu zituzten, alferrik.

Milaka ola gizon

gelditu zen itsu,

milaka eskumotz,

kiskalduta milaka,

baina ez zuen inork etsi.

Egun batean,

metodo berri baten

entseatzen zeudela,

sua itzali egin zitzaien.

Lantegitik irteteko atea

asmatu ezinda zeudela

esan zen orduan.

Espeleologoek diotenez, ordea,

sua eta kea apartatzen

enpeinatzen dira oraindik

euskaldunak...

              3

Behinola Euskal Herrian

Heriotza jaio zen.

Inork ez daki noiz,

eta bataioko partidetan

ez dut kausitu

ito beharrez

bataiatu egin zuen

deabruaren izenik.

Mutil bikaina zen Heriotza.

Mendi leize ezkuturen bat

zuen aterpe,

ibar osoan

ez zitzaion inor oldartzen.

Batzarra bildu zenean

larri bezain alferrik agertu ziren

herri izutuaren protestak

Heriotzaren herio eske.

Gure demokraziak

ez zuen agindu

desterrurik ere

ez dakit nondiko aitor-seme zela-eta.

Bazterretan ez zen hitz bat entzuten,

iziak bete zituen ibarrak.

Heriotzak irribarre egin zuen,

goiko mendi kaskotik.

Hurrengo urtean Batzarrera

ez zen presentatu Heriotza besterik.

Hori bai, guztiz demokratikoki.

              4

Euskal Herria

ez zen beti pobre izan.

Gauza harrigarririk topa dut

kronika zaharretan.

Baina kondairagile guztiak

bila zebilzkion pergaminoa

bezalakorik ez inoiz:

Bizitzak Bordelen euskaldunen kontra

egindako auzia.

Munduko beste edozein gizon

bezain gizon ginen euskaldunok

lamina zitalen batek

iturriak pozoitu zizkigun arte.

Testiguek ez dute

pozoiaren argitasunik eman ahal.

Baina denek aho batez aitortzen dute

ur edan orduko bereganatzen duela edonor

gaitz misteriozko hark.

Eta gizonak jartzen ziren dardaraz

zikindu beldurrez, eta andreak

garrasi bateko leher zorian

hodeietan pipi hauts bat igarri orduko.

Haurrek ez zuten ezer jan nahi,

desjatearen beldurrez.

Egun osoan leizeetan gelditu ziren

aiton-amonak, kuzkurturik.

Horman errainuak ere izutzen baitzituen,

ez zuten pizten surik.

Gazteek ez zuten eskurik

patrikatik atera nahi, zikinik ez ukitzeko.

Zikinaren izu amorratuak

kiskaltzen zituen euskaldunak.

Eta bizitzak auzia jarri zien

euskaldun gajoei.

Letran-go Batzarrak gudu santua

erabaki zuen euskaldunen kontra,

eta kataroak zirelakoan

Bordele-ko Inkisiziora ekarri zituzten,

zahar eta gazte, euskaldun guztiak.

Euskal herriak hutsik gelditu ziren,

haurmin zen emazteren bat ezik.

Ez zen gehiago eilorrera

ganadurik etorri.

Ez zuen bizitzak ezer irabazi:

Inkisiziotarrek ez gintuzten erre,

sua baino garbiago geunden.

Huraxe disgustua euskaldunentzat!

Heriotzak ere ez zuen ukitu nahi

bizitzak ezin ukitu zuena.

Hau da pergaminoek dakarten kondaira.

Gero dekretu bat edo beste

inportantzia gabeko, eta finean:

behin ere urik edan gabeko

euskaldunik topatzen bada,

zikinaren beldurrik ez duena,

egin bezate apezpiku eta nagusi

fedea ez dadin erabat galdu.

Firma irakur ezinak, eta zigilua.

              5

Gure ama gaixotu zenean

Tolosa-tik ekarri genuen osagilea.

Garestia bezain ona bazen

ez zen ama hilko behintzat.

Ez makala ganantzia gurea!

Ez omen zen larritzekorik

esaten zuen,

baina badaezpadan

osagairik munduko hoberenaren

bila joan zitzaigun.

Hala abiatu zen

Donostian, Madrilen, Europan,

Amerikan eta Moskun.

inoiz Pekinen ere, entzun denez,

osagaiaren bila.

Bitartean, ez baitzen larritzekorik

baina badaezpadan,

kamamila katilutxo bat,

eta jarabe txurrut batekin,

eta Ama Doloretakoari

hiru abemari gauero esaten

jardun ginen.

Osagilearen berririk jakin gabe

joan ziren hilak.

Bihotzekoa zen gaitza.

Heldu zitzaigun noizbait,

eta osagairik hoberena zekarren,

jakintsurik azkarrenak

propio gure ama osatzeko asmatua.

Bai propio osatzeko.

Baina berandu,

ez baitzen

hildakoak hilberritzeko.

              6

Haserre ziren anaiak.

Aitonaren aitonen lehenagokoek

egindako etxabola zaharraren habeak,

ustelduta baitzeuden,

teilatua kraskatu egin zen

udaberriko elurtearekin.

Esan zuen batek hobe zela

ibai ondoan berria egin,

baina ez zioten aintzat hartu.

Gazteena baitzen.

Teilatu zaharra konpontzea

aski zela erabaki zuten,

eta hartan hasi ziren.

Anaia zaharrenaren gustuak

ez zuen hurrengoa kontentatzen:

haritza hobe pagoa baino.

Hirugarrenak eskubirago jarrita

hobe legokeela zeritzan,

ez zitzaion hurrengoari

erreparoren bat inoiz falta.

Ezin inolatan ados jarri.

Eztabaidan joan zitzaien udaberria,

errez ahaztu zuten udan teilatu premia,

udazkenean berriz sesioa.

Alferrik zion gazteenak

hobe zela berria egin.

Hartan gaineratu zitzaien negua.

Beltza duk negua mendietan.

Bela zaharrak ere

ibar zokoetan ezkutatzen dituk.

Bisutsa hasi zenean

haserre ziren anaiak berriro.

Baina nola ez duen

haserreak teilaturik jasotzen

neguak jan zuen euskal artaldea.

              7

Gazte azkarrak ziren haiexek

euskal herrietan inor azkarrik ezagutu bada.

Elkartu ziren hotelen baten puntako puntaren batean

eta han erre zituzten orduak

ezerezaren zer-izana eta zer-izanaren ezereza maiseatzen.

Hura bezalako filosofiarik

ez du bazterretan kristauak barrunta.

Eta hala armaturik erabaki zuten

Euskal Herria salbatu behar zutela.

Erremedio harekin istant batean

osatuko ziren gaitz guztiak.

Halakoxeak baitzituzten izan ere

asmoak asmatu!

Abiatu dira eskaileratan behera

plan izugarri haiek eztabaidan,

ez eta ez eta ez eta ez,

eta bai eta bai eta bai eta bai,

eta eta eta,

esku eta gorputz osoarekin argudioka,

arrazoi eta desarrazoi zarrapada zeriela.

Arranetan! Akordatu ziren halako batean

jaitsi eta jaitsi arren

ez zirela inoiz kalera jaisten.

Nola demonio!

Gorako eskailera automatikoan zebiltzan,

behera nahita.

Prometeo miserablea

(heroiko ez zena)

Gizona miserable da

gizon izaten hasteko

eskubideen deklarazio bat behar badu.

Gizona ben-benetan miserable da,

Jainkoaren errebelazioak

egia izateko Eliza bat behar badu

zaintzaile.

Zer haiz ba! ez zekiagu

begiz begi batak bestea

begiratzen-eta.

Naturalezaren hiltzen doan

kreatura,

gizona.

Hi —esaten diat.

Ze ni ez nauk kontzeptu bat,

ez nauk gizon.

Ez zidakeen definizio batek

existentzia eman.

Neu bakarrik nauk,

saihets guztietatik ebakirik.

Gizona: 1968

(Prometeo tristea)

Pauso batera daukak

hire azkeneko judizioa.

Han duk negarra eta nekea,

han duk egarri handia

eta ura eskuen puntan

eta ezin ahoratu.

Juzgaturik hago, gizona.

Jaio hintzelako, heurekoia haizelako,

munduko ohiturengatik beldurtu haizelako,

amodioagatik birjina bat bezala.

Heure balore guztia batu eta gero

heure dretxoa deklaratu dualako,

(gizon bat zen Kafka)

juzgaturik hago eta kondenaturik.

Gizona: existentzia 68

(Prometeo burdinetan)

Ezin sartu zaidak seriotan buruan

norbait haizela.

Libururen batean ikasi haut.

Ezin dut ez dut nahi

jendeongandik defenditu.

Ahotsak entzun nahi ditiat.

Infernuetan. Zeruetan

behera.

Hik nahiago duk gezur txuria

egia tristea baino.

Nahiago duk egia baino konforta.

Nahiago duk galderaren ajedreza baino

obedientziaren jakematea.

Hi ez haiz nire gizona,

bakarrik gaudelarik

hitz egiten diodana.

Kalean bahoakit ere,

mintzatzen ez banatzaik ere.

Ez zekiat, agian

nireak ez dik gabardinarik janzten,

ez zekiat ondo zergatik,

baina hi ez haiz nire gizona.

Agian neure kulpa duk,

agian ez baitauka nireak

existentzia 68-rik.

Agian ez zeukak haragi konkreturik.

Agian gizon bati mintzatzen zaiok

gizon hau.

Edo eta agian (ez zekiat gure haragi hau

existentzia naufragaturen batean

ez ote zen galdu)

esperantza bati bakarrik.

Gudariak

Edozein goiz batean

erori ziren hildakoak.

Ordura arte gizon zirenak,

harrezkeroz heroi.

Ezer ez gero.

Oroitarri batean

kolekzionatu genituenak.

Gure kontzientzia lasaitzeko

heroi eta gure salbatzaile

deklaratu zituztenak.

Baina ez heriotza altxatu.

Edozein goiz batean

erori ziren hilda

begi desarmatuak.

Betiko joan direnak.

Agoniaren isiltasuna zen

goiz guztia.

Eta gero —gizon bat bezalaxe hil dira,

heriotza hondogabe nekatu batean,

gure kontzientziak behera.

Ezkontza

Zorionak opatzea ez ahazteko

abisatu didate lagunek.

Zorionak, ba.

Suerterik baduzu, zorionak.

Eta ez baduzu, behintzat

zure engainua desengainatu

izango duzu. Eta zorionak.

Apokalipsiko zaldi herrenak

(Prometeo hilezkorra)

Hondamendira ei doa mundu hau

zoroa delako.

Antzinako tradizioa du

horren zor eta beldurti eta zentzugabe

izatea. Agian beste mila edo

mila bi urte pasako dira ba lasai

zubipetik honda dadin arte.

Mundu honek ez du hondamendirik merezi.

Zaldi herrenak datoz apokalipsian.

Edo agian bidea erratu dute.

Nahi ez zituzten umeekin erditu dira

ama guztiak munduan.

Poliziak ez du metafisikarik estudiatu.

Bazkariko indibabak gatzik gabe zeuden.

Gauza handirik ez, okerreria bulgar bat.

Tabuz armaturik datoz begietaraino

zaldiak.

Enamoratuta dago,

eta arrats batean dena hondatu zuen,

herriko atari guztiek dakite nola.

Miseria hutsa, besterik ez.

Gizona ez da gaiztoa.

(Agian ezta ona ere)

Total, azkenean

gurutze batean hil zen Jesukristo,

egiaren egarri zen-eta

pozoia edan zuen Sokrates-ek,

urdai txar bat janda

joan omen da Buda Nirvana-ra.

Miseria hutsa. Hogei etsenplu

multiplikatu beharko nituzke.

Zaldi tisikoak

datoz munduaren apokalipsian.

Manifestu atzeratua

(1968an Olerti aldizkarian argitaratua,

eta, zentsuraren kausaz,

Hitz berdeak liburuan argitaratu ez zena)

Panfleto bat idatzi nizun

kondenatu nahi banauzu

injustiziarik kometa ez dezazun.

              1

Gure herriak ez dauka kondairarik.

Pobrea da. Ez dauka

pirata koxkor pare bat

langile sufritu batzuk,

muga zentzugabe asko,

mila zorigaizto

besterik. Ez da gutxi.

Euri gortina batek ixten du

gure kalendarioa.

Ez, ba, bilatu kondaira unibertsalen

liburu handietan gure inperiorik.

Aginako zero bat zen

gure inperio guztia.

Eta euskalduna konforme zegoen.

Eta libre izan nahi zuen.

Baina libre izatea

gauza ikaragarri zaila da

Marx bat

edo 1789 bat izan ez duen

herri zorigaiztokoarentzat.

Zerekin pagatu behar du?

Ikaragarri zaila da.

Ze guk ez daukagu

pirata pare bat, langile on batzuk,

muga txar gehiago eta holako zerbait

besterik. Kalderilla hutsa.

Baina libre izan nahi dugu,

zer kulpa daukat nik.

Eta txeke zuri faltsu baten antzean

Gernikako Arbola bat asmatu diguten arren

libre nahia bekatu balitz bezala,

aitzakiaren bat beharko bagenu bezala,

guk, guztiz xinple, libre izan nahi dugu.

Nahi dugu, besterik ez.

Hauxe baita gure engainu azkenekoa:

libre izan nahia justifikatu behar dugula

pentsarazi digute

lehen kanpotik eta barrutik orain.

Eta San Inazioren, Xabierren, Txurrukaren

eta Elkanoren eta Habeas Corpusen

eta nik dakit noren

gomendio guztiak biltzen

eta banatzen

saiatu zaizkigu gure kausaren

abokatuok. Libre izateko

inoren baimenik beharko balitz bezala.

Herri izateko inoren gomendiorik

beharko bagenu bezala.

Horiek libertaterik

ekarriko baligute bezala.

Eta ez horiengatik, ezpada

guzti horien kontra

nahi dugu libre izan

kondaira guztiaren kontra.

Oi, libre izatea eta handi izatea

nahasi diguten gureak!

Libertatea handitasunarekin

edo kondairarekin

edota agian norbaitek (oi, bi aldiz gaixo!)

moralarekin

defendatzen digutenak!

Poema txar batean

deklaratu behar diot

gure gauari ezetz.

Goizaren kontra,

Gernikako Arbolaren kontra

eta herriaren alde.

Deklaratu behar diot kaleari

gure jauntxoak ez direla

sekula gure herria izan eta izango.

Gure jendea pobrea da, tristea da.

Gure jendea ez da poesia batean kabitzen.

Gure jendea ona da. Kulpa gabe

hiltzen da, handitasunik gabe

bizi da, sekretuan maite du

(tabuak errespetatzen ditu),

errezatzen du (tradizionalista da)

engainatu egin dute,

ez da asko fidatzen. Gure jendea

bulgaritate hutsa da.

Inpresionistek bakarrik pintatu dute.

Edozein etnologoren armairu batean

dago, eskuliburu batean

deskribatzen da.

Hau zen nire Gernikako Arbola guztia.

              2

Nik ez dut bakerik nahi

ze bakea ez da libertatea

(kasik ahantzia neukan

zaharraren zaharrez).

Baina prosaiko aurkitzen dut

hiltzea.

Ez nuke hil nahi

Termopiletako heroi bat bezala.

Ezta korda eman gabeko

erloju zahar bat bezala ere,

zer esanik ez.

Prosaiko aurkitzen dut nola edo hala.

Baina nire herriari

indarra egiten zaio. Niri ez.

Ni apaiz pribilegiatu bat naiz,

aitortu behar diot hauxe irakurleari,

ze ni ez naiz gizon korriente bat,

esan ohi den bezala, inola ere.

Ni sakratua naiz

eta ez nago seguru baina

zerbait zoragarria

izan behar du horrek.

Politikatan-eta ez zikintzeko

ikasi nuen. Estudio luze bat.

Eta nire herriari indar egiten zaio.

Ogia behar duenari seigarren manamendua

predikatzen ikasi nuen.

Zanpatua dagoenari justizia,

zanpatzen dagoenari esperantza,

aingeruei gizona eta gizonei infernua.

Estudio luze bat.

Eta nire herriari indar egiten zaio.

Getsemaniko aingeru kontsolatzailea

izaten ikasi nuen.

Baina Getsemanin ez dut inor kausitu,

denak kalbarioan.

Indar egiten zaio.

Bakea predikatzen ikasi nuen,

denak kalbarioan,

indar egiten zaio,

hau zen Gernikako Arbola.

Eta nork askatuko digu herria?

Zaharrak zahar dira

gazteak gazteegi.

Libertatea baino nahiago dute

ezkerra intelektualek.

Langileak eskolara ez baino

klasera hots egiten dituzte.

Artistak ederra sortzeko daude.

Baina libertatea ez da eder,

ez dago sindikatzerik,

ez dago ezkerrean.

Etorkizunean dago.

Gure partiketan ez da inor gelditu

libertatearendako.

Handik Aitor, Amaia, Lelo

eta Lirelo

eta Gernikako Arbola

eta mito guztien alienazioak.

Baina nork askatu behar digu herria

herriak berak ez bada! Eta denok

gara herria.

Denok gara herria.

Mito guztiak narruturik,

ez zaigu gelditzen

Magdalena Larralde

(bertso bat eta gure kondaira guztia)

besterik.

Indar egiten zaio,

zeinek egin behar dio libertatea?

Bitartean, nik egin ez nuena

egin gabe gelditzen zaio

herriari. Azkenean neuri

(eta zeuri, maitea).

Inork erein ez duen eguzkia,

inork altxatu gabeko horizontea,

inork kontsolatu nahi ez zuen arratsaldea

gabe gelditzen da.

Itsaso gabeko plaia guztiekin,

zerurik gabeko izarrekin,

azkenik ez duen

esperantza nekatu ahul abaildu batekin.

Libre ezinda

eta etsitzeko adore falta itsu

denegatu ximel agortu batekin.

Horrekintxe bakarrik

inork sinistu ezin dituen

ipuin hamaika gorabehera.

              3

Libre izan nahi dugu.

Guk, haragi honek, esperantza honek

nahi du libre.

Alferrik paseatzen dira gure filosofoak

sinpletasun sinple hau sublimatu nahirik

abrakadabra baten bila,

misteriotsu asko, ideologien jardinetan.

Haragi honek nahi du libre,

ez filosofia batek, ez klasetasunak

ez teologiak. Pinua pinudiak

definituko balu bezala,

goardasolak euria,

morena batek eguzkia.

Edo gurutzean ebanjelioa

hil balitz bezala.

«Ni naiz esperantza» bat

hil zen gurutzean.

Gizona ez da ideia bat.

Gizonak ez dira eskubide sorta bat.

Eskubideak ez dira

argumentu bat edo deklarazio bi.

Gizonak dira.

Zergatik ez aitortu:

miserable banaturik gabiltza

mendian otsoak bezala.

Gu, txindurriok zeruaren azpian

argonauta ustean.

Konstelazio bat delakoan bakoitza,

zigarroa bezala misto batekin

pizten delakoan libertatea.

Hola dio Jerusalemgo Talmudean

Rajanam rabinoak:

ez zen Israel desterrura joan

hogeita lau sektatan ezpaldu zen arte.

Merezi ditugu desterru bi eta hiru.

Ez ote zuen ba Prometeok

harrapatu egin behar izan sua?

Ez merezi. Ez filosofiekin,

kondairarekin, erregerekin merezi.

Noren zeren aurrean gero?

Erotuko ditugu guk Chailloteko eroak.

Haragi hau ez da kondaira.

Gizon hau ez da Txurruka,

aspertu egingo litzateke

Londoneko plaza batean

Espainiaren ohorea lekukotzen.

Libre nahi luke,

ez monumenturik.

Ez da Elkano: nahiko mundu

zaio gure mendiartea.

Zumalakarregi? Tonto baten moduan

hil zitzaigun azkenean hura ere.

Preso daukagu orain Zegamako elizan

berpitz ez dakigun,

esan ez dakigun bala batek

asasinatu zuela libertatea.

Gizon honek ez du hil nahi.

Haragi hau ez da Gernikako Arbola.

Ez da arraza bat, ez da sozialista,

ez da sakratu, ez da ezer,

hiltzen den haragi da

eta ez du hil nahi.

Eta ez du hilda bizi nahi ere.

Libre nahi du.

Bai, behinola batek denetik sinistu zuen:

Gernikako Arbola

(eta santutzat ere bazeukan eduki

nahiz ez den fedea sekula izan

baten espezialitatea)

Irainetako nagusia, Abandoko

txapela, Campionen erromantizismoa,

langileri klasea eta humanismoa

eta unamunismoa

(eta haren euskaldunondako

paradoxak)

(baina honezkero ez digu Iparragirrek

harparik gehiago joko)

eta filosofia guztietako lezioak

eta etika lorero guztiak

eta Europa eta abar.

Abar ere sinistu zuen

zerbait sinisteagatik,

baina gizona diferentea zen beti.

Sinistu, mutilak,

umeak zekarzkien zikoina

eta hiru Erregeak eta Estellakoa ere,

Foruak afaldu zizkigun hura,

eta edozer gauza sinistu du

esperantza mugagabe batekin

herri honek

eta gizona zerbait diferente

gelditzen zen.

Bat plaian etzaten zen

tripaz gora

eta begiak ixten zituen

zerua bajatzeko.

Baina bere erriberan

ez zeukan herri pobre bat besterik,

herri triste bat,

umeekin beti ona izan den

animali handi maltso bat gaixo bezain triste.

Zentimoka pentsatzen duen herria

eta libre-nahi ilunabar bat bihotzean

dakar nekez ekartzen.

Baina libertatea ez merezi,

irabazi egin behar da,

ez kondairaren, ezpada

gizonaren eta

etorkizunaren aurrean.

Eta gure herriak ezin du irabazi.

Eta ezin irabaziko du ere, baldin eta

gure filosofoek ikasten ez badute

ez duela eguna erlojuak egiten.

Baldin eta teologoek gizona ez dela

elizako aulkia edo serafin bat

edo parabola bateko ardia ez badute ikasten.

Edo zeruko bidea gotikoa dela pentsatzen badute,

ebanjelioak aldapatsu dena dioelako.

Baldin gure erradikalak erradikalinski badira.

(Lainoa da euriaren erradikaltasun guztia,

ez trumoia).

Edo eta gure ibarrak Arkadia direla uste badugu

eta gure errealistek garaiz aurkitzen ez badute

errealistago zela Printzea Makiabelo baino

eta Jesukristo bainoago Judas,

eta errealitatea Marx dela eta ez haren liburuak

eta Iparragirre eta ez gitarra.

Baldin gure herriak ikasten ez badu

Gernikako Arbola haritz normal bat zela

(haritzak ote dira ba behar ditugunak!)

eta euskal herria edozein herri bat.

Eta gure langileek ikasten ez badute

gizon direla eta ez kasta sakraturik

ezta madarikaturik ere,

eta euskal nekazariak enteratzen ez badira

aspaldian hil zela Virgilio

(edo nekazarien ardura dutenak,

zeren eta zer kulpa dute beste horiek

jaio zenik ere ez badakite)

eta gure poetek eta idazleek ikasten ez badute

hizkuntza ez dela Orfeoren flauta.

Eta nafarrak enteratzen ez badira

bi Nafarroa daudela,

honezkero hiru eta lau ez badaude

eta eta eta

(etcetera esan nahi dut noski)

zahar eta berri eta denok bat

Erromako zubi koloretsu batean.

Orduan bai, eguzki zaharrak

argi berria emanen du.

Astronomoak ez dira enteratuko,

ezta eguzkia bera ere,

baina gu bai.

Eta nahikoa dugu hori.

Hau guztia esan eta gero

ez da faltako oraindik

ez dugula maite aberria

botako digunik. Aberriaren maitasuna

(goizeko ordu bietan ari natzaizu idazten)

poltsikoan eramango balitz bezala.