Hain txarto tratatu naute

Akitaniako Gilen

Euskaratzailea:

Omar Nabarro

        Gilermo edo Gilen, Akitaniako IX. Dukea legenda eta edesti zaharretara igaroa da. Andrazalea, gerraria, edatuna, ankerra, anbiziotsua, Ordenuak kera txartzat jotzen dituen guztitsuen jabe izan ei zen. Diotenez, hainbat maitale izan zituen bere bizialdi gorabeheratsuan. Hala bada, guztiak batera gordetzearren edo, eurentzako komentua irekitzea ere otu ei zitzaion. Beraz, ez zaigu harrigarri egiten Elizak deskomekatua izatea, birritan gainera. Gurutzadu ibili zen Ekialdeko Lurralde sakratuetan, pekatuak garbitu alde.

        Zertzelada biografiko guztien gainetik Gilen izan zen olerkariak erakartzen gaitu. Berrehun bat urtez, XI-XII mendeetan barrena, gaur eguneko Frantziako hegoaldea hainbat jaurerri eta erresuma txiki dago, zein bere kortea eta guzti. Korte horietan sortu zen "Troba'' izeneko olerkigintza.

        Hamaika "vers'', hots, hamar gehi bat, harengandik heldu zaigun obra poetika osoa dira. Eurotariko bat Munduko Literaturan sartzeko merezimendu guztiak ditu, "Farei un vers de dreit nien:'' dena da.

        Literaturaren zeregin katarkikoaren bindikapena da vers hori. Ez ei du gairik, ez ei du esangurarik, ez ei daki egileak bera ere zelan izan den sortua. Freud baino zazpi mende lehenago, surrealismoaren aurretik beste horrenbeste urte, egun-eguneko ematen duen olerkia egin zuen Akitaniakoak.

        Akats itzelak dagoz jatorrizkoari darion musikaltasuna gurera isuri ahal izateko. Bizkaiera mintzatuari dagozkon laburdurak erabili behar izan ditut akatsok gainditzeko. Barkamena eskatu behar da, bada, esperimentoagatik.

                        III

Lagunok, hain txarto tratatu nautelarik,

ene kantua ez da izango kexa besterik:

ez dut nahi gai honetan nire asmoa agertzerik.

Adi, izango duzue zein den jakiterik:

ez dut atsegin alu gorderik, ez arrain bako urmaelik,

ezta "esan bai egin ez'' gizon gaiztoen aho berokeriarik.

Jainko Laztana, munduko jaun ta errege zu,

lehen alua gorde zuena, zertan ez akatu?

Halako ez jagole ez zerbitzari bizia merezi du.

Esango dizuet zein den alu lege sekreta,

horretan txarto egin eta txarto hartu dut eta,

erabiliago, murritzago oro; alua aldiz, hazita.

Ene gaztigua baten batek sinestu ez gura?

ba, betor basora, ehiza lekura:

han, zuhaitz bat moztu eta beste bi gora.

Basoa moztuta gero, sarrigo haziko,

jaunak ez du sos edo lorik galduko:

zertan negar egin, ze, kalterik ez dauko.

Kalterik ez eta, negarrik ez.

                        IV

I         Bertsua eingo't ezebezaz:

        ez ni ez inorbeaz,

        ez maite ez gazteaz,

        ez du zerik,

        lotan sortua da, zaldiaz

        ibilirik.

II         Jaiot'ordua zelan jakin,

        e'naz ez alai ez sumin,

        ez arrotz ez atsegin

        ni, hurrean,

        gauez nabe fatudun ein,

        goi mendian.

III         Ez da'it noz nazen lo,

        noz argi, ez-esanez gero;

        doi ez naz ein bihotz-gaizto,

        min saminez;

        musutruk nuke emongo,

        ala Martzel.

VII         Berriz dakusaguz lorak,

        larraak ta berde berde baratzak,

        garden iturri-latsak,

        argiz t'aizez;

        goza beza ba norberak

        bere pozez.

X         Sasoi berriko leuntasunez,

        ostoz basoa, txoriak

        txioz, zein bere latinez,

        kantu berriko vers-etan:

        hobe jotzea artez

        gura doguna topetan.

III

Companho, tant ai agutz d'avols conres/ qu'ieu non puesc mudar no.n chan e que no.m pes:/ enpero no vueill c'om sapcha mon afar de maintas res./

E dirai vos m'entendensa, de que es:/ no m'azauta cons gardatz ni gorcs ses peis,/ ni gabars de malvatz homes c'om de lor faitz non agues./

Senher Dieus, quez es del mon capdels e reis,/ qui anc premier gardet con, com non esteis?/ C'anc no fo mestiers ni garda c'a sidons estes sordeis./

Pero dirai vos de con, cals es sa leis,/ com sel hom que mal n'a fait e peitz n'a pres:/ si c(om) autra res en merma, qui.n pana, e cons en creis./

IV

I Farai un vers de dreit nien:/ non er de mi ni d'autra gen,/ non er d'amor ni de joven,/ ni de ren au,/ qu'enans fo trobatz en durmen/ sus un chivau./

II No sai en qual hora.m fui natz,/ no soi alegres ni iratz,/ no soi estranhs ni soi privatz,/ ni no.n puesc au,/ qu'enaisi fui de nueitz fadatz/ sobr'un pueg au/

III No sai cora.m fui endormitz,/ ni cora.m veill, s'om no m'o ditz;/ per pauc no m'es lo cor partitz/ d'un dol corau;/ e no m'o pretz una fromitz,/ per saint Marsau!/

VII

Poz vezem de novel florir/ pratz, e vergiers reverdezir/ rius e fintanas esclarzir,/ auras e vens,/ ben deu chascus lo joi jauzir/ don es jauzens./

X

Ab la dolchor del temps novel/ foillo li bosc, e li aucel/ chanton, chascus en lor lati,/ segon lo vers del novel cha:/ adonc esta be c'om s'aisi/ d'acho dont hom a plus talan./