Eluard-en «Gemikako Garaitza» poemari oharrak

Paul Eluard

euskaratzailea:

Mikel Antza

        Paul Eluard (Eugène Grindel) 1895. urtean jaio zen Saint-Denis-en, André Breton eta Louis Aragon-ekin batera surrealismo frantseseko poetarik adierazgarrienetariko bat bihuntzeko. «Répétitions» bere aurrenengo liburuaren ondotik «Capitale de la douleur», «La rose publique», «Poésie et vérité», «Le libre ouvert» eta «Poemes politiques» idatzi zituen, beste zenbaiten artean.

        «Gernikako Garaitza» poema bonbaketaren une berean argitaratu zuen Georges Auric-en musika partituraz Cahier d'art aldizkarian, honetaz baliatuko zelarik gerora Alain Resnais bere «Gernika» pelikulan.

        Poemaren segidan doakizuen «Gernika» izeneko testua da, hain zuzen, Alain Resnais eta Robert Hessens-ek 1950an bukatu zuten filmearen aipamen gisa «Gernikako Garaitza» poemako pasartez izkiriatu zuena, lehendabizikoz Europe-n 1949.go abenduan kaleratua eta «Poète et son ombre» liburuan aurrerago. Pelikulan, Maria Casarès-ek esaten ditu Eluard-en hitzak, Guy Bernard-en musikaren laguntzaz.

Gernikako garaitza

         I

Etxolen

Mehatzen eta soroen

Mundu ederra

         II

Aurpegi surtarako on aurpegi hotzerako on

Errefusarako gauarako irainetarako kolpetarako

         III

Aurpegi orotarako on

Hutsa dago zuei so

Exenplu izanen da zuen heriotza

         IV

Heriotz bihotz ikara

         V

Ordainerazi dizuete ogia

Lurra ura ortzea eta loa

Eta zuen bizitzarena

Miseria

         VI

Adimen ona omen zuten desio

Zekenak ziren idartsuekin epaituak ziren eroak

Sos bat bitan zatituz eskekoentzako limosna

Hilotzak ziren gurtuak

Gizalegetan urtuak

         VII

Ekiten exajeratzen dute gure mundukoak ez dira

         VIII

Emazte haurrak altxor beraren jabe

Bedatseko hostro berde eta esne garbia

Eta iraupena

Beren begi garbiena

         IX

Emazte haurrek altxor bera

Begietan

Gizonek ahal bezala defendatzen dutena

         X

Emazte haurrek larrosa gorri bana

Begietan

Beren odolaren ikur

         XI

Bizi eta hiltzearen beldur eta ausardia

Heriotz hain zail eta erraza

         XII

Gizon horientzako altxor kantatua

Gizon horientzako altxor lapurtua

         XIII

Egiazko gizonak desesperantzak

Berpiztutako suzko esperantzdunak

Zabal dezagun elkar etorkizunaren azken kimua

         XIV

Pariak heriotza lur eta sarrakioa

Gure etsaiena dute kolorea

Gure gauarena kolore monotonoa

Gurea izanen da arrazoia.

(La victoire de Guernica: I. / Beau monde des masures / De la mine et des champs // II. / Visages bons au feu visages bons au froid / Aux refus à la nuit aux injures aux coups // III. / Visages bons à tout / Voici le vide qui nous fixe / Votre mort va servir d'exemple // IV. / La mort coeur renversé // V. / Ils vous ont fait payer le pain / Le ciel la terre l'eau le sommeil / Et la misère / De votre vie // VI. / Ils disaient désirer la bonne intelligence / Ils rationnaient les forts jugeaient les fous / Faisaient l'aumône partageaient !es lous / Ils saluaient les cadavres / Ils s'accablaient de politesses // VII. / Ils persévêrent ils exagêrent ils ne sont pas de notre / monde // VIII. / Les femmes les enfants ont le même trésor / De feuilles vertes de printemps et de lait pur / Et de durée / Dans leur yeux purs // IX. / Les femmes les enfants ont le même trésor / Dans les yeux / Les hommes le défendent comme ils peuvent // X. / Les femmes les enfants ont les mêmes roses rouges / Dans les yeux / Chacun montre son sang // XI. / La peur et le courage de vivre et de mourir / La mort si difficile et si facile // XII. / Hommes pour qui ce trésor fut chanté / Hommes pour qui ce trésor fut gâché // XIII. / Hommes réels pour qui le désespoir / Alimente le feu dévorant de l'espoir / Ouvrons ensemble le dernier bourgeon de l'avenir // XIV. / Parias la mort la terre et la hideur / De nos ennemis ont la couleur / Monotone de notre nuit / Nous en aurons raison.)

Gernika

Gernika. Bizkaiko herri ttipi bat da, Euskal Herriaren tradiziozko hiriburua. Han zegoen haritza, euskaldunen askatasun eta ohitura zaharren sinboloa. Gernikaren garrantzia historikoa eta sentimentala besterik ez da.

        1937ko apirilaren 26a, merkatu eguna, bazkalostean Francoren manupean zeuden alemanen abioi eskuadrilek txandakatuz hiru ordu t'erdiz bonbardeatu zuten Gernika.

        Herria sutan eta xehetua utzi zuten. Bi mila hildako gertatu zen, herritarrak guztiak. Bonbaketa horren helburu azkena bonba esplosibo eta erretzaileek populazio zibilarengan zuten eragina esperimentatzea izan zen.

                Aurpegi surtarako on aurpegi hotzerako on

                Errefusarako gauarako irainetarako kolpetarako

                Aurpegi orotarako on

                Hutsa dago zuei so

                Aurpegi sakrifikatu gaisoak

                Zuen heriotza exenplu izanen da

                Heriotz bihotz ikara

                Ordainerazi dizuete ogia

                Zuen biziaz pagatuz

                Ordainerazi dizuete ortzea lurra ura loa

                Eta bai eta zuen bizitzen

                Miseria beltza ere

                Antzezle aratzak antzezle hain triste baina hain leunak

                Antzezle amairik gabeko drama batetan

                Ez duzue heriotzean pentsatu

                Bizi eta hiltzearen beldur eta ausardia

                Heriotz hain zail eta errata

(Visages bons au feu visages bon au froid / Aux refus à la nuit aux injures aux coups // Visages bons à tout / Voici le vide qui vous fixe / Pauvres visages sacrifiés / Votre mort va servir d'exemple // La mort coeur renversé // Ils vous ont fait payer le pain / De votrè vie // Ils vous ont fait payer le ciel la terre l'eau le sommeil // Et même la misère noire / De votre vie // Gentils acteurs acteurs si tristes mais si doux / Acteurs d'un drame perpétuel // Vous n'ávez pas pensé la mort // La peur et le courage de vivre et de mourir / La mort si difficile et si facile)

        Gernikako jendea jende xehea da. Duela asko bizi dira herrian. Beren bizitza aberastasun pittinaz eta miseria handiaz osatua dago. Beren haurrak maite dituzte gernikarrek. Beren bizitza osatzen dute zorion ttipiek eta ardura handi batek: biharamuna. Biharamunean jan beharra dago eta biharamunean bizi beharra dago. Gaur, esperoa. Gaur lana.

        Kafe bana dastatuz irakurri dugu gertatutakoa; Europako zoko batetan hiltzaileen saldo batek gizadi zanpatu du. Zail egiten da haur sarraskitu bat, emazte burugabetu bat, kolpe batez barneko odol guztia okaztatzen duen gizon bat irudikatzea. Urrun da Espainia, eta gure mugetan dago. Kafea amaitu eta, lanera joan beharra dago. Ez dugu astirik beste nonbait zerbait gerta daitekeela irudikatzeko. Eta norberak bere arrenkurak isiltzen ditu.

        Bihar, mina eta beldurra eta heriotza jasateko garaia izanen da. Baina berantegi izanen da krimena gaitzesteko.

                Metraileten balek hilzorikoak akabatzen dituzte

                Metraileten balek haizeak baino hobeki jolasten dute haurrekin

                Burni eta suaz

                Gizakia mehatze bat bezala hustu

                Itsasontzirik gabeko portua bezain hutsa

                Surik gabeko sukaldea bezain hutsa

                Emazte haurrak altxor beraren jabe

                Bedatseko hostro berde eta esne garbia

                Eta iraupena

                Beren begi gardenena

                Emazte haurrak altxor bera

                Begietan

                Gizonek ahal bezala defendatzen dutena

                Emazte haurrek lanosa gorri bana

                Begietan

                Beren odolaren ikur

(Les bailes des mitrailleuses achèvent les mourants / Les bailes des mitrailleuses jouent avec les enfants mieux que le vent // Par le fer et par le feu / L'homme est creusé comme une mine / Creusé comme un port sans vaisseaux / Creusé comme un foyer sans feu // Les femmes les enfants ont le même trésor / De feuilles vertes de printemps et de lait pur / Et de durée / Dans leurs yeux purs // Les femmes les enfants ont le même trésor / Dans les yeux / Les hommes le défendent comme ils peuvent // Les femmes les enfants ont les mêmes roses / rouges / Dans les yeux / Chacun montre son sang)

        Gutako hainbat ekaitzaren beldur izan dela pentsatze hutsak. Gaur egun erabakirik dago ekaitza bizia dela. Gutako hainbat tximista eta trumoiaren beldur zela pentsatze hutsak. Bai ginela xaloak; trumoia aingerua da, tximistak bere hegalak, eta gu ez ginen sekula sotora jeitsi suak hartutako naturaren izugarria ez ikustearren. Gaur, gure munduaren amaiera da, norberak bere odola erakusten du.

                Azkenerako

                Haurrek galdu itxura dute

                Eta gu izatearen zantzu ttipienera

                Murriztuak izanen gara

                Ez dirudi inoiz plazerezko malkorik isuri izan denik

                Ez eta gizonak emazte amorosari besoak zabaltzen zizkionik

                Eta haur kontsolatuen zorionezko zotinik izan denik

                Hildakoen begiek izuaren lodiera dute

                Hildakoen begiek harearen arina dute

                Biktimek beren malkoak edan dituzte

                Pozoina bailitzan

(Définitivement / Les enfants prennent un air absent / Et nous allons être réduits / A notre plus simple expression // Dire qu'il y a eu des larmes de plaisir / Et l'homme ouvrait ses bras à sa femme amoureuse / Les enfants consolés sanglotaient en riant // Les yeux des morts ont l'épaisseur de la terreur / Les yeux des morts ont la minceur des terres / arides // Les victimes ont bu leurs larmes / Comme un poison)

        Kaskodunak, botadunak, zuzen eta mutil sendoak, abiadoreek beren bonbak soltatu dituzte. Kontu haundiz. Lurrean hondamendia da. Filosofiarik nagusiena kontuz ibiltzen da, eta bitan konprobatzen du sistema bat ondoriotu aurretik. Zeren, orain honekin, iragana eta etorkizuna dira barreiatzen direnak, segida oso bat eteten dena, errausten dena, kratere zulo batetan. Biziaren memorioa da itzaltzen dena, kandelargia bailitzan.

                Odolezko gizonen odolezko animalien gainean

                Bendaia nazkagarri eta usaintsuago bat

                Borreroak berak baino, hain garbi eta txukunak

                Begi guztiak hustuak bihotz guztiak itzalirik

                Lurra hotz dago hildakoen gorpuak bezala

(Sur les hommes du sang sur la bête du sang / Une vendange dégoûtante et plus puante / Que les bourreaux eux-mêmes pourtant purs / et propes // Tous les yeux sont crevés tous les coeurs sont / éteints / La terre est froide comme un mort)

        Zoazte bada herioa usmatu duen animalia eustera. Zoazte bada amagana bere haurraren heriotzaren berri ematera. Zoazte bada su lamaden artean konfidantza eskeintzera. Nola adieraz mundu honetako nagusiek etsai dituztela haurrak eta seaska bati erasotzen diotela guda-tresna bati bezala? Ez dago gau bakar bat baino, gerraren gaua, miseriaren senitartekoa, eta heriotz nardagarri eta erogarriaren oinordekoa.

                Gizon horientzako altxor kantatua

                Gizon horientzako altxor lapurtua

(Hommes pour qui ce trésor fut chanté / Hommes pour qui ce trésor fut gâché)

        Amets egizue zuen amen agoniarekin, zuen anaienekin, zuen haurrerenekin, amets egizue bizia akabatzen duen borroka horrekin, zuen amodioen agoniekin. Babes zaitezte asesinoez. Bizia beragatik lutoz dagoen biziaren izugarriak estekatzen du haur baten sabela, zahar baten sabela. Bapatean sentitzen dute bizi nahiaren absurdoa. Errauts bihurtzen da oro. Eguzkia iluntzen da.

                Zorigaitzaren monumentoak

                Etxolen mehatzen

                Eta soroen mundu ederra

                Hara ene anaiok gorpu hezurdura hautsi bilakaturik

                Begizuloetan itzulika ludia

                Basamortu ustel zarete

                Eta heriok betiereko oreka hautsi du

                Arren eta beleen bazka zarete

                Eta hala ere zuek zineten gure esperantza dardaratsua

(Monuments de détresse / Beau monde des masures / De la mine et des champs / Mes frères vous voilà transformés en charognes / en squelettes brisés // La terre tourne en vos orbites / Vous êtes un désert pourri / Et la mort a rompu l'équilibre du temes // Vous êtes les sujets des vers el des corbeaux / Et vous fûtes poutant noire espoir frémissant)

        Gernikako haritzaren egur gilaren azpian, Gernikako hondakinen gainean, Gernikako ortze gardenaren pean, gizon bat itzuli da, antxume bat beeka besotan, eta, bere bihotzean, usoa. Berak kantatzen du beste gizaki guztientzat matxinadaren kantu gardena, amodioari eskerra demaiona, zapalkuntzari ezetz derasona. Agindu xaloak dira gorenenak. Berak dio Gernika Oradour eta Hiroshima bezala bizien bakearen hiriburu dela. Beren ezetzak izuak berak baino protesta ozenagoa sortzen du.

        Gizon bat kantari, gizon baten esperantza. Eta bere minaren eztenak ortze irmoan urruntzen dira. Eta bere kantuen erleek eztia egin dute gizakien bihotzean.

        Gernika!, inozentziak krimenaren gainetik izanen du arrazoin.

        Gernika!...