«Idazketa-lanaren atsegin eta atsekabeak»

(edo «LIHOAREN PENAK», bertsio modernoan)

Joxe Austin Arrieta

        Arratsalde on, adiskideok (*):

        Bigarren aldia da UEU honetara natorrela. Lehendabizikoa orain dela 6 urte izan zen («ene, zela pasatzen dan denporie!», esango zukeen gure amama zenak...). Abagune hartan, gure (nire) belaunaldiko euskaltzale asko edo gehienon gaitz endemikoak ni neu ere zeharo kutsaturik, gaurko gaiarekin bat ere zerikusirik ez duen beste zer batetaz aritu nintzen, Fonetikaz-edo. Badakizue euskal kulturaren alorrean beti egon izan direla honelako espezimenak: hamaika mila gauzatan, axaletik ezinbestean, ihardun eta, beharbada, ezertan sakontzeko betarik izan ez dutenak. Denominadore amankomun batekin beti ere, hori bai: gure amodio inposible guztien formulaziorik konplituena den hizkuntza zahar, berri, hilzoriko baina bizi, gazi-gozo, maitatu bezain gorrotatu, beharrezko bezain anakroniko, eder bezain pobre dugun geure hizkuntza honekiko atxekimendua. Beno, ni ere horrelakoa naizela uste dut, eta ez dut damurik, ze arraio. Jakingo duzue, horraatik, zuek, gazteagook, gure pionerotasun eta/edo pionerokeriak... bigarren mailakoak berauek ere, gure aurretik beste batzu ere aritu bait ziren..., jakingo duzue, diot, gure «saltserismo» porrokatua irribarre ez-maltzurregi batez ulertzen.

        Kuestioa da hementxe nagoela gaur, Literaturari buruzko literatura egin beharraren konpromisuak estu eta larritzen nauelarik. «Idazketa-lanaren atsegin eta atsekabeak» izendatu nuen neure hitzaldi-gaia. Ederki eman ere. Nork agindu ote dit neuri, honelako «itsas hondar gabeetan, ezin athera naitekeien oihanean» sartzeko? Garbi dago erantzuna: Baleren Bakaikoak. Berak du errua, nahi baduzue jakin. Amama zenak ere makina bat aldiz esaten omen zuen «lagun ustezko lagunez» ez fidatzeko, baina alferrik. Azkenean hitza eman nion... —Balereni, ez amamari, noski—: «bai, motel, zeredozertaz hitzegingo diat», ez bait ninduen bestela bakean utziko. Eta emandako hitza jaten ibiltzea, indigestoa ez-ezik, oso desitxurosoa ere badenez gero, hementxe naukazue, zerua goian eta zerua behean, zer esan ez dakidala edo, agian, azkenerako zertxobait bederen esango dudala espero izanik ere, esango dudan horretxen balioaz den mendrenik ere fidatzen ez naizela eta, are, burlatu ere egiten naizela.

        Izan ere, hitzaldi edo dena delako honen gaia hain da zabala, hain da sakon eta irristakorra, non iruditu ere bai bait dirudi horretaz mintzatzea alferrikako pretentsio inozoa dela. Zergatik ibili behar dugu, tiobiboak bezala, etengabe bueltaka, gauzak definitu, xehekatu, egosi, ausnartu, razionalizatu eta «irentsi» uste ditugun arte? Zertarako? Nondik datorkigu giza-primateoi tximeleta biziak, hegan egiten lasai utzi eta miretsi beharrean, formolean sartu eta disekatzeko mania zientifiko-esperpentiko hori? Bai, badakit entomologoak ere beharrezkoak omen ditugula, besterik ez bada ere malariaren kontrako antidotoak-eta azken horien ikerketei esker asmatzen direlako. Bueno, bai, baina zer? Azken bi mendeotan munduan izaki guztiak, materiaren zirriturik gordeenak berak ere, aztertu ditu giza-arrazaren begi zorrotzak, eta zer? «Hautsi dela anphora», Atxagaren hitzez esateko. Horixe da. Hondarraren hondarretan eta azken buruaren buruan, gertatu den gertakaririk printzipalena. Kiratsa darion gorpu bat dugula mundua, bazterrik bazter: erraldoi abaildu bat, zatitua, larrutua, vivisekzionatua, aztertua... eta hila, edo hil-hurrena, behinik-behin.

        Giza-arraza ausart honen ausardikeria hain urrutira heldu da non, zientzia-jostailu horretaz baliaturik, mundua ez-ezik bere buruaren barrunbeak ere aixa argitzeko modukoak direla uste izan bait du. Bejoandeigula denoi. Ideologia erlijioso guztien tiraniatik askatu ginen: erlijioa, oraingoz erantzunik ez duten galdera misteriotsu batzuri tokian tokiko klase dirijenteek emandako erantzun faltsu eta interesatua besterik ez dela ikasi genuen, mito-multzo gutxigorabehera erakargarri, gutxigorabehera absurdo bat. Eta halaxe dela uste dugu gutariko askok, mota guztietako neofitoek, baita, beraz, ateo neofitoek ere, beren baieztapen eta hautapenetan txertatzen duten uste sendo heriosuharrarekin. Erlijioa bakarrik ez, beste idolo guztiak ere eratxi genituen, edo eratxi uste izan genituen. Materialismo dialektikoa «deskubritua» genuen —ikastaro intentsibo aski kaxkar eta presatiak eginaz, egia osoa esateko—: munduaren, gizonaren, materiaren eta beronen bilakaera den giza-lanaren, giza-kolektibitateen eta Historia osoaren, hitz batez, irakurkera berri bat egiten ikasi genuen. Kultura, artea, literatura eta gisa honetako gizaprodukzioak oro ere, normala zenez, ez ziren galbaheketa estu honetatik libratu: Kultura, eta kulturaren barruan literatura, klase-interes jakin batzuren zerbitzuko produkzio funtzionalak ziren, eta kitto. Eta horretan ari ginela, horra nondik datorkigun «mundu zibilizatutik» gaur eguneko beste zientzia «vedette» batekin topo egiteko aukera: ttanttoka, frankismo ofizialaren azken urteetako aldizkari espainol progreak irakurriz, Freud, From, Reich eta horrelako tipo batzu egon bazirela enteratu ginen. Bapo, gazteak, sintesi perfektoa: harez gero, gaiturik egongo ginen, gizarteko harreman eta iharduerarik konplikatuenak ez-ezik, baita gutako bakoitzaren psike-zokorik gordeenak ulertzeko ere. «El Dorado»-ko bidean ginen, gure oñatiar kaskagor eta ero hura, Lope Agirrekoa, abiatu zen bide beretsutik: agentzietako azken albisteek diotenez, ordea, oraindik ez omen du aurkitu eta han omen dabil, Amazonasko ibai-adar amaigabeetan barrena, atzera eta aurrera, tximinoen eta jibaroen kontra gudukatzen, harik-eta egunen batetan «Transamazonika» errepidea egiten omen diharduten eskabadorekin topo egin dezan arte.

        Baina zertan ari naiz? Zer du zerikusirik gure belaunaldiaren gorabehera ideologikoen kronika narrats batek gaur hemen zuen aurrean azaltzeko konpromisua dudan gaiarekin? Ez dakit neronek ere oso garbi, halako konexio-puntu inportante batzu egon badaudela somatzen dudan arren. Badakit, sintoma gisa edo, exabrupto erromantiko baten modura beharbada, intelektualismo eta ideologismo puztuaren kontrako halamoduzko kritika koxkor bat atera zaidala. Baina, terreno honetan, ez dago brometan ibiltzerik, eta saiatuko naiz tranpan ez erortzen. Ideologiez burlatzen dena ia automatikoki, «por eliminación» besterik ez bada ere, ideologia nagusi zaharraren jokura makurtzen bait da otxan-otxan. Eta hori, ezta pentsatu ere. Berehalaxe itzuliko naiz puntu honetara, zuen baimen pazientziatsuarekin. Baina orain, literaturaren alorrera behingoz hurbiltzen hasiz, ideia nagusi bat gogoratu nahi nuke: gogoeta guztiz beharrezkoa da, erreflexioa, alegia. Literatura, berez, sentimenduen jario izkutua hizkuntza-moldeetara ixurtzea da, konforme. Ez dago literatur kritika parametro ideologista-teknizista hutsez egiterik, konforme. Baina gogoeta beharrezkoa da; beharrezkoa da erabat, noizbehinka badaere, geure buruari zertan ari garen galdetzea. Aspaldiko kontua da harako poeta frantsez hark bota zuena: «la critique est facile; la creation, difficile». Jesto bat, idazletasunaren eta sormenaren defentsa zilegia, seguru asko, batez ere kritiko entomologo disekatzaileen erasoetatik babesteko, baina, zoritxarrez, jestoak oso erraz bihur daitezke pose, eta pose izatetik topiko hutsal izateraino ailegatu. Hemen, lagunok, inor ez bait da «Hamalau Barkilero». Idazlea, beste edozein amaren seme-alaba bezalaxe, koordenada biologiko, existentzial eta historiko jakin batzuren gainean igerian nola-hala dabilen zapaburu bat besterik ez da, konparazioaren atrebentzia zilegi bazait.

        Koordenada horiek eratzen duten sareari astiro eta beharrezko sakontasun minimo batez begiratzen diogunean, berehalaxe aurkezten zaigu gure munduaren paraderoa. Mundu hautsi bat, horixe da denoi suertatu zaigun herentzia, mundu hautsi bat, aurrez-aurre begiratzerik ttipienak ere hezur-muinetarainoko izua sortzen duen mundu zirtzilatu bat. Instintiboki, ideologiaren baten babesaren bila hasten gara, angustiaren hatzaparrek ito ez gaitzaten. Edo, zehazkiago esanda, bilaketa horren protagonistak izateko aukerarik ere apenas eskaintzen zaigun: gizarteak berak, hau da gizarteko maila dirigenteak ezpairik gabe, problemaren soluzio prefabrikatua muturreratu egiten digu, prét a porter, paper koloreztatu dotorean bildua, bere fantasiazko lazotxo eta guzti. Pakete horren barrenean zer dagoen begiratzen hastea, ordea... hori beste kontu bat da, askok bai baina gehienek egiten ez duten zerbait. Baina berdin da, botereari interesatzen zaiona jendea «pozik» edukitzea da: ziudadano guztiak, nor bere paketetxo dotore hori besapean duela, ibil daitezela, aldean daramaten «opari» eder horren bikaintasunaz zeharo konbentziturik. Luze, luzeegi joko liguke orain, gizarteak inposatzen digun alienazio horretxen baitan aurki daitezkeen «miresgarritasun» guztien inbentarioa egiteak. Bakarrik zera esango dut: edonoren harridura-ahalmena sekula santan asebete ezin-halako pitxi-multzorik heterogeneonena aurki daitekeela bertan, kontrasterik kuriosoenak... eta barregarrienak ere izango liratekeenak, beraien azpian lotura edo konexio-hari oso serio eta maltzur bat ez balego. Benetako katalogo kaotiko bat, disparate-bildumarik irrazionalena, sozialki, haatik, onartu eta kontsagratua. Gure gurasoen garaiko ideologia «zahar, sendo, zindo» huraxe bera, «tiempo moderno»etara egokitua: umeek, gure denboran bezalaxe, Lehenengo Komunio edo Jaunartzea egiten jarraitzen dute, baina noizbehinka, irribarretxo konplize batez, «Interviú»ko emakume biluzien argazkiak ikusten uzten zaie, adibide plastiko beharbada ez oso-esanguratsuz adierazteko. Zeren... bueno, ideologien saltsa honetan sartu naizenez gero, hauxe besterik ez bait dut esan nahi: bizi garen gizarte konkretu honetan —a zer nolako perogrullada!— ideologia nagusi bat dagoela, kapitalismo berankorraren ideologia, ideologia dekadente, nazkante eta zanpatzailea, baina, batez ere, zera: ergela, estupidoa. Dallaseko Ewindarrei dariena, esate baterako, urrutirago joan gabe. Eta ideologia hori unibertsala da, bizi garen mundu-parte honetan behinik-behin. Eta ETB-ko ejekutibo agresibo korbatadunek, euskara azpititulatuaren onetan noski, hainbat gestio izerditsu eta arrakastatsuren ondoren —pentsa: espainolei beraiei ere aurrea hartu omen zieten!—, astelehenero irents-arazten digute, eta denok ikusten dugu —ala ez?—, eta denok, deskuidatzen bagara, dolar gutxixeagorekin baina, JR mafioso, «xaladua» edota Pamela neurotika ama frustratua bezalatsu mintzatzen amaituko dugu, euskara batu —hori bai— nahiko korrektoan. Ez dago inguramendu ideologiko nagusiaren aurre-datutik eskapatzerik, arnasketa ahaleztatzen digun egurats kutsatutik ihes egiterik ez dagoen bezalaxe. Ideologia hori edo pasiboki, inkontzienteki, onartu egiten da, edo berarengandik desmarkatu egiten da bat, kostata desmarkatu ere: hauek dira hariaren bi muturrak, grabedade-kanpoko bi poloak, eta zoritxarrez badirudi tarteko jarrerak, «tercera vía» guztiak alegia, azkenean polorik indartsuenaren altzora makurtzen direla.

        Auskaloko larre urrunetan zehar nabilela irudituko zaizue, seguru aski, eta neuri ere halakoxe inpresioa ematen dit, baina ez, berehalaxe nator harira. Idaztearen, edozein kreazio-lanen ezaugarri nagusienetariko bat, aurre-baldintzarik garrantzitsuena nire ustez, ideologia nagusiak aurkezten digun mundu-ikuskera bare, patxadatsu, sintetiko, razional (hau da, sasi-bare, sasi-patxadatsu, sasi-sintetiko, sasi-razional...) horren aurrean jarrera kritiko radikala hartzea da: «radikal» hitza, etimologia hutsaren arabera ulerturik, hots, «ex-radice», sustraitikakoa. Eta, garbi esan dezadan, jarrera-hartze kritiko hori, desmarkatze hori, berdin-berdin aplikatu beharra dago, ideologia nagusiaren eragin alienatzailea neutralizatzeko geureganatu ditugun beste ideologia guztien aurrean ere. Ideologia guztiek, beren koherentzia logikotik at, beren anilisi-justutasunetik at, bai bait dute delako «aura» edo inguramendu lasaigarri hori, usterik gutxien denean alienatzaile izatera iritsi daitekeen «aura» bat, hain zuzen, bai maila pertsonalean baita kolektiboan ere. Eta idazterakoan, idazle batek bere buruari permiti ezin diezaiokeen, agian, lujo bakarra horixe da, lasaitasunarena. Gogorra da, madarikazio madarikatu bat da, baina halaxe da.

        Idaztea, lehen-lehenik, anikilazioa bai bait da. Idazleak bere animako haragian, lehenik eta etengabeki sentitzen duena, Hutsaren ausikia edo horzkada bai bait da. Idaztearen abiagunea munduan den esperientziarik oinazetsuenetako bati aurre ematea bait da: Hutsari leihoa irekitzea. Adorez, etsipenez, beldurrez... ahal den bezala, umorez eta ironiaz ere bai, ahal izanez gero, Hutsaren sentsazio horrek eragiten digun goragaleari eutsi egin hehar zaio. Askotan aipatzen da, eta egia hutsa da, paper zuriaren aurreko angustia neurgaitz hori: urdailean sortu eta biriketatik gora zintzurra estutzeraino iristen zaizun korapilo beltz hori (bidenabar, gogora datorkit oraintxe, T. Irastortzak bere «Gabeziak» poema-liburuan zernolako sentikortasun finez deskribatzen duen esperientzia poetikoaren abiagune fenomenologiko hau... eta gomuta honekin batera beste batzu ere badatozkit, hala nola zenbait kultur «bonzo» zientzi iturrirengandik jasan zuen gaitzespen itxuragabea, baina, en fin, horretaz hobe ez hitzegitea...). Anikilazioa, deuseztapena... zerena, ordea? Espejismo guztiena. Bakarrik zaude, isiltasunik latzenaren mendean. Patuak —eta ez laranjazkoak, prezisamentean— Heriorekin garaia baino lehenagoko zita edo enkontrua edukitzera kondenatu bazintu bezala. Biluzik zaude erabat. Hor eta orduan ez dute ezertarako balio inongo eta inolako jazkiek. Ideologia guztiak, bai gizarteak inposatzen dizuna bai zuk zeuk hautatu duzun edo dituzunak, desagertu egiten dira. Are gehiago, baita zure bizitzako bereko oroitzapenak eta bizipenak ere, beste une batzutan, era konpultsibo etenkor batez, zure buruan bor-bor irakiten aritu ohi direnak... ezabatu egiten dira ziplo. Ortzi zabalean ez da izar edo planetarik ikusten; espazioko zulo beltz batetan sartuta zaude.

        Esperientzia hau, gutxigorabehera, beti halatsu sentitu bide dute idazle guztiek, herri eta kulturarik desberdinenetan; idazleek esan dut, hau da, «eskritoreek», oker ez banago Arestik, Barthes-en bereizketa famatu bat gureganatuz, idazketa kreatzailea idazketa «glosistiko»tik banatzeko, esan omen zuen bezala. Orfeoren mitoa kultura klasikoan. Danteren inpernuetarainoko jeitsiera..., ezin konta-ahala omen dira leit-motiv honen formak eta aldakiak. Eta Aresti aipatu dudanez gero, hortxe dugu bere «Maldan behera», duen egitura trinko eta sinbologia mitiko aberatsarengatik beharbada bere obrarik onena. Literatur ekintzaren aurre-baldintza ezinbestekoaren kategoria hartzen duela dirudi nor bere izatearen barne-zola hutsetaraino jeitsi behar horrek. Baina ohar gaitezen izugarrizko garrantzia duen aldakuntza kualitatibo batez: mundu klasiko eta tradizionalean Literaturari mundu koherente baten erreferentzi sistema, oihartzun-multzoa, geruza babeslea hitz batez esateko, ez zitzaion inoiz faltatu izan; guri, bai. Eta «guri» esatean, gu guztioi buruz ari naiz. XX mendearen hondarretan bizi garen europarroi buruz, gutxienez.

        Idazle modernoaren bakardadea klasikoena baino askoz ere lazgarriagoa da. Hizkuntza jadanik ez da komunikazio-tresna soil bat. Literatura ez da, inondik ere, pentsamendu «argi eta garbi» baten «adierazpide eder» bat. Hauxe da, funtsean, azkeneko mende eta hiru-laurden honetan europear kultura (kultura burgesa, ezinbestean) iharrotsi duen iraultza kopernikano nagusia..., oraindik gure artean asko eta asko enteratu ere egin ez duela dirudien arren. Literaturgilea, garai batean, Aristokrazia eta Elizaren mezulari injeniosoa zen: gero burgesia aurrerazalearen izpiritu razional, errealista eta ikertzailearen aintzindari... baina, ezari-ezarian —1850 arte-buelta aipatzen dute zenbait kritikok—, kontzientzia indibidual urratu baten lekuko bihurtuz joan da.

        Erreferentziarik gabe, gaurko idazleak, modernotasun tragikoaren zantzuak minimoki bederen bereganatzeko gai den idazleak behinik-behin, bere idazketa-lanaren atariko «zulo beltzean» sartuta, ez du euskararik inondik ere ikusten... hizkuntza izan ezik, jakina. Hizkuntza du inguru-giro, arnas leku, ostertzaren muga eta bakardadeko masa ilunen silueta argi-kliskada etenkorrez noizbehinka bederen berezten laguntzen diona. Metamorfosia erabatekoa izan da: lehen, hizkuntza pentsamenduaren tresna zen, eta Retorika eta Maixuen Irakurketa tresna horren erabilera zalutzeko kodea, gaur, hizkuntza bakardade radikal baten emanazioa da, estilo baten ispilu opakoa, «estilo» kontzeptua ere zentzu modernoan ulerturik, hau da, gizabanako baten biologia psikikoaren edota, berdin da, psike biologikoaren formula operatiboa; kodea, berriz,... gaur koderik ez dago, gure desesperaziorako: nork bere kodea bilatu egin behar du, arian arian, ekinaren ekinez. IDAZKETA edo ESKRITURA deitzen den autotortura-era refinala horren bidez.

        Orduan zer? Idaztea autosadomasokismoa besterik ez da, ala? —galde diezaiokegu geure buruari. Egia esan, hala iruditzen zait sarritan, neuri behintzat, eta gehienoi ere bai ausartuko nintzeteke esatera, ordu beltz horietan, idazmakina edo boligrafoa baztertu eta telebistako anuntzioak ikustera joaten zarenean, mundu osoarekin eta —nola ez?— zeure buruarekin zeharo sumin eta haserre... Baina ez —eppure si muove—, bada beste zerbait. Idaztea, alde batetik begiratuta «Ananké» bat baldin bada ere, greziar mitologiako harako Fatalidadearen Jainkosa mendekuzalea, beste alde batetik begiratuta, oso gauza ederra ere bada, giza izpirituaren altxor preziatuenaren aldeko borroka eta bilaketa bat: LIBERTATE-ihardun bat. Hautsita eman zaigun «anphora» honen buztinarekin, geure esku-bihotz-buruaren lan nekoso baina noblearen bidez, ontzi berri bat moldatzea, puzzle zirtzilatuaren pieza sakabanatuekin kartografia berri bat, beharbada besterentzat kriptografia bat izango bada ere, eraikitzea. Ez da idea edo ideal bat transmititzeko idazten. Ez da besteri zerbait komunikatzeko idazten. Euskal poeta batek, Juan Mari Irigoienek, bere poema-liburuari ipini zion izenburuko hitzak neure eginez. «Hutsetik esperantzara» idazten dela baieztatu nahi dut: «Hutsetik esperantza»rako bide bihurri eta luzearen aztarrenak berbilatzeko idazten da.

        Gainera, gure artean, libertatearen ariketa eta galdapen den idazketa-lan honek badu beste dimentsio gehigarri oso importante bat. Herri ukatu baten hizkuntza ukatuan idazten bait dugu. Geure libertate pertsonal demiurgiko eta katartiko horren alde daramagun borroka, eskala indibidualean noski, baina gure Herri osoaren borrokaren errainu bait da, nolabait. Baina kontuz, ez ditzagun maila eta errealitate funtsez diferenteak elkarrekin nahas. Literaturgintza, ez gurea, ez beste inongoa, ez da konpromisu politikoaren glosa bat, ez da argudio iraultzaileen harrobi bat, ez da errealitate sozio-politikoaren kronika-subgenero bat. Horrela esanda, badirudi denok ados gaudela, baina gero, praktikan juzgatzerakoan, izaten dira komeriak. Behin eta berriro errotarri honi bueltak eragiten ihardun behar dugula dirudi: ezetz, bada, ez dela projektu kolektibo baten zerbitzura idazten. Eta, berriro, betiko dikotomia xinple xamarra, baina, eztabaidaren berotasunerako, baliotsua: idazlea, pertsona den aldetik, budista, sintoista, guru-ista edo nahi dena izan daiteke, baina, idazle bezala, espezifikoki, horrek ez du zer ikusirik. Idazlearen konpromisua edo «engagement» famatua, inondik etortzekotan, negatibotasunetik dator, hau da, errealitatearen ukaziotik, inposatzen zaigun errealitate sasi-koherente baina zinez usteldu horren ukaziotik. Zentzu honetan idazle on guztiak, «écrivain» direlakoak alegia, idazten dutenean eta idazten duten lanaren sakontasunaren arabera, «iraultzaileak» dira, errealitatea, zinez, «irauli» egiten dutelako: beste kontu bat da, noski, idazten ari ez direnean, inoren zerbitzura jartzen diren, edo beren prestigio edo ospea nori saltzen dioten. James Joyce, esate baterako, irlandar «criollo» inglestu genial hura, mende honetako idazlerik onenetakoa izan da, baina ez dut uste irlandar abertzaletasunak ezer askorik zor dionik, aitzitik: burlatu besterik ez bait zen egin bere Herriaren askatasun-egarriaz. Adibideen zerrenda infiitoraino luza liteke, baina aski da: sobera lerratu naiz hitzaldi honetan barrena korolarioen, aurre-balndintzen eta komentario marjinalen zingiraruntz.

        Adore-hitz batzu esan nahi nizkizueke, hala ere, lagunok, bukatu baino lehen. Merezi du, Sarrionandiak bere «Arima naufrago bakartiak» ipuinean aipatzen duen «zilar-bideari» jarraitzeak; merezi du. Sarri-ren liburuari Atxagak idatzitako epilogo zoragarri horretan Lotario erregeren gudarosteak egiten duen bezalatsu, geure baitako erreserba guztiak behe-lainoz inguraturiko helburu ez-jakin horretaruntz mobilizatzeak; merezi du, sentimendu isilen labean amiantozko trajerik gabe sartzera menturatzeak... inon izatekotan, hortxe aditu ahal izango bait ditugu geure existentziaren taupadarik egiazkoenak, hortxe, hizkuntzak markatzen digun metafora-metonimia erritmo binarioaren menpean dantzatuz, aurkitu ahal izango bait dute oreka; oreka egongaitza beti ere baina oreka, gure barrunbe psikikoan elkar-joka, talkaka, ari diren indar kontrajarriek. Eta auskalo, nork daki, agian noizbait lortuko dugu harri filosofala, idazle guztiek etengabe eta betidanik bilatu izan dutena: «EGITEA DEN ESATE BAT»..., baina horretarako segurantziarik apenas dagoen. Merlin magoa aspaldi hil bait zen Kamelot alde hartan, eta Arthur erregea, Ginebra erregina eta Fool bufoia, Sarrik aditzera eman berria digunez, oso triste omen daude Etxaburuko herbestean bizi izaten. Galahad printze zangarraren heriotz laidogarria gertatu ondotik. Baina, auskalo, nork daki. Ginebra erregina Galahaden amodioz haurdun dago, agian, agian... esperantzari leiho berri bat ireki ahal izango diogu, leiho zaharretik datorkigun desilusio-kiratsa ahantz-araziko diguna.

UEU.— 1984eko uztailak 19

        (*) Artikulu hau aurtengo UEUn emandako hitzaldiaren testuan oinarriturik dago.