Maiatz, Kandela, Korrok eta Ttu-ttuá

Literatur aldizkariak borbor

Mikel Antza

        Ez dira fanzineak, ez dira komikiak, ez dira garai bateko tebeoak, txisteak, ez eta ere folletinak. Denboraren iragaiteaz balio haundiagoa hartzen duten orri batzu dita, tirada txikikoak, molde, tankera eta neurri  askotarikoak... noizbehinkariak gehienetan. Liburuaren aurretik edota liburuaren alboko bidetik, bizitza propioa, eta areago, biziagoa daramaten aldizkariak dira. Literaturaz diharduten aldizkariak; literaturaz gain, zenbaitetan gizartearen ikuspegi kritiko bat dakartzaten aldizkariak; idazle gazte, ez hain gazte, berri, trebatu gabeak, trebeak, lotsati, eta era berean, ausarten lanez osatuak: poemak, ipuinak, saioak, itzulpenak, klasifika ezin diren testoak, kaligramak, komikiak, literaturaren inguruko berriak, kritikak, eztenkadak, iritziak, aipamenak, elkarrizketak. Edozer, hitz batez esateko, sar daiteke literatur aldizkari batean, muga aldizkariaren egileek ezartzen dute, eta hori ia ezdeusa izan ohi da.

        Norberak jakingo du zergatik erabakitzen duen idatzitako zerbait publikatzea, baina argi asko dago, azkenaldian euskal letren mundua astintzen duen zuku berria hein haundi batetan literatur aldizkariak diren upeletan egosten ari dela.

        Horregatik, 1984ko urte honetan ezinbestekoa deritzagu literatur aldizkariek osatzen duten mogidari begirada bat ematea, aurtengoa bizpahiru aldizkariren jaiotza urtea delarik. Lagun batek dioen bezala, sekula baino gehiago eta sekula baino hobeto idazten bait da gaur egun, parentesi artean (euskaraz).

        Erreportaia labur honen helburua literatur aldizkari horietako zenbait arakatzea da, gaingiroki bederen. Horretarako, zenbait datu teknikoren eskaerarekin batera, itaunketa motx bat egin diegu lau aldizkari hauei: MAIATZ, KANDELA, KORROK eta TTU-TTUA. Jakinaren gainean gaude, alboan utzi ditugula garrantzi ez gutxiagoko beste batzu, adibidei, TXISTU y DAMBOLIÑ; baina alboan utzitakoak erreportai hau argigarri gisa balio dezan oztopo izango ez direlakoan gaude, aitzitik, izan dadin beste berri batzuren suspertzaile.

        Konparazioak egitea, gorrotagarri izateaz gain, kasu honetan alperrikako lana da. Guztiak bait dira oso diferente, baita aurreragoko literatur aldizkariekin alderatu nahi izanez gero: IGELA, USTELA(k), POTT...

        Aipagarri daiteke, interbiubatu dugun aldizkari bakoitza eskualde ezberdin batetakoa izatea, hala nola, MAIATZ Ipatraldean, KANDELA Gasteizen, KORROK Iruñean, TTU-TTUA Bilbon. Garai batean Donostia eta Bilbo artean zegoen txandakatzea guztiz desardaztu da, literatur gune ezberdinak sortuz herrialde bakoitzean (ia).

        Hauxe izan zen bota genien galderetako bat: «Eskualde bateko literatur aldizkaritzat jotzen duzue zuena, eta era berean, eskualde horretakoak al dira bereziki aklizkarian idazten dutenak?»

        MAIATZ: Iparraldekoei buruz egina izan da... hegoaldekoek pozik hartuko zutela gogoarekin.

        KANDELA: Ez. Idazten dugunok, Barakaldo, Aramaio, Arrasate, Zaldibi eta Oñatikoak gara; hiru bizi (-ikasten-) gara Gasteizen.

        KORROK: Zatika eta poliki, mushasho. Gauza bat da nahia eta bokazioa eta beste bat errealitatea. Errealitatea nolakoa den? Guk behintzat pentsatzen dugu herrialdeko aldizkari bakoitzak bere herrialdean saltzen duela gehienbat. Hemen KORROK nahiko ongi saltzen da, TTU-TTUA aldiz oso gutxi. Bizkaian seguro alderantziz. Guk hemen hainbeste ahaide izanik (ama, amona, izeba, arrebak) dexente saltzen dugu. Bizkaitarrei, adibidez, beste hainbeste gertatuko zaie. Dena den honek ez du esan nahi beste lurraldetara hedatzeko asmoa ez dugunik (Lituania, Laponia, Georgia eta batez ere Albania). Bestalde, idazleak nafarrak gara, hai.

        TTU-TTUA: Idazten dutenen aldetik, bai da eskualde bateko aldizkaria, nahiz eta printzipiozko mugarik jarri nahi ez dugun. Bizkaikoak ez diren batzuk ere idatzi egin dute, eta idatziko dute. Baina Bilborekin identifikatua izan dadila nahi genuke. Zabalkundearen aldetik, Euskal Herri osora heldu nahi dugu.

        Hurrengo galdera hau izan zen: «Zein asmo eta helbururekin kaleratzen da zuen aldizkari literarioa?»

        MAIATZ: Asmoa Iparraldeko idazleei idazteko dei edo aitzaki baten ematea izan zen, kontuan hartuz idazle kopuru polita dela, euskararen indar politikoa ahula izan arren.

        Literatura euskararen lantzea da eta Iparraldeko sustrai eta kutsadura baitezpadakoa zitzaigun gipuzkoera dominanteari buruz. Maitasun afera bat da azken finean, idazteko maitasuna eta helburu gehiegirik ez dugu, ondorioek agindu dezakete berdin aldakuntza zerbeit.

        KANDELA: (Kandelarioek sarreretara bidali gintuzten galdera honen erantzuna han aurkituko genuelakoan, ondorengo pasarteak sarrera horietarik hartu ditugu).

        Eta literatura hori da: idazlea, hitza eta irakurlea. Sintesi hori, letren akelarre hori lortzeko asmoz eta gurekin akelarrera zaitezen eskuratzen dizugu KANDELA. (1. zka.)

        Aldizkaria gure nortasun agiria dugu, besterik ez, bagarela adieraztea. Baten poesia komentatuz, bestearen ipuiaren egiturak dituen akatsak azalduz; honen kritika lanarekiko ezakordioa adieraziz, horren itzulpenari aldaera egokiagoak proposatuz... honela sortu zen KANDELA taldea eta honela mantendu nahi dugu (...)

        Horrela, taldea zubi begibakarra bilakatzen da; idazle ezezagunak kaleratzeko plataforma bat, besterik ez. Eta hain zuzen hori da gure KANDELArentzat nahi ez genukeena. (10. zka./

        KORROK: Zehatz mehatz ez dakigu. Batzuen asmoa euskal kultura suspertzea izango litzateke. Besteena suizidio literarioa egitea, ospetsu bihurtzeko arriskua uxatzeko. Hirugarren tendentzia batek bekatu orijinala kendu nahi luke. Azkeneko hauek dira gehien mozkortzen direnak.

        TTU-TTUA: Asmoa da Bizkaian dauden idazle eta literaturzale ezezagunak azaleraztea. Sari literariorik irabazi ez dutenei aukera bat ematea. Hori alde batetik. Bestaldetik, Bilbori aldizkari literarioa ematea, ANAITASUNA, POTT eta OH EUZKADI! desagertu ondoren, Bilbon aldizkaririk ateratzen ez zelako (Idatz & Mintz kontutan izan gabe).

        Beste galdera hau nahasiagoa zen: alde batetik aldizkariaren inguruan talderik ba ote zegoen jakin nahi genuen; bestalde, talde horrek zein dinamika zeraman; eta azkenik,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                tero biltzen ginen, eta aurten hamabostero, lanak komentatuz elkarri laguntzeko eta elkarrekin ikasteko. Literatura da gure «buruhauste nagusiena».

        KORROK: Badago taldea. Badago dinamika. Badago buruhauste.

        TTU-TTUA: Aldizkariaren inguruan ez dago talde zehatzik. Bi edo hiru pertsonek egiten dute astolana, eta gero talde zabal batek bidaltzen ditu bere orijinalak. Lehenengo alea atera ondoren, jende asko hurbildu da gehiago jakiteko asmoz, eta, kasu batzutan ere, laguntzeko gogoaz. Hemendik aurrera talde informal bat eratzea, askoz ere errazagoa izango dela uste dugu, eta aurrerago, agian, idazle sakabanatu guzti horiek kontaktuan jarri. Baina hori denhoruz eta herez uteruk o da.

        Daramagun dinamika oso xinplea da. Orijinulak eskatu, materiale guztiarekin hiru pertsonek aldizkaria elaboratu, eta gero, ezagunen bidez, ale guztiak banatu. Zabalkundea, oraingoz, oso arin eta erraz atera da.

        Taldetxoaren buruhauste nagusiena literatura da. Baina gaur egun, honelako aldizkari literario bat ateratzea, ez al da aukera politiko bat?. Dena den, oso eritzi, ideologia eta estilo desberdinetako jendeak hartzen du parte. baina horrek ez du arazorik sorta, komentatzen diren gai bakarrak literarioak direlako, nahiz eta inor aseptikoa ez izan.

        Itaunketa labur honetan egindako azken galdera hau izan zuten lau literatur aldizkariok: «Euskara hutsean ateratzea erabakiz egin da, edo per natura izan da? Erdararen gaia eztabaidatu duzue?»

        MAIATZ: Euskara hutsean ateratzea izan da «per natura»ko afera. Batzuek galde egiten digute itzulpenak ematea «euskal literaturaren ezagutarazteko»... baina bizi autonomorik gabeko euskara ez da bizigarri...

        KANDELA: Per natura izan da eta euskaldunak garelako, erdararen gaia ez dugu eztabaidata / ez zaigu planteatu / ez zaigu burutik pasa, oraingoz.

        KORROK: Momentu batean aldizkari euskaldun bat ateratzeko haina jende bildu zen. Hitzik gabeko itun baten ondorioz izan zen hau, dudarik gabe. Honeraino ailegatu arte norberak segitutako bidea beste kontua da. Batzuak bere sustraiko euskalduntasunatik eta besteak anormaltasunaren bide bihurritik. Baina orain eta honetan segitu bitartean berdin zaigu. Per Natura? Per kojones? Per que si?.

        TTU-TTUA: Euskara hutsean ateratzea berez atera zen. Ez ginen, bestela, beste gauzarik egiteko bilduko. Erdararen gaia ez da eztabaidatu, aldizkariaren beraren oinarri garrantzitsuenetariko bat apurtzea izango litzatekeelako: Aldizkari honek ez luke, gure kasuan, zentzurik izango, erdaraz ateraz gero.

        Honaino lau aldizkarion erantzunak, MAIATZekoek beste zerbait gehitu zuten erantzunean:

        «Euskaraz idazteak, Euskal Herriaren geroaren moldatzeko lilura bagenuke, libertare une bat daiteke idatzia, bere bakartasun berezian. Euskara ederra egiten bada, edertasun honek bizirako gutizia bat ematen balie euskaldunei? Idazleen amets...».

        Lau literatur aldizkari hauetan zehar egindako inkurtsio azkar bat izan da, gehienbat elkarren arteko ezberdintasunak agertzen dituena, baina hein berean zenbait afinidade ere bai. Idazmakinak bero dabiltza, literatur aldizkarien promesak zernolako fruitua ekarriko?...

        Zenbait datu eta abar

        Lerro hauek idazteko unean MAIATZ aldizkariak 6. alea kaleratu berri du, «Garazi» izena daraman ale berezi bat, itxuraz polemikoa izango dena, garaztar idazleen partaidetzarekin burutua. Lehen alea 1982ko Otsailean kaleratu zuten. 25 libera edo 500 peztatakoa da hiruilabetekari honen salneurria. Tirada 800ekoa egiten dute, eta 100 harpide dituzte, gutxi gora behera.

        KANDELA aldizkariak lehen zenbakiaz geroztik hamargarrena aterea du, «Ale berezia» gisa. Formatoa haunditu egin dute doblera, eta berdina egin dute salneurriarekin, orain 150 peztakoa delarik. Lehen alea 1983ko Durangoko Azokarako atera zuten. Tirada 500ekoa egiten dute.

        KORROKek laugarren alea erditu berri du, san Fermin festei eskeinia, azal gorriekin. Lehen alea 1984ko Urtarrilaren 6ean atera zuten, eta hasiera batean dohain banatzen bazuten ere, orain 50 peztatan saltzen dure beraien katxarroa. 1.000 aleko tirada.

        TTU-TTUAkoek lehen alea (0. zenbakia) 1984ko Udaberrian (Maiatzaren 1ean) atera zuten, 150 peztako salneurriz eta 500eko tiradaz. Beste ale bat bideratu dute jadanik eta tirada 1.000tara haundituko dute.

        Hona ekarri ditugun lau aldizkariotan, gutxi gora behera, berrogeitamar (50) idazle baino gehiagok idatzi du zeozer. Kopurua ez da txantxetazkoa. Zerrenda luzeegia litzateke, baita zenbait ezizen eta pseudonimo kenduta ere. Krisiaren garaiak aldendu zirela dirudi, ezta?