«Compère Général Soleil»

Jacques Stephen Alexis

Euskaratzailea:

Iñaki Iñurrieta

I

Hala bada, urteak joanak ziren, bera zahartu egin zen eta Claire-Heureuse andretu. Beti zioen berak noizbait aurkituko zuela Claire-Heureusek maitaleren bat, hain ongi egina izanik eta kaleetan saltzaile. Honek bozkarioa eragiten zion bere baitan, zein atsegin zitzaiokeen berak ere gizon baten besarkada ezagutzea! Biziak eta jaiotzak galerazia zioten baina, eta korduan haur besoetakoari opa zion.

        Lehen gauetik igarri zion zerbait gertatua zela. Okerrik gabe antzeman zien amodioak eragin ohi dituen alaitasun tristezien joan-etorriei. Claire-Heureuse poz ero batek hartuta ibili zen zenbait egunez; abestiak nahiz algarak arrazoirik gabe lerratzen zitzaizkion ezpainetara; ondoren tristura handia azaldu zuen. Gogo onez jateari utzi zion, gauez geldigabe mugitzen zen alde batera eta bestera ohean, eta egun batez, bapatean, alaitasuna itzuli zitzaion inolako ziorik gabe. Azkenik, arrats batean aiko-maiko aitortu zion bazela mutil gazte bat maiz hitzegitera etortzen zitzaiona, eta berak esan ziola amatxirekin mintza zedila. Hark etorriko zela erantzun...

        Laster ez zen etxean izango amatxiren oin artean igurtzitzera etortzen zen katu zaharra besterik, eta loro berde adingabea, zeinek moko zorrotzez eta ahots kirrinkariz oihukatu ohi zuen: Amatxi, erre egingo dira gozokiak!

        Eta orduan berak beste nekazaritxo bat hartuko zuen etxean. Bere adinean ez zeukakeen neskato baten zaindari ibiltzerik. Délize esnezaleak aurkituko zion baten bat... Bero dago... Amatxik leiho irekitik soegiten du.

        Hodeiak toneladaka pilatzen dira ekialdean, zeru ertzean. Gau honetan mila hari hertsitan ariko du euria.

(125-126 or.)

II

Oroitzapenek parrastan bete zioten gogoa Hilarioni. Bere janari puska miazkada batez iresten zuen garaia gogoratu zuen.

        —Ume honek eztarrian ditu hortzak! —egiten zuen amak, eta bere partea hustutzen zion platerean. Berak eskergabe jaten, haragirik gabe elikaturiko beltxitoaren gose-belarrez. A, zein gogoko zukeen haiekin jolastea behinola bezala!

        Sentimendu bitxiek astintzen zioten bihotza. Hazi ona landako umeak, Jainkoaren ogiak, baina basati. Ia denek sabelak handi eta begiak itzal. Parasitoak dituzte.

        Hemen umeek bakardadean ematen dute egun osoa; horregatik elkartzen dira. Sei urtetako neskatoak andre dira jadanik. Sei baino gehiagoz uretara doaz ibaira, abereak eradaten dituzte, igali eta barazkiak biltzen; are merkatura ere joaten dira. Txikienak etxolan geratzen dira, euren anai-arrebei jaten emateko. Oi! ez dakikete oso ongi muki berdezko malkoak sudurretik zintzilik dituzten haurtxoak garbitzen. Baina erne daude sutara hurbil ez daitezen, hatzamarretan jotzen dituzte euliak jaten dituztenean, haiekin banatzen dituzte platano berdexka irakinak eta arto xigortua. Ama arratsean landatik edo merkatutik itzultzen denean ditia ematen die txikiei, agian baita seizazpi urtetako andretxoari ere, aski jatekorik ez bada.

        Animalitxo arraroak haurrak. Edozerekin jolasten dute: egur zati batekin, uharri nahiz lur eskutada batekin.

        Konfidantza eta beldurra ia aldi berean sentitzen dituzte.

        Erorketa hutsal bategatik negarrari ematen diote norbait begira dutenean, eta ez dute txintik ateratzen urratu eder baten ondoren inor ez badago so.

        Barre egiten dutenean ez dago hots zilarragoko ezkilarik. Bois-de-Chéne errekak ez du inoiz kantatzen kanta alaigorik, ez da haien begiak baino distira nahiz eguzki argiagorik.

        Baina ez da maiz gertatzen ume errukarriok barre egitea. Geldigabe jolasean, batzutan bakar-bakarrik, ahoa triste.

        Huskeria bategatik demandan, begi gaiztoz elkarri hatximur-zimokoka.

        Lasai diruditenean haien gogoa atsedenik gabe dabil mamorro bati begira, paper puska gorri bati, zarata, lore, txori bati.

        Geldigabe eskuak mugitzen, lurra, sokatza, harea, ura, sua nola dauden eginak arretaz begira.

        Esku biziak dituzte, naturalak, berezkoak. Eskuturrei bizirik lotutako animalitno basatien antzo.

        Anker beren ezjakinean. Mamorro nahiz txori bat akabatzen dute, min egiten diote, esku ahurrean zerbait mugikor eta beroa taupada sentitzen atsegin dutelako. Honela ikasten dute mundua ezagutzen.

        Burua bular batean pausatu edo belaun baten kontra ferekatzea maite dute.

        Oro da on haientzat: zuhaitz azal puxka bat, zakur baten ilajea, belar izpi bat.

        Jolasean ikasten dute gauzek, pisua eta forma dutela, leun edo latzak direla, bero nahiz hotzak, biguin zein gogor.

        Antxitxika egitea atsegin zaie, ez baitute aski begiratzea espazioaren sensazioa ukaiteko. Espazioa haientzat landa, zidor edo lur biguinean zehar abiatzea da; hankutsik uharri pilo baten gainera jauzi egitea.

        Haur batek entzuten duen lehen txori-kanta gauza arraro, harrigarri, ezti eta ziztakorra da. Arabesko bat, hots argiz, kulunkariz, sinkopatuz, etengabez eta koloretsuz egina.

        Bakar-bakarrik egiten dute euren lehen tresna, egurrezko gezi bat, uharri puskatu bat.

        Haientzat ametsa ez da errealitatetik bereizten. Bi bizi daude, lo egiten denean eta jolas egiten denean. Eta biak nahasten dira une oro.

        Hatzamarrez hauts gainean egiten duten lehen marrazkia...

        Larritasuna eta zalantza, desesperazioa jadanik mugitzen ez den abere baten aurrean, hil egin baitute, hautsi duten objeto baten aurrean, obeditu nahi ez duen zerbaiten aurrean.

        Haien malko gazi eta laster lehortuak...

(149-151 or.)

III

Artibonite, beso korapilotsu eta indartsuak dituen mutil handi hori, mendien seme da. Benetako menditarrek lez, itxura lerdena du, ibilera jasoa, ahotsa ahaltsu, haserre hotz eta ekaiztsuak. hegaztitzar harrapariek, oinaztarriaren ondoan bizi diren deabru-begidun arrano horiek, Massih Central-aren mendibularretan, horietxek bakarrik dira haren kristalezko ahalmena ateratzen den zuztar ezkutuetan edaten dutenak.

        Zeren eta bohemiako haizegileen aho miresgarriak ez baitu ibaia sortzen, puzten, oldatzen eta iturri borbortiak leherrarazten duen lur emankorrak baino kemen eta samurtasun gehiago.

        Ahuleziak eta ezjakinak eragiten diete gizonei mendiordeketan zehar irristatzen den sugetzar isuri eskergarenganako beldurra. Laborariek lore, ezti, gozoki, ardo eta edari biziak jaurtikitzen dizkiote horditu eta beraien alde jar dadin.

        Hotz, erdeinari, axolakabe, bere urre-aleak daramatza, argi-burbuilak, baita uretako harri bitxiak ere.

        Gutxi dira Artibonitek bezain ahots arranditsuz abesten duten beltzak, gordea baitu bere zirraretan Massif-ean lo datzan urrearen distira, arraza oso baten deitorren dirdai trajikoa hartu duen urre gorria. Arraza honen zorigaiztoa! Ibaiaren burrunba harrigarriak herri oso baten oinazearen kanta oihartzunak gogorazten ditu, Cibao-ri eki-mea erauzi nahita zigorpean hila.

        Horregatik Artiboniteren luzean zehar bizi diren zaharrek hainbat eta hainbat elezahar kontatzen dituzte ibaiko jainkosaz, uretako andereaz, urre-azaldun indiemeaz, zeinek ilargi gauetan atergabe orrazten duen bere bilo harramantasuaren seta beltza nakarrezko orraziz, kantu zilarrak abestuz, zinezko xabon-punpuilak.

(206-207 or.)