Aita illaren itzala

Irigoien'dar Erroman

                 I

Ogei ta amalau urte jun-arren

ez det egun ura aztua...

Uda-berriko igandebat zan,

illuna gareñatua,

anai-arreba danok etxean

eta aita ogeratua.

Egia lendik arkitzen zala

osasunez makaldua,

baña ikusirik bein eta berriz

txar ondoren suspertua,

ezin sinistu nun zitekenik

eriotza inguratua.

Ala tamalez, ordea, ta or

aita oso gaizkitua,

ta kristau zintzo beti izan zanez

Elizakoak artua.

Negar batean sendi guztia

oge-aurrean bildua,

beldurrez ura izango ote zan

bere azkeneko ordua.

Orduak... Gaur bai ordu luzeak...

Eta igarotzeko izua...!

Bederatziak... Gure aitaren

bizitza azkeneratua...!

Begiak itxi zaizkio, indarrak

jun... Aoa zabaldua,

itz egiteko ez baña —«Jesus»,

ainbat aldiz aitatua,

ez degu orain entzuten— baizik

aizeaz egarritua.

Gelan, aitaren zurrungarekin

gure negarra nastua...

Maitxo batean gurutzearen

aurrean kandel pixtua.

Belaunikatu guziok, ta asi

degu eskari sutsua

ludi ontatik besteratzean

iritxi dezan zerua.

Gure otoitzak amaitzerako

ixildu da arnas soñua

soin eta gogo alkar lotutzen

zitun aria, askatua...!

Ill da aita, ainbeste maite ginduna,

guk ainbeste maitatua...!

—Bederatzi ta erdiak ziran...

Ni, ume-zurtz geratua...—

Or dago soiña luze, geldi, ixil,

or gure aita amaitua

itzal begiak, aoa zabal,

arpegia zurbildua,

bular gañean eskuak, bata

bestearekin batua

eta erdian, babes goxoan,

Jesus gurutziltzatua.

Gogoa, jun zan; Zu'ganatu da,

Jaungoiko errukitsua...

Arren, aitari eman, amaren

albo, zeruan lekua...!

              * * *

Dezakedanez oraindik —gero

au ere debekatua—,

zurekin egon nai det, zaitudan

nigan txit ondo sartua;

ta eundaka aldiz ikusi zure

esku, arpegi, burua...

Aita, baña aita, ara emen ni

zure seme kuttuntxua...

Aita, aitatxo, itz egidazu,

ez zaitez orla ixildua,

asko degu-ta biok oraindik

esateko gelditua...

Amets txar bat len izan det, ta zu

ez illa, lotaratua

zaude, aitatxo: neke-larrien

ondorengo lo gozua.

Ara...! esango nuke mugitu

dezula orain eskua...!

Baña ez, nere naia zan, dana

irudipenak sortua.

Utzi gaituzu betiko, aita...

Aita, utzi dezu mundua...

              * * *

Biotza miñez lertu-zorian

ta burua zoratua,

gertatzen dana sinistu bear,

eta ezin sinistua...

Amaitu zaizkit betiko bere

goiz-arratseko musua...

Sutondoko ipui, bere itzal aundi

ta aolku... dana galdua...!

Gaur arte, bere babesean, nor

ni bezin zoriontsua?

Gaurtandik, berriz, ara nun naizen

lagundik gabeko itsua.

Orain... Ta gero...? Zer egingo det,

ardi artzaigabetua...?

Gero ta gero etxeratuko

naizenean samindua,

danak aitatzaz itz egingo dit,

danean bere kutsua,

bañan aurrera utsa egongo

gure etxeko mai-burua...

Gizona ez da beti lurrean

bizitu dedin sortua;

emen bidazti bakarrik gera,

zerua atseden-lekua;

zeru-lurraren Jaun eta Jabe

Zu bakarrik, Jaungoikua.

Ez da erortzen osto bat ere

ez ba'da Zuk agindua.

Orla dezu gaur gure aita-re

betiko Zu'ganatua.

Ludian aita nun dana: lagun,

maisu, ama-ordezkua...

Nere biotza ain zegon sendo

berearekin lotua...,

ta orain —ondo dakuszu, Jesus—

bakar-miñez urratua.

Zure naia zan, ta onetsia

bedi Zure izen Santua.

                 II

Eta nola aita ez da egongo

nere biotz-muñ-muñean...?

Bi urte nitun bakarrik ama

zerura joan zanean,

ta ezagutu gabeko utsa

nabaitzen det barrenean,

Ta amaren altzo, otoiz, musurik

ez da oroimen nerean;

ez lo artzeko kantu goxorik, ez ipuirik esnatzean...

(Aur txikientzat arnasa bezin

bearreko gauz oietan

—nola odaindu zor au...?— arrebak

nitun «ama» urte aietan)

Jauna, ordea, nitzaz erruki,

ta ez nendin illunpean

aita bat eman —nolako aita!—

aurtzaroa argitu zezan.

Amaren babes goxoa gabe

nintzala ikusi zunean

eta zeruan zegonak ere

ontzat emango ustean,

txokorik xamur-beroena autu

zun neretzat biotzean.

Barru-barruan ondo jaso-ta

dauzkaten oroimenetan

aita dakust, bai nere aurtzaro,

bai gaztaroko urteetan

«txalo-pin-txalo» nere eskutxoak

arturik bere eskuetan;

belaunetara igo, eseri,

ta gañean zaldiketan;

edesti ta ipui, abesti ta abar...

Ta maian, jatorduetan,

ta sutondora inguratzean

neguko illunabarretan,

bere ondoan ni egotea

atsegin gendun benetan.

Ta udaran biok etxe-aurreko

exer-lekuan izketan;

ta egurasten Sagartzazu ta

sagardiko bazterretan...

Ta giza-bide onean ibil

nendin, ordu guzietan

zenbat aolku eder ereintzen

nigan, itz goxoenetan...!

Bai, ezagutu ez nun amaren

babesaren ordañetan,

aitak senide guziok maite,

kuttunena ni danetan...

                 III

Amabost urte nereak, aita,

amatxo'n aldamenera

gure ondotik jun ziñanean

betiko saria artzera.

Amabost urte: aurtzaroa utzi

ta gizon naian astera,

jostalluaren baztertzea ta

griña txarren esnaera;

zu geien bear zindun aroan,

ta ikusiko ez aurrera...!

Baña ereiñ zendun azia

sartu biotz-sakonera,

ta sendotuaz jun dira zañak

egunetik egunera.

Ogei ta amalau urte abetan

zenbat jardun-aldi gera

biok egiñak ixill-itzetan

biotzetik biotzera...!

Zenbat bider, bai, bakardadean

nengola etorri zera

zure aotik irten zan azken

aolkua berritzera...:

gelan zu ta ni bakarrik geunden;

egun, zu illtzeko bezpera.

Zuk, ludia ta ludiko gauzak

utzirik alde batera,

asmo beroen, lei bizienak

jarriak zeru aldera:

ixilik otoitz eta otoitz, bat

egin ta bestea astera.

Ni, nakusena egizko, edo

guztia ametsen antzera

ote zan nion nere artean,

josiak ankak lurrera,

biotza estu, zoro burua

gelatik ezin atera...

Ontan, otoitzak utzi, begiak

jarri ni nengoenera,

ta nere izena irten zitzaizun

—ez nitzun entzungo ostera:

—«Seme, bi itz esan nai dizkit orain,

eta ator, ator onera.

Jaunaren naia dek, eta uzten aut;

gaztetxo uzten gañera...

Nolako izango aizen, ekingo

ote dioken txarrera...:

nere zalantza; ta kentzearren

deitu dit bi itz esatera.

Bizitza ez dek ik orain uste

deken bezela, bai zera...

Laister aiz orain dituken amets

oietatik esnatzera,

ta esnatzean, beti zerurontz

begiratu, ez lurrera.

Gaiztakeria an-emen zegok...

Gizon jator izatera

etorri baño len, lan astunak

irtengo zaizkit bidera.

Izerdi-nekez egitekoaz

gañera, badek beste era,

burruka bizi bat ez gaitzaten

griñak bultza gaizpidera;

gau ta egunez eta edonun

etsaia zirikatzera

etorriko zaik; prest egon bada

beti gogor egitera.

Lan abek zenbat aldiz biotza

jartzen ditek adoltzera...

Baña ez aztu, seme, lanaren

ondoren dala alogera,

bai ludi ontan lenengoz, eta

bai zeruan atzenera.

Lagunak... A, zer garrantzi duten...

Onen artean aukera,

bada sarritan bere gain zegok

gizonaren izaera.

Estu-aldian otoitz, zeruak

entzun dezan eskaera;

gu, bai ama ta bai ni-re, izango

gaituk andik laguntzera...

Nekeaz ezin geiago esan,

ta ba'niak amaitzera:

anaiak dituk nere ordezko,

jari beren esanera...

Leiatuko aiz, noski, aitaren

aginduak betetzera...?»

Itz abek, une aiek... Bai bizkor

sartu nere barrenera...!

Ta nakusenez asaldatu-ta,

zoratuaren antzera,

erantzun naita alperrik: itzik

ezin igo ezpañera...

Noiz-bait: «—Bai, jauna, egingo ditut»

—izan zan erantzuera.

Orduan nere burua artu zuk

esku biekin batera,

jarri eztiro kopeta zure

ezpañekin ikutzera,

musu luze bat —azkenekoa...!

ta —«Bai, bai, oraingo itzera

beti jarriko aizen ustean

negok; ez egin atzera...!

Ta orain nere onespena iri...»

Amaitu zan jarduera.

Malko mardulak zijoazkidan

arpegian goitik-bera

gelatik irten nintzanean, ta

buru-biotza lertzera.

                 IV

Bai, aita maite, amabost urte

besterik ez nitunarren

betiko utzi ninduzunean

malko garratzak ixurtzen,

amabost urte aietan biok

ain giñan bat bestearen,

ain nere biotz-mami-mamian

zearo sarturik zeunden,

zeruan artu ba'zendun ere

beti-betiko atseden

ez orregatik nere biotza

utzi, ez nigangik irten

Irten...? Ez, bizi naizen artean

nerekin egongo emen

beste garaian bezela gure

lengo kontuak berritzen

ta nundik-nora kristau-bidean

joan, neri erakusten.

Irten...? Ez ditut bada zure itzak

eun aldiz biotz-barrenen

entzun, itz ixil baña sarkorrak,

maiteki neri laguntzen,

griña gaiztoak bein eta berriz

nindutela zirikatzen...?

Orain... ikusten dezu: nik aita

deitzen nizun bezela len,

iru seme ta bi alabatxok

didate gaur neri deitzen;

orduan maite ninduzun eran

nik orain berak maitatzen;

etxeko beren jolas ta kontu

neretzat jairik ederren;

beren onuraz diran lanetan,

lan eta neke arintzen;

ta geroari begira beti,

oker txikiak zuzentzen

egun batean gizon ta andre on,

egizko kristau ditezen.

Lan aundi, astun, garrantzikoa,

—bañan gozoa—, ta lenen

guraso geran guztiok bete

bear deguna txit zuzen.

Baña lan ontan ari naizela

sarri eztabaidak sortzen;

asmatu naiak berak askotan

zalantzak neri ekartzen...

Jauna'ren urren, orlakoetan

zugan det nere itxaropen.

Biok dakigun izkuntz goxoan

zenbat aldiz nik galdetzen,

bizitzak ditun biurrikeri

ta pauso txar ez dakiten

nere semetxo ta alabatxoei,

onena zer ote zaen;

nere aurtxoa ni izango ba'nintz,

zer aginduko zenduken...

Eta ­egia— zure esanera

jartzeaz ez naiz damutzen...

Ara nun, aita, giza-bidean

neri lagundu ondoren,

nik orain nere txiki kuttunak

zure erakuspean jartzen,

billobak ere nik bezelaxe

zuzendaritzat zaitzaten.