Saldisko barberan kontuk

Angel Perezen izkributik
Patziku Perurenak ateritako pasartek

        Non yayu zen, nola torri zen:

        Ortigosa de Camerosen yayu zen D. Gregorio 1889. urtin, eta 27 urte zittun Saldisera torri zenin. Aurra zela geldittu zen amik gabe, ta Avilako arropa denda batin yarri zen morroi, sosik irabazten etzula. An bost urte eiñ zittun, ta gero soldauxka eiñ ondorin, Encisoko mediku batekin asi zen lanin; barberazkua ikasi nai zun. Esamiñatu zen barberazkuz, ta ongi ateri zun; baño diruik ez titulua yasotzeko. Encisoko emakumi on aberats batek eman zion dirua. Titulua patrikan artu, ta Zarzosako barberazkua bere gañ artu zun. Baño an ere diruik ez, ta itxe bakotxetik yasotzen zun «fanega» gari salduz atetzen zun yornala: eunen bat duro urteko. An zeola, izandu zun istillu franko. Beiñ emakumi bat yon emen zitzion bizkarreko oñazik zittula esanez. Ordun etzen adelantu aundik izain ta, gure attak «ventosa» batzuk patu emen zizkion. Medikuri ez nonbatt ongi iduittu ura, ta parte eman. Gordazibill pare batek artu, ta bi besuk lotukin kartzelara eaman zuten ergelkeri angatik!

        Andik urrena, Robles del Castillon izautuko zun neska bat, maistra zena. Maria Paz Galilea bere izena. Alaia, yolastuna ta jenio bizi xamarrekua. Gogokua izain zun nonbatt, eta ezkontzeko mandatua iñ. Arrittuta geldittu omen zen baiezkua eman zionin. Ezkondu zian, baño, Urrozen zegon ama maistra, ta atta berriz Robles del Castillon. Urruti aitz, elkarrengandik. Ala zeudela, dei bat ateri zen «Diario de Navarra» periodikun, barbera biar zutela Eslavan. Ango plaza ateri, ta yoteko eunin, bere andrin karta bat yaso zun, esanez, Saldisan biar zutela barbera. Au yakittin, poz aundia artu zun: Saldistik Urrozera lau pauso baizittun. Bedetzi meza eskeñi zittun lan ura ongi atetzeko. Baita aterire!

        1916 urtin Saldisko Arretxe Txikin yarri zien bizitzen. Bi urte terditik izaten zuten (exacto) ume bat. Lenbiziko lau alaba izandu zittun; gero iru mutiko; ta undarreko bi neska. Bedetzi denera. Eztakit nola moldatzen giñen. Itxea xar xarra zen. Solairua dena zuloz betia. Paretak olezkuk, tartin erteka askokin. Itxea zen gero, ura! Gure atta zenak, paperez estali zittun oltzak; solairu zulok berriz, arto zokortakin ttikik bazian, ta eskolako mutikun pizarrakin (txapazkuk baitzian) zuloik aundinak. Sukalde pareko koartu itsu artan asmatu zun gure aitak komuna patzia. Zerrote miar batekin moztu zittun solairuko olak; eiñ zun zulo biribill bat; kendu zittun ol puskakin eiñ zion tapa, bere eskuleku ta guzi; ta gure mokorduk erki yoten zian andik beko ongarri pillara. Gerra pukatu baño lentxio Mittolonera yon giñen bizitzera. Askozik aundigua ta okio moldatua. Alare ganbaran eiñ biar izandu zuten gure lotako lekua. An itten giñun iru mutikuk lo.

        Yan ondorin azmarrin gizona:

        Attak, amak eta izebak etzuten beiñere maien yaten, suonduan baizik, malian platera artuta. Paretatik yetsi ol aundi bat, bi txanga ta anka bat izaten zittuna, ta artan yaten giñun batzuk; bestik mai ttiki apal batin. Goizin talo ta esnia. Eurdin banabarrak edo patatak piper gorri pixka batekin; oiekin ui kozkor bana, ta gero txerrikia edo arraultzen bat. Berentzeko talo ta gazta; ta gazta berna zenin, talu barrenin sartu ta marrukuk itten zittun amak. Bai goxu askiak! Berotasunakin beratu itten zen gazta, ta taluk baldin bazun tarteik, andik ateatzen zen; ozka eittekin berriz, ari luzik atetzen zittun.

        Gure attak etzun urte guzin esnia, potajia ta arraultzik besteik yaten; ta potajin eosia urdai gizen puska bat aundia; onek aitz zuria biar zun izan; etzun nai izaten erdin giñarrik zunik. Astiarte eta urtzialetan etzun bazkaldu besteik itten; ez gosaldu ta ez apaldu, penitentzia itteatik. Beti bere katillun ta bere koxtakin yaten zun, eta etzun nai izaten aik jesusengatike inork ukitzia. Banabarrak eta urdaia yanta bereala, batere garbittu gabe, botzen zun esnia, ta gañez ibiltzen zen urdaian uriña ta patatan piper gorria. Urdaia koxtakin yaten zun, mukadu aldiro ui puska bat sartuz, bere labanakin ebakita. Ura guttitan edaten zun, ta ordun irakiña.

        Aragik etzun beiñere yan izandu. Arraia bai, ta uriña yateko beti prest. Ala esaten zun: "nik daukat gibela, Talaverako plater bat baño aundigua, ta belaxe itten dut digestiua". Bazkal ondun, ol bat belaun gañin ipiñi, ta sekretariku lanak iñen zittun. Modu ontan eotten zelako ateria zula uste dut bizkarrin konkor pixka bat. Arrigarri badare, bere lanak iñ bienabar, azmarrin eotten zen. Ala esaten zun: "Yaten badut banabar alen bat ongi eosi gabia, badut aukera atzera aora ekarri ta azmartzeko". Kontu au aipatu izandu diot mediku askori, ta ez diate siñistu iñorke.

        Zapateru merkia:

        Etzun ontan sosik gastatzen, berak itten baizizkiun ointakuk, ta ez gañea nolanai austen zianak! Eratsungo Emiliok bazun kamion zar bat, ta an kentzen zizkin pirrikak; gure attari gordetzen baizizkin obenak. Askotan bialtzen giñuzen gu, bi anaiak, alakon baten eske. Ura puskatu, anka gañen yarrazi ta luma batekin neurria artzen ziun. Gero, artille oso zaill batekin yosten zittun, aurrin iru yoskuraldi ta aztalaldin beste bat emanez; ala, iñak zeuden ointakuk, bolada on bateko.

        Konpondure itten zizkin erri guziri, gastu aundik eiñ gabe. Sabain iukitzen zun kutxatill ttiki bat, ta an barrenin kajoi ttiki batzuk, bakotxa iltze klase banakin. Aspo-iltze deitzen zian batzuk erabiltzen zittun asko. Larrua berriz bortzegi zarratatik atetzen zun. Etzun zola berritzen; zulon parin petatxua patu baizik. Larru zarra patzen zulako, miartu itten zen laxter, ta iltze muturrak ankazpian yotzen zuten. Baño onek erremediu arraxa zun. Tortzen zian gure itxera, ta attak bi mallukazukin seittun zanpatzen zittun iltze muturrak. Emakumin takoi miar aikin izaten zittun izuarrizko lanak; ta oandik ukerro gomazko zatari partxik patzen.

        Erlojeru maiñosua:

        Eztut esain ontan asko aitzen zenik. Konpontzen zittun, bai, pareteko erloju bat edo beste, baño bere lana bateze izkill dorreko erlojukin in tzuna izandu zen. Erloju onek orduk xuxen yotzen zittun, baño kanpotik etzen izautzen ordua, ta gure attari gogotu zitzion, aurreko leion esfera bat patu biar zila. Lenbizi in tzun, txapa miar batekin biribill bat aundia, metro terdi diametrokua. Txuriz ongi pintatu zun, ta beltzez patu zizkin numeruk. Pollita ateri zitzion, aitz.

        Gero, urratzak numerukin bat etortzeko, etxeko erloju zar bateri beitu zion. Ein zun dena, ta izkill dorreko erloju aundiri enpalmatu zion. Baño etzian elkarrekin ongi tortzen: erlojun ordu bete iraotzen bazen, urratzak iru ordu itten zittuten.

        —Caracoles —esaten zun attak— nik uste baño zallago duk au.

        Urrena, perrilla ttikiuk patu, ta urratzak bost munitu aurretzen ordu bakotxeko! Undarreko, tamaña desberdiñeko perrilla mordua iñez, patu zun xuxen. Bonbilla bat ere patu zion, ta gabez erki kusten zen.

        Pelukeru xurra:

        Lana azkar itten zun ontan. Gure itxera yoten baitzen erri guzia illia rnuztera. Gero gaztik Doneztebera ta Eratsunera yoten asi zian. Undarreko Olasoko Martin asi zenin, gure atta zar batzukin ta eskazalikin bakarrik geldittu zen. Eskazalik, zorriz betik ibiltzen zian, ta noiznai betetzen zen zorriz gure atta. Amak arropa guzik kenduazi, ta pazi batin, eosi itten zittun, zorrik iltzeko. Arraxa zen ille muztutzia, denari berdiñ itten baitziten. Muño pixka bat utzi kopetan, ta beste dena arraso soildu.

        Apaiza D. Miguel Sala torri zenin, ni eskolaba nitzan, ta egun batin ala esan zian:

        —Nork moztutzen dizu illia gisa ortan?

        —Atak —erantzun nion.

        —Ta nor da zure aita.

        —Or, alkitan dagon gizon ttiki ori.

        Andik belexa yon da sakristira gure atta, ta D. Miguelek:

        —Zertaz moztutzen diozu ille guzia semeari?

        —Caracoles! ille luzia banidadia delakoz.

        —Ez jauna, ez da ala. Jainkuk yarritako gauzak ez dia banidadia, ta illia zerbattetako yarri du.

        Arrezkero uzten ziun muñoa, erriko beste mutiku guziri bezela.

        Argatik maite izandu genun apaiz ura.

        Albaiteru trebia:

        Saldisa ta ondoko errik zittun albaiterua Ittunen bizi zen, ta gure errira beintzat aitz guttitan tortzen zen; gure attak itten baitzun an ordeko lan guzia. Beien baten arbi koskorren bat zintzurrin gelditzen bazitzion, ontako iña zun kobrezko barilla bat, muturrin trapuzko pillota batekin. Sartzen zion beiari aotik, eta tripaño bulkatzen zun arbi koskorra.

        Aizatzen bazen beia, geixko yan edo belar txarrik yanta, amoniako ematten zion urakin nastua. Onekin ez bazen oneratzen, ta lertzeko zorin yartzen bazen, labana sartzen zion ezkerreko sabel zulotik. Gero, puntzoia erosi zun, ontako aproposa, erdin zulo batekin. Bei umaberrik, batzutan txutitzeko gauz etziela gelditzen zienin, kaltzio ematten ziten.

        Oaiñ ezta kusten, baño leno izaten zian xomorro aundi batzuk, zuldarrak, beiari larru azpin sortzen zizkinak, ta ondutzekin, txulo bat inta atetzen zian kanpora. Zuldarra burun izatia, aitz arrisku aundiko gauza zen, ta alakotan gure attari deitzen ziten. Lotzen zuten beia, motz motzin Loprengo etxe ondun, itturriko arriri, ta an itten zion operaziua.

        Txerriaren gaitzik zabalduna «alpeta» izaten zen. Asnasia ezin artuz asten zian, ta asko andik belaxe iltzen zian. Au asiberrin artu ezkero, sendatzen zen penizilinakin. Ttikia nitzela, oroitzen naz oillasko gaztik txikiatzen zittula ere, gizentzeko ta audogo azitzeko.

        Gure attak txerrikitik: urdai zuria, muñak ta pottolluk yaten zittun; ta yakiña, txikiatzeko eunin pesta izaten zun, erri guziko txerripottolluk gure attari ematten baizizkiten.

        Polizi txorrotxa:

        Ez noski lapurrendako, anima kontutan baizik. Ordun oittura zen illun-ezkilla yotzekin neska guzik itxera yotekua. Izkillak astekin yarko zen etxeko ate ondun, ta ez bagiñen seittun sartzen, aze belarrondokua sartzekun!

        Itxekuk moldatuxe, ta errin iñen zun bere bueltaxka, arrapatzen zittun neska guzik aurrin itxera bialduz. Beren nobiukin bazaudene berdiñ. Bildurrik eotten zen gure ama beti, eunin baten kuadrillan batek arrika emain ote zin.

        Labaiña edo Eratsune yoten bagiñan pestara, beti artzen ginttun lepondokon batzuk. Orokitan ezkundua zeon gure arreba zarrena Presen, ta beiñ ara yon zian pestara nere arreba Oxepita ta Karmen. Baño gure attak yakin zun beziñ audo, yonta aurrin karrazi zittun. Nearrez torri zian biek, ta amak errixtan eman zion gogor attari. Ez alperrik!

        Nik eztakit nola ezkondu zian nere arrebak! Presen ezkondu aurretik Orokitan eotten zen neskame Insaustin itxen, ta an iña zun nobiua. Ikasi zunin gure attak, seittun Saldisa ekarrazi zun, ta onara tortzen zen nobiua yai atsaldetan. Erki aspertuk eotten zien gizajuk illun izkillak yo arte gure sukaldin. Leyu ondun yartzen zen nobiua, erdin gure atta liburu zar batekin, ta beste txokun arreba. Antxe eotten zian iruek ordu erditik ordu erdira itzen bat egiñez.

        Modistu ta bordadoria gaiñera:

        Zalla da siñisten, baño ala da. Nere arrebak ttikik ziala, ibilli zittuzten soñekuk aittak iñak. Etzian arrigarrik izain, baño oroitzen naiz eskote koadratuk itten zittula beti. Seguraski etzun yakiñen eskote biribiliekuk itten. Modistua izatia alare, baño bordadoria? Ba, bai jauna, ta makinaz gaiñea. Sagrarioko ate aurrin patzeko bordatu zun zapi bat, yosteko makinakin. Zenbateko pazintzia biar zun, ortik ateri kontuk: esku batekin kontzen zion zapiri ta bestekin poliki poliki pirrikari eman; ankakin ibiltzeik etzeon ta.

        Emakumin yazkerakin zorrotza zen izuarri. Errak kusik dia gure arrebak; ez baitziten uzten modara ibiltzen. Lenbizi atere zian mauka motxak, gero soñeko motxak ta undarreko eskotik, titik zeozer irakutsiz. Olokoik etzun deus kusi nai izaten jesusengatike!

        Ordun belauntaiño ibiltzen zian gonak, baño gure attak bere neurria izaten zun: alabak belaunka yarrazten zittun, ta soñekuk ongi yo biar zun lurra, bestela etziten utziko yazten. Baño iña legia, iña tranpa: gure arrebak attak esandako luzeran yantziko zuten itxen, baño karrikara ateri orduko, gerrikokin gottittu ta besten neurrin patuko zuten. Mauka motxana jertsekin moldatzen zuten: itxen yantzi ta karrikan erantziz. Eskotia ez, etzuten beiñere erabilli. Gure attak, xartutare bereri eusten zion; ta arrebak, batzuk amon iñak, galtzakin yon biar izaten zuten atta ikustera ez bazittuten kristonak aittu nai.

        Barbera prestua:

        D. Severo Erviti zen medikua ta Labainen bizi zen. Bakarren bat gaizki yartzen bazen, gure atta deitzen zuten, ta an yoten zen lasterka. Ikusko zun eri zegona, ta arrisku aundikua ez bazen, berak emain zion erremediua; gañekun, mediku billa bialduko zun norbatte laxterka. Emakumin bat bazegon aur itteko, lenbiziko oñazik sumatzekin deitzen ziten, ta etzun aldeiñen aurra yayu arte. Yarriko zen guatzin atzeko aldin, ta errosariuak esanez, antxe eoin zen bapo. Beiñ edo beste txutituko zen, ta esain zun:

        —Caracoles! Vamos a ver, ¿cómo va eso?

        Beti prest izaten zen dei guziri erantzuteko, naiz euldi txarra izan eta urrutiko baserria izan. Egun batin gaueko bedetzik aldin deittu zuten Alduntzingo Bordatik, amona gaizki zagolakoz. Negua zen ta elur pixka bat zegon, Gabeko amabitan etzan oaindik itzuli itxera. Kezkatu zen ama, ta bi mutill biladu zittun billa farol batekin. Biarrik! Erritik beraxigo, Biortitan arrapatu zuten, bere astokin erreka yua ta eziñ ateriz.

        Geina erabiltzen zian butikak iukitzen zittun itxen, ta aikin ere diru azkar galtzen zun, erdik bederen ez baizittun kobratzen. Noiznai etortzen zen emakumin bat:

        —Aimaria. Faborez emain al zinttiake bi aspirina?

        Baita espatrapu, goata, edo pikor edo ebakin batendako pumadan eske ere tortzen zian. Askotan mutiko txar bat bialduko zuten; batzutan arraultza paren bat eskun zula etorriko zen, baño geinetan ala esain zun:

        —Amak pagatuko dula esan dit. —Esan bai, pagatu ordia, nekez.

        Dentista onskua:

        Eskulan guzitan enanzu aundia zun. Askotan esaten zun:

        —Beti uste izandu dut nere yakinduni guzia eskutan daukatela, ta ez burun. Zerbette ongi itten kusten badut, bereala ikasten dut.

        Baño, buruz ere etzen bate makala. Berroin bat urte zittula ondatu zitzion aoa; ortzak eta aiñak geinak ustelduta geldittu zen. Ordun errin D. Nicasio Mendiburu zeon apez, ta ark eun batin, ortzan kontua aterita, ala esan emen tzion:

        —Zoaz Lekarozko komentura ta galdezazu Francisco Etxalar jaunaz, ark patuko dizkizu.

        Komentuma yon, ta prailik zea esan emen zion:

        — Beira, obena izain da zeorrik patzia.

        Irakutsi dio nolatsu patu, utzi dio liburu bat, ta itxera torri beziñ pronto, armatu zittun beretako ortzak, ta franko poliki gañera. Alaxe ikasi zun. Seittun zabaldu zen onen berri errin; gero aldameneko erritan; ta undarreko Naparroko inguru ontan denin; baita, Gipuzkun Tolosa ta Ernani aldera ere. Aitz merke nola patzen zittun, berak nai gabe zabaldu zen fama, ta yendia erruz tortzen zen. Orrengatik artu biar izaten zuten txanda.

        Eskatzaliari eta biartuari deus eskatu gabe patzen zizkin; baño al zezaken beste askok, yakiñik gure atta nolakua zen, near pixkot inta etzuten bate pagatzen. Gure ama olakon zai eotten zen; etziten barkatzen; ta kontun eramin zun gero eskatzeko. Atta ta ama beti aserre ibiltzen zien diru kontu onen gañetik. Undarreko, amak ikusi zunin iñori barkatzen etzila, atta bera asi zen aldez aurretik ixilka dirua ematten, gero atzera aman aurrin berari pagatzen ziolakoa itteko.

        Ondoku erri batin bazen famili bat, umi askokin ta estu samar ibiltzen zena. Aietako batek, ala aittortu zian oaiñ urrena:

        —Yon nitzan zuen itxera ortzak patzena, ta ukullun eman zizkian 500 pezta attak (ala kobratzen baitzun garai artan) gero zuen aman aurrin berari itzultzeko.

        Klausurako mojak ezin zuten garai artan komentutik ateri; ta Aldazko mojak gure atta deitzen zuten ortzak patzeko. Bere tresna guzik artu zaku batin, ta an yoten zen. Dudik ez eiñ, sosik etzitela kobratuko!

        Beste beiñ ara zer esaten zian Leitzako Abadek, D. Nikolas Buldainek, gure atta zenaz: "Ni ordun oaindik Berutan neon apez, ta gure atta nerekin bizi zen. Urtetan aurretuxea, ortzik gabe geldittu zen; nik berrik yarrazi eiñ nai nizkion, baño gogor itten zetzion adiñ artan etxetik ateratzea. Ala, andik eun batzutara, zuen atta zenakin izketatu naiz, eta Saldisera benik eraman biar nula ba nolabatte ortzak yartzena, ta: «ez ez, ez du etxetik atera bearrik —esan zian zuen attak— biar Orokitara biarra naiz, ta yoan naz zuen etxera; antxe bertan yarriko dazkiot».

        Esan ta eiñ. Andik gutxira, neguko illunabar baten, antxe torri zetziun bere tresnak bizkarren zittula. Etxen sartu orduko yarri zun ura berotzen, ta goizeko ordu bitako gure atta goian ta beian ortz zuri ederrak dizdiz itten ziotela zeon".

        Nik esatia ez da ongi, baño ongi patzen zittun oso; pazintzi aundia baitzun. Asko dia dentista famatukin ortzak patuta, ongi gelditzen ezta Saldisa torritakuk. Dirua azkar zutenak gañea batzuk.

        Sinismen xelebrekua:

        Etzun utziko egunik mezik entzun gabe. Igandin berriz, bi meza ta bezperak. Erlojuk ordua yo aldiro Aitagurea esain zun; egurdiko amabik ta ilun ezkillak yotzin, Angelusa. Guatzin sartu aurretik arratsin, Arrosariua beti, ta askotan bazkalondun beste bat. Arratsin arrosariu ondorin, eguneko Santun bizitza kontatzen ziun famili guziri, ta San Jose, Santa Rita, Santa Teresa ta beste santu ta santa famatu askokin bedetziurrenak itten ginttun etxin.

        Ernin apaizik ez bazen Eratsunera yuain zen. Beiñ baño geiotan gertatu zitzion an ere apaizik ez izatia, ta alakotan itxera itzuli bearrin, Ezkurraiño yuain zen Jauna artzera. Orokietaiño ere yuan izandu zen beiñ baño geiotan baruik, ta an apaizik ez bazun arrapatzen Ultzamara yoko zun, Jauna artu gabe ez gelditzeatik. Iruñera yuaten zenetan, Aresoarra (lineako autobusa) Leitzan geldittu, ta Aresotik yuan etorria eiñ arten; elizara yuain zen lasterka, Jauna artzera.

        Leitzako elizan Jaunari eskerrak eman ondun, ateko zun patrikatik buttill bat esne, ta an bertan erain zun. Ni lotsatuik eotten nitzan, ta esaten nion:

        —Atta yendi guzia beira daukazu; eraten al ziñun eliz atarin.

        —Ta zer, au ez da pekatu! Ola indar geigo du —esanda uzten niñun.

        Saldisko elizan, San Josen imajiñak besuan zaukan aurrak, pilitina agerin omen zun, ta ez ongi iduitzen gure attari. Egun batin esan omen zion apezari, oso gaizki zegola San Josen imajiña ori, ta ja Iruñera eramin ote zun pintatzera ta apaiñago yartzera. Baietz baietz. Zaku batin sartuta bizkarrin eraman zun. Plaza Kastillun utzi zun lurrin, atseden artzeko, ta gero eziñ yaso bizkarrera! Eziñin ikusi zun batek laundu zion bizkarrin artzen. Katedral ondun eotten zen pintore bateri eraman, ta ala esan emen zion:

        —Emen dakarkit Imajiñ Santu au, ongi apaiñdu dezazun. Nai nuke, baitare, Jesus aurrari pitilina kentzia; itsuski da ta, Jainkua izanik, ori agerin iukitzia.

        Undarreko ontan, Saldisen, elizako atia itxia arrapatzen zun, ta bolada batin, antxe belaunaka yarrita itten zun bere otoitza; bere katu beltxa an izain zun beti laguntako aldamenin. Baño an bere alditxoa iñ ondun, ate nausia utzi ta eskuñeku atera yoten zen. Juana, apaizan serbitzaria, konturatu zen xulo ttiki bat iña zaukela atin, ta andik Sagrariua kusten zula. Ura kusiz otoitz iñ ezkero, kontentu gizona! Berak iña zun xuloa, latako iltze baten tamañakoa. Nik atta ill zen egunin kusi nun. Bai ongi aski iña! Oraindik antxe dago nai bazute kusi. Dudik gabe, begia oztutzen zitzion xulotik atetzen zen aizikin, ta argatik kristal ttiki bat patu zion barrengaldetik. Baño xulo au biarrena zun; nabari du lenbiziko xuloa uker atere zitziola, ta Sagrariun ordez San Antonion kopeta kusten zun.

        Don Gregorion eriotza:

        Ezkondu zian arreba guzik, ill zan ama, ta atta ta nere anaia bakarrik geldittu zian Saldisen. Anaiak irabazpideik etzulako, gotu zitziun Irungo arreban itxera eramattia. Baño etzun nai deusengatike: Ezta pentsature —esaten zun— osasunak launtzen dian bittarten ez naz Saldistik ateko ni!

        1974.gn urtin motelaldi izuarria izandu zun, yane aitz gutti itten zun. Mediku askongana ibilli giñun; baita Frantzin ere; baño etzen pizkortzen. Gaztainzitun gaizkigo yarri ta Iruñeko Hospitalera eraman giñun. An esan ziguten milagru izain zela bizik atetzia. Eondu zen amabost eun ill edo bizi, gatxupiñak egun guzin uzten etzila. Oxigenua ematten ziten ats artzeko.

        Kezkarik aundinak bere ein biarrak ittekun izaten zittun. Bera etzen gauza, ta iñon laguntzik etzun ametitzen, semiana izanda ere. Don Tomas apaizari ala esaten zion:

        —Enun beñere usteko, beste batek kantzontzilluk kendu biarko zizkianik.

        —Beira Gregorio, gaizki dao, geurek gauza izan ezta, besten launtza baztertzia.

        Ukerro oaindik, zure semik maitasun guzikin itten dizuna.

        —Ez al diozu zuk iñori laundu izandu?

        —Bai, askotan, baño oloko gauztan lotsati amorrotua izandu naz beti!

        Abendun 28n ill zen, iñuzente egunin ain zuzen. Ekarri zuten itxera, ta erri guzia yon zen errosariua erreztera. Elizkizuna oso ederra in zun D. Tomasek, ta eliza dena betia zegon, yendez gañezka. Uste dut eztela berriz gure errin, Saldisen, ainbeste yende billuko. Erri guzik laundu zion erri buruaño, ta an eman ziten atzen agurra. Irunen obiratu biarra zenez, araño ere laundu zion Sadisko gazte askok eta baita Ayuntamentuk ere.

        Berak Saldisen obiratzia nai zun. Askotan esaten ziun berak:

        —Iltzen naizenin, nai dut obiratzia maindiri baten billua, kajik gabe.

        Ta alaxe eskribittua itzi zun «Artzai Deia» deitzen zen errebistan, umore onakin bukatzen zun:

        —Badakit ez diatela iñen nere naia, baño ordun ia nola eziñ izain duan aserratu...

        Santutako yotzen dute izautzen zutenak; ta ezta bate arritzekua, ura izan zenakin.