Udal usakumea

Italo Calvino

euskaratzailea:
Talde Bulliziosoa

        Hil berri da Italo Calvino, duela hiru hile. Helduen literaturarekiko harremana eta zaletasuna bere fabula miresgarriak irakurtzen mamitu genuenok penaturik egon behar dugu ezinbestez.

        Calvino Cuban jaio zen, txikitatik Italian bizi izan zen arren. Faszismoaren kontrako erresistentzian parte hartu zuen aktiboki. Gaztetandik ere PCI ltaliako alderdiaren militantea izan zen, 1959 urtean militantzia utzi zuelarik.

        Bere obren kopurua handia da. 24 urterekin argitaratu zuen bere lehen liburua, eta duela bi urte, 60 urte zituela, azkena, "Usotegia" (Palomar) izenekoa. Bizitza osoa, beraz, literaturari emana. Luze joango litzateke obra guztien titulua lerro hauetan paratzea; Aski izan dakigun ipuia, nobela eta saiakera landu zituela jakitea. Gure artean "Gure arbasoak" (Nuestros antepasados) izeneko trilogia da beharbada bere obrarik ezagunena. Hiru dira azpimarratu ahalko genituzkeen dohaiak Calvinoren idatz-estiloan: Irudimena, erreztasuna eta gaiak sakonki eta literarioki tratatzeko ahalmena, dena itxuraz arina den prosa batez estalirik. Hemen "Marcovaldo" liburuaren ipui txiki baten itzulpena duzue. Marcovaldo, hiriaren ankertasuna irudimena eta borondate onaren poderioz gainditu nahi duen inozo xamurra da. Dasta ezazue.

Hegaztiek beren migrazioetan jarraitzen dituzten ibilbideek, hego nahiz iparralderantz, udazkenean nahiz udaberrian, oso gutxitan zeharkatzen dute hiria. Bandek zerua arrailtzen dute altuan soroen bizkar hildokatuen gainetik eta beso hegiei jarraiki, eta noiz ibaiaren uhin antzeko marrari segitzen diotela dirudien, edo sakanari, noiz haizearen bide ikustezinei. Baina norabidea aldatzen dute hiriaren teilatu kateak aurrean jarri bezain laister.

        Behin batean, ordea, udazkeneko oilagor multzo bat agertu zen kale batetako zeru zatian. Eta bakarrik Marcovaldo ohartu zen, izan ere ez baitzen alferrik halako txoriburua. Banaketako trizikloan zihoan, eta hegaztiak ikustean gogorrago eragin zien pedalei, erasoka bezala, ehiztari fantasiak joa, egia esateko soldaduxkakoa ez beste fusilik inoiz aurpegian jarri ez bazuen ere.

        Eta gisa horretan zebilela, begiak aireko hegaztiei josita, bidegurutze baten erdian aurkitu zen, semaforoa gorri, kotxe tartean, eta oso gutxi faltatu zen inork ez harrapatzeko. Udaltzain batek, aurpegia purpura kolore, izena eta helbidea hartzen zizkion bitartean, Marcovaldok jarraitu zuen begiekin hegal haiek zeruan bilatzen, baina ez ziren inon ageri.

        Lantegian, isunak errixta latza ekarri zion.

        —Ez dituk ezta semaforoak ere ulertzen? —oihu egin zion bere sekzioko jefeak, Viligelmo jaunak—. Zeri begira hintzen, txepetxburu hori?

        —Oilagor banda bati begiratzen nion... —esan zuen besteak.

        —Zer? —eta Viligelmo jaunari, ehiztari jaioa izaki, begiak dirdirka hasi zitzaizkion. Eta Marcovaldok argitu zuen ikusitakoa.

        —Larunbatean aterako naiz zakur eta eskopetarekin! —esan zuen sekzioko jefeak, gazte sentiturik, erretolikaz gehiago oroitu gabe. Dagoeneko pasa hasia da, han mendietan. Dudarik gabe ehiztariek izututako banda zen, eta hiri aldera jo duena...

        Egun osoan Marcovaldoren burmuina jo ta ke aritu zen errotaren gisan. "Larunbatean, dirudien bezala muinoak ehiztariz gainezka baldin badaude, ez dira gutxi izanen hiriraino jaitsiko diren oilagorrak; eta abilidade pixka bat izanez gero igandean oilagor errea bazkalduko dut."

        Marcovaldo bizi zen auzo-etxea azotea duten horietakoa zen, arropa zabaltzeko alanbreekin. Bertara igo zen Marcovaldo bere hiru semerekin batera, bidoi bat biska, pintzela eta zaku bat arto zeramatzatela. Mutikoek artoa alde guztietara barreiatzen zuten bitartean, berak biskaz igurtzi zituen pretila, alanbreak, tximinien zapelak. Hainbeste eman zion non Filippetto, jostetan, ia ia itsatsita gelditu baitzen.

        Gau hartan Marcovaldok oilagorrez betetako azotearekin egin zuen amets, denak itsaskarian harrapaturik. Bere andreak, Domitillak, patxadazale baino asezinagoa, tximinien gainean zeuden anade erreekin egin zuen amets. Alabak, Isolinak, erromantikoa oso, bere sonbrerotxoa apaintzeko kolibriekin egiten zuen amets. Michelinok amets egin zuen zikoina bat aurkituko zuela.

        Biharamunean, haur bat edo bestea igotzen zen etxagina behatzera: zelatatzen zuen kontu haundiz argizulotik, pausatzear baldin bazeuden uxa ez zitzan, eta behera itzultzen zen parte matera. Berri onak ez ziren ailegatzen, ordea. Harik eta, eguerdi aldera, Pietruccio oihuka jaitsi zen arte: —Hortxe daude! Aita! Zatoz gora!

        Marcovaldo gora abiatu zen ziztu bizian, zaku batekin. Biskan trabatua usakume gizarajo bat zegoen, uso gris hiritar horietako bat, jendetza eta plazetako zaratotsera ohitua. Bere inguruan eta hegalei eraginka, beste usakumeek tristuraz begiratzen zioten, berak ahaleginak egiten zituen bitartean hain baldarki pausatu zen lohi hartatik hegalak askatzeko.

        Marcovaldoren familia ipitzantzeko usakume ihar erre haren hezurtxoak zuritzen ari zen, norbaitek atea jo zuenean.

        Etxeko nagusiaren zerbitzaria zen: Andereak zurekin hitz egin nahi du! Zatoz berehala!

        Arrazoiz kezkaturik, sei hilabetetako alogera zor zion eta kanpora bidaliko ote zituen beldur baitzen, Marcovaldo nagusiaren apartamentura igo zen, solairu noblera. Sartu orduko ikusi zuen bisitari bat zegoela saloian: aurpegi gorriko udaltzaina.

        —Zatoz hona Marcovaldo —esan zuen andereak—. Kargu hartu didate gure azotean norbait udal usoak harrapatzen ari dela eta. Badakizu zuk zerbait horretaz?

        Marcovaldori gorputz osoko odola gatzatu zitazion.

        —Andere! Andere! —oihu egin zuen orduantxe emakume ahots batek.

        —Zer gertatzen da, Guendalina?

        Arropa garbitzailea sartu zen. —Igo naiz terrazara arropa zabaltzera, eta itsatsita gelditu zait dena. Ni tiraka handik askatzeko, baina urratzen da! Dena hondatu egin da! Zergatik ote da?

        Marcovaldok eskua pasatu zuen urdailetik digestioa egitea kostako balitzaio bezala.