|
—Ixutasunari—
Bertsolariaren Miñezko Kanta
Aldapeko
Aurtzarotik, itxu baten ikusteak zirrara bizi eragin izan dit biotzean.
Gizakiaren pozaldiak iturri baten iduri bizi du enetzat. Iturriak bere sorrera mendi erraietan. Alabaña, iturri ori laister litzake agorturik mendi azalean urik bilduko ezpa'lu... Alaxe biotzean ere ezin pozik sortu liteke begiak pozbiderik eman ezpa'dio. Begiak, mendi azala bezela, gaiaren biltzalle izaki.
Ikusmena utsune illun batek bere mende daukalarik biotzak nola nabaitu lezake pozik?
Itxuari, gañerantzeko zentzumenak, biziagoturik, munduaren jolas, irri ta edertasunaren berri ematen diote. Igarri bai ta ezin ikus! Senti, ta aren eztitasunik eztu zillegi! Bekaitzaren arrak eraginda poztasuna beazun mingotsa biurtzen dek itxutasun erraigabea!
Olerkariak baño barnagotik nork senti ta kanta itxuaren zorigaitza?
Itxuak ezin ederretsi dezaken izadia nork alako irudi ederrez jantzi?
Ta itxuak bere albokoetan nabaitzen dun zoriontasun au ezin iritxiak damaion etsialdia nork sakonago agertu?
Nere lerro auek apaintzeko, beraz iru olerkari aukeratu ditut: bi giputz eta lapurtar bat. Pello Mari Otaño, Monzon Olaso'nekoa ta Elizanburu paregabea.
Otaño'ren xalotasun unkigarriak, Monzon'en bertsa zirrarakoiak eta Elizanburu'ren gogamen sakon eta irudi politak biotz-ukituko zaituzte. Ona emen, Otaño'ren " Limosnatxo bat" ezagun-ezaguna. Ez luzestearren lenengo aapaldia bakarrik ezarriko degu, bera baita nere iritzian ederrena.
Mutil koxkor bat itxu aurreko
zubela aldamenian,
gizon buru soir bizar zuri bat
bi makuluren gañian.
Kale ertzian ikusi nuen
iñora ezin joanian
ta bera nor zan jakin nayan
inguratu nintzanian
limosnatxo bat eskatu zidan
Jainkua'ren izenian!!
Itxu: munduak bere ateak itxi dizkizu!
Ez maite bere ederra ukatu dizun mundu zitala!
Maita zazu ikusi ez ta nabaitzen dezun itxaropen argia!
Maita zazu, zure begiak eta zure anima argitu gogoz zai-zai daukazun zerorren Egillea!
Ba'dut arrebatxo bat ene besotako.
Soin batean ezur ta mami, orixe neroni ta nere arrebatxo Ana-Mari.
Biok alkarren osakin gaituzute.
Ni olerki ta bertsozale egin ba'niñun Jainkoa'k, ura musikazale. Pianu jotzen berriz iaioa ziñez.
Bertso ta musika ere ez ote alkarren senide? Ez ote ezur ta mami? Beroiek alkarturik berriz, Jainkoa'k sorturiko umerik xoragarrien!
Apalondotan jartzen gaituzu pianoari buruz, arrek jo eta nik kanta... Euskalerri'ko kanta zarrak!
"Solferino'ko itxua"bai begiko! Bai itzez, bai musikaz ba ote liteke gauza barnagorik, unkigarriagorik? Orixe'ren itzak dituzu: " Neurtitz aldi txoragarria; artatik igarritako diozu poeta izenik merezi ote duen eta euskeraz zerbait barnetik eta samurrik adierazi ote diteken".1
Napoleon'en gudaritaldeak, Solferino'ko pake eztia urratuz, 1859'gn. urtean austritarrak garaitu zituztenean, Sara'ko olerkariaren adiskideren batek galdu zitun begiak bei-betiko. Elizanburu'k arentzako du bere kantarik ederrena, samurrena.
Armen atzera deitu ninduen gazterik sorte etsaiak,
urrundu nintzen, herri alderat itzuliz usu begiak,
itzuliz usu begiak.
Zorigaitzean baitut ikusi Solferino'ko egia!
Alferrikan dut geroztik deitzen iguzkiaren argia,
iguzkiaren argia.
Nihoiz enetzat ez da jeikiren goizeko argi ederra,
zeru gainetik nihoiz enetzat diztiratuen izarra,
diztiraturen izarra.
Betiko gaua, gau lazgarria begietara zait jautsi,
ene herria, ene lagunak nihoiz ez behar ikusi,
nihoiz ez behar ikusi.
Ene amaren begi samurrak betiko zaizkit estali,
maiteñoaren begitarteak behin betiko itzali,
behin betiko itzali
Ez aipa neri landa hegitan sortzen den lili ederra,
othoi, ez aipa ur-axalean arinik doan einara,
arinik doan einara.
Larrainetako aritz, gaztaina, mendietako iturri,
oriek oro enetzat dire amets estu bat iduri,
amets estu bai iduri.
Ene herrian, gazte lagunak kantuz plazara doazi,
eta ni beltzik etxe zokoan irri egiten ahantzi,
irri egiten ahantzi.
Oraino gazte, gogoz ez oztu eta biziak lotsatzen,
doakabea! zer eginen dut Jaunak ez ba'nu laguntzen
Jaunak ez ba'nu laguntzen.
Ai! Aski ola! Jainkoa barka! Begira zure aurrari,
Kontsolamendu zebait emozu, noizbait duzun urrikarri,
noizbait duzun urrikarri!
Itxu gaixoa! Guda zitalak erauzi zizkitzun begiak. Geroztik: ez egin oju eguzkiaren argiari, ez ortzeko izarrai, ez zure sorterriari, ez zuen lagunai, ez zerorren amari, ez eta maite dezun kuttun arri. Eztituzu gehiago ikusiko! Aienak egindu zuretzat!
Eztituzu ikusiko zelaiak lore ederrez jantzirik, ez enadaren ego liraña ur-axala ikutuka, ez zure etxe atariko aritz-gaztañik, ez mendi-xokoan iturriaren jario gardena, ta zure lagun "izanak" festara joango zaizkitzu irri ta par zu sukal-bazterrean aztuta utzirik! Betiko gaua, gau lazgarria begietara zaik jautsi!
Alabaña, itxu-gaixoa, ez sekula gogo-etsi! Oroi zaitez zure Jaungoikoa'z. Bera ere zutzaz oroi baita. Bera izan bekizu ludi ontako zure nekien aringarri; Betiko Bizitza irixteko argi ta zuzenbide. Be ontako gau laburra izan bekizu Betiko Argiaren emalle!
Makiña bat jende ba'da eguzkiaren argia ezagutu gabea.
Ez ordea gutxiago ezagutu ta galdutakoa.
Ez ote au urrikalgarriago?
Ezagutzen ez dana ez daiteke maita ezagutzen dan gauza bezela. Beraz, ikusmena galdu dutenak min sakonagoa, larriagoa, etsigaiztoagoa senti bear.
Jaiotzetik itsu diranak etsipenez daramate beren zorigaitza. Argia ezagutu ta galdutakoak ordea eriotzaren yoranez daude yaregitera etor dakien.
Gogora gaixo Yan-Pier1. Amalauko gudate ikaragarrian bi begiak galdurik, biziak unatua, etsitua, Erio du amets eta onek errukiturik bere altzoan artzen du.
Orra, Solferino'ko itxua Yan-Pier'en zorigaiztoko anai.
Guda anker orrek batez ere zenbat eta zenbat gizaseme ez ote ditu etsialdiaren zurrunbillo ortan galdu?
Zenbat eusko-gudari, noizpait gure baserriko gazte sasoitsu edo arrantzale alai, ez ote dira zigor onen mende erori, gure buruaren jabetasunari eutsi bearrez gudaldi erraigabe artara beartu giñuzenean, oraindik urte askorik ez?
"Gazte itxuaren izarrak" datorkit burura. Entzun Monzon jaunaren bertso erdiragarri auek. Bertatik igarri itxuaren bizi-bear samiña.
Arrantzaletxo aren begiak
geure Kantauri itxasoz egiñak,
berauxe bezin sakon eta urdiñak.
Aren berri, Bizkai'tik irtenda,
ez genuan artu izan aspaldi,
ibillia baitzan itxas-gudari.
Donibane'n lenguan,
itxasertzetik zioan,
makilla eskuan...
Lurra joka ikutuan...
Soiña ikaraz, ba'noa arengana ni...
ta arriturik ikusi...
begien ordez.... zulo bi!
Euskadi'n zeruan bezela
lañoa ba'da
izarrak itzali!
Iru olerkari auen lagungari bijoakizute nere min-agurra eguzkiaren argiaz gabeturik betiko gaupean zatzaten anai errukarriak!
Donosti'n, Otsaillak I. 1951.
(1) A Labaien'ek aipatua. El Autor de Solferino'ko Itsua. Julio Urkijo jaunari egindako omenaldiaren 11 gn. Liburuan. 1949.
| 
