—GERNIKA'rako—

Ikhas euskuara

Dominique Dufau

Haurrak ikhasazue Euskuaraz mintzatzen... dio maiz errepikatua den kantuak...

        Sehaska da lehen irakhas eta ikhas tokia. Sortu ordu haur xumea hitz amultsuenek goxatzen dute, gero berak, bat banazka, nolazpeit hain bitxiki moldatuz, erran-ka, gogoan, pittaka, pittaka hartu naizik, Aintzinekoen, sor-lekuko mintzaira ikhasaraziko dioten hitz berak.

        Mutil ala nexka, haur xumea adinak, emeki, emeki, gizonduko edo emaztekituko du, gogoa hedatzen zaiola, ahalak indartzen. Bere tokitik beharrak, gertakariek urrun dezakete, esku-alde arrotzetan jakitate-keta, lan-keta, bainon, ez luke, ez du, agian, nihon eta sekulan, ukhatuko, are gutiago ahantziko lehen lehenik aditu eta ikhasi duen mintzaira.

        Mundu zabal huntan bazter bezenbat mintzaira bada, jende bakotxat berea garbiena, ederrena badaukana eta erdarra zerbeit-ko bat hauzoarena.

        Bizkitartean, izan dadin non-nahikoa, edo nola-nahikoa, zor zaio Mintzairari errespetu, begirantza eta amodio.

        Guk ere, Euskualdunek, badugu mintzaira bat, zahar-zaharrenetarik bat, betitik gurea izan dena, gurea dagoena, mendeak iragan gatik, gurea osoki nahi duguna.

        Ez dugu aipatu beharrik zonbait Euskuara egundainotik ikhertua den jakintsun handienez, omengarrienez.

        Hala ere, zorigaitzez, deus bat zaioteasko Euskualduner, egiazki miresgarria den gure mintzaira zaharra.

        Zer nahi duzue! Hauzu zauku, segur, gogo gosez edo beharrez erdarra bat, batzuetan zonbait erdarraren ikhastea, erabiltzea, bainon, ez dugu ahulkeriaz, lazakeriaz, ahalkez Euskuara gutiago jakinen zeren Euskuarak handizki laguntzen ahal baitu bertze edo zoin mintzararen ikhasten, zeren ere Euskuara baita gure gogoen, gure bihotzen hazkurri hazkarrena, manitsuena, gure arteko mintzaira bakharra behar dena.

        San Frantsez Jatsukoak bazakinzkan mintzaira asko, bainon, egun oroz Jainkoarentzat zauzkan bihotz ala xede altxatze kartsuenak Euskuaraz egiten ziozkan.

        Zer froga hunkigarria, sarkorra, Saindu handiarena ez dela ahanzten ahal, ez dela ahanzten haur-haurretik ikhasi Arbasoen mintzaira!

        Izan dadiela bada gure zoriona Euskuaraz bethi mintzazea gure etxetan, gure herrietan, zaharrek gaztek, gaztek zaharrer, burasoek haurrer, haurrek burasoer, nagusi, etxeko-andrek mutil-ta segier, hauzoek hauzoer.

        Idazle omentsu batek dio —ez dugu egi hau ahantzi behar—, mintzaira geriza espantagarri, hazkar eta poderetsu bat dela.

        Nahi dugu ibiltzeko apailu eta errestasun direnekin, jendea aise eta ardura barreiatzen dela, eskun ala ezker, arrotzekin kurutzatzen dela, elgarrekin solastatuz, gaizki ala ongi ahal bezen ontsa bakotxak berea elheak adiarazi nahizik!.

        Nhai dugu ere gehiago eta gehiago agertzen, saltzen diren gauza, tresna berrien izenak ez dituela orai arte Euskuarak ezagutu eta erabili!.

        Halabadere, iduritzen zauku gure mintzaira zaharrak badukela aski hitzkuntza behar diren edo ager liezken izen berbientzat.

        Bai, gogoaren alferkeri batek hautarazten du, holakotan, hainitzi zerbeit-ko izen batzuk, makurrak nahiago, ez direnak Euskuara ez eta erdarra, bainon gehienek hartzen dituztenak eta adituaren bortxaz mintzairan sar eta kokatzen direnak.

        Hitz tresna horietatik zonbeit heldu zauzku gogora:

        — " Lavemanian sartua da—

        —"Suklaldean brazeria guti du—

        " Mafrundi zen. Eman diozkate mantufla andana bat.

        —"Antite karta galde egin diote jendarmek eta erran diote gero: "bertikule"—

        — " Bai, eskumaka gaitza du—

        — "Sofritzen du hainitz aztaletik avarika ternazionalekin—

        — "Kulifrak ez dio hartzen—

        —Eta zonbait holako!. Ez dezazkegu denak ezautaraz.        Funtsean eta zer nahi dute erran?. Hau:

        — "Zerbitzuetan sartua da—(lababos)

        — " Sukaldean Zarthain, gathelu, untzi, eltze, guti du—(batterie)—

        — " Ezagutaraz-karta —(carte d'identité)— galde egin diote jendarmek eta erran diote gero: " Zoaz" —( circulez)—

        — " Urdail edo barne gaitza du —(estomac)—

        — " Sofritzen du hainitz barneko zainodoluriekin —( varices internes)—

        — " Adorra libroak ez dio hartzen —(roue libre)—

        — Ai! Zer buru hauste izanen duten ondoko-ondoko egunetan, jakintsuenek, jakin nahizik noizko eta nungo mintzairatik berexiak izan zintezken, errealki hizkuntza erromes holako horiek!

        Euskalunak badu, —aithortu behar dugu—, kostuma bat, halako lazakeria bat: makhurtzen eta hitz-erditzen ditu errexki, aditzen edo erraiten dituen elhe hainitz. Bizkitartean, ohartuak gare beren negurrietan iskribatzen dituela gaizki adiarazten dituen hitzkuntza hek berak.

        Zakar batek nahi izan gaitu sinhetsarazi piparia delakoz dela Euskualduna hitz erdiz mintzo.

        Aparantziaz, pipariek ez dute, sekulan, kortzik idekitzen pipa ahoan mintzo direnean. Beraz, kearekin iresten dituzte hitz gehienak, maiz hoberenak, eta aditzaileek hartzen dute ahal dutena.

— " Baditake! " erranen duzue.—" Izan ditake"! diogu guk.

        Hori guziak hola edo dena den, guri da, eta guzier, onhestea Esukualdun egin bide hertsienaren manupea bethi garbiki erabiliz Aitoren mintzaira, izpiritu argituenek delosten daukuten Euskuara bethierekoa.

        Usthe dugu, zinez, nahiko errestasun guziak gure meneko dauzkatela gehiago eta gehiago agertzen diren egunkarri, astekari, hitztegi, idazlanek mintzairaren jakinzki harrarazteko, iskribarazteko.

        Diote Euskualdunari ez zaiola laket irakurtzea, gutiago iskribatzea.

        Gezurtaraz dezagun omen hori. Entseia gaiten lotsarik gabe, lot lanari: eginkizuna da gutiena eskas.

        Haurrak ikhasazue, gazteek lantuzazue, adinekoek, zakarrek irakhasazue eta denek atsegin-ki, gora-ki, amultsu-ki minza Euskuara.