|
Bunker Hill-eko ametsak
John Fante
euskaratzailea:
Aintzane Ibartzabal
John Fante idazle amerikarra ez da aski ezaguna gure artean, batez ere oraintsu arte ez dutelako gaztelerara itzuli. Orain azaltzen dizuegun zatia «Dreams from Bunker Hill» izeneko liburutik hartua da, eta liburu hori laster batean kaleratuko du La Primitiva Casa Barojak, Aintzane Ibartzabalen itzulpena dela medio. Esan azkenik liburu hori, kritikoen eritzian Fanteren onenetarikoa dela eta oraindik ez dugula gaztelerazko bertsio ezagutzen.
Hamaseigarren atala
Avalon Bulebarrera joan nintzen autoz eta hegoalderuntz Wilmingtoneraino. Ia ilunabarra zen zubi gainetik Terminal Island deritzon hareazko bankura igaro nintzenean. Euriak bidean zegoen hondarra garbitu zuen eta errepidean aurrera egin nuen kontserbategietatik kilometro t'erdira edo zegoen arrantzaleen herriskaraino. Sei etxe arrunt zeuden han, denak errenkan itsas adarrei begira ehun metro edo hondartzan behera. Etxe haietatik batek ere ez zirudien hartua zegoenik. Poliki poliki pasa nintzen haien aurretik. Etxe bakoitzak «alokatzeko» iragarkia zuen aurreko sarreran. Orduan argia ikusi nuen azkeneko etxean. Besteak bezalaxe, etxe hura ere berde ilunekoa zen eta euriak ederki bustitakoa. Argia ikusten zen irekia zegoen atetik. Stop bateraino iritsi eta euripean korrika joan nintzen atariraino.
Hamar minututan haietako etxe bat alokatu eta bertan ezarririk nengoen. Erdiko etxea zen, logela eta egongela batera, eta sukaldea eta bainugela. Hilean hogeitabost dolar. Kontuak azkar atera nituen eta ikusi nuen nahiko diru nuela han hamar urtetan bizitzeko ere. Tratua egin nuen.
Lekua paradisua zen, tartea Pazifikoaren Hegoaldea, Bora Bora. Itsasoa entzun nezakeen. Zurrumurru eginez zetorkidan, xoxoo esanez, beti marea behera izaten zenez gero, irla uhinurrategi batek babesten zuen. Gauak zoragarriak ziren. Ohe sare batean Velda van der Zeeren gogorapena nire gainetik zirrist eginez alde egiten sumatzen nuen. Egun gutxitan desagertu zen. Itsasoa entzun eta bihotza zuzpertzen zitzaidan. Batzuetan itsas-zakurren zaunkak entzuten nituen. Ate ondoan zutik jarri eta ur txikitan ikusten nituen, hiruzpalau animalia marea bare hartan jolasean, zaunka barrez arituko balira bezala. Hiria urruti zegoen. Idazteko ideiarik ez nuen bat ere. Burua hutsik nuen itsas bazter luze hura bezalaxe. Robinson Crusoe nintzen urrutiko munduan galdurik, pakean, aire egokia arnasartuz, itsasoko airea, gustagarria.
Egunak argitu zuenean uretan oinutsik nenbilen, hondar bustian, kilometro t'erdi edo kontserbategietaruntz, langilez beterik zeudenak, gizon eta emakumez, txalupak hustu eta hustu, arrainak gatzatu eta uralitazko etxe handietan gordetzen zituztelarik. Gehienak japoniarrak eta mexikarrak ziren San Pedrotik etorriak. Bi jatetxe zeuden. Janaria ona zen eta merkea. Batzuetan kaiaren bukaeraraino joaten nintzen oinez, itsas ontziak lehorreratu eta txalupak itsas adarrean barrena San Pedrora joateko ateratzen ziren lekuraino. Hogeitabost ehuneko balio zuen bidaiak. Aberatsa sentitzen nintzen laurdeneko txanpona bota eta San Pedrora txalupan abiatzen nintzen bakoitzean. Bizikleta alokatu eta Palos Verdesko muinoetara egin nuen bidaia. Herriko liburutegia aurkitu nuen eta liburu zama handia hartu nuen gainean. Etxetxora itzuli eta sua piztu nuen egurrezko sukaldean eta epeltasunean eseri nintzen eta Dostoyevsky eta Flaubert eta Dickens eta jende ezagun guzti hori irakurri nuen. Ez nuen ezer behar. Nire bizitza otoitz hutsa zen, eskerrak ematea. Bakardadea aberasteko modua zen. Neure burua eramangarria zela ikusten nuen, amoremalea, ia ona. Batzuetan pentsatzen nuen zer gertatu ote zitzaion leku hartara iritsitako idazleari. Zerbait idatzi eta alde egin al nuen handik? Idazmakina ukitu eta burnitxoen ihardunari begira geratu nintzaion. Beste bizitza zen hura. Ez nintzen inoiz han egon. Ez nuen inoiz alde egingo.
Etxekoandrea emakume japoniarra zen. Haurdun zegoen. Ibilera dotorea zuen, pauso txikiak, oso isila, ilean txirikordak zituelarik. Hark erakutsi zidan burua makurtzen. Beti burua makurtzen aritzen ginen. Batzuetan hondartzan ibiltzen ginen. Geratu, eskuak gurutzatu eta burua makurtzen genuen. Orduan hark bere bidea hartzen zuen eta nik neurea. Egun batean balantzaka ari zen txalupa bat aurkitu nuen itsas bazterrean. Sartu eta arraun egin nuen, gaizki ordea, arraunak ezin bait nituen behar bezala erabili. Baina ikasi nuen nola egin behar zen, eta batela itsas-adarraren beste alderaino eraman nuen, San Pedro aldeko arkaitzetaraino. Arrantzarako tresnak eta beita erosi nituen, eta arraun egin nuen ehun metro edo etxetik haruntz eta korbina eta berdela harrapatu nuen, eta halibut bat. Etxera eraman eta jateko prestatu nituen, eta nazkagarri zeuden, eta bota egin nituen hondarretara, eta itsas txori begiraleak gainera oldartu eta eraman egin zituzten. Egun batean esan nuen zerbait idatzi behar dut. Eskutitz bat idatzi nion amari, baina ezin nion data jarri. Denbora ez nuen gogoan. Emakume japoniarrarengana joan nintzen eta data galdetu nion.
«Urtarrilak lau», esan zuen.
Irribarre egin nuen. Bi hilebete igaro nituen bertan, eta bi aste baino gehiago ez nuen uste izan zirenik.
Hamazazpigarren atala
Arratsalde batean lo kuluxka egiten ari nintzelarik, auto baten hotsa entzun nuen kanpoan. Ateraino joan eta goikoa irekita zuen Marmor auto gorri luzea ikusi nuen aldameneko etxean geratu zela. Autoak erregeen ezaugarria zuen margoturik aurreko aldean —koroa bat eta bi lehoi makurturik zeudenak gorri eta urre kolorekoak. Azpian hitz hauek zituen: Sardiniako Dukea. Autoko gidariak motorea gelditu zuen eta autotik atera zen. Txikia eta indartsua zen, eta ilea beltza eta motz-motza zuen. Hain gihartsua zen ezen gomazkoa bait zirudien, besoek urbide gorriak ziruditen, hankak hain lodiak ezen tarte bat behar bait zuten erdian. Ikusi ninduen eta irribarre egin zidan.
«Nola zaude?» galdegin zuen.
«Nola, ongi. Eta zu?»
«Ondo esan beharko. Hemen bizi?»
«Baa».
«Gu bizilagunak». Niregana etorri eta eskua eman zidan. Buruarekin keinu egin nion Marmor autoari.
«Sardiniako Dukea, zer da hori?»
«Sardiniako printzearen semea naiz. Hura ere munduko txapelduna».
«Zu pisu jasotzailea?»
«Burrukalaria. Munduko txapelduna. Ariketak egitera nator».
Autoaren atzekaldean loturik zuen gurdiraino joan zen. Bi gurpilezko ibilgailua zen gurpiletan burni ikaragarriak zituena, gurdi handi bat. Ibilgailuaren barrua ariketa fisikoak egiteko (koltxonetaz) beterik zegoen, pisuak jasotzeko tresnez, eta kirola egiteko osagarriez. Gurditik gauzak ateratzen hasi zen.
«Zu nor?» galdegin zuen.
Esan egin nion.
«Italiano?»
«Bai».
Irribarre egin zuen. «Ongi dago hori».
Tarte batean gurditik gauzak ateratzen zituen bitartean begira aritu nintzaion. Gero etxera sartu nintzen. Asteak ziren idazmakinaren aurrean eseritzen ez nintzela. Amari karta bat idazten hasi nintzaion. Handik pixka batera begirada zorrotz batek lepoaren atzekaldea zulatzen zidala nabaritu nuen. Atzera begiratu nuen. Dukea ate ondoan zegoen niri begira.
«Sartu», esan nion.
Sartu eta gela arretaz begiratu zuen, hormak, harraska, eta azkenik idazmakina.
«Idatzi gehiago», esan zuen keinuka. «Ez gelditu».
Nire parean eseri zen kartari begira eta karta zizti-zazta idazten hasi nintzen.
«Zer idazten?» galdegin zuen.
«Istorioak. Filmeak. Batzuetan poesia».
«Dirurik irabazten?»
Barre egin nuen. «Noski. Diru pila».
Hortzak pixka bat erakutsiz irribarre egin zuen zalantzan balego bezala eta zutik jarri zen. «Ni banoa orain. Kanpoan lan egiteko ordua».
Orduerdi beranduago gurdiaren gurpilak kolok egiten eta danbatekoka entzun nituen Sardiniako Dukea gurdi hutsa hondartzan barrena bultzaka ari zelarik. Borrokako galtzerdiak zeramatzan eta oinutsik zegoen, gerritik lokarri batez loturik zegoen gurdiaren krokagailu batera eta beste lokarri batek kopeta gurdiaren aurrekaldera lotzen zion. Gurdia indar handirik egin gabe bultzatzen zuen, gurpil handiek hondar leunean karrak egiten zutelarik. Metro batzuk egin ondoren pala hartu eta ibilgailua hondarrez betetzen hasi zen. Etxetik atera eta begira geratu nintzaion. Izerdia ateratzen zitzaion bizkarretik eta lepotik behera. Haserre bizian lan egiten zuen.
«Zertan ari zara?» galdegin nion.
«Kanpoko lana», arnasartu zuen, pala hartu eta lanari ekiten ziolarik.
Denbora gehiegi igaro gabe gurdia beterik zuen. Pala hondar zamaren gainera bota, lokarriak gerri inguruan ongi estutu, kopeta inguruan zuena ongi jarri, marmarka zerbait esan eta tiraka hasi zen. Gurpilak hondarretan sartzen ziren, baina gero ez zuen aurrera egiten. Indarra egiten zuen, baina oinek ez zioten ongi erantzuten, erori egin zen, indarra egiten zuen eta berriz ahaleginak egiten zituen. Erruki nintzaion. Jauzi egin nuen hari laguntzera joateko, bizkarra gurdiaren atzekaldearen kontra jarri eta bultza egiteko astinduak ematen nituen. Hasi zen mugitzen. Dukeak atzera begiratu zuen zor eta lor eta ni ikusi ninduen han. Haserre bizian, besazpitik heldu eta hondarretara bota ninduen airean. Atzekaldera erori nintzen danba lurraren kontra, arnasa moztu ere egin zitzaidalarik.
«Ez», esan zuen, ukabila astintzen zuelarik. «Alde. Ni prestatzen ari naiz».
Han eseri nintzen arnas estuka, lanari berriz nola ekiten zion eta ahaleginetan ari zela berriz ikusten nuelarik. Sardiniako Dukea! Burutik egina egon behar zuen. Beste aldera begiratu eta etxera joan nintzen. Ordubete beranduago atarira atera nintzen eta han ikusi nuen hondartzan urrutian. Nekez mugitzen zela iruditu zitzaidan, urrutian dabilen dortoka balitz bezala. Bi ordu igaro ziren gurdia etxeraino arrastaka eraman zuenerako. Gorputza izerdiz blai zuen. Hondarra izerdiari eransten zitzaion, eta lantzurdea? gainean zuela eta leher eginik zetorrela zirudien. Ikusi nuen ur bazterrera lasterka bizian zihoala, orduan jauzi egin zuen amildegira. Uretan jolasean ari zen arrain txiki potolo baten modura. Gaua zen handik atera eta etxeko atarira iritsi zenerako. Lehortzen ari zela ikusi nuen.
«Gustatzen spaghetti?» galdegin zuen.
«Baa».
«Nik prestatu».
Hurrengo egunean idazmakinan ari nintzela entzun zuen eta berriz sartu zen. Han eseri zen burnitxoei nola eragiten nien begira.
«Zer idazten orain?»
«Karta».
«Poesia idazten?»
«Noiz nahi».
«Zenbat poesia baten truke?»
Begiratu egin nion. Ez zitzaidan gehiegi gustatzen. Aurreko egunean nolanahi erabili ninduen. Eta bere irribarre harro hura, eta handi nahien izen hura. Ergela zen eta hartaz baliatuko nintzen.
«Hamar dolar», esan nuen. «Hamar dolar hamar lerrogatik. Zertaz nahi duzu idaztea?»
«Nik andrea dut Lompocen. Poesia gustatzen».
«Maitasuna?» esan nuen.
«Baa».
Idazmakinari begira jarri, neure burua poesiarako jarreran murgildu eta zizti-zazta hasi nintzen.
Oi Hebrida Berrietako maitale:
Eskaidazu zure konfidantzari inoiz nik hutsik ez egitea.
Maitasuna zeru galduen loratze erdian ahapaldi bat da.
Emazkidazu amets sakabanatuen zoriona eta txarra.
Bihotzak fin de siècle bat desiratzen du,
Erasoaldietako egunen ikuspegi hura.
Arren?, oi amodioa! Begira hesi-babes horiei!
Ihes egiten du gaizkileak, barkamena maitasunari besterik ez eman,
Eta maitasuna lasaitasunez asebete denean
Sinistu nire bihotzean dagoena.
Eztarria garbitu eta Dukeari irakurri nion.
«Oso neska ederra da», esan zuen. «Nik hartu. Eman lapitza».
Lapitza eman nion. Poesiaren papera zabaldu eta sinatu egin zuen azken lerroaren azpian. Irakur zitekeen: «Mario, Sardiniako Dukea».
«Zuk duzu karta azala?» galdegin zuen.
Mahaietik bat atera eta idazmakinan sartu nuen.
«Bidali Jenny Palladinori, 121 Celery Ibilbidea, Lompoc».
Idatzi nuen eta alde egin zuen.
Afalorduan spaghetti zuri egosiz betetako ontzi bat zekarrela itzuli zen. Sardexkan pasta bildu eta ahoan sartu nuen. Baratxuri, tipula eta pipermin beroa zuen saltsa nazkagarria zen. Ezin nuen inolaz ere irentsi. Ardoaren bila atera nintzen korrika. Dukeak barre egin zuen.
«Indartu egiten du», esan zuen, «gizondu».
Baina ezin nuen jan. Platera hartu zidan eta poliki poliki jan zuen dena, azkeneko ale zuria bukatu arte. Ardoa edalontzietara bota nuen, eta zigarroa piztu.
«Zer iruditzen zaizu poesia gehiago idaztea?»
Soinak altxatu zituen. «Geste bat —agian».
Idazmakinaren aurrean eseri eta indarrik egin gabe idatzi nituen hamar lerro. Dukea besoak uztarturik begira zegoen.
«Entzun nahi duzu?» galdegin nuen.
«Noski —nik entzungo dut».
Nik irakurri egin nuen:
Oi gaueko danbolinak, itsaso iluna gurutzatzen dutenak,
Txori mutuak zure gurpil busti gazien gainean doaz.
Indarrak lurrera jeisten ditu hodeiak,
Gurpilen arrastoen bila.
Itsastxoriak garrasika, arrainak saltoka, ilargia azaltzen da.
Non dira haurrak?
Zer gertatu zaie haurrei?
Nire maitea joan egin da haurrekin batera
Txalupa ilun batek hodeiertza igarotzen du.
Zer gertatu da hemen?
Dukeak poema nire eskutatik hartu eta ezpaina zimurtu zuen zalantzan balego bezala.
«Ez zaizu gustatzen?» galdegin nuen.
«Zazpi dolar emango».
Poema eskutik kendu nion. «Ez dago traturik. Poema oso ona da. Onenetakoa. Ez ziririk sartu gero. Ez bazaizu gustatzen, esan ezazu».
Hasperen egin zuen. «Sartu postontzian». Karta azalean esan nahi zuen.
Poltsikotik bilete sorta bat atera zuen eta hamarreko bat askatu zuen. Eskerrak eman nizkion eta gorde egin nuen. Idazmakinera itzultzean esan nuen:
«Orain opari bat egingo dizut, Duke. Zerbait benetan gustatuko zaizuna». Idazten hasi nintzen Rupert Brooken nire soneto gustokoena, The Hill:
Arnasa hartu ezinik, muino airetsu gainean etzan ginen,
Eguzkitan barrez, eta belar maitagarria musukatuz.
Zuk esan zenuen, «Igaro ditugu aintza eta extasia;
Haizea, eguzkia eta lurra geratzen dira, txoriek oraindik abesten dute,
Zahartzean, zahartzean...» «Eta hiltzean
Gurea den guztia bukatuko da; eta bizitza erre
Beste maitale, beste ezpainetan», esan nuen,
«Neure bihotzeko bihotza, orain dugu gure zerua, irabazia dugu!»
«Lurreko onenak gara, bere ikasgaia hemen ikasten dugunak.
Bizitza gure nigarra da. Fedea gorde dugu!» esan genuen,
«Beheruntz joango gara gogogabeko urratsak emanez
Larrosaz koroiaturik iluntasunera...» Harro ginen,
Eta barre egin genuen, horrelako egitazko gauza ausartak esateko genituelako.
Eta orduan zuk bapatean nigar egin, eta joan egin zinen.
Irakurtzen bukatu nuenean, ahoa zimurturik zuen haserre xamar, eta papera kendu zidan eskutik, ongi aztertu, begiratu eta eskuan pixka bat zimurtu zuelarik.
«Zikina!» garrasi egin zuen eta papera hartu, bie bie egin eta lurrera bota zuen. Gizon txikia zen, baina oin gainetan zutik jartzean dortoka itzel baten neurria hartzen zuen. Bapatean eskuak besazpietan jarri zizkidan, sapaiaruntz altxa eta gogor astindu ninduen. Aurpegi zurbila eta begi ilunak sutan zituelarik niri begira ikusi nuen.
«Inork ez dio Sardiniako Dukeari adarra jotzen. Capeesh?» Hatzaparrak zabaldu zituen eta aulki gainera zapla erori nintzen. Irtetzera zihoanean, pilota zimurtua topatu zuen lurrean. Ostikada gogorra eman zion eta kanpora joan zen.
Hemezortzigarren atala
Egunero Dukeak hondarrez betetako gurdia kilometro t'erdi edo tiraka eramaten zuen hondartzan barrena kontserbategietaraino eta berriz itzultzen zen. Arratsalde batez denbora neurtu nion. Bi ordu behar izan zituen. Beti modu berean etortzen zen neka neka eginik, eta hondar gainera ahozpez bete betean erortzen zen. Adiskidetu gintezen nahi nuen. Irribarre egin nuen, esan nuen «kaixo», baina artean haserre zegoen, baina arratsalde batean, izerdia zeriola, esan zidan:
«Bihar borroka. Olympic aretoan. Zu etorri». Asaldaturik nengoen ezer esateko, baina masail hezurretik heldu zidan. «Bihar! Ulertu?»
Burua mugitu nuen. «Norekin borroka, Duke?»
«Animal», esan zuen. «Richard Lionhearten izena da».
«Ona da?»
«Ona da. Baina nik hilko».
Baldar xamar joan zen uretara eta jauzi egin zuen mazopa bat bezain pozik. Ez nuen lehiaketara joan nahi. Zenbat eta gehiago pentsatu gehiago gorrotatzen nuen, baina bazen handik ateratzeko modu errez bat. Autoan sartu eta Wilmingtonera joango nintzen filme bat ikustera. Ur tantak isurtzen zituelarik atera zen uretatik eta etxeko atarian lehortu zen.
«Bihar nire autoa hartuko», esan zuen. «Seietan aterako. Egon prest». Bere etxean sartu zen.
Ez nuen ezer jakin nahi bere borroka madarikatu hartaz, eta ez joatea erabaki nuen. Egun osoa eseri eta ez joateko erabakia indartzen igaro nuen, eta oheratzeko ordurako neure burua hain kontrako jarrera zoroan jarri nuen ezin nuela loak hartu. Gau osoan alde batera eta bestera jira biraka aritu nintzen. Goizeko ordubietan ezin nuen hura gehiago jasan eta jeiki eta ixil ixilik jantzi egin nintzen. Hankapuntetan ateraino joan eta kanpora atera nintzen, kontuz sarezko ateak zaratarik egin ez zezan. Soinurik atera gabe autoraino hurbildu, sartu eta bolante atzean eseri nintzen. Autoa martxan jartzeko giltzari eragin nionean esku batek lepotik heldu zidan. Han zegoen Dukea.
«Hora joan?» galdegin zuen.
«Goxoki bila», esan nuen berehalako batean.
«Beranduegi goxokientzat», esan zuen. «Joan ohera».
Autotik atera eta etxera itzuli nintzen. Atzetik etorri zitzaidan nekatzen ez den polizia baten antzera. Kolpe bat eman eta atea danba itxi eta giltzatu egin nuen. Neure onetik hain aterata nengoen hura egin nahi nuela. Aurreko atea zabal zabal jarri eta garrasika esan nion:
«Izorrai, ergel alena! Zure erraiak gorrotatzen ditut! Ez naiz bihar joango zure borroka horretara —ezta zure buru hori txikiturik ikusteko ere! Kaka zaharra zara! Gezurra eta zikina besterik ez zara! Badakizu nolako ergela zaren? Bada, hain ergela zara Rupert Brookeren poemarik ere ez zaizula gustatzen. Ziria sartu dizut, babalorea. Brooke garbi garbia, eta ez zaizu gustatu!»
Atea danba itxi eta giltzatu egin nuen, eta ohera joan nintzen.
Hurrengo egunean eserita aurkitu nuen nire etxe aurreko atarian. Begi damutuak zituelarik begiratzen zidan.
«Zu eroa?» galdegin zuen.
«Ez».
«Zu nire laguna zara. Nire gustokoa zara».
«Zu nirea ere bai».
«Bakarrik noa borrokatzera».
«Hain garrantzizkoa al da?»
«Jarraitzaileek ez naute maite. Norbait behar dut nire bazterrean».
Arnasa hartu nuen. «Konforme, Duke. Zurekin joango naiz».
Niregana etorri eta eskua lepoko atzekaldean jarri zidan eta era atseginean astindu ninduen. «Grazie», irribarre egin zuen.
Egunkariek zioten ostegun gau hartako borroka lehiaketek bost mila pertsona erakarri zituztela. Sardiniako Dukea zuzen zegoen —bertako guztiek nik ezik gorrotatzen zuten. Aparkalekuan autotik atera eta Olympic Aretoruntz abiatu ginen une beretik, gero eta ikuslego aurkakoagoa inguratu zitzaion. Mexikarrak, beltzak, eta gringoak ziren, traba egin, gauzak bota, eta izen lizunak esaten zizkiotelarik. Bere aldamenean nindoan eta gorrotoaren olatuak lehertzen sentitu nituen.
Borrokalarientzat berezia zen alboko ate batetik sartzen ari ginenean, gizon beltz ikaragarri bat azaldu zitzaigun aurrean eta limoi tarta bat bota zuen airean Dukearen aurpegiaren kontra. Honek ez zuen Dukea batere lotsatu. Aitzitik terrier baten moduan eraso egin zion, gizon beltzaren oinen inguruan goraize giltza egin eta lurrera bota zuelarik. Orduan Dukea bere gainean eseri eta aurpegian zuen limoi tarta gizon beltzaren aurpegiaren kontra ikurtzi zuen. Une berean ikuslegoko talde bat zalapartaka hasi zen eta bi gizonak astindu zituen. Polizia iritsi zen, eta Dukea handik aldageletara atera zuten. Dukea indartsu zegoen orain, borrokatzeko indarrez gainezka, Richard Lionhearten aurka borrokatzeko prest.
Borroka hasteko garaian nire gladiadorearen atzetik joan nintzen hareetara, eserlekuetatik kuadrilateraino. Berak pizten zuen gorroto giroa hezurretan barrena sartzen zitzaidan. Ezin nuen ulertu ikuslegoak modu hartan gorrotatzea. Hala ere, ez zuen iseka hain nabarmena egiteko beharrik, edo atzera begira jarrita hain keinu lizunak egitekorik. Emakume batek eserlekutik jauzi egin eta txistua bota zion. Atezain batzuk kuadrilateroko beheko aldean bildu ziren eta babesa eman zioten bertara igotzeko. Batetik bestera zebilen, ukabilei eraginez, ikuslegoa gorrotoz garrasika ari zen eta beste zikinkeria pila bota ziaten. Epailea koadrilateroan sartu eta eseritzeko eskatu zion. Dukeak hala egin zuen, eta eszena isildu egin zen.
Une bat edo beste igaro ondoren ongietorria emateko orroea atera zen ikuslegoaren eztarrietatik. Txistuak eta gorak izan ziren Richard Lionheart atera zenean. Albornoza zuria zuen jantzita. Zapatak urdin argiak zituen, eta ongi orraztutako ile hori ederra sorbaldan behera zuen zintzilik. Oso dotorea zen eta jendeak miresten zuen. Albornoza 61 or. zuria kendu eta praka motz urdin ilunak agerian utzi zituen. Alde batekoak eta bestekoak haunditasunez agurtzen zituen burua makurtuz. Orduan, harro xamar, belauniko jarri zen kuadrilatero erdian, zinatu egin zen, burua makurtu, begiak itxi, eta errezatu egin zuen. Halako batean Dukeak bazterretik jauzi egin eta ostikada eman zion bi oinekin, Richard Lionheart lurreko olana gainera bete betean bota zuelarik. Ikuslegoak lehoi talde bat ematen zuen. Gauzak airean zebiltzan —alegia, aulkiak eta botilak, frutak eta tomateak, eta orduan ulertu nuen zergatik gorrotatzen zuten gizon hura. Etsaia zuten.
Drama garbi ikus zitekeen. Dukeak ezingo zuen kuadrilatero honetan irabazi. Astindu handia emango zion, deabrua zenez gero, baina Richard Lionheartek, garbitasunez bedeinkatua zenak, azkenean menperatu egingo zuen. Horixe zen jendeak ikusi nahi zuena eta horretarako ordaindu zuen dirua.
| 
