—Itz Lauz—

Olabide lexikolari

Lekuona'tar Imanol'ek

Ez dakit nik orain, gai au E. G.'ren Zuzendariaren asmoetan sartzen dan. Eta ala balitz, ez dakit ezta besteren batek ukitu duan ere; bear bada, bai; bañan merezi bait-du beste bein ttkitzea... Omen-aldi ontako nere eskutadatxoa, gai oni buruzkoa izan dedilla ondo eritzi det.

        «Olabide lexikolari.» Izan ere, gure euskaltzale gotorraren ezagungarririk ederrenetan bat, auxe derizkiot nik. Aita Olabide, gure lexikolaririk jakintsuena genduan. Nere iritzia gai onetan beti auxe izan izan da: Olabide'k Azkue'ren Iztegi aundia oso-osorik bere buran zeramala... Azkue'k berak bañon obeto oraindik. Ez da Azkue'rentzat mendragarri. Azkue, biltzalle zan. Eta nolako! Bañan ark bildutako itzen ausnartzalle ta beretzakotzalle, iñor ere ez Olabide añakorik.

        Nik ez dakit nolako itz-fitxeroak izango zituan bere lanetarako. Bere Loyola'ko-ta lan-aldietan egindako fitxero oparoak. Etziran izango makalak. (Or ibilliko dira nunbait.) Nik dakidana, auxe da: iñoiz berarekin izketan niarduanean, ausaz itz ezkuturen bat aipatzen banion, bereala esango zidala berak Azkue'ren Iztegian itz ura ote-zegon ala ez, eta zer esan-naidun zan ere Iztegi aundi artan, eta aldiz-aldiz baita botako zidala itz aren argigarri Iztegiak da-karren parrafotxua cre.

        Bere irakurtze luzeetan ere uste bait-det itzik asko jasoko zituan, zenbait liburutatik, Azkue'rengan zeudenez gain. Eta ez liburuetatik balkarrik baita Loyola'ko morroien aotik ere jaso zituala ez gutxi esakun jakingarri, gero berak bere idatzietan erabiltzeko. Biltzalle zan bera ere. Bañan, ausnartzalle ta beretzakotzalle zan, besteak beste; bere lanetarako itzen ausnartzalle ta beretzakotzalle bortitz...

        Orrela utzi digu, utzi digun lan eder-ederra. Aren liburuak orrela dira diran bezain lexiko aberatsdun.

        Zenbait idazlek, zenbait gauza izendatzeko, perifrasis batera jo oi degu, itz berri bat sortzen degu bear bada —gure Euskerak ortarako ematen digun erreztasunaz ondotxo baliaturik—; eta ondo egiña deritzot (baita Euskerak ortarako lengo itz zaharren bat duanean ere, itza bera oso ezaguna ez bada beintzat). Aita Olabide'k olakoetan etzuan, guk askotan egin oi degun ori egingo; zearka ibilli gabe, zuzenean iturrira joko zuan ark; Euskera zaharrera edo Euskera eskutura; eta, zuzenzuzenean andik artuko zuan, eskuartean bear zuan itza, eta uraxe ipiñi bere lekuan. Guk, askotan ez-jakiñez edo alperrez, eta iñoiz baita bildurrez ere, erabiltzen ez degnrna, erabilliko zuan berak lasai asko. Ori zan aren egoera, aren postura, olakoetan.

        Baita bear ere, bere gain artu zuan arloan. Biblia euskeraltzeko arlo bereiz eta zail-zallean.

* * *

        Biblia euskeraltzea. Aldatzea; zear-aldatzea... Lan zalla benetan. Traduttore tradittore, esan oi da. Ez bait-da, izan ere, traduttore onik... egillearentzat batez ere. Egillearen lanak galera aundia egiten du aldatzallearen eskuetan. Askotan aldatzalle onak, egilleak berak aña jakin bear izaten du. Izkuntza beintzat —bi izkuntzak— oso ondo ezagutu bear ditu. Beste aldetik berriz, aldatze-kontu ortan ez bait-da zillegi perifrasisetan ibiltzerik; aldaketa on batean, beti ere zuzen jokatu bear bait-da; ortatik dator lan orren zailtasuna, lan orren gaitza. Izkuntzaren erabiltzean, biguntasun aundia bear du aldatzalleak. Ezaguera aundia, berriz, biguntasun ortarako; izkuntzaren ezaguera... Nik ez dakit zeñek esan zion Olabide'ri, Biblia euskeraltzeko lan ortan asi zedilla. Zana zala, langille bikaña aukeratu zuan. Nekez arkitu zezakean ortarako gaiago zanik iñor ere. Eta ez nagokio orain lanaren luzeari ta artarako pazientzi-bearrari. (Ortarako ere etzan makala gure gizona, baño). Izkuntzaren ezaguera ziatz, eta sakon, eta zabalari nagokio orain, Lexikoaren ezaguerari. Iñor ez bide ortan Olabide bezelakorik.

* * *

        Lexikoaren erabiltze onta ba'zuan gure Aitak bere era, bere erabilkera, bere tankera ezagun-ezaguna. Ba'zuan —esan dezagun lenengo— ba'zuan bere xede, bere nora-joa.

        Gure artean beti ere —aspaldidanik beintzat— lotsa-iritzi bat izan degu gure Izkuntzaren inguruan; lotsa-iritzi ezkutu bat; Euskera zenbait gauzetarako gai ez ote-dan bildur ezkatu bat... Euskera garbia, alegia... Euskera garbian zenbait gauza, zenbait asmo, zenbait idea, ezin esan ditezkealako iritzi lotsati bat... Iritzi lotsati orren aurka asko ta asko burruka egin bear izan degu guztiok... Eta, gutxi edo geiago, iritzi orrek eraginda egin izan ditugu gure euskerazko lanak... Gizon guztien aurrean auxe agertu, auxe egiztatu nai izan degu: «Baietz esan euskeraz, euskera garbian —beste iñungo izkuntzeri zorrik gabeko euskeran— beste edozein izkuntzetan esan oi dan guzti-guztia n...

        ...Bañan ortarako lenengo egin bear zana beste gauza bat zan.: izkuntza aberastu, gai egin, izkuntza iaso, altxa; eta ortarako, iru bide geneduzkan: itz berriak sortzea; perifrasisetara jotzea; itz zaharrak, itz ezkutuak, Iztegietako kutxa zaharretatik eguzki-argitara ateratzea.

        Aita Olabide'k ere senti zuan —bearrik— problema ori. Bañan etzan itz-berri-sortzaile izan. Aren iritziz, lenagokoa, bidezagokoa zan, itz zaharrak, itz ezkutuak argitara ateratzea. Perifrasisetara jo gabe; zuzen-zuzenean. Eta lan orri ekiñik, egin zan nunbait egin zan bezelakoxe euskal-itzen jakintsu, iñor ez bezelako itz zaharren jakitun; Iztegi oso-osoaren artxiko ta gordairu bizi.

        Egia da bide orretan etzala bera bakarrik ibilli. Izan zuan lagunik; izan zuan, bear bada, gidaririk ere... Olabide'ri buruz nik izan dedan iritzi bat, auxe izan ba: bere bideetan, batipat, Orixe'ri jarraitu izan ziola. Gidari ona. Kontsejatzalle argia. Iritzi-eskatzalleaien aurrean uzkurtuko ez dan iritzi-emallea. Orixe.

        Euskal-alorrean gure Olabide'k beti ere langille-berri egiten zuan bere burua. Langille zaharrengandik ikasi-bearreko langille berri. Eta beti eta beti, jaiotzetikako euskaldun iñorekin arki tzen zanean, galde ta galde ari bear izaten zuan. Beti ikasten. Eta bide orretan askotan arkituko bait-zan Orixe'rekin. Nik jakiri, ez dakit. Bañan geroari bagagozkio, ala ageri da gauza. Orixe'ren otin aundia du, ez dakit nik zerk Olabide'ren idaztankeran. Bear bada, ortantxe geien-geiena: lexikoaren erabilkeran. Aberastasunean. Erabiltzeko era errezean... Lexikoaren ezagueran. Besteak beste. Ortantxe bi-biok elkarren uztar-lagun jator izan bait-dira beti.

        Ez noa gauza au geiago aztertzera. Ez zan ori nere asmoa, Olabid-e'ren omenezko lantxo au astean. Zer-edo-zer aipatzea baizik. Eta onenbestez amaia eman dezaiodan nere egiteko arintxo oni.