—Itz Lauz—

Olabide A.'ren bizitz-arteko berri

Muxika'tar Pl. S. I.

Olabide A.'ren omenez zenbaki berezi bat atera nai duala-ta, Euzko-Gogoa'rako lantxoren bat eskatu dit Zaitegi Jaunak. Ni berriz, nere Iztegia ez atzeratze-arren, lan berririk ez artzera erabakita nengon lendik; baño eskatzen zidana ezin nezaioken nik ukatu Zaitegi Jaunari, are gutxiago gure Irakasle aundiari Olabide Aitari.

        Gure Maixuari goratzarre au eskeintzeko, garai egokia aukeratu du Euzko-Gogoa'ren zuzendariak. Aurten ain zuzen ere ikusiko baitegu euskaldunok, Jaunari eskerrak, Biblia osoa euskeraz: Olabide A.'k euskeratu zigun Biblia. Euskal-literaturari mail berri bat emango dio noski Olabide A.'ren lan aundi onek. Ori dala-ta, zuzen eta egokia da Zaitegi J.'ren asmoa, gure Maixuari omenaldi eder bat eskeintzeko asmoa. Langille porrokatu arek ondo irabazi baitzuan euskaldun guzion txaloa.

        Ortarako gai-zerrenda bat biali dit Zaitegi J.'k eta auxe aukeratu det nik nere lantxo ontarako: Olabide A.'ren bizitzarteko Berri eta gai oni buruz zerbait, uskeria bada ere, adierazi nai nuke.

        Gure artean, orain urte batzuk, norbaitek zabaldu zuan, Olabide A. jaiotzez donostiarra zalazko berria. Ori ziona oker zegon. Olabide A.'ren anai ta arreba Donostian bizi ziran garai artan eta Donosti'ko gizartean oso ezagunak ziran biak, batezere bere anai koronela. Donostian luzaro bizi izan ziralako nunbait, angoak zirala ere uste zuten batzuk.

        Egia ordea besterik da. Olabide A. Gazteiz'en (Araba'n) jaio zan, 1869'garreneko epaillaren 15'ean. Odolez (aitaren aldetik) andoaindarra zan. Larramendi A. ere andoaindarra zan, andoaindarra (Odolez beintzat) Olabide A. eta andoaindarra da Etxeberria A., Olabide A.'ren Biblia irarkolarako gertu duana. Gaztetandik igarri zioten bere gurasoak, Erraimun'ek ikasterako zeukan zaletasuna. Zaletasuna ez ezen, adimena ere oso aundia zuan Erraimun'ek eta gazza askotarakoa gañera. Matematiku iaioa zan, musikaz asko zekina, Izadi'ko Jakintzetan benetan trebea, izkuntza asko ikasitakoa, ikasgai guziak errez ta sakon ikasten zituna. Buru azkarra zuan benetan Olabide A.'k, ezagutu zuten guziak diotenez.

        Bere gurasoak, ori ikusita, Orduña'ra (jesulagunak an zeukaten Ikastetxera) biali zuten. Erraimun beti lenengo maillan agertzen zan. Bere ateraldi zorrotzak oso ezagunak ziran bere lagunen artean, eta bildurgarria omen zan eztabaidan asi ezkero. Alare, lagun ona omen zan guziekin.

        Amabost urte zitula, batxillerra bukatu ondoren, 1884'garrenean Jesus'en Lagundian sartu zan Erraimun gaztea. Orduña'n ezagutu zuan jesulagunen bizibidea, eta beretzat egiñ-egiña be zela iruditzen zitzaion. Beti bezela, erabaki sendo bat arturik, Loiola'ra abiatu zan beste lagun batzuekin. Erraimun'ek Orduña'tik zekarren entzute aundia egi-egia zala ikusi zuten, laxter gañera, Loiola'ko jesulagunak.

        Loiola'n ere, batezere asiberrien bi urteak egin ondoren, Erraimun'ek liburuetan murgil egin zuan bete-betean. Beste gai askoren artean, an ikasi zuan gerkera, ederki ikasi ere. Gerora egingo zituan lanetarako (batezere Biblia euskeratzeko) nai-ta-naiezkoa zuan izkuntza ori. Ontan ere iaio agertu zan Olabide A. eta gero Salamanca'n (Apaizgaietxean) izkuntza ori, erakutsiaz, geiago ta sakonago ikkasi zuan.

        Loiola'ko ikasketa guziak amaitu ondoren, Veruela'ra (xuxenki ni nagon tokira) etorri zan Filosofia ikastera. Emen egin zuan lenengo urtea eta beste biak Tortosa'n osatiu zituan. Kata landar artean biziaz, katalanera ere ikasi zuan. Filosofia bukatu ondoren, Gijón, Valladolid, Salamanca ta Oña'n aritu zan irakaskintzan. Erakutsi zituan gaiak auetxek dira: Matematika, Filosofia, Lugintza, Ludi guziko Edestia, Izadi'ko Jakintzak, gerkera eta latera. Sei urtetan (ez ordea guziak aldi berean) erakutsi zituan gai oiek eta ortaz gañera Gijón'en abesbatzaren zuzendari izan zan. Gijón'en iru urte, eta Valladolid, Salamanca ta Oña'n urte bana egin zituan.

        Garai artan, ain zuzen ere Salamanca'n zegola, artu zuan Olabide A.'k erabaki arrigarri bat: euskera ikasi bear zuala, alegia. 27 urte zituan ordun, baño oztopoak gora-bera, aurrera ekin ezkero, etzion iñork edo ezerk atzera eragingo. Arrigarria zan benetan Olabide A.'ren kemena, erabaki bat (zaillena ere) artu ezkero.

        Zer dala-ta artu zuan erabaki au? Jaungoikoak ala naita (digitus Dei est hic), norbaitek eskura eman zion Campión'en Gramática. Asi zan irakurtzen eta itz auetan topo egin zuten bereala Olabide'ren begiak: «Entonces me avergoncé de llevar sangre euskara en las venas y de ignorar la lengua nativa de los Euskeldunes.» Tximistak jota bezela geratu zan, itz oriek irakurtzean... Beretzat esanak bezela artu zituan itz oriek eta kemen izugarriaz ekin zion euskera ikasteari.

        Gero askok galdetzen zioten

        — Nun ikasi dezu euskeraz ain ederki? eta

        — Salamanca'n!!! erantzuten zuan berak parrez.

        Parrez eta egiaz eta, dirudienez, garai artakoak dira nik Loiola'n arkitu ditudan saio batzuk. Erakusbidez, ale batzuk aipatiu nai ditut. Ona emen:

        I. BALBE TA AGUREA

        Beingoan agure batek egur egin ezkero, sendorra zeroala bide luzean zebillan ta, bere zama nonbait utzirik, Balbe'ri deiez zegokion. Balbe araxetu ta zertarako deitzen zuan galdeturik, agureak ikaraz zion: «nere zama yasotzeko».

        Ipuiñondo: Ipuiñak darakus bizitza edonork maite duala, gaxo ta errukarria izan-arren.

        II. TXAKURRAK AUSK EGIN ZIONA

        Txakurrak autsikitako norbait osagille billa orr-andik zebillan. Urlia'k aurkitu zuan eta zeren billa zebillan igerririk, esan zion: «zure burua osatu nai ba'dezu, ogia ar ezazu ta, zauria odolez igortzita, autsiki zaitun txakurrari yateko emaiozu». Ark barrez zerantzuion: «ori ordea ba'nengi, uriko txakur guziak autsikiko niñukete».

        Ipuiñondo: Ipuiñak darakus zitala dana, ongiak artuta ere, kalte egitera azkarrago biurtzen dala.

        III. NEKAZARIA TA BERE SEMEAK

        Nekazari batek, bizitza bukatzerakoan, bere semeak lugintzara yoak nairik, dei egin ta esan zien: «ene semeak! Nereak laxter egingo du noski. Billa ibilki, aurkituko dezute, nik mastian eortzi dedan guzia». Aiek ba, altxorra ango nonbait eortzi zuala uste izanik, masti-lurra, aita il ezkero, barneraiño atxurtu zuten. Altxorrik, orraitiño, ez zuten aurkitu. Baña ederki atxurtutako mastiak zitu ugariago ekarri zien.

        Ipuiñondo: Ipuiñak darakus gizonen altxorra lana dala.

        Irakaskintza amaitu ondoren, Oña'n egin zuan Teolojia ta an eman zuan bere Meza Berria. An ere tarteka euskera ikasten jarraitu zuan. Beti bezela, Teolojian ere gallendu zan Olabide A. Oña'ko ikasketak eta Manresa'n urtebete egin ondoren, Nagusiak berriz Ikastetxetara biali zuten. Aurretik ordea, ozdara artan bertan izugarrizko marka egin zuan gure euskeldun-berriak.

        Filosofia eta Letrak deritzaion karrera udara batean egin zezaketela, adierazi zien Nagusiei Olabide A.'k eta beste lagun batek. Jo ta ke asi ziran biak gai guziak ikusi ta ikasten. Laxter ordea, buruko miñez ezin etsita, bere lagunak gerorako utzi bear izan zuan karrera. Olabide'k bakarrik, baño bere erabakian tink, jarraitu zuan karrera egiten; eta udazken artan bertan, bere azterketa guziak (karrera osoa udara batean alajaña!) ederki egin ondoren, joan zan Olabide A. bere Nagusiengana, Lizentzia'ko Diploma eskuan zeramala. Sinistu ere, etzuten sinistu nai askok Olabide A.'k udara artan egin zuana. EZINA EGINA (El Imposible Vencido) esan genezake, Larramendi A.'k ia 200 urte lenago, bere Gramática Salamanca artan berian argitaratzean, esan zuan bezela.

        Gauza auek jakin-arazi dizkidanak (erdalduna bera) askotan esan dit: «Era un hombre talentudo y para todo.» Superdotado esango genuke gluk orain.

        Ekiñaldi gogor artan ordea Olabide A. ere asko nekatu zan (ezta arritzekoa) ta, lan gogor aien ondoren, eziñ lo egiñez zebillelako, sendagilleak esanda ta Nagusien baimenaz zigarroa erretzen asi san. Arrezkero artu zuan oitura ori.

        Ikasketa guziak amaitu ondoren, berriro ere Gijón'era joan zan eta andik zazpi urtera La Guardia'ra biali zuten. An zegola (Pontevedra'n alajaña) eman zigun 1914'garren urtean bere lenengo liburua euskeraz: GOGO-INARKUNAK (1). Andik bi urtera Valladolid'era joan zan eta emen beste bi egin ondoren, Orduña'ra ekarri zuten. Valladolid'en bizi zala eman zigun bigarren liburua: GIZA-SOINA, 1917'garren urtean. Bere lan mardulak izen aundia eman zioten bazter guzietan. ORIXE'k ederki dio (Eusk.-Alde 1922, p. 252): «Gogo-Iñarkunetan laxko da. Kisto'ren Antzbidean samurrago, geroago ta ixurberago. Erriarentzat ez baño erdiko jakintsuarentzat ari da, ta barkakizun ez ezen goresgarri ere bada.»

        Ona emen zer dion GIZA-SOINA'ri buruz Dr. Garate sendagille ta euskeltzale ezagunak: «Por lo que a léxico atañe, nuestra obra fundamental es la del P. Olabide titulada GIZA SOINA, para el que todos mis elogios serán escasos por su riqueza léxica, acertada disposición y utilisimos indices vasco y castellano» (Conferencia sobre los estudios de medicina en el Pais Vasco, dada en los Cursos de verano en la Sociedad de Estudios Vascos 1929: RIEV, 1929, p. 388).

        Dunixi'k ere asko goratu zuan liburu eder au eguneroko batean: «Una de las mas excelsas mentalidades del renacimiento vasco, el P. Olabide, acaba de dar a luz en buena hora un libro fundamental en nuestro idioma... Nuestros lectores... tienen para la capacidad rectora del ilustre jesuita vasco el homenaje de una honda admiración»... Giza-soñari dagokion iztegi mardul onek ia 7000 itz baditu, eta onen antzeko (Giza-Gogoa'ri, Erlijioari, Lugintzari, Kimiari, Pisiari, Izadiko Jakintzei dagozkien) beste liburu asko egiteko asmotan zebillen gure Olabide A. Orduña'n bizi zanean, argitaratu zigun len aipatu degun «KISTO'REN ANTZBIDEA», 1920'garren urtean.

        1921'garren urtetik aurrera Loiola'n egon zan. Oñati'ko Batzarrean erabakita, sortu zan Euskaltzaindian lenengo euskaltzaiñen artean ikusten degu gure euskeldun-berria. Orduko Batzar eta aldizkarietan irakurri edo argitaratu zitun itzaldi edo beste idazlan batzuk ere. Bere urrengo lan aundia GIZA-GOGOA aurrera xamar zeramanean, beste bide bati ekin zion. Ona zer dion Olabidek berak Probintzi'ko Nagusiari egindako eskutitz batean: «Queria acabar con la vergüenza de que un pueblo tan benemérito de la Iglesia y de la Compañia como el nuestro continuara irremediablemente desheredado de la palabra de Dios, tal como El se dignó revelarla para todos. Y como no me gusta llorar esterilmente lo que puedo remediar, me apresté al trabajo.»

Garrantzi aundiko erabakiak artu eta aurrera eramaten, etzan nolanaikoa gure Olabide A. Lan ontan ezagutu genun Loiola'n, eta garai artan gaztetxo giñanok gure Maixu Agurgarri ta eredu bezela artzen genun Olabide A. euskaldun guziok.

Olabide'k lan aundi oni ekin zionean, iru izkuntzetan gutxienez ari ziran Biblia osoa itzultzen: italeraz, gazteleraz eta katalaneraz. Iru itzulpen oriek egiteko, Irakasle askoren artean Batzordeak sortu ziran, guzien artean, alkarri lagunduaz, askoz errexago bait-zitzaien lan aundi ori. Euskeraz ipintzeko ordea bat bakarra zegon: OLABIDE A.; baño gure euskeldun-berri au, lanean ari zanean, etzan bat aña, TALDE aundi bat aña baizik. Oztopo aundienak etzioten bildurrik ematen eta oztopo aundienen aurrean ere etzan iñoiz inguruka ibilliko; zezenari adarretatik eusten dionak bezelaxe, aurrez-aurre arpegi ematen zien. «Ezur gogorra da nere lan au, dio Olabide A.'k eskutitz batean, baño iñongo ezergatik ere ez det utziko nik asitako lana.» EKIN ETA YARRAI zan bere goiburua eta 1931'garren urtean argitaratu zuan ITUN BERRIA eta, atsedenik artrt gabe, eraso zion ITUN ZARRARI. Ikusgarria zan benetan Olabide A.'ren sasoia, lanean ari zanean; ainbeste euskeldun txepelentzat jarraibide ederra!

        Euskeldun guziok gogo biziz geunden ITUN ZARRA'ren zai, eta gure erri maitea, uste genunez, laxter izango zan bere lenengo Biblia osoaren jabe.

        Olabide A.'k itzulpen ori amaitua zeukan, bere azken-eguna iritxi zitzaionean. Il baño egun batzuk lenago, Toulouse'ko kaleetan barrena zijoala, kamioi batek kale-buru batean bira egitean, kamioiko enbor luze batek bultzata, ormaren kontra bota zuan. Bere ustez etzun miñ aundirik artu, ez beintzat garrantzi aundikorik; baño, dirudienez, barruan zerbait lertu-edo zitzaion eta 1942'garreneko iraillaren 9'an (Arantzazu'ko Ama Birjiñaren egunean ain zuzen ere) il zan. Lege aundia zion Arantzazu'ko Amari ta urte batzuk lenago, Errepublika garaian, nozik bizi izan zan Arantzazu'n alditxo batean. Il zan egunean beti bezela jeiki zan eta ondoezik arkitzen zalako nunbait, bere jarlekuan exeri zan mai-ondoan. Olaxe, exerita zegola, iritxi zitzaion azken-ordua. Elizan bere Mezaren zai zeudelako, joan zan norbait Olabide A.'ren gelara eta, atean iota erantzunik ez aitzean, barrura sartu zan eta jarlekuan exerita oraindik bero ta il berria arkitu zuan Olabide A. Azken-Igurtzia eman zioten. Ain zuzen ere, Caldos A., Erroma'tik zetorrela, egun artan bertan joan zan Toulouse'ra, Olabide A.'ri ikustaldi bat egitera. Caldos A.'k esan zidanez, miñik gabe il zala ematen omen zuan. Bizirik zegola omen zirudin eta bere betiko arpegi gozoa ez omen zitzaion ezertxo ere aldatu. Goian bego gure euskeltzale jatorra, jatorrik izan bada, Jaunaren baitan eta Arantzazu'ko Amaren magalpean!

        Olabide A. il ezkero, Toulouse'n gordeta egon dira aren paper guziak, eta aien artean Bibliaren itzulpena. BAEZA A. beste Gaztela'ko Nagusi izendatu zutenean, arazo ontaz itz egin nion eta orduntxe bertan artu zuan erabakia: paper aiek guziak Prantzi'tik ekartzeko erabakia. Erabaki bezela, paper aiek ekarri ondoren, lan guzia nork gertu zezakean galdezka asi zan bereala eta beste izen artean, ordun Formosa'n zegon Etxeberria A., egokiena bezela, aipatu zitzaionean, itxoin gabe Erroma'ra jesulagun guzien Buruzagiari idatzi zion, Etxeberria A. Formosa'tik etorri-arazteko baimena eskatuaz. Arrazoi onak zirala-ta, baiezkoa eman zion gure Buruzagi Nagusiak.

        Euskalerrira etorrita, asi zan Etxeberria A. su ta gar lanean eta bere lan orri eskerrak aurten ikusiko degu, Jainkoak onez, Olabide A.'k euskeratu zigun Biblia osoa. Bukatzeko, arira datoz-eta, aipatu nai ditut emen Agustin Donearen itz auek: Imitari non pigeat quem celebrare delectat. Goresten degunari jarrai dezaiogun nagirik gabe.

Santa Maria de Veruela. BORJA (Zaragoza).

(1) Adixkide batek (Gortazar'tar Xabier Jaunak) 1915'garren urtean galdetu zion eskutitz batean: Zure lanetarako, euskerazko liburutegi ona al daukazu? Olabide A.'ek erantzun zionez, auetxek ziran garai artan bere liburu guziak: Azkue'ren Iztegia, Eleizalde'ren Morfologia, Arana Goiri'ren Ortografia, Testamentu Zarreko ta Berriko Kondaira (Lardizabal'ena), Campión'en Gramática eta garai artako aldizkari batzuk. Pontevedra'n (La Guardia'n ) beintzat etzeukan besterik, baño bere joan-etorrietan beste etxeetako euskal-liburuak ere irakurri ta aztertu zituan, Oietan ordea Azkue'ren Iztegia zuan maiteena. Iztegi ori iñork baño obeto ezagutzen zuan, Azkue'k berak baño ere obeto. Auxe aitortu zidan neri bein baño geiagotan Azkuek berak bere azkeneko urteetan.