—Idazti berriak—

Kristiñau Ikasbidea

Albilzu'tar J.

Kristiñau Ikasbidea (Lenengo mallea). Bilbao.

Eskuratu dogu idaztitxo au. Bizkai'ko euskeraz, lenengo orrian dakarrenez.

        Nik ez dakit berari buruz zer esan, idaztitxo laburra izanarren, —32 orrialde daukaz—, garrantzi aundi-aundikoa dala guztiok dakigu-ta. Gura-ta egon naiz isilik, abade ta beste eliz gizonen iritziak jakin arte. Eta jakin dodaz or-emen. Bearrezko, bestalde, besteen iritziak jakin nai izate au, neure au bere jarteko, Kristiñau-Ikasbidearen iritzia bat baiño era geiagotara egin bear da-ta, antza. Bitara, beintzat, bai: izkuntzari ta irazkintza edo pedaojiari dagokion iritzia, alegia.

        Eta, tamalez, Kristiñau-Ikasbide barri onen aurka urten bear dodala esan bear. Urte asko ez dala egin zan onen lenagokoa, aurrekoa; eta abade jakintsu ta euskalari trebenetarikoek egiña gaiñera. Orain, beste au. Emen sortuko dan nastea antxiñako zarraz, gerokoaz eta oraingoaz!, eliztarren artean bakarrik ez, baita erakutsi bear daben artean bere. Bein buruz ikasi dana ta ikasi bear dana, nekez aiztuten da, nekez beste eratara ikasten da, ta, beraz, nekezago aldatu bear litzake. Eta... irugarren au datorkigu orain, mende (siglo) erdiaren barruan irugarrenez aldatuta, irugarrenez ezbardiña. Bai guri, euskaldunoi, amaikatxo ezbear jazo bere! Atzerakada galanta egingo dau, nonbait, euskerazko Kristiñau-Ikasbideak ikasleen artean; ziur egon.

        Gaiñera, onen aurrekoari izkuntzez irabaziko ba'leuskio, gaitz-erdi. Baiña okerretara jazo da. Ikus(i) daiguzan, laburki, orrialde batzuk:

        1957'gko. Barriak: «erregutu egizu gu pekatarioen alde» (6'gn. orr.).

        1953'gko. Zarrak: «erregutu egizu gu pekatarioen alde.»

        Azkue'k «Gipuzkera osotuan» (80-81 orr.) eta erriak alde guztietan (Erizkizundi Irukoitza, «Euskera», 1926, 45 orr.) «gu pekatarion alde.»

        Barriak: Aintza Aitari, Semeari eta Espiritu Santuari (6' gn. orr.).

        Zarrak: Aintza Aitari ta Semeari ta Espiritu Santuari.

        Lateraz: Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.

        Ta kentze ori, Liturji-arauen aurka: beti ikasi izan da laterazko et ori iñoiz ez dala kendu bear; bada-ezpadako aldin edo balioa Bateoan et biak esan ezik (Arregi, 43'gn. orr.).

        Salbean. — Zarrak: Ea bada, gure bitarteko Andrea, zeure begi errukitsu orreik gugana biurtu egizuz... agintzariak.

        Barriak: Ea bada, biurtu egizuz, geure bitarteko on orrek, biurtu gugana zure begi errukitsu orreik... agintsariak.

        Zein bietatik obeto? Esatekorik ez. Biurtu birritan ipinte ori, irarruts dala norbaitek esan dausku. Bai-ete? Kristiñau-Ikasbidea ezin atara daiteke irarrutsakaz: parka ezin daiteken errua irarzuzentzailleetan, buruz ikasi bear dabenai sortzen yakezan eragozpenakaitik.

        «Inpernuko oiñazeekin ziortu naikezulako» (7 orr.). Ez dakar zarrak. -kin atzizkia soziatibo atzizkia dala oso jakiña da (ikus Azkue'ren Gip. Osot., 81 orr.): Abuso del sufijo declinativo (sociativo) kin; emen barriz, -z edo -kaz instrumentala izan bear dau. «Sólo con temas de seres animados debe uno valerse de este sufijo (-kin) y en significación de «en compañía de». (G. O., 82). Gaiñera Bizkaia'n beti diñogu: euren makillakaz, txapelakaz, idiakaz.... etorri dira; arria(ga)z, ostikoaz... jo dau; buruko miñaz, agiñeko miñaz dago, artuko dozun astinduaz... eta abar.

        Bizkaia'n askoz geiago erabilliko dira «Sinistu bear doguzan egiak», «ditugun» (13) baiño; dauzanak, eta ez dituanak (18); dozuz, eta ez dituzu (19); ebazan, eta ez zituan (20 ta 27) (Morfol. V., 544, naiz-ta Altube'ren Observaciones, 110 eta urrengo orr. irakurri).

        Barri onetan erabilli diran idatz-joskera batzuk bere, ez doguz onartzen, aurreko ikasbideaz oituta gagozalako-edo, bear bada..

        Begira Barri onen itaun au ta erantzuna: «Ze ezaugarri dogu kristiñauak? Kristiñauak gurutze donea dogu ezaugarri.» Ikur edo sentidu bagako esakuntza, basarritar ezikasiek, bere, iñoiz esaten ez dabena. Kristiñauok dogu (lenengo mailla edo primer grado); kristiñauok dozue (bigarren mailla); kristiñauak dabe (irugarren mailla). Ikus, luzeki, Altube'ren «Erderismos», 246; «Observaciones al Trat. de M. V., 45 ta urrengoak; eta Azkue'ren M. V., 269). Beraz, Zarrak dakarrenez eta KRISTINAU GARANEZ, «kristiñauok bein eta beti. Done naiz deun, itz barriak dira biok; zarrak, «gurutze deuna» diño zer dalata aldatu?

        Eta azkenez, «Zeruko Argia»'n (1957-Urrilla-310 orr.), Ondarzubi'k diñona aipatu nai neuke: «Erderaz garbi jokatu nai ba'da, eratsu ta txukun idatzi nai ba'da, zegaitik euskeraz bardin alegindu ez, irakatsietan batez bere? Zegaitik egin bear diran aldakuntzak lengo Kristiñau-Ikasbidean egin ez, lengo ta oraingo semeak batera ikasi ta batera jakin dagien? Barri-zale ez gaitezan izan, lengoa Barri, garbi ta txukun dogun artean»...