—Idazti Berria—

Otoia

Kerexeta

Otoia. Ibargutxi'tar I. Gurutz abadeak egina. 211 orrialde. Uzkurtz-Irakurgaiak (Ediciones Religiosas. Zabalbide 96. 1. Bilbao-Begoña, 1955.)

Zorion aundiz gagoz euskaldunok Ibargutxi jaunaren «Otoia» izeneko idazti barri onegaz.

        Ibargutxi'tar Ion Gurutz jauna ezaguna da euskal-irakurleen artean, uzkurtz-gaietan diarduen artean batez bere. Lenengo maillan agertzen da beti. Beste arazo onuranaiagoak alde batera baztertuta, bere izkuntza maitagarriaren zabalkundea egitera beartu zan. Erriaren izkuntzan itz egiteko arduratan dabiltzan abadeak —sortzezko lege bat betetako arduratan—, iturburu agortu eziña idoro eben aren idaztietan. Sakona oldozkaietan, argia esaeran, beti izan zan erlejiño-idazleen eredu. «Jaungoikoa'ren Legeko Aginduak», «Eliza Amaren Ikurtonak» eta «Geroko bizitza», euren eliz-itzaldietan onura baliotsua atara nai daben abade guztiek erabilli bear leukezan idaztiak dira. Gure erlejiñoaren siniskaien barrenera sartu nai daben beste guztientzako bere, ezin-obeak.

        Aipatutako idazti onein gaiñera, «Otoia» emon dausku, iaungoiko-zaletasun-gaietan sekulako trebetasuna erakusten dauskun liburua. Otoiari buruz dagokiona azaltxen dausku idaztiaren ogei atzalbururuetan: Otoia zer dan, Aozko ta gogozko otoia, Otoi bearra, Nortzui eskatu, Andra Maria'ri, Aingeruai ta Deunai otoia.

        IDAZKERA.— Bizkaieraz dago, txaloz artzen dogun eraz, noizean bein bakarrik ikusten doguz azken-aldiotan bizkaieraz egindako idaztiak-eta. (Bizkaia ez dago «Gipuzkera osotu»-rako gertatuta, ezta urrundik bere: al bere ez; beraz, egoki bere ez; egungo egunean, biziaz naiko). Euskera bikaiña ta erraza; ondo aztertu dauz egilleak gramatika-arauak eta beste gramatikalarien eritziak; aurretiko beste idaztiak baiño errazago irakurri ta ulertzen da; (itz ulergaitzak, berriz, euren biurpena dakarre orrialdeen bekaldean, zorionez).

        Ibargutxi jauna maisutzat artu daikee uzkurtz-irakurleek. Orraitiño, lau begik bik baiño obeto ikusi daikeenez, gramatika-akatz batzuk-edo ezarriko dautsadaz, agiri-agirian dagoz-eta. Esate baterako: -kin atzizkia (sufijo) txarto erabillia (ikus Azkue' ren «Gipuzkera osotua», 81 orr.): onoimenekin (15), otoiekin (17), erriekin (164), ez da emen soziatibo atzizkia, instrumental baiño; ondo erabillia, berriz, beste toki batzuetan, soziatiko da-ta: alkarrekin (16), biekin 161), guztiekin batera (164). Solezismo orretan, gipuzkoarrak dira nagusi.— Datibo plural -ei egiten dau beti, -ai egin bearrean (ikus Azkue, Morfologia Vasca, 328 orr.) kardenalei (165), sinestunei (165), dabenei (166, 167), errosarioei (166), ospatsuenei (144), dagozenei (154), eleiz-gizonei (168) t.a. Pleonasmoak (Az., M.V., 374 orr.): daitezantzat (145, 164), dagizantzat (183), dagizuzantzat (145), ezkeroz (152, 164): tzat eta azken-z orreik alperrik dagoz. Adizki sintetiko gutxitan erabilten diranak edo iñoiz bere ez: dakuskegu (14), dakusku (152), dakuse (158). dakuskuz (5), esangotzuet (163) = esango dautzuet'en laburpena, sintetiko bere ez.

        -ki atzizkia aditzetan ez da erabilten gure artean, ta gaiñera, -(r)ik'en metatesis da (Azk. M.V. 235 eta 333 orr.): izaki (146, 154, 159) = izanik; ikusiki (164) = ikusirik. Aditz-aldi batzuk «o» izkiaz amaitu daitazenean eta alkarki bat (elemento conjuntivo) ezarri «o» izkia «a» biurtzen da (Azk. M.V., 560 orr.): dautsozalako (144), dautsoz (154), neutson (18, eutson (142), gaukozuz (16') = dautsazalako, dautsoz, eta abar, latzuz (17), iatala (46) ta a., «y»'z idazten dira, daben baino izkin (silaba) geiagoz geratzen dira bestela-ta: «ia» ez da diptongo, ta, beraz, «iatzuz» itzak iru izkin izango leukez ta lau «iatala» itzak, eta ez da onela; beraz, yatzuz, yatala, yakon, yat... Ez da «Eleiz» (Eliza'ren itz aldatua) jatorrizko itza: Eliza baiño; «eliz» biurtzen da beste itz edo atzizki bataz itz bakarra egin dadinean: elizpe, elizkeriak, elizkizun, elizgizon, elizburu edo elizpuru; beraz, Eliza Ama, eliza aundia (bere «a» ez da mugitz edo artikulua emen). «Pekatarion alde» (156), ondo, ta ez «pekatarioen alde», Bilbo-Elizbarrutiko Kristiñau-Ikasbideak (1953'gn. urtekoak) 1'go. mailan, 13 orr.) dakarrenez. (Latiñezko «ora pro nobis» azaltzean, auxe diño Azkue jaunak bere «Gipuzkera Osotua»'n, 80-81 orr.: «En los dos catecismos oficiales de nuestra Diócesis, tanto el bizkaino como el guipuzcoano, se dice, y con mucho acierto «gu pekatorion alde». Baiña oker dago Azkue emen 1934-urtea zan, Gazteiz'ko Elizbarrutia, ta urte aretan argitaratu ebenean bere, «pekatarioen» dator —bizkaieraz beintzat—, ez «pekatarion». (Ikus 4'gn Argitalbena, 1934'gn urtean, 44. orr.). Geiago: Gazteiz'ko «Secretariado Catequistico»'k bere, 1949-urteko argitaraldian, 7'gn. orr., bardin: «pekatarioen» dakar. Ordua da uts ori zuzendu dagien). «Pekatarioen», Bizkai'ko erri baten bakarrik, Estabillo'n, esaten dabe antza, Erizkizundi Irukoitzean ikusten danez («Euskera», 1926, 46 orr.).

        Parka daistazala lbargutxi jaunak nire oarkizun oneik; ez dira, baiña, zirikatzeko asmoz esanak, biotz onez baiño. Ar dagiala, bada, «Otoia»'ren egilleak, guztion eskarrona, zorionez beteriko eskarrona, ta beste onenbeste Bilbo'ko «Uzkurtz-Irakurgaiak»'ekoa.