—Itz-Lauz—

Felipe Arrese ta Beitia (1841-1906)

Aita Onaindia

Ba-ditu gizonak biotz-zokoan griña ta naiera latzak; auetatik bat, oso gartsua, illezkor miña. Unamuno jakintsuak, iñork baiño biziago nabari zun bizitza zear, leia onen zimiko ta eztenkada. Araiz zekusan lur gaineko bizitzaren laburra; ala ere bizi nai, ementxe iraun nai. Zer egin ortarako? Izenaren ospe ta durundio luza-erazi eguzki-erraiñu antzo, egungo ez itzaltzeko eran. Asmo orrekin idatzi zitun geien bat bere liburu biurriak. Izan ere, emen beean beintzat, orixe dugu jo-mugarik goragarriena.

        Ospe orren izpiak ez dira berez sortzen. Augatik saia oi gera guztiok, zerbaiti ekiñik, eta geure nortasuna erakutsiz, izena gaillendu ta erpin jarten. Ideki kondaira ta ikus zenbat gudari, itxas-gizon, legelari, antzerkille, ertillari asmo berdiñak gartuak. Antze ta erti-saillean jardun dutenak, dizditsuen agertzen dirala nik uste; auek barne samur agertu zaizkigu beti, ta auek berez ditugu eder ta begiko. Omer, Bergili, Cervantes, Milton, Dante, Augustin Donea, Ama Teresa, Gurutzeko Jon, gure Orixe, Lizardi ta beste millaka ez ote dira onela?

        Izena illezkortu dutenen arteko dugu Arrese-Beitia olerkari bioztia ere. Berrogei ta amar urte egiñak dira il zala, ta aren oroipenak oraindik bizi-bizi dirau euskaldunen artean; maite dugun zerbaitek kilika goxoa eraso oi digu biotz-azpian. Orrela Arrese'k ere. Orain gizaldi erdi ta geiago, dardar jarri zitun bazterrak bertso giar ta gartsuz, ta ezin iñolaz ere aantzi aren eragiñaren zauskada sarkorra.

        Otxandio'n jaio ta bizi izana dugu Arrese. Bere guraso Ander ta Tomase argiak, bide zintzo ta artezez biltzen erakutsi zioten gaztetatik; amairu urtearte uriko ikastetxean ikasi ondoren, jatorriz zekarren mendu onari ta berezko barne-zaletasunari erantzunik Gazteiz'era bialdu zuten marreztiera edo dibujoa ikastera. An jardun zun sati batean ol ta arri-langille artean egunez, ta marrazki-lanean gabaz. Ikaspen bitzuotan Markos Ordozgoiti izan zun irakasle. Onek sarri ikasleen ikas-griña pizkortzeko, norgeiagoka batzuk eratu oi zitun: Arrese gaztea etzan iñoiz ere aizera gelditzen, onelako saririk geienak beregandu baizik. Bein, onek minduta noski, ikas-lagun batek jipoia berotuko ziola esan omen zion zemaika. Arrese gaztea etzegon liskar ta burruketarako, pake-zalea baitzan. Orla utzi Gazteiz, ta bere sorterrira itzuli zan.

        «Arrezkeroko urteotan —dio Azkue jaunak— lanari dautsala bizi izan da gurasoen ondoan: irudi ta altaragintzan batez bere. Ezin-esan-ala dira euskal uri ta ergoien edo baserrietarako egiñiko lanak. Onetarako erririk erri ibilli bear izan dau, eskuak lanean gogortuten yakazan artean, biotza euskereaganako ta Euskal-Erriaganako samurtuten izan yakola. Onegaitik esan giñaike, Arrese'k Euskal-Errian batetik bestera ibilleran egin daben bidea, bide bikotxa izan dala; ogibidea, guraso ta emazte-umentzako; kobla edo bertso-bidea, Ama Euskal-Erriarentzako; bada esku-lanak buruan egin izan dautsazan utsuneak, asti-uneetan or ta emengo berbaz ta orrako ta onako koblaz beteten izan dauz.»

        Ortikan, bada, santugin ta neurtizlari dugu Arrese, ta beti langile porrokatua. Egiaz, guztiok lanari lotu bear. Atsegin-baratzean ere ba-zun gizonak zerbaiten arazotu bearra; baiña pekatu ostean batez ere, zigor antzean daramagu lan egin bearra. Jatekoa ta jantzia lanez irabazi bear guztiok. Ez uste, alabaiña, Arrese'k asko irabazi zunik. Antzelariak, geienez, amesti ditugu, ta ez dute astirik diru-zainketarako. Ona zer dion Arrese'tar Emeteri'k Pello Mari Otaño'tzaz: «Irabazpideari dagokion arazoetan, uzkur xamar edo utzia zan gure Pello Mari, ots aundiko neurtizlari geienak bezela amesti bat, alegia; ta ametsegilleai zer gerta zaien, jakiña: txanponez urri ta irudimenegoz aberats izatea beren elburua. Baiñan, naiz txindirik izan ez, bost. diruzko ugaritasuna baiño askoz naiago baitzun Pello Mari'k bere bertsoen emana. Emai eder, emai naro goraltzigarria, baiki.» Onela mintzatu bear, Otxandio'tarra gogora ekartzean ere. Zekenak diru-biltzen baiño, olerkariak amets-bilketan poz-atsegin geiago izan oi du.

        Osterantzean ere etzan diru askorik izateko gizona: biotz-biguna zalako edozeinekin errukitu oi zan. Erriko ume-zurtzak bere etxera eramaten zitun, sarritan jaten emanik; beste asko jantzi egiten zitun, bai ta ogibideren bat erakutsi ere. Negu gogor batean, aroztegian lanean ari zala, eskale bat agertu zitzaion leiotik, galtza puskatuz, oin-uts ta txartes antzera saku bat lepotik irristan zula. Kolko billosa erakutsirik, diotsa: «Erruki zakit, Arrese.» Zer emango ta gorutza eman zion arotz biotz-zabalak. Baiña etxean etzun iñoiz ezer aitatu, ezta geiago gorutzik ezkondu arte jantzi ere. Uste zun berak iñork etzekila egiñaren berri; baiña beste eskale batek esaten omen zion: «Bein zuk gorutza eman zenion Jesukristo berberari.» Arrese'k, ordea, ixil-erazten zun.

        Aipu aundikoa aren izena. Baiña omen ori santugintzak eman ba'zion, askoz geiago ekarri zion olerkigintzak. Menéndez y Pelayo'k iñoiz esan omen zun Arrese'n bertso-lanak irakurtzearren, pozik ikasiko zukela euskal-mintzoa. Adiskide asko zitun or ta emen, batez ere orduko euskaltzaleen artean: Etxegarai, Azkue, Manterola, Arzak, Kanpion, Arana, J. K. Gerra, Trueba, Lopez-Alen, Duvoisin, Abbadie...

        Atsegin zitzaion Donosti, emen baitzan bizi 1873'tik 1876'ra bitartean. Manterola jauna Euskal-Erria amabosteroko aldizkariaren zuzendari zala ezagutu zun; paper ontan argitara eman zitaoion jaun argi arek aunitz olerki; bere Cancionero Basco (Donosti, 1877-1880), bederatzi zenbaki iru sailletan, argitaratu zunean, Arrese'nak ere txeratsu jaso zitun, onen izena bikain egiñik. Aldizkari aren zuzendiari eskeiñia dugu, 1881'ko urrillaren 29'an egiñiko zortziko ospetsu au:

                        «Euskaldun jaio nintzan,

                                Euskalduna azi,

                        Euskara utsik amak

                                Eustan erakutsi;

                        Euskara maite-maite,

                                Zabiltz neugaz beti.

                        Euskara il ezkero,

                                Ez dot gura bizi.»

        Donosti'n argintzan ere bear asko egiña dugu. Ikastetxe zarreko (gaur Bidai ta Urrutidazki-Biltoki) karel edo goi-ertzetako euskotar gizon ospetsuen irudiak, adibidez. Iltegi zarrean ere berein obi zitun arlanduan egiñak. Bein epez aurkitzen zala, ango eleizatxoan ixil-ixil sartu ta aurrez-aurre, goikaldean, Kristo gurutz-iltzatuaren irudi aundia marratu zun ikatzez, ederto moldatua ta oiñaze-itxura sentikorrez pizkortua noski. Irudi-oiñean utzi zun bertso sakon zurra, urteetan antxe agiri izan zan, San Bartolome zeritzan ortu santu aipatua puskatu zuten arte.

        1906'ko urtarrillaren 16'an il zan Arrese. Il-berria laster zabaldu zan euskal lur-zoko urrutienetara ere. Garai artan Euskal-Erria'ren zuzendari zan Lopez-Alen jaunak onela zion: «Zartada ederra artu du orain ere euskerak, osagaitza noski. Elizanburu ta Etxeberri Bidaso'z andik, Otaegi ta Arzak oraintsu Gipuzkoa'n ta Arrese Otxandio'n, negar-itxaso utzi dute Aitor'en izkera; ta are samiñago dugu ezten onen mingotsa, eusko endaren zorigaiztoz eriotzak egiten dun uts-unea beteko dunik ez dugula izango jakiteak. Danak ezagun zuten Euskalerrian euskal olerkari gorengoena, Arrese-Beitia. Gaur ere, ura gogora ekarriz, bertso giar aiek aditzen ditugula iruditzen zaigu, Gipuzko Aldundiak euskal jaiak eratu poz-eztitan geudenetakoak. Entzule guztia, su ta kemen, Arrese'ri jotzen zizkioten txalo ta esku-zartak! Bizkaitar olerkari gurenaren ezpaiñetatik zintzil zeuden guztiak, eta aren itz-eztena erriaren biotz-barneraiño zijoan.»

* * *

Azken urteotara arte eztira euskal poesi guduak onen zaratatsuak izan. Beiñola Iruña'ko gotzain Venegas de Figueroa jaunak antolatu zun lenbizikoa, 1609'garren urtean. Geroago, 1865'an, Sara'n ere egin zituzten bertsuetako saioak, eta eztira iñundik ere baztertzekoak, eliz-jai aietan ohorezko sariz omendutako neurtitzak.

        Andik urte batzuetara, Abbadie lapurditar jaun argiak eta Iruña'ko Asociación Euskara zeritzan bazkunak batera, euskal olertia, piztu ta erpin jartzearren, poesikonkursu ta zeingeiagokak iraun bidean jartzea erabaki zuten. Eta auen ardura ta zaipean, Elizondo'n atondu zuten lenbizikoa, 1879'an. An agertu zan Arrese-Beitia, sugar ta kemenez gaiñezka. Mai-burukoen uste ta aburuz, aren olerki Ama Euskeriari azken agurrak zan, an aurkeztu ziranetatik sarigarrien. Gerora ere, or-emen, Euskalerri guztian ugaritu ziran poesi-batzaldi ta gudu oiek, eta otxandiar olerkari bikaiña, amabost-ogei bat bidar beintzat, saritua izan zan. Urre ta zillarrezko esku-muturrez aberastutako makilla zan orduko saria. Ta zenbait olako jasoa dugun bera!

        Neurtizlari oso ugaria duzu Arrese: oraiñarte eztu iñork idatzi ark aiña, bertsotan beiñik-bein. Ta aren olerkietatik, zaratarik geien atera ta sarrien argitara emana: Arna Euskeriari azken agurrak. Oni buruz Kanpion jaunak: «Biotz-ondo xamurra, kaden sakona, irudi jaikiak, Jeremi'ren antzeko uluak, eta Shakespeare'ek bezelako esakun zorrotz biribillak, or olerki onen apaingarri pitxiak. Ez litzake egoki, ez orixe, euskaldunok kanta oien balio elertitsua ez ezagutzea. Kantuz, euskal-izkerak ditunetatik bikaiñetakoa dugu, ta beste munduko aberri-ereserki artean ere ezta ñimiño.»

        Euskal gaietan asko jakiña ta gaua ederrik naiko idatzia dugu Eleizalde'tar Koldobika, bergaratar seme argia. Onek Arana ta Arrese alderatzen ditu lerroz lerro, bion arteko kidetasunak eta ez-berdiñak erakutsiz. XIX'garren gizaldi azkeneko olerkari aien nortasunari ekiñik, onela dio: «Ereserkiak, illotsak eta abestiak dira Arana-Goiri'ren olerki-lanak; etzun idatzi onek odarik, ez latera berri antzeko amalaudunik. Izkuntzaren barne izanakin egoki datorrena dugu aren idazkera, ta Arana-Goiri da, ezpai gabe, euzkaldun olerkaririk jatorrena, oraingoen artean. Olerkari au, Arrese ta Beitia bera baiño ere jaikiago dugu jatortasunez ta ele-erabiltze garbian. Arrese, egia esan, goi-argiz ta etorri naroz gorago dabilkigu: ez, ordea, giartasunez. Arrese gogo xamur ta ikus-zale, olerkian jori ta gaiñezkakoa, ezta ala ere Arana-Goiri'ren maillara eltzen indar-kemenez: seta bi ditugu oso bestelakoak, ia kontrakoak. Arrese'k maiz alatu oi dizkigu, bere aberri-illete-an baitik bat, Euskaleriaren egoera txiroa, izkuntzaren noraezeko galdu-bearra, beiñola ainbat egintz bikaiñen iturri zan gogo aundi, kiskaltsu ta sentikorraren itzali-zori gaiztoa. Baiña etzerate iñoiz oar ta konturatu Arrese'k dula olako esaera xamur bat-gizaseme ta gauzak lar ontsu ta baikor ikustetik sortua noski. Euskalerriak gaurko zoritxar ta ezbearretan bere lepo dun errua gutxi-erazi nai liokena, Arana-Goiri'k osoro, zintzo ta mergatz, berari soilki egozten diola? Arrese ta Beitia euskaldun olerki-sailleko Haydn dugula esan dezakegu. Bakar-zale da oso amorratua; maite ditu Jainko ta gizon bitarteko ixil-ezkutu urrutiak, biotz bakunak bizi oi diranak, gizarte aundietan jaiki oi diran aleun griñazko burruka leiatsuetan sortutako oiu ta garrasi zenbatu-eziñak eltzen ez diran lekuak; eder zaio inguruko artzain ta ikazkiñen bizi goxoa ele xamurrez kantatzea; ta bikainki, bear bada obetuz, margozten du bizi ori, bere luma toleskabe ta zelai-kutsuz gaiñezkoan». Beste toki baten ere, Arana-Goiri'ren OLERKIAK liburuari ezarritako itzaurrean alegia, onela diño: «Arrese ta Beitia'k olerki geiago egin ebazan, ez baiña obeak; gozoagoak, samurragoak agian; ez baiña kementsuagoak, ezta gizonezkoagoak.»

* * *

Arrese'k etzun, dakigula beintzat, ezer aintzat artzekorik idatzi, bertsoz izan ezik. Eskutitz eta beste idazlantxo batzuk ba-ditu, baña besterik ezer ez itz-lauz. Olerkitan ustu zun arima guztia. Ta bere poesi-lanak —adua txeratsu agertu, antza— argitara emanak izan dira. Ez, etzan egoki ta ez dira egon iñoiz ere kantari garai onen bertsoak auts-pean, esku-maite zain, beste askorenen antzera.

        Bere lenbiziko bertso-sailla 1900'an azaldu zan, Ama euskeriaren liburu kantaria zeritzana. Bi urte geroxeago, 1902'an, Asti-orduetako bertsozko lanak; Bilbao'n biok, Astui jaunaren moldetegian. Andik urteetara, 1933'an, Olerkiak argitaldu zitun «Jaungoiko-Zale» bazkunak; bai ta bazkuna beronek, iru urte lenago, beste Bertso-sorta txiki bat ere olerkariaren goratzarrez Otxandio'n egin zituzten jaietan banatzeko bereziki.

        Aurten ostera —1956'ko urte ontan— gizon jator ura il zitzaigunetik berrogei ta amar urte dirala-ta, aren olerki-lan guztiak, edo geienak beiñik-bein, ale errotsu ta mardo batean argitaratu ditugu, bederatzi sailletan banatuta: 1) 19 kantu errikoi; 2) 48 lirika kantu; 3) 22 gora kantu; 4) 41 amalauko; 5) 46 eliz kanta; 6) 28 alegi; 7) 62 ipuin; 8) 43 irakurgai; ta 9) 8 erderatik euskeratutako. Guztira, 27.000 inguru bertso. Liburuak 688 orrialde ditu.

        Dakusagunez, intxaur-ondo igalez abaildu baten antzeko izan zan Arrese, oso ugari ta naroa. Euskalerrian ba-ziran garai artan ere olerkari yaioak; baiña guztion artean, Elizanburu ta Zaldubi atera ezkero, berau dugu gaillen ta bikaiñen. Ez ditut emen birresan nai OLERKIAK deitu idaztiari egin diodan itzaurrean esanak, angoak aski dira-ta. Ala ere, xeetasun batzuk gogorazi bai.

        Arrese'k nasai ta bizkor darabil bere luma txanbeliña. Gozoak bere bertsoak, belarria asetzen digutenak, adimena argiz lilluratu ta biotza min-atseginez jarizen dakitenak. Ez du sekula ere itz alperrik bertso bitarteetan, olako ugaritasuna duten olerkari aunitzek bezela. Orain jostallu ta iraizean ari da, gero sustraitsu ta urgoi-min. Joskera biurriak ba-ditu, baiña esaera argia beti. Itz ezagunak darabilzki geienik; ona olako eztiran batzuk: Maltsin (mal intencionado), zaildu (sostenerse), lazeria (penuria), mutildu (marchitarse), sopindu (embarrarse), maiztu (ajarse), ketu (fumar), sakosta (barranco), dierri (patria), sibitu-sibituan (justamente), asazkatu (desahogar), jotorri (eco), dendatu (esforzarse), anabasitu (destrozar), martizdi (ejército), andiaka (arrogante), barailla (ruido), zarika (sauce), nekosta (ciprés).

        Bere olerkietan zeintzuk oberenak? Errikoiak erantzuten du Kanpion jaunak. Lirika-saillean sartu ditugunak ere ederki baiño ederkiago taiutuak dira: aiek edozein elerti-bilduman panpotx agertuko lirake; auek ere berdin. Euskaldunok berez gera pentsari, pilosopu. Begira gure baserritarrak. Eta ortik datorkio nunbait Arrese'ri ere berekin dun gizontasun ta giartasuna. Eskuratu bere edozein olerki; Gerra deritzaiona, adibidez. Erdaldunak ere gutxik pinta dituzte ain egoki gerraren kalte ta ondorenak. Artezki dio:

                «Gerran agaitik nun-nai dantzut aienea,

                Nun-nai negar, txilio, nun-nai kurriskea,

                Nun-nai erruki baga, gizona iltea,

                Nun-nai erru bagako odol edatea,

                Beragaz egarria nun-nai kendutea.»

        Guztiz ederto egiñak, asko ta askoren artean, Azken-agurrak, Negu agura zar, Anjela, Agur, ume, Eriotza, Etxezar, Illeta, Baserriko iaun baten bizitza... Klasiku jarrai ba'lebil, maiz idazten du Horati, Obidi ta oietakoen antzera. Ikus Gernika'ko Arboleari, 60'garren orrialdean, ta Kosme Damian Txurruka, 191'garrenean. Noizka ixil-ezkutu ta gelgarri apur bat ere lumara ekarri gogo du. 1826'garren urtean, Gernika'ko Zugatzaren azpian irakurtzeko egin zun Jaungoikoa eta Foruak olerki arnas aundikoan, onela diño:

                «Bai, Eguzkia, markau egizak

                        Eske gagozan orduak,

                Baita argitu guretzat izan

                        Diranak areriuak.»

* * *

Ba-du oraindik Arrese'k beste olerki-mota bat ere, ziri-olerki edo satira deritzana. Olerkera onek xede ta jo-muga berezia du giza-akats eta ganoraezak darda gain erabilli: Olerki arin laburrak dira geienez, iñori miñik eman gabe egiñak. Parcere personis, dicere de vitiis, zion esakun zarrak; gaitzak zigortu arren, ez esan gaitz-dun nor danik. Orrela egin zuten Gretzi'n Lukian'ek, eta Erroma'n Orati, Persi, Jubenal, Markel ta beste aunitzek.

        Gure artean ere ba-dira, edonon bezela, olako arlote, trakets, malmutz, zurkulu-zale ta abar. Auen gaiñetik gogoz erabilli zun Arrese'k txibita. Bere alegi ta ipui, askotxo beintzat, ziri-bertso dirala esan bear; oso egoki, zur ta eskertsu zan ortarako. Baiña arrezkero eskuratu digute beste sail bat, aren paper artean idoroa, ziri-olerki-sailtxoa noski; ta auetatik batzuk emen azaldu nai ditugu.

        Sarri jo oi zuten beregana, negar ta erosta. Aiek pozera ekartzen ark ler ta lor egin; ona, adibidez, Larregi eskatzea'n diona:

                «— Esaidazu, Josepa, zer dozu negarrez,

                Ainbeste zizpuru ta zotin ein bearrez?

                Agertuizu barrua, garbiro dan legez,

                Ta benturaz neuk poztu algo zaitut errez.

                — Barru au egiteko agirian jarri

                Bakizu bear dala bularra idigi,

                Idigiteko goitik beruntza ebagi.

                Niretzat ain gogorra dozu biotz ori?»

        Mozkortiak etzitun begiko. Ongi zekian, bai, zintzurra maizegi ezkotzetik datozen kalteak bai norberentzat bai endarentzat. Eunen artean aututa, ona oietako bat Trabenan deritzana

                «— Kosme, Juan'ek arturik bein emen moskorra,

                Jakiñik ze-lan nazan gizon siñiskorra,

                Ziraustan ebillala jiraka mundua.

                Ain errez da sartzea niri larakua?

                — A Patxiko, Patxiko, orain dot ikusten,

                Ak aiña ez dozula ardaua maitetzen;

                Zuk bere zazpi baso ba'zeunkez esango,

                «Juan'ek egia dino», zenduke esango.»

        Errotik ezagutzen zun giza-barne-osiña. Lantegian ta andik at etzan iñoiz ere aspertzen autuan; eta ez zitzaion zailla inguru-minguru bizi ziranen gogo-azpiko berri jakitea. Au argiro darakusgu olerkitxo onek:

                «Don Lino'k amaitzean jauregi berria,

                Erautsan erakusten danai jantokia,

                Eta ikusla bati bere eretxia

                Eskatzen deutsa, guztiz zalako zolia.

                Nok erantzuten deutsan: «Gaur ez dot gosaldu,

                Ezta bart arratsean ezertxo apaldu;

                Nai ba'dau eretxia daiodan azaldu,

                Lenengo ementxe nik bear dot bazkaldu.»

        Artzeko ta emateko, diru-kontuak ere maiz dakazki gogotara. Azken bi auek Dirugin ta Lotsa bagako bat olakoak dituzu.

                «Dirugin aurkiturik estu agonian,

                Usenak emon deutsez ain ordu larrian;

                Eta zelan ez deutsan batek bere eldu,

                Bakizu azkenean, zer deuskun agindu?

                Ez pagetako ezer usen-jaubeari,

                Kontu emon bear-ta juez goikoari.

                Agaitik ak itxi dau dirua ugari,

                Ez dabelako jakin pagetan iñori.»

        Baliteke berari zorrak ordaindu gabekoren bat zigor nai izatea. Dirua aurreztu bai, ta gero? Onen aurka dijoa beste au:

                «— Don Luis, premiña dot, eta bekaz eun erreal.

                — Sei baiño euki ezta, nik nondik emonal?

                — Seirak betoz gaur, eta larogeta amalau

                Emoteko erea nozbait izango dau.»

* * *

Bukatzeko, zillegi bekit OLERKIAK'en atarian azkenera diodana emen aldatzea. «Jaungoiko bakarrik —diot an— uts eziña. Gizonok beintzat askotan jausten gara, arrian ez ba da, orbelen baten oztopo eginda. Arrese'k be, olerkari punterengo izanik, nok esan akatsik ez dauala? Baditu bereak, eta ez bakarrik bere garaiko seme dalako; orrezaz gaiñera be ba-ditu kantu oso puztuak, orduko gaztelar taldekoak egin eroiezan antzera, ta gaur eztogu ori aintzat artzen. Noizik bein zabartxo be agertzen da, neurria ez baitau ondo begiratzen. Iñoiz Duvoisin jaunak au bota eutsan: Hartzen denean zorziko bat, 10 eta 8'ko kopla, guzietan bardin egon behar, ez aldi batez hola ta bertzean 11 edo 12, eta zortzi behar denean 9 silaba. Poesia ta musika bi ahizpa dira, urhats batean behar direnak ibili.» Esaera ta itz-joskeretan ba-ditu oindiño beste uts batzuk be, ta oneik be ordukoak: zeren, noren, nun ta abar, gure idazle zarrak lez darabiltz.

        Onelako erderakadaren batzuk kendu ezkero, artez ta egoki egiñak dira Arrese'ren olerkiak. Argi ta bero azaltzen ditu gaiak, sakon ta zaintsu, jakitun baten antzera sarri; artutako ariari dagokionez, bizkor orain, arnas aundiko geroago. Aditza ondo dazau; itzak modu askotara eratzen ditu.

        Euskaldun zintzo: ederrak eder ta akatsak akats, emen daukazu liburu bizi, mamintsu, bete-betea; emen daukazu euskera nun ikasi, dan lez jori, errez, gozo; emen daukazu, azkenik, biotza nun berotu. Goikoak nai dau euskerak burua jasotea. Gurari orrek bizkortuta gogotik diardugu askok eta askok bere alde. Zuek ez dozu ezer egingo? Euskera, gure asaben izkuntza; berau dogu, arein ekandu garbiai iraun-erazteko, biderik onena.