—Itz-Neurtuz—

Jostuna

(iarraipena)

Antonio M. Labayen

Bigarren ekitaldia

LENENGO AGERRALDIA

(Ganbara aundi bat bi atekin: lo-gelara ta eskallera'ra doazenak)

LUTXI TA ERROXALI

(Lutxi ondo-ezik besaulki batean eserita)

        Erroxali.— (Pakete bat eskuan duala) Kanela kolorezko soñeko au berriz antolatu bear didazu, Lutxi.

        Lutxi.— (Gogorik gabe) Orain ere bai, Erroxali?

        Erroxali.— Gauza gutxi. (Oso parregarri lenengo ekitaldian bezela). Gerria pizka bat jetxi; gona luzatu ta atzealdetik estutu... aurrealdea bildu... paparrean jaso ta besomaukak... aldatu, ez japones erara baizik... oraingo moda berrira... «punto ruso» delakoarekin.

        Lutxi.— Ez nazu lanerako gauza, Erroxali.

        Erroxali.— (ondo-ezik dagola oartuaz) Zer gertatzen zaizu bada, Lutxi? Gaizoa! Ez nekien ezer.

        Lutxi.— Grippe txar bat pasa dedala ta pattal utzi nau... Kemenik gabe gelditu natzaizu.

        Erroxali.— Ondo jarriko zeranean, asiko zera lanean.

        Lutxi.— Ez dakit noiz! Madril'go giroak ez nau ongi artu. Etorri nintzan ezkero, beti zerbait ba det...

        Erroxali.— (Suspertu naiez) Ori ez dezu ezer: errimiña... Amatxo, aizpa... ta «txokotik urruti bizi bearra. Edo... (gaiztoz) amorioa...

        Lutxi.— Bai zera! Txoria baño alaiago etorri nintzan-eta. Ta moda-etxean ikasteko irrikitzen nengon... ta barrengo trixturak gogo guzia galdu dit.

        Erroxali.— Tira! Tira, neska! Laister sendatuko zera. Udaberria Madrid'en berebizikoa dezu. Zerbait lagundu al ba'nezaizuke, aski dezu esatea. Egunero ordu batzuek nere gain izaten ditut eta nun nagon ba-dakizu.

        Lutxi.— Asko eta asko ixtimatzen dizut. Millesker zure eskeintzarengatik. Xatur emen dagola biok ondo moldatzen gaituzu.

        Erroxali.— Ai Xatur! Xatur! Bera ez ba'zaigu gaisotzen? Neskatxa ona da, baiñan beldur pizka bat ematen dit. Madrid'eko txokoak ondo dakizki, eta ederki ez-ba du ba aizatzen bere burua...

        Lutxi.— Berandu etortzen da, ori bai, jai eta igandetan. Ain da alaia!

        Erroxali.— Gaur aste gorrian gaude, eta alaz eta guziaz ez zaizu oraindik etxera agertu. Garaia zun bada! Zer afaldu bear dezu?

        Lutxi.— Kafe-esnea, «bollo» batekin artzen det. Aski zait...

        Erroxali.— Orrela ez dezu indarrik egingo. Emengo esnea ez bai dezu Galarretakoa. Ez zerala berealakoan lanean asiko. Zer diote jostundegian? Maixtra ez al zaizu etorri bixitara?

        Lutxi.— Ezta nai ere! Eman didan «tratua» ez da gain-gaiñekoa. Asko agindu, ori bai! Au eta ura ordainduko zizkidala, eta sartu nintzan egunean bezela nago.

        Erroxali.— Ez ditekena da. Zuk dituzun eskuekin! primoreak!

        Lutxi.— Bostna beatzekoak, besteak bezelaxe. Eraztunak kendu bear lanerako.

        Erroxali.— Ez da berdin ez. Lantegian aurreratuenetako zerana egingo nuke.

        Lutxi.— Ez dakit batere. Bai, ordea, ez naizela «madama» orren etxera geigo itzuliko.

        Erroxali.— Aski-ikasi dezu bai zure kontu jartzeko. Madrid'en ere. Ta lenengo «parrokiana», neroni.

        Lutxi.— Bai, Erroxali! Eta pozik alare josiko nizuke soñeko berri bat. Obe zenuke antolatzea baño udarako «kanela» kolore ura?...

        Erroxali.— «Pampoxa» ez ba-zitzaidan gelditu bada... Arri ta belarri utzi nituen guziak! Pentsa, jai artan «kaballero» batek esan zidan «Vaya canela»!

        Lutxi.— Ja, ja, ja!! (algaraz). Au Erroxali! Nere ondoezean parregin-arazten didazu-ta! ja, ja, ja!! Ez nago bada irri askotarako...

        Erroxali.— Gaztea zera eta berriz ere, osasunaz batera, itzuliko dira zuretzat egun pozgarriak.

        Lutxi.— Uste al dezu? Orratx! Etxetik atera nintzala bost urte badirala dirudit.

        Erroxali.— Ori buruz argal izateak egiten dizu. Neri, berriz, Madrid'era atzo etorri nintzala gogoak ematen dit. Atzo! eta ogeitabost urte aundi joan dira geroztik. Zaartzen noa. Auxen da miña! Ai!!...

        Lutxi.— Ene! ai! (asperen-intziri luze bat egiñez).

        Erroxali.— Zure miña edo nerea? Zer gertatzen zaizu?

        Lutxi.— Ez nago ondo. Txorabioak arturik nauka... (begiak itxiaz).

        Erroxali.— (Lutxi eserita dagon alkira joanez eta eskua bekokian ipiñirik). Ez dezu bada sukarrik. Oztu egingo ziñan. Ez da batere berorik emen. Manta au botako dizut gañeti (berogarrian ondo bildu beza). Sua ere piztuko dizut, eta zerbait bero artu bear dezu.

        Lutxi.— Itxoingo det Xatur etorri arte.

        Erroxali.— Xatur?... Aditu bear dizkit bereak eta asto beltxarenak! Jakin nola zauden ta ez etorri bear zuzenean etxera. Ori da gibela! Biotza bear da aundi ta ez gibela!!!

        Lutxi.— Zazpirak jo dute, eta laister izango da emen.

        Erroxali.— Nik ere ba-ditut egin bearrak, bainan ezin utziko zaitut bakar bakarrik. Xatur etorri deño geldiko naiz. Ori neska txoralda! Senargaia al du edo zer?

        Lutxi.— Laguntzailleak, bai. Ortik aurrera ez det uste.

        Erroxali.— Zine'ra berdin joana izango degu.

        Lutxi.— Aste-egunez ez da beñere joaten.

        Erroxali.— Madrid'en kontuz ibilli bearra dago mutillekin. Itsaskorrago dituzu, euli-mandoak baño. «Ortera» deitzen dituzte.

        Lutxi.— Emengoak «ortera», ta gure errikoak «trikuak».

        Erroxali.— Norbait da ate ortan. Ikustera noa.

        Lutxi.— Garai ontan Xatur, txintxo asko.

II.— AGERRALDIA

LENGOAK eta XATUR

        Xatur.— (Sartuaz albatan). Garai nun; ez da ala?... Arratsalde on! Erroxali zurekin dagonean, gaitz erdi. Berandutu egin zait.

        Lutxi.— Ai, Xatur, Xatur! Aztu aiz nitzaz...

        Xatur.— Aztu ez, Lutxi; baiñan kale ortan beti sortzen ditun ez etxeratzeko aitzekik. Ezagun batzuekin arkitu naun (utzi bitza eskuan daramazkin puskak). Erroxali emen degu-ta...

        Erroxali.— Luzeiritzirik nago joateko, ez uste. Bañan Lutxi ez dago obeto...

        Xatur.— (Lutxi'rengana joanez eta maite-zimikoak eginik) Zer gertatzen zaio gure kutunari? Gaizo maitea!

        Lutxi.— Kopla gutxi orain, Xatur...

        Erroxali.— Otzez dar-dar zegon aestian... ta gose gañera...

        Xatur.— Sua beriala piztuko det; eta bai aguro esnea berotu ere.

        Lutxi.— Ez det jateko gogorik. Kalera ateratzekoa bai.

        Xatur.— Nai ba'den eta nai ez ba'den, esne-katillukada bat sartuko diñat zintzurretik bera. Arraultz ta guzi, ala bearrez... (sukalderuntz doalarik).

        Lutxi.— Nazkatzeko aiña esne artu diñat aspaldi.

        Erroxali.— Ez badezu jatena «pulamentuz» artzen, aultzen joango zera, ta zureak egin du!

        Lutxi.— Artuko det, bañan batere gogorik gabe. Naiago ditut Xatur'en konduak entzun. (Xatur'i) Ez digun oraindik esan nundik nora ibilli aizen.

        Xatur.— (sukaldetik itzuliaz) Jakingurak ez din beste gaitza sendatuko. Nere berriak bizigarri zaizkin eta esango dizkiñat.

        Erroxali.— Janetik bakarrik ez gera bizi.

        Lutxi.— Utzi zaiozu itzegiten.

        Xatur.— Bada, lanetik atera naizenean, Patxi Arregi ta beste euskaldun mutil batzuekin topo egin det...

        Erroxali.— Zerbai aterazi diogu.

        Xatur.— Zaude... Ixkira eta karramarro batzuek jatera konbiatu naute... garagardoaz.

        Lutxi.— Ori da mauka! Esnea baño gustorago artuko nizkiken neronek ere!

        Erroxali.— Ekarriko dizkitzugu, kutizi ori ba'dezu.

        Xatur.— Esan, bai. Begi luze izai. Ondo zegonean, ez zituan nai izaten ta. Ez didazute bukaten utzi... gero Patxi eta lagunek zuretzako eskumuñak eman dizkidate...

        (Lutxi'k une ontan begiak itxi ta burua makurtzen zaio).

        Erroxali.— Ez dira zutzaz aztutzen... Lutxi!

        Xatur.— Baiñan... (begiratu eta eskutik eltzen diolarik). Baiñan, Lutxi, nere pitxi, nun den min?

        Lutxi.— (begiak zerbait idikiaz) Ez den ezer. Buruko txorabioa.

        Erroxali.— Nik esan dedana: auldadea. Otzikaraz dago. Onek jan egin bear du. Ollo salda obe.

        Xatur.— Bai ta zera ere! Esnea emango diot. Onuzkero berotua da. (Sukaldera joan eta baso-esnea ekarriaz). Tira, neska; ar zan!

        Lutxi.— Ezin diñat. Gorakoa egingo zidan. (Berriz burua albora makurtu ta begiak itxiaz).

        Xatur.— Baiñan, Lutxi! (Basoa mai-gañean utzi, ta eskutik eldurik).

        Erroxali.— (Oso larritzen asirik) Onela ezin utzi genezaioke. Medikuari deitu bearko zaio. Otzikarak ditu, eta beldur ematen dit.

        Xatur.— Medikuari bañan lenago izeba monjari deitzea obe. Ark jakingo du zer egin. Zer derizkion, Lutxi? Sor Paule'ri deitzea nai al den?

        Lutxi.— (Begiak itxirik) Baita zera ere. Apaizari ere bai. No!...

        Erroxali.— (Ikaraturik) Ni baezpada Sor Paule'ren billa noa. (Xatur'i). Zu geldi zaite emen Lutxi'ren ondoan.

        Xatur.— Nun bizi dan ba-dakizu; ez ta ala?

        Erroxali.— Besterik ez! Gure etxetik bertan. Telefonoz ere deituko nioke, bañan obe det «metroa» artu ta komentura bertara joatea. Itzez itz adieraziko diot guzia. Beriala etorriko gera. Berak ikusiko du medikua deitu ala ez.

        Xatur.— Ederki. (Lutxi'ri begiratuaz). Loak artu duala dirudi. Gaur ez da piztutzen, ez nere kontuekin ere!

        Erroxali.— (Lutxi-ri) Gero arte Lutxi! Izeba monjaren billa noa.

        Lutxi.— (Begiak itxita ta aoa itxirik ots zerbait egiñaz) Muu!

        Xatur.— Muu!... dio. Lenago ere askotan izana da emen izeba... Astinduko gaitu guziok. Orrela ere ezin utziko degu. Norbait etorri dedilla, naiz medikua naiz monja...

        Erroxali.— Bear bada Obeto zaitzeko komentura eraman naiko du.

        Xatur.— Torizu; sendagai ona ori!

        Erroxali.— Senargai on bat obe litzake, bañan...

        Xatur.— Zoaz, zoaz! lenbaitlen...

        Erroxali.— Alaxe da! Noan, bada (bijoa).

III.— AGERRALDIA

XATUR eta LUTXI

        Xatur.— (Lutxi'ri belarrira) Biok bakarrik gatxeuden. Esna adi! Goiz bait-den lo egiteko. Afaldu gabe ago. Izkira batzuek ekarri dizkiñat! Olakoak! Zeñekin ibilli naunan ere kontako diñat. Erroxali ez zegonan ezkero, adieraziko diñat egi guzia (Bekoki ta okotzetik leunkiro elduaz). Lutxi

        Lutxi.— (Begiak zabaldu eta burua jasoaz) Pasatzen ari zaidan. Obeto natxion.

        Xatur.— (Gartsu) «Siquiera»... piztu aizenean! Biotza bere lekutik ateraziko didan ire otzikarekin... Erroxali'k arrazoi din. Auldu ta argaldu aiz, ta goseak txorabioa egiten din. Beraz, nai ta nai ez esnea artu bear den oraintxe.

        Lutxi.— I isiltzeagatik artuko diñat txantxilla bat!...

        Xatur.— Ez, ez, baso osoa! (Ezpañetara eramanez). Ea bada... gaiñak ez zaizkin trabatuko. Ez den beldurrik

        Lutxi.— (Ezpañak itxiak) Aski, aski! Ea guzia edan diñat.

        Xatur.— Beste pizka bat (guzia edanaraziaz). Ura den erdia baño geiago-ta. Barruan den. On egingo din.

        Lutxi.— Bai! Orain konta eidan nun ibilli aizan.

        Xatur.— Ba, Zinean... X... pelikula ikusten. Bigarren aldia joaten natxionala. Oso polita den

        Lutxi.— Nik ere ba'zeukanat ikusteko gogoa.

        Xatur.— Senda adi, ta joango aiz! Oraindik luzaroan irauten al din programan. Jaten asten ba'aiz eta beste buru-austeak aztutzen, zinera ezik dantzara ere joango gaitun elkarrekin...

        Lutxi.— Nere izebak jakin gabe bearko din.

        Xatur.— Erroxali billa joan zaiola aditu den. Laister ditun emen.

        Lutxi.— Ez unan bidali bear. Ona den bera! Au ernegazioa!

        Xatur.— Ikaratu egin bait-naun. Ainbeste antzi, naigabe ta arnas-estu atera ditun! Ez diñat iñor ikusi iltzen, bañan baezpada medikuari deitzea erabaki diñagu Erroxali'k. eta biok. Eta lenago ire izebari.

        Lutxi.— Ez unan orrenbesteraño. Eta ez orrelakorik aitatu izebari, bestela komentura eraman naiko natxion.

        Xatur.— Sendatzen ba aiz! or konpon! Ni ez natxion eramango. Neska mutilzaletzat jotzen bait-nau...

        Lutxi.— Izan ere, lantegira joan ez naizela ogei egun badala jakin dezanean. Ez, ez! aste bete esan bearko zionat.

        Xatur.— Ori antolako diñagu, Erroxali'k ez ba din mingaiña geiegi erabilli.

        Lutxi.— Okerrena, ez daukadala batere gogorik lantegira berriz joateko. Andre Maixtra orrekin aspertuta natxion. Ikasi bear nuana, ikasi ninan noski. Sendatzean, naigo diñat errira edo Donosti'ra itzuli ta berriz nere kontura lanean asi.

        Xatur.— Neska! Ori den errimiña! Aguro aspertu aiz emen. Orrek esan nai din ire biotzak sustraiak an utzi dizkiñala.

        Lutxi.— I ere ez aiz, bada, ijito-kasta, alajañetan!

        Xatur.— Indarrak etortzen ari zaizkin orratiokan! Bejoandinala! Zer ote, esne bataiatuaren ordez «txuletak» jaten asten aizanean?

        Lutxi.— Ez den orrengatik. Izeba monja ta medikua datozenean, suspertzea gertatzen zaidan.

        Xatur.— Orduan ez den gaitz aundirik. Nola nai, obe den izebak maskaldu ta erori zamarra arki aunan. Galdera gutxiago egingo dizkin eta pakean utziko gaitxon.

IV.— AGERRALDIA

LENGOAK, ERROXALI ta SOR PAULE

        Erroxali.— Emen gaituzu! Arratsalde on!

        Sor Paule.— Ave Maria! Zer gertatzen da? Nola ez didazute lenago gaztigatu?

        Lutxi.— Ez da ezer, izeba.

        Sor Paule.— Baiñan... (Lutxi'rengana urbilduaz).

        Xatur.— «Grippe» pizka bat. Utsa! Egun batzuetan etxean egon-ondoren, biar ateratzera zijoan. Gaur txorabioak eman dio.

        Sor Paule.— A gazteok, gazteok! Ez dakizute zeren buruak zaintzen. (Lutxi'ri eskumuturra artuaz). Biotza ondo al dabilkizu...

        Xatur.— (Belarrira Erroxali'ri) Orretxek, uste det, bada, utsegiten diola.

        Sor Paule.— (Bekokian eskua ipiñirik) Sukarra dezula dirudi. Ea mingain ori. (Lutxi'ri, mingaiña atera araziaz). Zikiña daukazu.

        Xatur.— Amaika mingain zikin ba-dabil munduan (Erroxali'ri).

        Erroxali.— Ez zenuen neregatik esango? e?...

(iarraitzeko)