Enea'rena

Virgilio

euskaratzailea:

Otarri

I KANTUA

(iarraipena)

Kaiera jotzen du gero ta nekekideen artean banatzen du eiza egiña, bai ta ondoren Akeste gizagurenak. Trinakri'tik alde egiteae, upeletan artutako ardoa ere.

        Soin unatu aiek azkortu ez-eze, biotz itunak ere onela gozatzen ditu: «Ene lagunak, — ez dauzkagu aiztuta gero, lendanik izandako neke-miñak-ainbeste ikusi duzutenok! Oraingo gaitzeri ere urtzitarren batek azkena emango dizkie. Zuek, Eskila aserratua ta onen inguru barrenean oiu bizi dagon osin-zulo ondotik igaro zeratenak; zuek, Kiklope'tarren artzuloak somatu dituzutenak: zaitezte biotz on, bildur goibela osoanalderaturik. Ba-liteke iñoiz, neke auetzaz oroitzea, guretzat eder izatea. Estutasun, galzori ta neke askoren bitartez, Lati aldera goaz; an dugu, aduak dasatenez, egonleku ta atseden. An piztueraziko dugu berriro Troia'ko agintea. Iraunean zaudete, zorion-aldietarako gerturik».

        Onela itz dagi; ta zeregin askoren kezkaz naigabetan izan arren, musuan itxaropena dager; biotz barnean, ostera, neke-lor suma eziñaren zotiña itotzen du. Lagunak, ala ere, janari-gai ta bertatiko oturuntzari ekiten diote; beren oreiñak artu, larrutu ta errai-billois uzten ditute; batzuek, zatitan puskaturik, oindiño odola dariela, burruntzietan jartzen ditute; beste batzuek, pertza ta lapikoak ondarrean ipiñita, sua ezarten diote. Gisa ortan, janez ederki indar-berritzen dira: belazean, an-oremen, etzanik, ardo zarrez ta oreinki gozoz ase-betetzen dira. Ta gosea il ta maiak jaso ondoren, jardun luzean ari izan ziran lagun galduak gogoraturik; eta bildur ta itxaropen, orain bizi dirala uste dute ta gero illak dirala, ta dei egin arren, beuren deadarrik ezin entzun dezaketela, iruditzen zaie. Ta iñork baiño geiago Enea biotzonak, Oronte azkar ta Amiku'ri gertatua negartzen du; bai ta Liku'ren zori gaiztoa, ta Gia ta Kloantu sendoen adu gordiña ere.

        Eta berandu samar egiña zan, Jupiter ortzi erpiñetik itxaso ontzitsura, lurralde sakonetara, ondartzetara ta an-emengo urietara begiraturik, zeru-gangan jarri zanean, batez ere bere begi dirdaitsuak Libi'ko bazterretan tinko. Eta orrela, bere kautan arduraz ziarduala, Venu doakio, oso illun, begiak negar-malkoz dizdizka, ta onela diotsa:

        «Oi, zu, Jupiter altsua, gizon ta jainkoen gora-berak betikoz zuzendu ta justuriz ikaran jarri oi dituzuna: zer txarrik egin lezakean zurekiko nire Enea'k? Zer egin dizute Troia'tarrak, ainbat zori-nekez lorpetuta, lurbira guztian Itali'rako biderik aurkitzen ezpa-dute? Zuk, ordea, urteak joan urteak etorri, oietatik sortuko dirala erromatarrak agindua duzu; oietatik, bai, Teukroeran odola berriturik, irtengo zutela buruzagi zangarrak, noizbait lur ta ur aginte betea izango zutenak. Iritzi ortatik, zerk aldatu zaitu, ene Aita? Poz-iturri zitzaidan zuk agindua, Troia'ren jaustea ta bertako ondamendia ere, adugaiztoen aurka zorion-aduak jarririk. Eta orain zori berbera dute ainbat gertaera neketsuz samindutako gizon auek. Zer azken damaiezu, Errege aundi, neke-lor oiei?

        «Antenor, Akibi'tarren artetik igeska, Iliri'ko itxas-kolkora jo ta ezertariko kalte gabe Liburni'tarren errialderaiño iritxi zan; Timabi'ko iturria goitu ere, bederatzi ur-agotik mendiz beera, itxaso zaratatsu antzo, jauzika amilduz, inguruko zelai ta lauak dardaratzen dituna, noski. Berak, ala ere, antxe eregi zun Padua'ko uria, ta Teukro'tarren egoitzak ezarri, angoai izena eman eta Troia'ko izkilluak bertan tinkaturik. Orain, illik, pakea artzen du atseden gozotan. Gu, ostera, zure semeok, zeru-jauregian erkide gerala, ontziak galduaa —au lotsaria!—, gaizkin baten asarreagatik, arat-onat gabiltza, Itali'ko iz-bazterretatik gero ta urrutiago jaurtiak, alegia. Au ote erruki-saria? Onela nai al duzu gure aginte-makilla piztu-erazi?»

        Gizonen eta jainkoen aitak, irri-barrez, ortzea ta ekaitzak baretzen ditun arpegi alaiz, pa goxoa ezarri zion bere alabari masailletan, eta gero onela mintzatu zitzaion: «Ez bildur izan, Kiteretar maite. Aldakaitzak dituzu zuretarren aduak. Bai, zuk ikusiko dituzu nik agindu nizkizun Labini erria ta bertako arresiak; eta Enea biotz-zabala gora, izarretaraiño jasoko duzu; ori zan nire asmoa ta ortan nagoke. Ta kezka ori itzali nai dizudan ezkero, ixil dauden etorkizunak ere agert-aziko dizkitzut. Zure Enea'k, aurki, guda izugarria egingo du Itali'n; erri ezigaitzak eskuratuko ditu, lege-oiturak jarri ta inguratu: irugarren udaldiak Lati'n agintari ikusi arte, ta errutulitarrak menderatu ondoan iru negu igaro arte. Eta orain goi-izenez Jul deitzen dioten Askani aurrak —Il zeritzan Ilion'go errialdea bere jaube zala— ogeitamar urte emango ditu agintaritzan, illabeteak itzulika, eta errege-aulkia, Labini'tik Albalonga'ra aldatuko du, uri au besteen gaiñetik indarturik. Emen, berriz, irureun urtez bai, Ektor'tarrak izango dira nagusi; Ilia erregin opaltzalleak, Marte'ren egitez izor, aur bikoitzak argitara dakarzkin arteño. Gero Erromul'ek, otsemearen larru gorripean azitakoak, jenderri aiekin jaiki ta Marte'ren murruak irasiko ditu ta Erromatarrai bere izenez dei egingo die. Nik guzti oriei ez diet jartzen ez mugarik, ez eperik: eskubidea emana diet, azkenik ez duna. Ta Juno gordin ori ere, orain itxaso, lur ta ortze, bildurgarriro naspiltzen ari dana, erabakiz oneratuko da, ta nerekin nasi erromatarrai lagunko die, gauzen artezkari ta legetan jakintsu izan ditezen. Ona ene gogoa. Gero, urteak txirrist, Asaraku'tarrak Ptia lurraldea ta Mikena uri argia, bai ta Argo azpiratua ere mendeko izango ditute. Abenda eder ontatik sortuko da Troia'tar Kaisar, Juli bat —Jul ospetsuarenetik artua noski—; onen jaurreri a itxasoetan zear edatuko da ta izarretaraiño jaso. Ta au, iñoiz zuk, Sortaldeko garaitz-irabazkiz ornitua, bildur gabe artuko duzu zeru-goian, ta gizonak oneri ere, eskeinka dei dagiokete. Ordun, gudaketak utziz, aldi latzak samurtuko dira; legeak emango dituzte Siñiste ille-zuriak eta Besta'k, bai ta Kirin'ek ere bere anai Erremu'kin naste; Guda'ren ate ankerrak burniz ta zarrailla estuz itxiko dira. Sumin zitala, barnean, izkillu gaizto-beltz gaiñean eserita, eun galtzairuzko lokarriz atze aldotik korapilloturik, murruza dagike, aotik odol-jario.»

        Au dio, ta Maia'ren semea (Merkuri) bialtzen du goitik, lur-inguru ta Kartago berriko gazteluak iriki zitezen, Teukro-tarrai abegi ona egiñik: Dido'k, bear bada, iragarritakoaren berri etzula, lur-muga aietatik bota etzitzan. Badoa ura, goi zabal zear, egoak arraun, ta beingo batean Libi'ko ondartzetan kokatu da: Laster betetzen du ark bere eginkizuna, ta Kartago'tarrak, Jainkoak ola naita, biotz-samurtzen dira. Ta iñor baiño geiago erregiñ bera urrizean ari izan lagun galduak gogoraturik: eta bildur ta itxaropen, orain bizi dirala uste ta geno illak dirala, ta dei egin arren, beuren deadarrik ezin entzun dezaketela, iruditzen zaie. Ta iñork baiño geiago Enea biotz-onak, Oronte azkar ta Amiku'ri gertatua negartzen du; bai ta Liku'ren zori gaiztoa, ta Gia ta Kloantu sendoen adu gordiña ene.

        Eta berandu samar egiña zan, Jupiter ortzi erpiñetik itxaso ontzitsura, lurralde sakonetara, ondartzetara ta an-emengo urietara begiraturik, zeru-gangan jarri zanean, batez ere bere begi dirdaitsuak Libi'ko bazterretan tinko. Eta orrela, bere kautan arduraz ziarduala, Venu doakio, oso illun, begiak negar-malkoz dizdizka, ta onela diotsa:

        «Oi, zu, Jupiter altsua, gizon ta jainkoen gora-berak betikoz zuzendu juzturiz ikaran jarri oi dituzuna: zer txarrik egin lezakean zurekiko nire Enea'k? Zer egin dizute Troia'tarrak, ainbat zori-nekez lorpetuta, lurbira guztian Itali'rako biderik aurkitzen ezpa-dute? Zuk, ordea, urteak joan urteak etorri, oietatik sortuko dirala erromatarrak agindua duzu; oietatik, bai, Teokro'ren odola berriturik, irtengo zutela burugazi zangarrak, noizbait lur ta ur aginte betea izango zutenak. Iritzi ortatik, zerk aldatu zaitu, ene Aita? Poz-iturri zitzaidan zuk agindua, Troia'ren jaustea ta bertako ondamendia ere, adugaiztoen aurka zorion-aduak jarririk. Eta orain zori berbera dute ainbat gertaera neketsuz samindutako gizon auek. Zen azken damaiezu, Errege aundi, neke-lor oiei?

        «Antenor, Akibi'tarren artetik igeska, Iliri'ko itxas-kolkora jo ta ezertariko kalte gabe Liburni'tarren errialderaiño iritxi zan: baita Timagi'ko iturria goitu ere, bederatzi ur-agotik mendiz beera, itxaso zaratatsu antza, jauzika airiilduz, inguruko zelai ta lauak dardaratzen dituna, noski. Berak, ala ere, antxe eregi zun Padua'ko uria, ta Teukro'tarren egoitzak ezarri, angoa izena eman eta Troia'ko izkilluak bertan tinkaturik. Orain, illik, pakea artzen du atseden gozotan. Gu, ostera, zure semeok, zeru-jauregian erkide gerala, ontziak galduta —au lotsaria!—, gaizkin baten asarreagatik, arat-onat gabiltza, Itali'ko iz-bazterretatik gero ta urritiago jaurtiak, alegia. Au ote erruki-saria? Onela nai al duzu gure aginte-makilla piztu-erazi?»

(iarraitzeko)