—Itz Lauz—

Arri zarren agurra

(«Urdina» zanaren oroitzapenez)

Uzturre

Eguberri bezpera. Iñulabar asiera.

        Nere erriko kale zarrak ikusteko ziran euriaren azpian. Neguaren gorrian oi dan giroa zan.

        Errementari kalean bera, kale-erditik joan berra zenuan. Euria ari bai zan goian beian, eta tellatupeetan euri bi bider. Sagardotegi batetik abesti otsa zetorren. Mutikoak ari ziran kantari, eta gizonak belarri biurturik

        «Gabon eskarrikasko, gabon etxekoak, gabon pasa bezate etxe ontakoak».

        Jaiotzdun mutikoak irten ziranean bazizuten naiko lan jaioitza zaindu eziñik.

        Lendaguziak baño zitalago zan euriaren erori bearra.

        Errementari kaletik Arpixukaleruntz. Andik omen da San Juan irugarrenez zerurako bidea. Artzai-andre bi topo. Taberna batean sartu ziran eta bietako batek etxeko-andreari: «Kantatuko al degu». Eta karraxi antzera entzun zan neskatillen kanta

        «Ezpartziñak urratuta zapatarik ez, Ernion geratu giñan oineko miñez, auxen da nekea, zortziko berria, iru txiki ardorekin librako opilla».

        Eguberri bezpera. Gabon. Otza sekulako. Euriaz batera elur piportak.

        Aspaldidanik nintzan nere errira gabe, eta Eguberri bezperako Iñulabar bixta San Juan eguerdi zoriontsu zeritzaidan, eta euriaren eten gabeko erori bearra uda-zortzikoa.

        Blai eginda nengoan, eta ez nintzan estalpe miñez, kale zarrak gora ta bera ibilli miñez baño...

        Kale-Barrenetik Zumardi-Txikira, kale zarrak barrena, azpertu eziñik nenbillen. Ezagun bat ez nuan arkitzen. Danak ezezagun. Arri zarrak bakarrik zegidaten agur; agur goxo xamurra, eunkiak zear zetorren agur biguina, antziñakoen agurra.

        Dana ezezagun eta dana lagun. Letxu-kalean Zalakain'en katuak arkitu nituan kiñuka. Aurtzaroko bi katu aiek...

        Enperaore kalean kantua etorri zitzaidan agurka. Jaiotzdunen kantu ozena berriro agur emanka

        «Abenduko illaren ogeitalauean. Jesus gure jabea jaio da munduan». Enperaore kaletik kale Nagusira eta kale Nagusitik Plaza Zarrera. Ibili ta ibilli. Gero ta blaituago eta biotza gero ta beroago. Bakoitza etxeruntz eta niretzat dana basamortu. Ona emen ordea arriak agur emanka: arri zarrak, aurtzaroko arri berberak, aitonen aitonen aurtzaroko arri berberak...

        Eleiz Nagusiko arriak lenen-lenengo, «ator, ator mutil etxera.» Eleiz arriak begi egiñik, itz egiñik, biotz egiñik:

        «Nondik nora abil gizarajo ori? Ementxe gauzkak ire zai, ementxe egon gaituk eta ementxe egongo gaituk, mundua zear sakabanaturik dabiltzen guzien zai. Emendixek bidali dizkiagu amaikatxo agur gozo, Ameriketako bazterretara eta nonaira. Ator! Ator gizarajo ori! Ipiñi itzak ire ezpañok gurean: su zeriotek zenbaitetan, amorioaren sua, aurtzaroko oroitzapen gozoen su kixkalkorra... Ator eta tinkatu itzak oinak gure babespean».

        Gizon-emakume basamortu gorrian, arri zarrak agur emanka; arri zarrak eta kanta zarrak. Eta ona beso zabalik Konsejupeko arri maitagarriak:

        «Ez, ez gaituk lekuz aldatu. Lengo leku berberean gatxeudek. Oiturak, izkera eta bizpidea aldaturik dituk; gu ordea lengoan gatxeudek, eta lengoan egongo gaituk: bizia kutun bai zaiguk. Arrizko izan arren gure biotza emeki dek. Ongi etorri iri!»

        Ibilli ta ibilli. Kaleak gora ta kaleak bera. Arri zar billa; agur emanka datozen arrien billa, arbasoen mintzoeran agur dagiten arrien billa.

        Serkausi kalean bera aurtzaroko ikastol-arriak datoz legunki. Amandre zarrarena bezin goxo ta legun da bere mintzoa

        «Gure itzalpean joan dituk ire aurtzaro-egunak. Gure babespean sortu ituan ire lenengo amets eta kutixiak. Poz giñuan ire lenengo Jaun-artze egunean, eta min-zirrarak genizkian geroago ortik zear oakelarik. Aita Lertxundi zar aren arnasez beterik gatxeudek, eta agian, gure itzala zian Arrese'tar Emeteri'k amets bere olerkari gogoaren ega-bearrean...»

        Eta Eguberri bezperaz, etxeak, ibar eta itxaso zear, dei zeginean, oroitzapen eta maitasunaren kanpaiak oiu zegiten garai berean, abenda zarraren deia oiuka ari zan garai berberean... ona nere erriko kaleetan zortzikoa; Eguberri-zortzikoa, arriekin eta gizonekin bat egindako zortziko txarmangarria.

Nik ere etxea min.

* * *

        Blai egiñik esnatu nintzan. Ez euriz blai, izerdi otzez baño. Arriz inguraturik nengoan; ez ordea

nere erriko arri zarrez. Okaña'ko espetxe arriak nindukaten burniaz batera inguraturik. Eta alare Eguberri bezpera zan, Gabon, eta aingeruak kantari

                «Aintza goian Jaunari

                askigabea;

                ta, bere naia ontzat

                etsitako lurtarroi...

                pakea».