|
—Antzerti—
Gaitzetsia
J. Benavente
euskaratzailea:
Edozein
J. Benavente'k ondua
«Edozein»ek euskeratua
LEHEN EKITALDIA
Laborari aberats batzuen etxeko bilgua.
Lehen irudia
Raimunda, Akazia, Dña. Isabel, Milagros, Fidela, Engrazia, Gaspara eta Bernabea. Oiala iasotzean Dña. Isabel ezik denak zutik direla, beste lau edo bortzi, emakume eta morroien artean, agur egiten die.
Gaspara. — Tira, Iainkoa lagun zakizkizute; Iainkoa lagun, Raimunda.
Bernabea. — Iainkoa lagun, Dña. Isabel... Eta zu, Akazia, eta zure ama, onerako izan dadila. Raimunda. — Eskerrik asko. Eta orok ikus dezagula. Tira, Akazia, atera zaitez berekin.
Denak. — Iainkoa lagun, agur.
(Berbarots aundia. Emakumeak eta morroinak irtetzen dira eta berekin Akazia.)
Dña. Isabel. — Zein emakume galant dagoen Bernabea!
Engrazia. —Laister da urteburua oso gaizki egon zela. Ezkenuen uste bere burua aurrera aterako zuenik.
Dña. Isabel. — Oso laister ezkonduko dala ere badiñote.
Fidela. — San Roketarako Iainkoak nahi balin badu.
Dña. Isabel. — Herriko gertaerak iakiten azkena naiz ni beti. Nire etxean dena atsakabea dan ezkero, hain sartua nago nire baitan.
Engrazia. — Zer! Zure senarrak obekuntzarik?
Dña. Isabel. — Erori eta eraikiz; aspertuta gauzka. Badakusa orok etxetik ialgiten garena; igande geienetan mezetara ioateko ere ez. Ni neu oitua nago, baina alaba han bilozkatu egiten zait.
Engrazia. — Bai, bai, zertaz egiten duzue gogoeta? Eta zuk, emakume, begira nola urtea eztaiez beterik dagoan.
Dña. Isabel. — Bai, bai, eztakizue nolakoa den. Nondik ote etorri behar zaio atseginezko bat.
Fidela. — Moja ezta ioanen, ezta?; berak ikusiko du.
Dña. Isabel. — Eta zuk Raimunda. Atsegin al zaizu ezkontze hau? Etzaitudala saloxe ikusten dirudi.
Raimunda. — Beti izan bear da ezkoetzeen bildur.
Engrazia. — Bada, alaba, zuk ezkontzen ezpaduzu neskatoa guztura eztakit nik nork erran dezaken bertze hainbertze; ezpaitu nehork berak bezela aukeratu ahal ukan onentxoen artean.
Fidela. — Zer ian etzaie faltako, Iainkoari eskerrak, eta nola dauden gauzak behaturik ezta gutxien begiratu behar dena.
Raimunda. — Zoaz, Milagros, zoaz bera Akazia eta morroinekin; hain geldi zu ikusteak...
Dña. Isabel. — Ioan, emakume. Alaba hau Iainkoak egin duen bezelakoa da.
Milagros. — Zuen baietzez. (Badihoa).
Raimunda. — Eta zuek beste bizkotxu eta kopatxu bat har.
Dña. Isabel. — Milla esker, baiñan nik ezin dut ezertxo ere.
Raimunda. — Bada, bar zuek, hau ezta ezer eta.
Dña. Isabel. — Akazia ere eztut ikusten behar luken bezela, manatua ekartera datozkion holako egunean.
Raimunda. — Nire alaba hau ere, nahi duen bezelakoa da. Amaikatxo bider edukiten nau etsia! Denari makur, hori bai, lertu arte eta orduan ukanen du zer erran eta utziko zaitu isil.
Engrazia. — Hain mizke azi da beti... nola iru mutillak galdu zenituten, zorigaiztoz, eta bera bakarrik gelditu baitzan, kontuak atera... Bere aitak aireko txoriñoak eskatuta ere iaramon egiten zion eta zuk bertze hainbertze... Gero, zure senarra il zenean, goian bego, hain espa aundia zizun; hola zelarik, berriro ezkondu ziñanean oso gaizki artu zuen. Eta horixe da beti ukan duena neska horrek, txibiskeria.
Raimunda. — Eta zer eginen nion nik? Ongi nahi ukanen nuen berriro ez ezkontzea... eta nire nebarrebak bertze batzuk izan balira... Baina praka batzu sartu ezpalira hemen manuz, honezkero eskean ibiliko giñake nire alaba eta biok; ondo dakie denak.
Dña. Isabel. —Ori egia da. Emakume bat, bakarrik ezta ezer munduan. Eta oso gazte gelditu ziñan alargun.
Raimunda. —Baina nik eztakit nire alaba honek nehoren txibiskeririk eduki ahal ukan duenik; bere ama nauzu eta eztakit bietarik nork duen maiteen eta nork uzten dion gehien mizkeritan azten. Esteban ezta zekula beretzat aita ordeko bat izan.
Dña. Isabel. —Eta hola behar ere, beste semerik ukan ezpaituzue.
Raimunda. — Edonora dihoala eztator nehoiz zerbait ekartea gogoratu gabe... Nitaz ez da hainbertze gogoratzen, eta horregatik eztut nehoiz minik artu; zeren nire alaba baita, eta hola maite duelarik, bera maiteago ukaitea eragin baitit. Baina alabak... Sinetsiko ote duzue, ez aur zela, ez orain nehola ere, ez sekula eztuela laga mosu bat emaiten? Eskua gainean ezarri diodan gutxietan ezta izan bertzegatik.
Fidela. — Eta niri ezin nehork burutik kendu maite duena bere lengusua dela.
Raimunda. — Norberto? Bada, bertan bera utzi zuen gauetik goizera. Eta bertze; beren artean gertatu zena ezin iakin ukan dugu nehork.
Fidela. — Bada hori uste nik ere, nehork ezin iakin ukan dugula eta derrior egon behar duela bere ezkutuko gauza.
Engrazia. —Eta baliteke, hau, bere lengusuaz ez gogoratzea ere; baina hark oraindik badu gogoa honegan. Bertzela begiratu nola egun, senargaia, bere aitarekin, zure alabaren eskua eskatzera etorriko zela erran zaneko, begiratu nola goizian gozik ioan zen Berrokales'eruntz, eta ikusi dutenek itun samar zihoala erran dute.
Raimunda. — Bada nehork eztezake erran, ez Estebanek ez nik nehoruntz burubide egin diogunik. Berak bere eskuz utzi zuen Norberto, denak dakite; ezkontze deiak egiteko ziran eta Faustinokin mintzatzeari bidea utzi zion. Honi beti ongi iduritu zitzaion neska, hori da egia... Bere aita Esteban'en oso adiskide aundia izan den ezkero eta beti oso elkarturik ibili baitira politika arazoetan eta autatzeetan, Ama Birjiña egunez edo beste jai batez El Enzinar'era ioan garen guztietan edo berek ona etorri diranean, mutilak etzekian zer egin ere nire alabarekin; baina hemen bere lagunarekin hitz egiten zuela bazekienez, erran etzion ezer erran... Eta nire alabak bertzea utzi zuen arte nehork eztakigu zergatik, etzuen ezer erran. Orduan, bai, iakin zutenean bere lengusuarekin bukatu zuela, Faustino'ren aita Esteban'ekin mintzatu zen eta Esteban nirekin eta ni nire alabarekin eta honi etzitzaion gaizki iruditu; honela dela badakusa orok, ezkontzera dioaz, eta honen gustura ezpalitz, bada ezluke Iainkoaren parkamendurik, zeren egiten duen guztiz bere gustura egiten utzi baitiogu.
Dña. Isabel. — Eta bere gustura izanen da izan ere. Zergatik ez? Senargaia mutil bikaiña da eta ona dirudi.
Engrazia. — Eta hemen ere ezta gibelean gelditzen. [Etxekoa] bailitzan behatzen zaizkio; hemengo izan ez arren ere hain da urbilekoa eta honen familia hain ezaguna den ezkero etzaie begiratzen arrotz bezala.
Fidela. — Baliteke lurralde gahiago eukitea eremuan El Enzinar'ean baino, Eusebio iaunak.
Engrazia. — Eta hola da. Kontuek atera; Manolito iaunaren oro hartu zuen eta gainera orain ia urte bi subastatu ziren lurrak.
Dña. Isabel. — Etxea hemengoetarik aberatsena da.
Fidela. —Iakina, ta lau anai izanagatik ere denak hartuko dute zati ederra.
Engrazia. —Eta hemengoa ere ezta gibelean gelditzen.
Raimunda. — Bera bakarrik da eta eztu nehorekin erdibitu beharrik eta Esteban'ek ongi begiratu du bere aitak utzi zion ondasuna, etzuen begiratuko gehiago bere alaba bategatik.
Illun ezkila entzuten da
Dña. Isabel. — Orazinoak. (Othoitz egiten dute denak abapetik). Tira, Raimunda, bagihoaz etxeruntz; Telesforori goiz eman behar zaio aparia ta; aparia ez, hartzen duen apari utsa.
Engrazia. — Bada. Hori hola delarik, gu ere ioan eginen gera ongi baderitzaiozu.
Fidela. — Ongi.
Raimunda. — Apaltzen lagun nahi bagatzaizkitzute... Dña. Isabeli eztinotsot ezer, bere senarra hain makal dagoelarik eztio bakarrik utzi behar.
Engrazia. — Eskerrik asko; baina nork gobernatu familia hura norbera falta ezkero.
Dña. Isabel. — Gaur senargaiak zuekin apalduko al du?
Raimunda. — Ez, andrea, bera eta bere aita El Enzinar'era itzuliko dira; etzuten gauez hemen egoteko asmorik eta desorduetan egitea bidea ilargi bako gauotan... Badirudi berandu egiten zaiela, egunak asko laburtu dira eta gero ilunpetan ioan behar.
Engrazia. — Hemen igaiten dira denak. Bada ia ioateko ordua.
Raimunda. — Ez nuen ba erran. Bigarren irudia
Akazia, Milagros, Esteban, Eusebio iauna eta Faustino.
Esteban. — Raimunda, hona Eusebio iauna eta Faustino agur egiten.
Eusebio. —Bada etxeratzeko ordua; gautu baino lehen, ioan diren egunetako euriak bide hoiek zearo ondatu dituzte ta.
Esteban. — Badaude ba baserri txarrak.
Dña. Isabel. — Zer dino senargaiak? Iadanik ezta gogoratzen nitaz. Benetan badihoa bortz urtera inguru eztudala ikusi izan.
Eusebio. — Eztuzua ezagutzen Dña. Isabel?
Faustino. — Bai, iauna, bere menpeko. Uste nuen ez ninduela gogoratzen.
Dña. Isabel. — Bai, gizona; nire senarra alkatea zenean: bortz urte laister. Bai izialdi ederra eman zenigula San Roketan, zezenagana atera ziñanean; denok uste genuen erhan zinduela!
Engrazia. — Julian, Endoriarena, hain gaizki zaurituta utzi zuen urte berean.
Faustino. — Ongi oroitzen naiz, bai andrea.
Eusebio. — Gero etxean artu zituen zapladakoak gatik baino ezpalitz ere... ederki mereziak...
Dña. Isabel. — Bada eztinotzut ezer, herriko neskatorik hoberena daramazu ta; eta hark ere eztarama mutil baldresa. Bagoaz, zuek oraindik zuen arteko gauzez hitz egin beharko duzue ta.
Faustino. — Gazte zaroa! Esteban-Orotaz mintzatu gara.
Dña. Isabel. — Tira Milagros... Zer duzu?
Akazia. — Gurekin apaltzen gelditu dadila dinotsot eta eztela ausartzen zuri baimenik eskatzen. Utz iezozu Dña. Isabel.
Raimunda. — Bai, utziko dio. Gero emendik Bernabe ta Juliana lagunduko zaizkio eta behar bada Esteban ere ioanen da.
Dña. Isabel. — Ez, igorriko dugu norbait etxetik. Geldi zaitez baldin Akaziaren nahia bada.
Raimunda. — Bai ba, milla gauzez mintzatu beharko dute.
Dña. Isabel. — Bada Iainkoa lagun guztioi, Eusebi. Esteban.
Eusebio. — Iainkoa lagun, Dña. Isabel... Goraintziak senarrari.
Dña. Isabel. — Zure izenean.
Engrazia— Iainkoa lagun; ondo ibilli.
Fidela. — Iainkoa lagun...
(Emakume oro ateratzen da).
Iarraituko da
| 
