—Euskera—

Euskal-izkera

Grezitarren itz-etorria (itzak elkartuz eta aldaskatuz)

O ta O

68. Grezitarren itz-elkartze ta aldaskatzea alderatu dezadan euskaldunenareki.

        Lenik, grezierak ba-ditu zenbait itz, eta ez bakan, oker elkartuak; esaterako. philosophia, philologia, philanthropia, aldez-beste onela bear luketenak: sophophilia, Iogophilia, anthropofilia. Ederki emanik daude beste auek: argyrophilia, haimophilia.

        Bigarrenik, guk ez baitugu aintzin-ezarki edo preposizio'rik, aien itzak gibel-aldaskaz eman oi ditugu agiz. Lenengo begi-ukaldiz esan diteke, grezitarrek aditz-erroarekin batean iokatzen zitutela PREVERBO oriek: alare, PREVERBO ori ez omen zitzaion elkartzen erroari barne barnetik. Izan ere. aldi-elatza edo AUMENTO TEMPORAL bien tartetik sartzen zuten, eta gaiñera, bertsoetan bakandu ere bai aski maiz bata besterengandik eta izketa askatuan ere. (Ikus LLAVE DEL GRIEGO, Hernández y Restrepo S.I., pág. 399-40, Nota).

        Irugarrenik, grezitarrek etzuten beti aintzin-aldaska bat bera erabilten adiera berberean, guk betitsu bezala. Ortatik alako naspidea, latiñean ere bezala, ta aundigoa.

        69. DIOSKOROI: Iainko-seme: Iruin-xema. Noren eta nongo da galdea.

        OREINOMOS: larreko (larre-iale); larrebei, larrebeor, ORITROPHOS gauza bera da. Aiek ez baitzuten nonGO mailarik, noRI galdezkoan eman oi zuten.

        ONOMAKLYTES: izer-eder. Cfr. ele-der.

        NOUNECHES: zentzudun. Zer-galdezkoan.

        IPHIKRATES: oiu-aundi (oiuZ aundi). Euskeraz gaiñera oiu aundiKO (nolako)? oiuTAN aundi (zertan aundi?).

        NYCHTHEMERON : gau-t' egun. Eredu au euskeraz ugari degu: amaseme, urardo, urezti, busti-legorrean, gaur-biarretan. Grekoan ez bezela, ba ditugu bi izenlagun, bi izenorde, bi aditzlagun, bi aditz. bi izen ez ezik. (v. 40).

        MEGALOPOLIS: uri-aundi; buru-zuri, begi-beltz, eta abar. Euskeraz aldez-beste egin oi dugu gaur: Urizar, Irizar, Uribarri, Irigarai. Gure itz elkarpide au ez omen da ageri indeuropear deritzaten izkuntzetan. españolean ezik, (barbilindo, carirredondo). Alare Homer'ek ba-derabila PODARKES: oiñarin. Ausaz lenbizian bestera genun guk ere. Aundimendi ta ez mendiaundi (nolako mendi)?

        THEOTOKOS: Iainkoseme ( L.Z.); AIGIPOUS: akerroin. Eredu ontan ugari bi izkuntzetan.

        THEOTOKOS: Iainkoama.

        PHILANTHOPOS, obeki esan ANTHORROPOPHILOS: gizamaite.

        Eredu ontan bi sail ditu grekoak: ekiñezko edo ACTIVO ta erasanezko edo PASIVO. Philotheos: Iainkomaitale; theophilEs: Iainkomaitea? Euskeraz ez da garbi ageri. Ba-ditugu ar-ioa (arrak ioa) pasta-ioa (pastak ioa). Baiña nasketa sortu diteke. Oso AURMAITEA da esan oi da (aurrak maite dituna). Gero, PASIVO' zale giñala diote. Aditzan garbi ageri ez ba-da, ez itz elkarketan ere.

        Izen eta aditz-izen elkartuak

        70. Grekoz bitara dira: zer-galdezkoak eta ezak. Euskeraz ere bai, baiñan ez dute izen-ioku edo deklinazio bera.

        a) Bedi, esaterako ALDATU: etxealdatu, zearraldatu, eskualdatu. Batzutan         aldatu NAIZ, besteetan aldatu DUT esan bear da, nola gerta. Ez diteke esan         tokialdatu DUT aldatu NAIZ ordez; tokialdarazi DIT, bai. Len-elkarkian -Z         galtzen da, (tokiz, etxez,eskuz); tokiA aldatu, eskuA aldatu.

        b) Gure baitako aditzekin elkartzen ditugu: zaldi ori illeberritu DA, aza         burubiltzen asi DA, diruberritu NAIZ, etxean lagunberritu omen ZERATE.         Emen ere euskeraz -Z galtzen da agiz (illez berritu, buruz bildu).

        Haimorrheo: odola izuri. Olako elkarketarik ez dezagun egin euskeraz, odol-ixurtzailea norbera ez ba'da.Bakoitzak ixurtzen duneko, or daukagu ODOLUSTU da; besteri erazi dionenan ODOLUTSARAZI du.

        Olako elkarketa guk aditza iokatuz ez-baiña aditz-izen edo INFINITIVO'an egin oi dugu. Grekoz ere ola obeki: Haimopotes: odol-edate: Agathopoiein: onegite; Phyllologein: ostobiltze, ostobilketa: Phyloporrhein: ostogaltze; Cheirothetein: esku-ezarketa. Zenbait aldiz poliki datorke, baiñan ez agiz: Hypnopoteo: lotarazi.

        Aintzin-aldaskak

        71. A-: Ez da bereiz erabilten izenen aintzinetik, beste geienak bezala, ta aditzik ez du aldaskatzen ia, izenen aldean.

        Zenbait aldiz BILDUMA diago: A-pas: guzi; A-galaktes: ugazanai, bularranai. Gabezko A- esan oi zioten len; orain, berriz, UKATZEKOA; baiña beste sei eginkizun eta adierazkizun ere ba-ditu. Ez gakio beti UKATZE orri lotu bear euskerara itzultzean. Ikus zenbat aldetara saia gaiteken:

        72. A- (ukatzekoa): adElos: ez-ezagun; adóxastos: ezusteko: aOrei: ezorduan.

        73. A- (gabezkoa) : baga, bage, gabe, -tzaga, -tzaka, tzeke.

        APATHEIA: griñagabe.

        AGRIOS: elga, eltzaga, eltzeke; 2) polit-urruti. (Tolosa'ko ez-izen bat).

        ABOSKOS: larresoil, larregorri

        AKNEMOS: zangamotz.

        AGRYPNIA: logaldua.

        AGERATOS: zarr-urrun.

        ATHALASSOS. Gaizki elkartu. Berez ITSASGABEA diago, ta ez itsasoRA gabea.

        ATHYMIA: biotz-auleri, ileta. «Atzetik dienak illeta du» (DESALIENTO).

        74. A- (urritasuna): Adakrys: negarr-agor, -zail,-gogor.

        APISTIA: siñestetxo. Ebangelioan ez da esaten oso siñeste gabea: «Credo Domine» baitiago. «Incredulitas» ori OLIGOPISTIA esan zezaken grekoak.

        75. A- (eziñezkoa): Adiegetos: esan éziña. Ez nasi, otoi EZIN aintzin-elkarki ta gibel-elkarki danean: EGIN EZIÑA: iñola ere ez ditekena; eziñegiña: egiten zail dana; eziñesana:Afasia; ESAN EZIÑA: esan ez ditekena.

        Abrotos: il eziña, ilezkorra. Itz au eliz-izkuntzan sartua da.

        76. A-. (nekezkoa): Obyrseutos: gozakaitz, eztikaitz.

        AMALAKTOS: minberakaitz, soraio.

        AGRYPNOS: lozail, logogor.

        AGELASTOS: irrigogor. Cf. irribera.

        77. A- (gai dana): anympheutos: ezkongai.

        78. A- (eragiteko): aexO : azierazi; 2) eratxiki.

        amelgO: eratzi (beiak). Ietzi ta eratzi biak orabat grekoz ere.

        amynO: alderagin, lekutu.

        OARKIZUN. Bat, bi, iru, lau , bost, ez dira beti elkartzen beste itzi, edota batzuetan bai,         besteetan bai, besteetan ez. Bigarren elkarkian mintzorrik ez dalako edo urrunegi dalako gertatzen da ori: bi-bideeta irubiur, laugain, bostortz.

        Izenlagunez eta aintzin-aldaskaz elkartuak

        79. Agan-: egi,-xko. Aditz banakak dira oso aditzlagun orrekin eratuak:

        AGANAKTEO: asarrexkotu, asarreegitu.

        AGANEKTETÓS: aserrekor.

        AGANAKTIKÓS: kontentagaitz.

        b)..-tsu, tzu, -zu: Agaklés: argitsu.

        AGÁKLYTOS: entzutetsu

        AGÁSTHENES: indartsu.

        80. Anchi-: urbil, -albo: Anchímachos: urbil-burrunkari.

        ANCHITHÁLASSOS: itsas-alboko.

        Ukabilka izkuntzan erabilten dira urbilburruka ta urrunburruka.

        81. Amphi-: biko, bil, -arte: Amphíbolos: bitarako.

        AMPHÍALOS: amphithálassos: itsasarteko.

        AMPHIGELOS: mugako, mugarteko.

        AMPHIGLOSSOS: mintzo-biko.

        AMPHITEKOS: sorbazbiko.

        AMPHISKIOS: itzaltarteko.

        AMPHIBAINO: inguratu.

        AMPHIKALIPTO: biribilgatu, bil bil egin.

        OARKIZUN. aditzaurreko edo PREVERBO'etan au bakarra da «eragin, erazi» esateko ez darabiltena.

        82. Ana-: 1) gora, -ra; 2) bir-; ) -alde; 4) -bana; 5) -ume. Alde guziotara. Asmatu egin bear bakoitzean nola itzuli.

        ANABLÁSTEMA: urtume, altxuma.

        ANAMESOS: erdiko. -KO onekin aunitz toki-ezarki itzuli detzakegu, grekoek ez baitzuten izen-iokuan oni dagokion aldaskarik.

        ANACHOREO: aldegin.

        ANABIÓSKOMAI: bi-iaio, sorberritu.

        ANADIPLÓO: bapikatu (B.N.) Bat-bikatu, REDOBLAR, EXAGERAR.

        ANATHARRNEHO: birbiztu, pizberritu.

        Ana-: -erazi: Anabíbatzo: igoerazi.

        ANATHALLY: birlorarazi.

        ANAMIMENESKO: oroitarazi.

        ANAGHORITZO: alderagin, alderazi.