—Elerti—

Joanes Etcheberry

Euskal gurasoetan argiena ta bikanena

Elentxu

Joannes d'Etcheberry. Larramendi'k,bere iztegi mardularen itzaurrean Joan Etxeberria deritzaio eta iñolako goraipamenez aren izena inguratzen dizu, baita. «Korografia»ren orrialde ederren artean ere.

        Azpaldi Etcheberry'ren idazlanak irakurri nitun, oraingoan, berriro astiñaldi bat eman diet, lenagoko burutapen argi eta baratz zoragarri artan bildutako lore usaitsuak preskatzeko. Orduan; oarkabez edo, bertan-bera utzi nitun lili bikainak, gaurkoan esku dardaritsuz iaso ditut.

        AXULAR'en erriko seme, Etcheberry izan duzute aren yarrailetarik aberats, apain eta ioriena. Ua bai aren erreztasuna euskal arloan eten gabe aritzeko; iturri agortu ezinarena dirudi aren iario goxoak.

        Baina, ordurarteko idazleek izan ez duten doaia Etxeberri'ren idazlanetan bulartzen zaigu. Ordurañokoak eliz-gaietaz ari izan zitzaizkigun, Etxeberry, aldiz, izkuntza gaietaz ari zaigu. Ordurarteko idazleak apaiz eta lekaide zenituten; Etxeberry, Azkoitiko sendagille eta seme alaba ederren guraso txintxo. Orratx euskal gurasoen izari beteko idazlea.

        Gizon zintzo aren euskal gar eta gogo bizia «Laurdi'ri Gomendiozko karta edo gutuna» deritzan lantxoan nabarmentzen zaigu. Lerrenak egiten ari zan idazle bikaña nolanai ere bere idazlanak argitaratzeko, «Euskeraren atsapenak latin ikasteko» izenezko idazti aundia batik bat. Liburu ori, euskaldunak latiña ikasteko antola eta ondu zun. Etzuen ordea iñundik ere laguntzarik somatzen. Zer egin zuela uste duzute bere asmoak aurrera atera nairik? Uztaritzeko Biltzarrera yotzea erebaki zun. Nola ostera? Bere seme kutunena biltzarkideen aurrera bialirik.

        An dijoa Agustin gizajoa aitaren liburu zaarrak besapean. Udaberria zen, zugaitzak lorez, txoriak txioz gazte atseginaren bidea alaitzen. Baina beste zerbait biotzak erasten zion barnean. Ontzak artuko ote ditute ene aitaren asmoak jaun oriek?

Agustin gizajoa.

        Bainan nere itzak, Etcheberri'k derabiltzinen aldean, utsak, legorrak, ilak dituzute. Obe izango zaizue bereak entzutea.

Onatx, aipatu «Gomendiozko gutunean»gertari ukigarri ortaz berak iaulkiak:

        «Halakotz bada, Jaunak, orai-hemen dakartzuet egin ahal tudan maneran moldatuak eta eginak, non haukien bidez estudiatu nahi duenak, euskaraz; Euskalerritik ilki gabe, ikhas baitetzake latiñezko deklinazioneak, bai halaber, Coniugazioneak eta lehen biziko hatsapen-guziak.

        «Hegia hunen lekuko, fiador, edo berme, eta lehenbiziko Euskalerriko originaltzat emaiten ene seme Agustin, ceina baita presenteko karta edo gutuna gomendiozko hunen eramailea.

        «Ordea nola ni aita obraren jabe bezela partida bainaiz, menturaz bazenute errazoi zenbait ene hitzetan ez fiatzeko; zeren ordinariozki bat-bedera bere gauzetan itsu baita; halakotz bada; satisfamendu osoa hartu nahi duenak, froga beza original hau (bere semea) eta galdegin bezo euskerazko zenbait perpaus, latinez iardesteko. Eskuara latinera ganbiaturik edo bertzela eman bezo zenbait autor edo liburu latinezko eskurat esplikatzeko; eta esperantza dut (euskaraz bertze izkuntzarik ez jakin arren) eta oraino euskalerritik ilki eztelarikan) halere hunen ahoak, eta mihiak batere ahalketan eman gabe, aitzitik ahorezki etherako nautela».

        Iñun eta iñoiz izan ote da arek eraman zun neurrira eus-kaltzaletasunik erakarri dun gurasorik? Orra eni ederrenik agertzen zaidan Etxeberriren bizitzako gertaria. Semea bialtzen du aita xamurrak Uztaritzeko biltzarkide prantseztuen gogoak euskeraren lotsa ta itzalez betetzeko. Semea bere lan aundiaren aurrerapidea izan zedin. Ez nolanai, baizik berak ondu lanak egoki zitezkela euskaldunak euskeraz mundu ontako iakintzaz iazteko, adirazi naiez.

        Biltzarkideak, ango ta emengo arrozkeriz kutsututa bizi ziran, izkuntzari, aberri izkuntzari, zegokion gorarik emateke. Hori izan duzute gure arbasoen obenik larriena, orretxek ekarri zun gure ondamendia.

        Arrituta,zurtuta gelditzen naiz gaur ere gure arbaso ta agintarien euskerakiko zabarkeriaz. Etzuten euskerarik erabiltzen batzar aietako autsi-mautsietan, ezta artu erabakiak idazteko ere; batzu gazteleraz, bestetzu prantzeraz ari ziran batzar liburu tzarretan, aberri izkuntza bertanberra utzirik. Erri-agintari eroagorik etzun beste lurraldek iñoiz izan: gutxi edo asko, aiek beintzat, buru-jabe ziranean, izkuntza iatorrez idatzitako monomentu zaarrak utzi zituten: gure arbasoek ondaretzat utzitakoak oro erderaz idatziak dituzute. Lotsagarriagorik..! Zentzun gutxi erakutsi ziguten arbaso izkuntzagabekoek.

        Orrela ari ziranei nork sinist-erazi euskera iakintza bideetarako gai zanik? Eta gertatu bearra gertatu zan. Uztaritzeko Biltzarrak etzion iaramonik egin Etxeberri'ren eskabideari. Etzuen aurrerapiderik izan. Osalari aipatuaren lanak illunpean iraun zuten, berreun urte baino luzaroago. Orain berrogeitamar urte Urkixo yaun argiak, zeruan bedi, argitaratu arte. Arri zor diogu gaurko euskaltzaleak lan bikain aiek gozatzeko aukera baita idazti aiek irakurtzean ar dezakegun atsegin eta pozaldirik garbienak ere.

        Etxeberri gizajoa! Semea Uztaritz'a biali zenun gure agintariak euskalbidera erakartzeko. Alperrik ordea. Gaur ere, ari dituzu gure artean agintari aien iarraileak, ots, erdera idazlan, batzar-agiri ta goraberetan erabili naiago dutenak. Zuk Etxeberri, zere semeari latiña euskeraren bidez irakatsi zenion. Gaurko guraso baldarrak, aurrai euskera erauzten ari dituzu, erdera mordollo ta zentzungabekoak burmuñeratuz. Zuk, orain berreun urte, euskera iakintza biderako gai zala erakutsi zenigun, eta arrezkerokoek ez diogu zure yarraibide yaukalari kasurik egin. Uztaritz'en Biltzarrekoek ameslari ta txorotzat yo ziñuzten nunbait.

        Emen ari gaituzu zure iarraile euskaltzale mordoxka bat, gure izkuntza aurrera atera gurarik. Gu ere, zu bezela, txoro ta ertzotzat gauzkate euskotar eta are abertzale geienak, diruketa, atseginketa, alperketa, beste ametsik ez duten gizon GURBIL eta izatez gainetiko oriek. Naiago dugu ordea, Etxeberri maite, zuk bezela gere bizitza guzia euskeraren onean erre, txiro, beartsu baita ere euskeratik ertzo izan, ez euskotar geienak bezela diru-atsegin lokatzartean, Epikur'en zerri-taldeak antzo, muturrak sartuta uxarka ibili.

        Oien aintza, egun batekoa, elbitz liliarena bezela, zurea ordea, Etxeberri, betikoa, euskeraren maitariak diraukegun artean beintzat.

20-VI-51