—Irakurleen Txokoa—

Euzko-Gogoa

(Bigarren urtea-1951'gko. Ilbeltza ta otsailla)

Ibinagabeitia'tar Andima'k

Kozkortzen ari zaigu «Euzko Gogoa». Bere bigarren urtean sartu da; orri txukunen artean, etorkizunari buruz, itxarorik onenaren zituak dakartzila. Irakurlearen yakinmiña are gorpiztenago dizu Euzko Gogoak bere bigarren urtean. Iztun eder yaio zitzaigun eta are bulkoz yori.

        Aurreneko urtean arlo berezienetan, urrezko goldez, ildo berri ta sakonak urratu zitun euskal okuntzan. Etzaigu, oraino ere, ildo berriak urratzen aspertu. Euskera nai dizu yakintza orotan zut eta aratz, ortarako doaiez yantzita daukagun ezkero geure izkuntza xaarra. Ez du amor eman nai, egingo aundi-maundi ortan, ez noski.

        Azken banakoan gaurko yakintzaleen artean dabiltzan bulko zorrotzenak arakatzen ditu, ondo-ondotik eratzirik. Aspaldi ontan existentzialismea, oraingo pilosopoetan ikasbide berriena, aiputan dabilkigu. Sartre'k otsandia egin du inguruetan, eta guda ezkeroz, aren ikaspideak abarrots ta bide luze egin dizu, azken aldi oetan zerbait naretu edo ixillagotu bada ere. Samaldan sortu ziran ikasle berriak, edo iarraile berriak, Sartre'ren teori ta dotriñen inguru. Geienek etzituten arek idatzi ta esanak ulertzen. Bainan moda zan, eta modari iarraitu bear noragabean ere. Aren irakatsiak ari-bearretara ere zenbaitzuk malgutu nai izan zituten, burugabe ordea.

        Parregarria zenuten emen Paris'en, orain bospalau urte, existentzi-zale zeritzen mutil ta nekatxak ikustea. Arlote kutsua eman zien dotriña berriari, eta jazkera, orrazkera, ibilkera ta iolaskeran, arlotekeria zeriten. Sait Germain des Pres artu zuten euren txorakeri mugabakoen agertokitzat. Azkenez aldarri egin bear izan zun irakasle aundiak bere ikasbidea ainbeste arlotekeri ta txorakerik itoko ezpazuten, eta aldarri gorria, alainkua: «Ots gazte-iendea! Ori ez duzute nire ikaspidea. Zuen azal zikiña baino barneragokoa duzute. Ez duzute deus ulertu. Eta ertzoaldi gogor batek iota zabiltzate. Zuen existentzitasuna, ez duzute nerea». Arrezkero gazte iantzi-zikin, txima-jario ta orraztu-gabe aiek, aienatuz dioaz, bakan batzu, oraindik, ikusten badira ere.

        Sartre, orratio, etzenuten ikaspide berriaren aita. Teori orrek Alemani'n zeukan sortogea, ango iakintzaleen artean. Zaitegi yaunak sor-begian bertan ikasi nai izan du dotriña berriaren guna Euzko Gogoa'ko irakurleei emateko. Beaz, benetako aitaren liburuetara yo du, HEIDEGGER'EN AZALKIZUNAK deritzan artikulua ontzeko, Heidegger izan bai zenuten IZANA'REN teori asmatzallea.

        Nik ere, aipuaren eragitez edo, IZANA'REN zirkun-zarkunak ikasi eta ezagutu nai izan nitun, eta bost liburu irakurria nauzute, Sartre, Heidegger, Marcel ta abarrenak. Sinistuko ote zenidakete, oraingoan, teori abartsu oriek, euskeraz azalduta polikiago ulertu ditudanik? Orixe duzute bada, egia, ta Heidegger'en iakinbideak gaur etzaizkit atzo bezin arrotz eta ulerkaitz. Orra Zaitegi yaunak nerekiko burutu dun miraria. Alemaneraz baino argiago iduri zaizkit, baitare pantseraz bain. Iakiña, irakurtzean, oiloarena egin bear izan dizut; tanta mokoratu ta burua iaso: zerriarenik ez, zauta-zauta ian ezelako berezkuntza gabe.

        Ez al zaigu norbait etorriko, erriak euskera ori ez dula ulertzen esaka. Erriak ezik, Prantzi, Alemani ta Espaini'ko ikasiak ere aditzen ote ditute Heidegger eta Sartre'ren asmakizunak, naiz ta erdera gardenez idatziak?

        Bainan betiko erri-erostari orrek «Euzko Gogoa» bertan arkituko du erantzunik egokiena, gure maizu andi Orixe'k emanda.

        ERRIA, ERRIA, Berriz eta Azkenekoz, bere artikulu iorian, erri-zirikalariei, erri-zaleei buruz, irakaspide taiuzkoenak damazkigu:

        «Oraindik, (dio Orixe'k), zirika ari zaizkigunak ba-ditugu an-emenka, naiz ageria, naiz eskutitzez, euskera zaila darabilgula. Zer da erria, erri irakurlea? Hendaiatik Donosti'ra ez naski eleluma aiña. Gure erriak oso gutxi irakurri oi zun, edo baterez, karlisten aldiko euskera errexa. Mezako liburua besterik etzun irakurri nai gure baserritarrak. Eta bein edo bein, liburu kaxkarren bat argitaratzen ba'zan bete gai batez, azken-aldian bederen mezarik ba'zun galdegiten zuten. Ba dira Euskadi'n ola argitaratuak. Ez da ala Lopez Mendizabal iaun adizkidea? Ezean, etzuten erosten. Au da erria, gure idazle errizale oiek adirazten duten ERRIA. Berak erderaz egiñ, yakiña».

        Ondoren, zeatz-meatz, Euskadi ta atzerrietan erri-izkuntzei buruz gertatuak azaltzen dizkigu. Zer iaso da ainba errietan? Zein izkera atera da garai, pellokeriak idazten zitutenena ala izkuntza txukunez gai yakingarriak aztertzen ari ziranena? Galdera oiei, Poloni, Israel eta beste zenbait enderrietan agituarekin erantzuten du Orixe'k.

        Orri gutxietsirik, gure erri-zaleak betiko ixiltzeko, lanera, ekiñera, idaztera deitzen ditu, zailki idazten ari geranoi ikasbidea emateko. Bainan ez dago bildurrik. Pellokerietaz beste, zerbait garaiago idatzi nai dugunok ere bizkor aldezten gaitu. Euskeraren edertasuna, euskera edozer eta edonorako gaitu nai dugun ok, merezi dugu kritiku erdel-iario ta txatxar oetatik betiko yarei izatea.

        Ba'dago ordea, Orixe'ren artikuluan beste ikasgarririk:

        « Zerk eutsiko dio euskerari? (galdetzen du Orixe'k). Abertzaletasunak. Baña zenbat abertzale zintzo agertu dira Sabin ezkero? Bera lenik, euskera ikasi bai zun, gure Lendakari yauna, Monzon, Lizardi; onek ia oso galdurik zeukala, ederki ikasi baitzun. Oiek dira abertzale eredu. Oien egiazko bidetik okerturik gabiltza. Ortara etorri bearra daukagu, berriz ere, euskeraren eriotza nai ez'padegu».

        Orra Orixe'k diona eta biotzean orok artu bear duguna. Ori duzute egi utsa, errizaleen erosta, berriz alperren betiko leloa, besterik ez.

        Arnas aundiko auzi bat ere, epaikizun, begien aurrean «Euzko Gogoa» k yartzen digu: Euskal-zaindiaren auzia. «Euzko-Gogoa'k bost galdera egiten dizkie bere ogeita geiago idazleei, baita idazle nai izan dutenei, naiz etsaiei, gure erri osoak edo geienak zer gogo dun iakiteko:

1) Idazlerik geienak eta oberenak gurekin zaituegun ezkero, lenengo euskalzainen aukera egin nai al duzute?

2) Asi al gaitezke bertatik euskaltzainak autatzen?

3) Berriki autetsi oietan zeintzuk utzi ditezke bazterrera? Zeintzuk egin gainera, naiz alkidun naiz urgazle?

4) Orain batzarrerik egin ez ditekela, bein-beingoz artuko al duzute ontzat «Euzko Gogoa» Euskaltzaindiaren aldizkari bezela?

5) Gure lankideen naiz besteen artean autatzen dituzuten oiek, itzaren eta autarkiaren iabe izaterik nai al duzute?

        «Euzko-Gogoa»ko idazleek, euskeraren xuspertzalle ta edertzalle benetakoak, Euskaltzaindi zabala antola nai dizute, lengoa, zarra, zapuiztu gabe, Ederki dakizute Euskadi barnean orain daukagun Akademia inguru orotarik oztopo ta tupustarriz esiturik arkitzen dela eta ezin ditzakela bear bezelako lanak euskeraren onean burutu. Ori egin ez dezaken Akademia illortz eta utsa duzute. Ez da aski mai baten inguru zenbait gizon elkartzea, etimologi, izkuntz-konparazio ta gramatika eztabaidak garbitzeko. Ez, gure izkuntzak besterik bear du. Adore, garra, zabalkundea. Francopean ordea, orrelakorik ezin dezakegu amestu ere.

        Ba'dira ganera, aterriak zear euskal-zain izatea merezi duten zenbait euskal-idazle azkar ta iakitun; ots, Lopez Mendizabal iauna, Ormaetxea yauna, Zaitegi. Beaz aiek ere beren yakintzargia euskeraren onerako ekartzea bear-bearrezko duzute. Ezin ditezke batzarre ortatik bereiz luzarogo izan.

        Entzun duzute Euzko Gogoaren deia. Erantzun zaiozue, zuen iritzi ta asmoak azalduz. Guzion artean gere izkuntza gaizkatu, indartu eta edertu bear dugu. Eztabaidarik ez dugu bear, egiteak baizik.

        Ba ditu oraiño, banako ikusgarri onek, beti bezela, beste lan iakingarri ugari ere, bainan gaurkoz aski. Zenbait ari, beste baterako uzten ditut eta agur t'erdi.