—Idazti Deunak—

Bidaliak berriro esetsita

(Bid. Eg. V, 17-42)

Zaitegi ta Plazaola'tar Iokin

Ekaitz berria ba-dator: sanedri'k agindua zien Bidaliei iñola ere Yesu'ren izenean ezer ez esateko, ezer ez irakasteko. Alako zalapartei yaramonik etzien egiten Bidaliek, eta egiñalak egiten zituten Yesu'ren berri zabaltzen.

        Bein Salomon'en aterpean ziran, ezkuarki oi zutenez. «Ordun apaiz nagusia ta aren alderdikoak (alderdi au sadukaitarrena zan) bekaizkeriz erreta yaiki ziran, ta bidaliak atzirik, erriko baitegian itxi zituten» (17-18).

        Apaiz nagusi ori Kaipa zan ta bere aulkian 36 garren urterarte iraun zun. Oraingoan bein betiko ixillerazi nai zituten Bidali oiek. Sanedri'n aurrera bereala eramateko beranduegi-edo zan-eta, morrollopean itxi zituten.

        Yainkoak, ordea, bere morroien ardura izan zun: «gauez Yaunaren aingeruak baitegiko atea zabaldu ta atera zitun, esanaz: «Zoazte yauretxera ta bertan erriari bizibide oni dagokiona azaldu egiozute». Aiek ori adituta, yauretxean goizetik sartu ta irakasten asi ziran» (19-21).

        Bidaliok Yuanren aingeruak esanaz xusperragotu ziran: aurrerantzean ere, ortzez eta agiñez lanean ari bearra baitzuten.

        Biaramonean, berriz, kukuak oker yo zien Sanedri'koei. «Apaiz nagusiak eta aren alderdikoak, bat etorririk, batzarrea ta Israel'go zar guziak bildu ta baitegira morroiak igorri zituten Bidaliak eratortzeko. Morroi aiek ara eldu ziranean, ez zituten baitegian idoro, ta itzulirik yazoa azaldu zieten, esanaz : «Baitegia alik sendoen itxirik idoro dugu, baita ataurrean zaiak, adituta, yauretxezaia ta apaizpuruak kezkatan yarri ziran ori zer ote liteken» (21-24). Yainkoaren alatzik ortan ez dute ikusi nai itxuak alaenek. Asma ta ebazka ari ziran nolatan iges egin zezaketen. Biotza beltza ta idurimena txuri zuten aiek beren asmoetan. Egun betean eguzkia bezin egi uka-gaitza zan, Yainkoa Bidalien alde ari zala, ta ez nai aitortu ori. Bidaliok nontsu zitezken yakiteko ibilli zituten izketa ta urrats. Ezin ordea, iñondik iñora aurkitu.

        Azkenik, «baño, norbaitek etorri ta esan zien: «Ara, baitegian itxi zenituten gizon aiek yauretxean daude erriari irakasten». Ordun morroiekin yauretxezaia ara yoan zan, ta ekarri zitun, indarrik aiek egiteke, erriak arrika zitzan beldur baitziran» (25-26).

        Bigarrenez Kepa batzarrearen aurrean zan: oraingoan, ordea, beste bidaliak oro lagun ditu. Sanedri'koak uztai-erdia egiñik eserita zeuden. Maipuru Apaiz nagusia. Esker-eskubi bi zadorlari idazteko gerturik ziran. Aurrekaldean, iru mailletan yarrita daude errabien ikasleak.

        Bidaliak «ekarri ala, batzarreari aurkeztu zizkioten, ta apaiz nagusiak itandu zien, esanaz: «Agindu genizuen, ta zorrozki gero, orrelako izenean ez irakasteko; ta orra, zuen irakasketaz Yerusalen bete duzute, ta orrako gizon orren odola gañera egotzi nai diguzute» (27-28).

        Bi oker egozten dizkie Bidaliei: aurrenik, esaneko ez izatea., Eragotzia zuten «orrelako izenean» irakastea: gorrotoaren gorrotoz Yesu'ren izenik ez dute yalki nai. Bidaliek, ostera, aindu zorrotz ori autsi egin dute, «zuen irakasketaz Yerusalen bete duzute»-ta. Geitxo dio apaiz nagusiak, nonbait; baña, Yerusalen'en dagoneko Yesu'ren yarraille ainitz dirala aitortzen dugutxienez. Gero, agintarien aurka ixurtzen ditutenak ezartzen dizkie. Orrako gizon ori-Yesu Nazaretarra, alegia-ebatzi ta gaiztetsia izan ondoren, legearen arauz il zuten. Orain, ordea, Kepa ta lagunak eten gabe ari dira Isarel'go agintarien aurka, epaikari okerrak lez Zuzena il zutelako, Aren odolaren erantzukizuna dutela-ta. Alare egia da: beñola, erri osoak, apaizpuru ta zarrek limurtuta, oiuka zion: «Geron ta gure semeen gain orren odola» (Mat; XXVI, 25). Dagoneko, larri dira Sanedri'koek, arao ori beteko dalakoan, ta beren buruetatik alderatu nai dute.

        «Baña Kepa ta bidaliek yardetsi ta esan zioten: «Gizonei baño bidezago Yainkoari esangin izan bear. Abetik eskegi ta il zenuten Yesu, gure arbasoen Yainkoak berpiztuta bere ezkuiz buruzagi ta yareigilletzat goratu du, Israel'i ogen garbai ta asketsa emateko. Ta diogunaren aitortzalle gatoz gu, ta Yainkoak bere aginpidea onartzen dutenei damaien Goteuna» (29-32).

        Bidali guzien izenean Kepa'k erantzuten du; guziok biotz ta gogo bakarra baitzuten. Kepa'ren itzaldiak geroagota labur ta beteagoak dira.

        Yesu'k agindua zuten: «aitortzalle izango zakidate». Baitegitik yaregin ditun aingeruak ere agindu bera berritu die. Beraz, «gizonei baño bidezago Yainkoari esangin izan bear». Orra leporatu dien lenengo okerrari erantzun biribilla.

        Gero, Yainkoaren aginduari yarrai, berriz ta berriz irakatsi berberak aipatzen ditu: gurutzea, berpizkundea, ta Yainkoak bere eskuiz goratua izana; Yesu buruzagi ta yareigille, Israel'i ogen garbai ta asketsia eskeñiak. Guzion aitortzalle dira Kepa ta lagunak: beren begiz ikusi ta beren belarriz entzuna aitortzen ez dira aspertzen.

        Yesu Zuzen ta errugabea abetik eskegi ta il zutela yuduek ta beren erri-agintariek, lau bidar dagoneko gorarik esan du Kepa'k: erriaren aurrean irutan eta bein Sanedri'ren aitziñean. Oraindik beste bein entzun bear dute Sanedri'koen: «Abetik eskegi ta il zenuten» (30). Ori egiñaz, beren gaiztakerien neurria ezpaiñeraño mukurutu dute. Orra egotzi dien bigarren okerrari yardetsi bipilla.

        Alare Bidaliak ta beren itzak berenez utsak dira, gizakume baitira. Ba-dute, ordea, beste aitorle ukatu-ezin bat: Goteuna. Yesu'k agindu zien Egi-Atsa, Berak Yesu'rengaz aitor egiteko (Yon, XV, 26). Dagoneko Berengan dute Goteuna; Berak yakinerazten die egia dana. Ari esker, egiten ditute orrenbeste alatz ta arrigarri ta Yainkoak bere aginpidea onartzen dutenei Goteuna damaie. Arrezkero, noren alde dago egia? Nor da errugabe?

        «Orra, otsotartera arkumeak bezela bidaltzen zaituzt» (Luka, X, 3). Onelaxe daude Bidaliak epaikari aien artean.

        «Oker dabiltzan guziek argia gorroto dute» (Yon, III, 20). Sanedri'koen biotz-zimikoa larriagotu, beren gogoak, orratzez bezela, ziztakatu ta alderen alde zulatzen ditu Kepa'ren itz bakoitzak. Aserrearen aserrez, itza ta pitza dariote apaiz-nagusi ta aren alderdiko beste sadukaitarrak. Legeari ez diote begiratzen. Auxe dute gogokoenik: Bidaliok garbitu, beren Irakasle Nazaretarra bezin gaiztesgarri baitira. «Entzunaz erreta, bidaliak illerazteko asmoa zerabilten» (33).

        «Baña Gamaliel zeritzan ta erri osoarentzat itzal aundiko lege-irakasle zan parisaitar batek, batzarrean yaikita, gizon aiek apur baten, andik ateratzeko agindu zun» (34). Aserre ura ibitzeko itzal aundia izan bear Gamaliel parisaitarrak. Batzarrean bertan lipizta ta eztabaidak sarri izaten ziran norkeriz ta alderdikeriz.

        Sanedri'ko geientsuenak sadukaitarren alderdiko ziran; erriak, ordea, aiek ezin-ikusi zitun eta Parisaitarren alde oi zan. Parisaitarrok Legearen aldezle amorratuak ziran ta erabaki eztiagak maite zituten eskuarki. Erria alde zutelarik, parisaitarrak batzarrean kopuruz gutxiago izan arren, itzalez nagusi ziran. Sadukaitarrei buruz Yosepu'k oartzen du: «Beren kabuz ezertxo ez dute egiten; agintari-izatera eltzen diranean, ba, beren gogoaz bestera ta noraezean ortaratuta izan arren, Parisaitarren oarrei dagokienez ibilli bearra dute, ezperen erriak ezin yasango lituke « (Ant. Iud; XVIII, I, 4).

        Ori gertatuko zan, noski, Gamaliel Parisaitarraren oi ez bezelako aolkua entzunda. Gamaliel zarra lege irakasle ospatsua baitzan: Tannaitarren lenengo gizaldiko aipatuena, agian. Beste irakasleak oro «Errabi» zeritzaten, Gamaliel garbalari, ostera, «Erraban» izen biribillagoa ezartzea erabakirik zuten; dedu ori berari ta beste bakan batzuei bakarrik egotzi izan zien, Hillel irakaslearen oñordeko bezela.

        Arrezkero, Gamaliel lege-rakaslea baño aipatuagorik ez da izan. Hillel biotz zabalaren billoba-edo zan yarauntsiz, nonbait, onen ariurria yaso zun. Gizon etorkor, gurbil eta sena zan. Eladera ere ba-zekin, eta besteeei ere izkera ori ikasteko aolkua egiten zien. Arrotzak eskua lat, ta atzerri otsoerri, beraz, atzerrian lurra garratz, oña ipiñi egik baratz-edo zioten beste yuduek. Gamaliel, etzan ordea, atzerritarrei buruz muker eta bekosko-illun. Yudu uzta-biltzalleak alorrean utzitako galburuak txordoketan aritzea arrotzek zillegi zuten, aren iritziz. Elkar-arkitzean atzerritarrak agurtzea onartzen zun. Geroak aiputan izan du Gamaliel, egiari aitor.

        «Gamaliel il ezkero, Legearen itzalarenak ere egin du: ura ilda Yainkozaletasun garbia il zan», Mixnak dio.

        Erri osoarentzat itzal aundiko lege-irakaslea zan eta buruen buruko parisaitarra.

Kistarrontzat, berebat, itzalgarri da, ateka gaizto ontan Bidalien alde yarri zalako.

        Gamaliel'ek, ba, batzarrekoei esan zien: «Israeldarrok; gizon oriei buruz zertara yartzen zeraten zeatz begirazute. Arestiko egun auetan Teuda yaiki zan, ba, bera norbait zala esanaz, ta lareunen bat, lagun atxiki zitzazkion; baña bizia ari kendua izan zitaionean, aren yarrailleak barreiatu ta ezereztu egin ziran. Aren ondoren Yuda Galilaitarra ere errolde egunetan yaiki zan, ta beregana lagunik asko ekarri zun. Ori ere galdu zan, ta zerraizkion guziak sakabanatu ziran. Oraingo arazoan beraz, dasaizuet: orrelako gizonengandik bereiz egon; utzi itzazute. Gizagandiki asmo ta ekiñaldi au ba'da, berez suntsituko da-ta; Yainkoarengandik ba'da, berriz, ezin birrinduko dituzute, Yainkoaren etsai azaldu gabe» (35-39).

        Gamaliel'en aolku oni esker, bizirik gelditu ziran Bidaliak. Zer dala-ta eman zun onu au? Sadukaitarren alderantziz yokatzerarren, dio urliak: erria koipatu ta Erromar agintariak zuzentzearren, berendiaren ustez. Ixillean Bidalien adiskide min eta gogaide zalako, sandiaren iritziz. Nikodemo'ren antzera, Gamaliel berebat, Yesu'ren yarraille omen zan ta gero bizia ere Yesu-Kisto'ren alde eman ei zun. Ala diote Agustin deunak, Krisostomo Yon deunak, Beda'k, ta abar. Ondoegi estali zun bere asmoa, nik uste, bera bizitan zala ta gero ere, yuduek beren gogaidetzat izan bai dute. Jacquier ospatsuak zuzen ta bidez dio: onu au Gamaliel'ek sen gurbil utsez eman omen zun (Actes, 181 g. Or.).

        Aztertu dezagun beraren itzalditxoa: lurbira Yainkoaren arreta berezi batek yaurri oi du; asmo au eder zitzaien parisitarrei. Orixe duzu Gamaliel'en itzalditxoaren oiñarria. Atxillo aien yaurespidea gizagandik ala Yainkoarengandikoa da. Gizagandik ba'da, berez suntsituko da; Yainkoarengandik ba'da, gizonok ezin birrinduko dute. Beiñolako gertariak ditu lekuko; Teuda'ri ta Yuda Galilaitarrari yazoa, alegia.

        Teuda'k bera norbait zala zion eta lareunen bat lagun zitun. Yuda Galilaitarrak erria aizatu ta giza-sail kopurutsua bereganatu zun. Biak ilda gero, ordea, yarraille guziak sakabanatu ziran. Yesu Nazaretarra ere illa da: Aren yarrailleak eztute etsi nai.

Ez gaitezen arazo ortan nasi, erriaren ederra ez dezagun galdu ta agian Yainkoaren etsai azaldu ez gaitezen: bego auzi ori Yainkoaren eskuetan eta geroak esango du egian ala okerrean geranentz.

        Bi zalapartarion izenak korapilo biurria sortzen dute. Teuda urlia Yosepu'k ere aipatzen du ta aren gertaria Gamaliel'ek dakarren Teuda'ri gertatukoaren antzeko da (Yosepu, Antiq. yud; XX, 5) : «Padu yaurlea Yudai'ko buru zanean, Teuda zeritzan azti itzontzi batek gizatalde ugaria bere esanetara ekarri zun: alegia, zeuzkatenak oro artu ta beraren atzean Yordan'eraño yoateko. Bere burua igarle egiten zun, ta berak agindu-ala, ibaiaren urak erdibitu ta bide erosoa izango oman zuten. Padu'k, ordea etzun onartu aien erokeria ta aien aurka zaldizko-sailla igorri ta ezustean atzeman zituten: aietako asko il edo atxillo egin, Teuda bera ere, atzita burua moztu, ta gero Yerusalen'a ekarri zuten.»

        Padu'ren ondorengo Tiberi Alexander'ek Yuda Galilaitarraren bi seme abetik eskegi ta il zitula dio gerotxoago Yosepu'k: Yuda Galilaitar orrek, ba, «erria Erromaren aurka eraiki zun, Kirini'k erroldea ari zunean» (Yosepu, Antiq. Iud; XX,5,2; cf.- XVIII 1,1,).

        Beraz, Yuda Galilaitarraren zaparrasta, Yesukisto yaio ta 6 edo 7 garren urtean ezartzen du. Andik berrogei urte intera yazo omen zan Teuda'rena, Yosefu'k dionez, Kuspi Padu (44-46) berrogei ta laugarren urtetik berrogei ta seigareneraño yaurle izan baitzan. Gamaliel'ek aipatzen dun Teuda'rena, alderantziz, Yuda Galilaitarrarenaren aurretik yazo zan: Erode nagusiaren aldian, ortxe antxe.

        Teuda bat bakarra izan ba'zan, ordea, Yosepu'ren eta Gamaliel'en txosenak ezin ditezke elkartu. Zenbait idazlek, berriz, Yosepu'rena onartu ta Gamaliel'ena zapuztu egiten dute, onen okerraren errua Luka deunari egotzirik.

        Arildu dezagun korapillo biurri au. Idazle oiek, ordea, ezpidean daude. Yosepu ezpaita egiaren iturri, batez ere idazti orren azken ataletan. Gertariak bere kabuz antolatzen ditu, ez aldikoa aldian, ta ori bein baño geiagotan egiztatu dute yakintsuek. Aldiari dagozkionetan, buruenik, ezda bide-erakusle eskierra, von Dobschutz idazleak aitortzen dunez (Yosephus itzean, Dictionary of the Apostolic Church' Edimbourg, 1915, 651 g. or).

        Luka deuna, berriz, beti edestilari egiti azaltzen da. Uts egin zula uste zan bertan, izpidean zala egiztatu du geroak. Adibidez, Abilenen Lisani laurdenburu izan zala dio Berri Onean: sasi-yakintsuon esanez, ori gezurra omen zan, Yosepu'k orrelakorik etzula aipatzen-eta. Gero, ordea, aldi artako bi artitz arkitu dira: bata Renan'ek idoro zun, bestea Yerusalen'go dominikar lekaideak. Artitzok Lisani laurdenburua aipatzen dute. Geroztik, izpidean zegon Luka deuna.

        Orrelako idazle egiti ta yakintsua okerrean ta amaika bidar uts egiten dun Yosepu zuzenean omen dago. Orrelakorik!

        Gertarion berri Luka'k Yosepu'gandik yetxi ei zun. Ala ba'litz ere, zer dala-ta orren esku lorriñez yardun Luka idazle ximena?

        Batak besteakin zer ikusirik ez omen du: gertarien berri bera nork bere kabuz dakarte-ta. Orduan, zergatik Luka'ri leporatu okerra ta Yosepu'ri ez?

        Ez da egia, ordea, idazle biok aipatzen duten gizona berbera danik. Txosten biak alderantza asko ditute.

        Gamaliel'ek dakarrenez, Teuda'ren matxinada berez itzali zan, ta Yosepu'k dionez. Padu yaurleak esku latzez ezerestu omen zun.

        Aren lagunak lareunen bat ziran Bidalien Egiñak diotenez; Yosepu'ren txostenean, ordea, erriko gizasail kopurutsua bereganatu zun Teuda'k.

        Luka'k aipatzen dun Teuda, 6 garren edo 7 garren urtea baño len eraiki zan; Yosepu'rena, berriz, berrogei ta lau edo berrogei ta seigarren urtean.

        Beraz, gertari bera ta gizon bera eztute aipatzen Luka'k eta Yosepu'k. Erode errege zalarik, ta batez ere bera il zanean, bazterrak arrotu ta beredin matxinada izan ziran. Zalaparta asko yalkitzen ditu Yosepu'k berak, zalapartarien izenik esateke. Oietako bat izan ziteken Gamaliel'ek dakarren Teuda: izen au asko erabiltzen baitzan yuduen artean. Ba-dira oraindik beste zenbait aieru, korapillo au askatzeko.

        Gamaliel irakaslearen esanak aien aserrea ertu zun. Bidaliak, ordea, batzarrearen agindua autsi egin zuten, «orrelako izenean» ez irakasteko agindu baitzien lenago. Arestian, berriz, baitegitik alde egitean, agintariak ao bete ortzekin utzi zituten. Arrezkero, zigorra irabazi dute.

        Gamaliel'en «iritzi au aiek onartuta bidaliak deitu zituten ta berak zigorkarazi ondoan, itzik ere Yesu'ren izenean ez egiteko agindu ziela askatu egin zituten» (40).

        Mixna'k xeetasunez azaltzen du zigorkaldia: «Erruduna, gerriraño billozik yarri, ta eskuz lotzen zuten sinagogako mutilla igotzen zaneko arriari, an, zigorlariaren aurrean makurtuta, bular gañean amairu ukaldi artzen zitun, beste amairu eskubiko sorbaldan eta beste orrenbeste eskerrekoan. Orrela ogei ta emeretzi ukaldi ziran, agindutako berrogei ukaldiak egundo ez igarotzeko. Zartaillua bi goroitez egiña zan: bata, lau ataletan lakaindutako zekor-larrua, bestea bitan erdibitutako asto-larrua. Epaikari batek ukaldi bakoitzaren zantzua egiten zun oiuka: yo. Beste batek ukaldiak zenbatu egiten zitun; bitartean, Idazteunetako iru atal gorarik irakurtzen zitun epaipuruak» (Deut; XXVIII, 58 ta 59; XXIX, 9; Eresi LXXVII, 38).

        Mixna geroago idatzia izan arren, Bidaliak yasan zuten zigorkaldiaren antzekoa bide da zigortaldi ori.

        Zigortua izatea «oso iraingarri» omen zan, Yosepu'ren aitorrez. Bidaliak, «berriz, pozik ziyoazan batzarre aurreandik, Yesu'ren izenarengatik iraingarri aurkitu ziralako» (41).

        Poz ori egundo etzuten galdu. Kepa'k geroago idatziko du: «Kisto'ren nekaide izanaz poz zaitezte, Aren ospea ageriko danean ere, arrai ta pozik egoteko. Zuen zori ona, Kisto'ren izenagatik irainduak ba'zerate! Gogo ospagarria, Yainkoren gogoa, zuenean bizi da-ta. Ez bego zuenean gizerailletzat edo salatitzat yasan bear dunik. Kistartzat yasateaz, berriz, ez bedi iñor alke izan; ostera ere, Yainkoa goretsi beza orrelako izenagatik» (I Kepa, IV, 13-16).

        Lenago Yesu'ren irakaskizuna ulertzeko orren motela zan Kepa'k, txastatu du Irakasleak esanaren egia: «Zuen zori ona, Nigatik biraokatu ta esetsiko zaituztenean, ta zuen lepotik gezur esanaz yazarriko zazkizuenean. Poztu ta ikotu zaitezte, zuen saria zeruan yoritsu dalako; horrela, ba, zuen igarleei ere yazarri zitzazkien» (Mat; V, 11-12).

        Bidaliak andik irten «ta oporrik gabe yauretxean ta etxez etxe egun oro ba-zebiltzan irakasten ta Yesu Kisto'ren Berri Ona zabaltzen» (42). Orra sanedri'ko Yesu'ren etsaiei egin zien yaramona. Zigortuak izan ziran tokiaren ondo-ondoan, yauretxe agerian ta biltzen ziran etxeetan siñeste berria ereiten ari ziran ta aien aitorrari esker, guzien belarrira eldu zan Yesu'ren berri.