—Elerti—

Euzkadi ta Txekoslobakia

Tauer'tar Norberta

Nere adiskide ta euskal-idazle argia den Zaitegi ta Plazaola'tar Jokin jaunaren deiari erantzunik, atsegin aundirekin «EUZKO-GOGOA» deitutako euskal-aldizkari berriarentzat lerro batzuek idatzi nai ditut. Euskadi ta Txekoslobakia, bata bestetik arras urruti dagoz; bien artean bi laterri aundi zabaltzen dira: Alemania ta Prantzia. Orra zergatik Euzkadi gutxik ezaguna duten gure Aberrian. Ala ere, emen badira notin batzuek, Euzkadi ta euskaldunak asko maite dituztenak.

        Gure Aberriaren izkuntza, txekoera, mende bat dela, orain euskera bezela, ilzorian zegoen; ala ere, Jaungoikoaren lagu tzaz gure abertzaleak indarketa gogorraren bitartez lortu zuten gure ele maite-maitea gaizkatzea.

        Mendizuri'ko burruka zorigaiztokoaren ondoren (1620), gure Aberriak azkatasuna galdu zuen eta 1.918'garren urteraño Austria'ko menpean gelditu zan.

        Txekoera galtzera zijoan eta bere tokia doitxerak artu zuen. 18'garren mendean txekoeraz ez da itzegiten erri txikietan baizik, lugiñen artean; urietan, ikastetxetan eta gizon jakintsu ta aberatsen artean doitxeraz bakarrik; guztien iritzia zan txekoera ilko zala.

        Bañan, 18'garren mendeko azken-urtetan abertzale ta jakintsu batzuek asmoa artu zuten txekoera berpiztutzeko. Gizon oietatik ospetsuenak dira: Dobrovsky, Josulaguna, izti baten egilea, Palacky, edeslaria, Jungmann, iztegi aundi baten idazlea ta Safarik, edesti-aurretiko gaiez duena. Txekoeraren aldezko lan nagusia erri txikietako erretorak (txaunburuak) egin zuten: gizon gazteen gogoan mintzoarenganako maitetasuna piztu zuten eta gizon oik urietako ikastetxeetara eldu ziranean, zaletasun au uritarren artean zabaltzen zuten. Gero, Boemia'ko abertzaleak «Matice skolsaka», «Ikastetxeen Ama» izena duen alkartasun bat eratu zuten ikastetxeak irasteko. 1889'garren urtean, txekotarrak ikastetxe-nagusia iritxi zutenean, txekoeraren berpiztea gertua zan.

        Nere lenengo irakurgai onetan «EuzkoGogoa»ren irakurleei esan nai nuke, noiz eta nola euskaltzale sutsua egin naizen; uste badet, euzkotarren artean asko dirala, ulertu ezin dezaketenak, nola gertatu den, atzerritar bat Euzkadi ta euskaldunei doazken gaiez arduratzen dela.

        Ogeitabost urte inguru dirala, nere eskuetara lenengo euskal-iztia eldu zitzaidan, Eusko-Ikaskuntza'k bialdua, lagunarte orren bazkidea 1925'garren urtetik naiz-ta. Egia esateko, euskeraren ikastea ez da erreza arrotzarentzat, lenago Gaztela'ko ta Prantzia'ko erderak jakin ta euskeraren egitura bereziaren eragozpen aundiak garaitu bear diralako. Zorionez, nik izkuntza biak lendik nekizkien eta orregatik lan au neretzat errezagoa izan da. Dana dala, neke guziak garaitu ondoren, urte batzuen buruan iritxi det euskeraz idatzi eta euskerazko liburuak irakurtzearekin, laster nere gogoan Euzkadi ta euskerarenganako zaletasun aundia sortu eta zaletasun au urtetik urtera geitzen ari da, Eusko-abendaren ontasunak obeki ezagutzen ditudan neurrian.

        Urrengo urtetan bi ikustaldi egin ditut Euskalerri'ra; bultzian ala oñez ango eskualde ta erri ederrak ikustatu ditut eta toki guzietan zoriona izan det euskaldun ospetsu askorekin (batzuek jadanik Jaungoikoa'gan pausatzen dira). Euskadi'ko mendi, ibar ta errien edertasuna ta oitura jatorrak txoratu naute. Nere Madrid'eko egoitzaren denboran, an bizi ziran euskaldun asko ezagutu nitun eta Ateneo'ko euskal-ikastaroan parte artu nun.

        Espaiñia'ko gudaren aurretik Euzkadi'ko aldizkingietan (Argia, Euzkadi, Jaungoiko-Zale ta abar) irakurgai batzuek argitaratu nitun.

        Txekoslobakia'ko aldizkingietan ere argitara eman ditut Euzkadi'ri doazkon idazlanak; bestez landara, 1936'garren urtean «Narod nostní Obzor» izena duenak nik idatzitako Euzkadi'ko edestia ta euskeraren berpizkundearen berriak ekarri ditu.

        1935'garren urtean, emengo beste euskaltzale batzuekin eta euskaldun argien laguntzarekin «Prehled» deitutako aldizkingiaren eusko-zenbaki berezi bat argitaratu genun. Bere bizitza Euskadi'ren azkatasunaren aldez eskeñi zuen Lauaxeta olerkari bikañak (G. B.) itz-aurre idatzi zuen. Euskaldun aztu-ezin onen omenean bere itz eder-ederrak emen ipintzen ditut:

        «Euzkadi'ko semiak Kristo'ren bidezbide ibili ixan dira, Erri onen edesti-ziar Gurutza deunaren argi-izpijak baño eztira agiri. Bere lagijak, ekandubak, elia eta bixitza oso-osua Doibatza'ren babespian azi ta garatubak dira.

        Kristo'ren maitez aberririk bixi-ixan bada Euzkadi lenengo mallan dago. Bere zelai-mendijetatik urten ziran Jabier'tar Pantzeska, Loyola'tar Iñaki. Orregatik poztutzen dira Bere errai garbijak Kristo'ren irakaspenak edatuz doyazala jakiten daunian.

        «Prehled» aldizkingijaren deyan auxe dala-ta, pozgarrija ixan yako. Kristo'gan anai diran gustijai agur-egiten dautse Eu ropa'n daguan elerik zarrenaz. Eta agur onen bidez eskatuten dautse Kristo'ren jarraile garan gustijak alkartu ta batu gadixan Gurutza'ren babespian. Geure artetik alde-egin dagijala gorroto dongiak; goitiko bake ederra jatsi dedilla gustijon kolkora.

        Euzkadi aberri zar eta eder onek anei txadon daukoz bere mendi-magaletan; gustijetan, beraz, otoi-egingo dau «Prehled» aldizkingijaren irakurliak donetsijak ixan dadixantzat. Ordez euren arrenak be, goiruntz igon bediz, zeruko laguntzea biar daunik ba-dago, erri auxe dalako. Gustijokin Kristo'ren bakia ixan dedilla».

        Gañera, eusko-zenbaki onek, «Gernika'ko Arbola»ren itzulpena, baita ere Azkue'ren «Ilargia» izena duen olerkiarena dakarzki. Sei argazki barnean dagoz: Loyola'ko eliza, Gernika'ko batzar-etxea, Jabier'ko gaztelua, Arana-Goiri, Muxika ta Azkue, Euskaltzaindi'ko lendakariaren argazkiak. Arras ederra da nere Aberriaren ereserkiaren euzkerazko itzulpena, Azkue'k egiña:

                «Non dut Erri, sorgua non?

                Larre ura pilpil dabil,

                lerra dago goian isil,

                baratzean lorea

                zoragarri ikusten da.

                Ori det sorterri maite,

                Txekoerri enea,

                Txekoerri enea.

                «Non dut Erri, sorgua non?

                Ostargia buruetan,

                gogoa samur soin sendoetan,

                adore ta kementsu,

                biotzean dute su.

                Ori da txekoarren enda,

                enda oso urena,

                enda oso urena».

        Nere irakurgaia amaitzeko, oartu nai nuke, 1946'garren urtean «Azkatasuna» deitutako Euzko-Gaztedi'ren aldizkingiarentzat euskeraren aldezko deia bat idatzi dedala. «Euzko-Gogoa»ren asmoa bada euskera galtzeko zorian dagoen piztutzeko, «Bizi bedi gure Euskera maite-maitea» duen dei abertzale onen azkeneko itzak emen berridatziko ditut:

        «Nere ustez, euzkotar guziak urrengo goiburua artu bear dute: euskeraz dakienak toki guzietan, beti eta euzkotar guziekin euskeraz itz-egin, gutxi dakienak bere euskeraren ezagutzea osotu eta euskera ez dakienak berealaxe bere euskaldun adiskideen laguntzaz euskera ikasi bear du. Eta asmo au beteaz, urte batzuen buruan euskera euzkotar guzien ele bakarra izango da».

Praga'tik.