Deituren utopiaren minduran

 

        Adelmo Torrijos Castaños eta Socorro Martinez Triana-ri. Zuoi, euskal idazle jator ta nire adiskide kuttun zareten senar-emazte abertzaleoi, zuoi eskaintzen dizuet barregarrikeria mingarri hau, zuoi, paradoxaren barneko bultzadaz eta zuen errealitate emankor eta pozgarriaren oroitzapenez, euskal deituren harrokeria hutsezko ameskerietan bizi direnei Ignacio Zarzalejos Cordero euskalduna Aitor Gerricaechevarria Gabicagogeascoa erdalduna baino gogokoago dudala behin eta berriz Euskal Herriaren onerako ta iraupenerako aitortuz.

 

Gaua zen. Udaberriko gaua. Itxaropenezko gau ilun baketsua. Eta gauaro ta lotaro ona isiltasunean.

        Bilbo lotan zegoen ilunaren eta isiltasunaren altzo mazalean.

        Hareatza aldetik sartzen zen haize epel eta gozoak laztandu egiten zituen, noizean behin, Ikurrina kaleko argi zuri, gorri ta berde banakak, eta irribarrezko balet liluragarri bat egiten zuten argiok laztanaren ezti ta bozkariotan.

        Ignacio Zarzales-en etxebizitzako egongelaren aurreko aldean zeuden hiru argik ispilutu egiten zuten haren leihoa ta dantza koloretsuz apaindu.

        Egongelan zegoen Ignacio. Ta, Bilboren antzera, lotan zegoen butaka apatz baten erdian erdi etzanda, berrogei ta hamabost urteren eta larogei ta bederatzi kiloren astuntasuna arindu nahirik edo. Gainera, Aberasturi Anaiak lantegiko bulegoan egun guztian lan egin ondoren, oso nekaturik aurkitzen zen.

        Lotan eta zurrungaka, bere emaztearen ondoan eta telebistaren aurrean zegoen. Telebistaren goienean ikusten zen gaztetako Ignaciok barre egiten zion argazkitik etengabe. Telebistako lokutoreak ere zerbait esaten zion, baina ez zion jaramonik egiten Ignaciok. Lotan zegoen eta sudur luzangaren puntan noiz eroriko zituen betaurreko beltxisketan ere telebistako pantaila bi ikusten ziren dixdixka.

        Ametsetan ari zen. Landa bateko sasiarte baten ondoan beeka zebilen bildots eder saltokari polit bat harrapatzen. Baina, halakoren batean, zazpi hortz luzedun otso ilezto bat agertu zaio ondoan, otso beltz ikaragarri bat, ta beldurtu egin da, ta dardarka hasi, ta laprast egin..., ta betaurrekoek ere laprast egin zuten ta paparretik behera izter artetik alfonbra gainera erori ziren, ta itzartu egin zen berehalaxe Ignacio.

        —Ba zara, gero, zu ere bat! Egunen batean puskatu egingo dituzu, ta betaurrekorik gabe ibili beharko duzu orduan —emazteak erdi haserrez.

        —Puskatu otsoa..., laprast..., puskatu zer? —Ignaciok, erdi lotan oraindik.

        —Zer otso ta otso ondoko! Betaurrekoak puskatu, betaurrekoak. Lo zaude oraindik, kokolo handi hori ta.

        —Egunen batean puskatuko dira, bai, ziur. Baina oraingoz osorik daude. Ikusten dituzu? —ironia pizka batez, betaurrekoak behetik gora jaso ta berriro ere sudur gainean ipintzen zituen bitartean.

        —Hor lotan egon gabe ohera ezin zara joan, ohera, eta han lasai lo egin! Entzun duzu? —zutitu ta eskuetan izan zuen aldizkaria telebistaren gainean uzten zuen bitartean.

        —Nekane ta Koldo joan dira ala?

        —Jesus! Ordu erdi ere ba da joan direla. Garbiñe joan ta lasterrera joan dira. Barrezka egon zaizkizu zure zurrungak entzuten.

        —Inori barre egiteko beti prest...? Basotxo bete esne epel gustora edango nuke, ba, Miren!

        —Neuk ere bai, azukre pizkatxo batekin.

        —Ta on egingo lidake, gainera.

        —Neuri ere bai.

        —Baina zergatik dago haserre, ba, gaur, gure etxeko erregina bizkor eta liraina, nire potxolatxoa, nire... —ezkerreko masailan samurkiro musu bat emanez bere emazteari.

        —Zaude isilik eta geldi pizka batean, txotxolo hori! Geldi egoteko esan dizut... Ai! Min egiten didazula, gizona! Zoratu egin zara ala?

        —Oi, udako, udazkeneko, neguko ta udaberriko poxpolin kantari ta dantzaria!

        —Amona izateko laster eta, sasoi oneko lore...

        —Zer esan du telebistak?

        —Zer esango du, ba? Betikoa: gezurra ugari. Datorren hiletik hasita merkatu egingo direla gasolina ta orioa. Datorren astean hasiko direla Bilboko kutsadura zerk sortzen duen aztertzen. Beste hogei urte barru euskaldun izango direla bilbotar guztiak. Emakumeen zereginik behinenak amatza, emetza, mojatza ta neskametza izan direla orain arte; baina orain...

        —Ez al du ezer esan izen-abizenen aldaketari buruz?

        —Ez. Baietz esan duzu zuk, baina...

        —Oraindik esango du.

        —Ez dakit, ba.

        —Ikusiko duzu.

        —Hamaikak jota daude. Eta...

        —Azkenengo berriak falta da oraindik. Gaur iragarriko dutela esan dit Josebak, eta honelako gauzak ondo ere ondo jakiten ditu.

        —Jakin jakingo ditu baina..., ez dugu horrelakorik entzungo. Zurrumurru asko dabil aspaldion. Zurrumurrua ugari, baina egia gutxi. Aldaketarik ere ezetz egon azkenean! Ikusiko duzu. Ignacio Zarzales Cordero izango zara zu beti, zoritxarrez. Eta ni Miren Prado Artetxe. Eta gure seme-alabak Koldo Zarzales Prado, Nekane Zarzales Prado...

        —Ixi! Oraintxe...

        —«... lehendik iragarririk genuenez, teleikusleok, bihartik hasita izen-abizenak aldatzeko eskubide ta era izango duzue nahi duzuenok. Hainbeste denboratan amets liluragarri huts bat izan dena egia biribil bihurtu da. Lehenago egin beharreko gauza izan da. Baina izen eta abizenen zerrenda egokiak egiten denbora asko igaro da, ta horrexegatik izan da atzerakuntza hau. Aldaketak Arana kalean, 31n, Arana kalean, 31n, eta Agirre kalean 1ean, Agirre kalean, 1ean, egingo dira. Identitateko karnetak eta familiako liburuak eraman behar dira; besterik ez. Zorionak, ba, ta ongi etorriak euskal izendegi ta abizendegi ederretara sustrai berrien bila datozten guztiak! Bihar, goizeko hamarretan helduko da gure hirira Monakoko enbajadora berria...»

        —Entzun duzu, Miren?

        —Bai. Egia da.

        —Sinestu ere ezin dut.

        —Hau da poza daukadana!

        —Gora Euskadi! Aupa, Miren, bihotza! Udaberriko nire tximeleta, udako nire txantxangorria, udazkeneko nire lilia, neguko...

        —...nire atso zaharra.

        —Gora gu ta gutarrak, emeak eta arrak! Bota bostekoa! Eman besarkada bat, musu bat...

        —Iratzartu egingo dituzu umeak, gizona!

        —Umeak? Nongo umeak?

        —Geureak.

        —Soldadutza ere eginda dauden umeak? Zure betiko umeak, haurrak, txikitxoak, mutikotxo ta neskatotxoak? «Aita San Migel, Igorretako, zeru altuko loria...».

        —Goikoak eta behekoak ere iratzartu egingo dituzu zuk, zoro horrek!

        —Ta zer? Aufa!!! «Geurea da ta, geurea da...» Atera ezazu txanpana!

        —Bai, zeretik aterako dut, ez dagoen lekutik!

        —Txanpanik ez badago... patxarana. Atera...! «Geurea da ta, geurea...». Fresnedori deitzera noa. Itzali telebista! Lau, hiru, bi, bat.... zazpi, bat eta lau. Lo egongo da, beharbada. Berandu ere ba da ta. Berdin da. Itzartu egingo dut... Itzarrik dago... Nor da? Fresnedo? A, Julen zara? Aita hor al dago? Bai, telefonoan jartzeko esan, mesedez. Eskerrik asko. Aupa, Jabi! Ondo... ? Gu ere bai... Ba dakizu? Zorionak! Gu ere sinestu ezinik egongo gara. Zer? Bai, bai. Ni neu, behintzat, bihar goizean. Lehenengo orduan. Lizardi? Ez dakit, ba. Lizarraga ere... Ez, ez. Ederki! Zorionak berriz ere Fresnedo! Barka iezadazu: Lizardi. Zorionak, Lizardi! Bai, ohitura kontua... Zuri ere berdin, eta emazteari. Bai, bai. Gabon, Jabi! Ondo lo egin, ahal baduzu... Ez dut uste, ez, lo handirik egingo dudanik... Agur, bai, agur. Gabon!

 

 

Hego haize epelaren eraginez, Bilboko kutsadurak alde egin zuen kale arterik kale arte itsaso alderantz. Eta arnasgiro ezezagunaren alaitasun osasuntsuz dantzan hasi zen hiriko inurri piloa. Dantzan gizonezkoak eta andrezkoak, taldeka gurutzatuz autobusen eta trenen geltokietan, semaforoetan, merkatuen sarreretan, ikastetxeetan... Dantzan zaharrak eta gazteak, handiak eta txikiak, kaleetan, enparantzetan, lantegietan, diruetxeetan, dendetan, tabernetan, kafetxeetan... Dantzan kamioiak, barkuak, kotxeak, gruak, tornuak, hormigonerak, burdina, zementoa, janariak, edariak, jantziak, idazteko makinak, boligrafoak, hitzak...

 

                «Euskara,

                erdara,

                honantza,

                harantza,

                gora, behera

                eskoira, ezkerrera,

                larrosa, arantza,

                Bilboko lanaren dantza».

 

        Ignacio Zarzales ere dantzan zebilen. Baina ez eguneroko lan nekatsuaren dantzan, ametsez luzaro itxarondako jaiegun handi baten pozezko dantzan baizik.

        Asteguna zen izan. Baina besteentzat, gehienentzat. Beretzat ez. Ez horixe! Berak jai hartu zuen eta Arana kalean zegoen bere emaztearekin, besperan harturiko patxaranaren gustotxo gozoa sumatuz oraindik korrokadetan.

        Hamar t'erdiak ziren, ta ikaragarrizko jendetza zegoen kolan. Aurrenengoetarikoak ziren Ignacio eta Miren. Laster zetorren beren txanda. Laster, bai.

        —Zu! Mesedez! Nire izena Segundo da. Euskaraz nola izango ote da... ? Bigarrena? Hainbati galdetu diot, baina inork ere ez dit erantzun argirik eman —Ignaciori bere aurrean zuen jakintsu itxurako gizontxo lodikote koloregorri batek.

        —Izen-abizenen zerrenda luzeak egin omen dituzte. Laster erantzungo dizue hor barruan. Ni ere zure antzera...

        —Eta Secundino...? —atzekaldean zegoen gizon argal luzanga batek.

        —Secundino...? Ba, ez dakit. Batzuk ba dakizkit, baina denak ez. Ezta hurrik eman ere. Batzuk, izan ere, oso errazak dira. Beste batzuk, ordea...

        —Bigarrentxoa edo Bigarrentxo edo Bigarreño edo horrelakoren bat izango da Secundino, ziur aski —gizontxo lodikoteak.

        —Urbano Morcillo Gordo naiz ni. Nola izango ote da euskaraz? Hor batek lehen zera esan dit: Hiriko Buzkantz Lodi dela. Horrela al da? Hiriko gustatzen zait. Baina Buzkantz baino Odoloste edo Odolki nahiago nituzke —Ignacioren alboan zegoen tripaundi gazte batek.

        —Nire izen-abizenak Simeona Piernavieja Angulo dira —besteei emandako erantzunak entzun ondoren, elkarrizketan parte hartu nahirik, andre argal beltzaran urduri batek.

        —Simeona zera izango da: Baitxizati —mutil gazte maltzur adarjotzaile batek.

        —Simeona ala Simona da? Sí meona bezala Sí mona ere... —beste norbaitek.

        —Simeona da, Si-me-o-na. Entzun duzu? —andre argalak.

        —Simeona ez dakit nola izango den. Piernavieja bai: Bernazahar —gizontxo lodikoteak.

        —Ba liteke —gizon argal luzangaren ondoko atsotxo batek.

        —Bai. Hori argi dagoela esango nuke nik ere —Mirenek, irribarre gozo bat atsotxoari eginez.

        —Eta Angulo euskalduna da. Hau ez duzu aldatuenik —gizontxo lodikoteak, sasimaisuen ziurtasun sendoz.

        —Zer... ? —Simeonak.

        —Angulo aldatu beharrik ez duzula izango, euskalduna baita.

        —Euskalduna dela Angulo? —Ignaciok, pizka bat harrituta.

        —Bai, jauna! Angulo euskalduna da, euskaldun euskalduna —gizontxo lodikoteak bere jakituria guztia inguruan isuriz eta guztiak aho zabalik utziz.

        —A, bai, jakina! —norbaitek.

        —Noski! —beste norbaitek.

        —Baina Angulo ez da, Hangulo baino: Han gu lo, hau da, Allí nosotros durmiendo —mutil gazte adarjotzaileak.

        —Hurrengoa, mesedez! —barrutik. Pozaren pozez, dardarka sartu ziren barrura Ignacio ta Miren. Eta hogei ta bederatzi leihatilaren aurrean aurkitu ziren.

        Leihatila bakoitzean alfabetoko letra bat zegoen.

        Nora ezean gelditu ziren Ignacio ta Miren. Atezain bat hurbiltzen zaie, berehalaxe.

        —Nor zara zu?

        —Zer?

        —Nola duzun izena?

        —A, bai. Ignacio Zarzales Cordero naiz.

        —Haraxe joan behar duzue orduan: Z leihatilara.

        —Mila esker!

        Esan ta egin, Z leihatilara joaten dira, ta beste senar-emazte gazte batzuren atzean jarri, isil-isilik.

        Z leihatilako gizona haserrekorra omen zen, antza. Eztabaidaka ta garrasika ari zen senar-emazte gazteokin. Emaztearen abizen bat zela ta ez zela sortu omen zen, zirudienez, eztabaida.

        —...bai, bai, ba dakit. Baina hori ez da horrela. Zuk Gozoa dela diozu Rico, baina hemen Aberatsa jartzen du, ta ofizialki onarturik ez dagoen abizenik ezin dugu jarri. Ulertzen duzu...?

        —Ulertu..., ulertu egiten dut. Baina zer dela ta ez dute Gozoa onartu, ba?

        —Hori, andratxoa, nik ez dakit.

        —Ba, gizontxoa, jakin behar zenuke.

        —Niri izen-abizenen zerrenda bat eman didate, zerrenda bat bakarrik, hauxe, ta zerrenda honi dagokionez jarri behar ditut izen...

        —Zerrenda hori nork egin du?

        —Nork egin duen...? Egia esateko, ez dakit.

        —Ez dakizula?

        —Ni zerbitzari bat baino besterik ez naiz. Baina, dena dela, zu ta ni baino jakitunagoak atonduko zutela uste dut, ez?

        —Jakitun argiak!!

        —Argiak edo ilunak, zoaz heurengana. Galdetu. Ta gero etorri, nahi baldin baduzu. Hemen alperrik ari zara eztabaidaka. Hemen ezin dugu, inola ere, hori erabaki, ta ezin egon naiteke ni ordu betean bakoitzarekin...

        —Ordu betean? Urteetan egon gara gu itxaroten. Zer uste zenuen zuk, ba? Eta hainbeste denboratan itxaroten egon ondoren, ba zatoz hona poz-pozik eta... kaka!, horixe! Lehen baino txarrago bialtzen zaituzte porrakailo babalasto hauek. Baina hau ez da honela geldituko. Ez horixe! Joan behar den lekura joan eta...

        —Barka iezadazu, baina... hurrengoa, mesedez!

        —Zer barka ta marka! Itxaron, geuk ere orain arte itxaron dugu ta! Non bizi dira lehen aipatu dituzun jakitunok?

        —Euskaltzaindian galdetu!

        —Non dago hori, ba?

        —Erribera kalean, 6an.

        —Oraintxe noa bertara. Zuzen. Entzungo dituzte entzutekoak laster. Bai horixe! Entzungo dituzte, bai, horixe bai. Goazen, Patxi, hemen, kokolo ahozabal honekin, ez bai dago zereginik. Goazen, ea Euskaltzaindian lortzen dugun hemen lortu ezin izan duguna. Agur! Laster arte!

        Ignacio ta Miren beldurkilik hurreratu ziren leihatilara. Beldurkilik eta bildotsak baino otzanago ta apalago, karnetak eta familiako liburua eskuetan zituztelarik. Ezkerreko poltsikotik Kebedar paketea atera ta arineketan eta dardarka zigarro bat eskaini zion Ignaciok leihatilako gizonari.

        —Egunon!

        —Baina zuei ere.

        —Ez, ez. Eskerrik asko. Ba daukat. Kebedar gogorregia da niretzat. Atsegin erretzen dut.

        —Bai, guk ere bai. Baina gaur ez dut erosi, ba. Ez zegoen estankoan. Bestelan...

        —Nola duzu izena?

        —Ignacio. Ignacio naiz.

        —Ba, begira: Zaharrenetariko ta jatorrenetariko izena Eneko duzu. Edo, bestelan, Eneko-tik eratorria: Iñigo. Gure herrian asko erabiliak izan diren Inazio edo Iñaxio ere hemen dituzu, nahi baldin badituzu. Ta, azkenez: Iñaki.

        —Bai. Horixe. Iñaki aukeratzen dut. Politena ta ezagunena ere horixe da, nire ustez. Erabiliena ere bai, beharbada. Ez? Ba dakizu, honetan batzuk...

        —Zein da zure lehenengo abizena.

        —Zarzales.

        —Zarcillo..., Zarza..., Zarzalejos... eta Zarzales. Hemen dago. Hara: Lahardi, Lahardoi, Lahardui, Laharraga, Laharreta, Lahartza eta abar dituzu, alde batetik. Beste alde batetik, Sasiaga, Sasidi, Sasidoi, Sasidur, Sasieta, Sasitza eta abar. Eta gainera Saparrondo, Zazkardi...

        —Nahikoa da, nahiko. Aukeratu dut.

        —Zein?

        —Sasidi.

        —Ederki. Iñaki Sasidi orduan.

        —Bai.

        —Bigarren abizena, mesedez!

        —Cordero.

        —Cordero, Cordero, Cordero.... bai, hemen dago. Ahariko duzu bat, Arkazte beste bat, Arkume ere bai, eta Artxo, Axuri, Bekereke, Bildots...

        —Arkazte ala Axuri hartuko dut, Miren?

        —Zeuk nahi duzuna. Biak dira politak. Baina nik neuk, bietatik bat hartzekotan, Arkazte hartuko nuke. Iñaki Sasidi Axuri... i gehiegi multzoan. Iñaki Sasidi Arkazte egokiago dator belarrirako.

        —Bai. Egia da. Ez naiz konturatu. Arkazte hartuko dut, ba, ta kito.

        —Arkazte orduan?

        —Bai, Arkazte.

        —Izenpetu ezazu horri hau, faborez. Baina kontuz, gero!

        —Zergatik, jauna?

        —Izena ta abizenak oker jarri ez ditzazun. Iñaki Sasidi izenpetu behar duzu beti hemendik aurrerantzean.

        —Bai, bai. Ba dakit. Eskerrik asko.

        —Emazteak ere aldatu nahi al ditu izen-abizenak?

        —Bai. Baina lehenengo abizena bakarrik. Ni Miren Prado Artetxe naiz, eta Prado bakarrik aldatu nahi nuke. Ba dakizu: seme-alaben onerako da. Izan ere Zarzales Prado izan dira orain arte, ta nirea aldatu ezik Sasidi Prado izango dira, ta egitekotan ondo egin behar direla gauzak eta, aldatu nahi nuke, aldatu ahal bada, behintzat. Zein ipini ere pentsaturik daukat, ez da hain egokia izango, beharbada, baina... Landa da nik pentsaturik daukadana, Prado-ren ordez Landa. Jatorra ote da? Ba dakizu: guk jatorra dela uste izan arren, huts ere sarritan egiten dugu, eta honelako gauzetan batez ere. Gure Mari Karmenek...

        —Ondo dago. Egokia da, bai, Prado. Lehengo andre sorgin gogaituak baino hobeto aukeratu duzu zuk.

        —Balio du orduan?

        —Balioko ez du, ba! Oso ondo dago. Eta polita da gainera.

        —Eskerrik asko. Asko poztutzen naiz. Batek ez du zer egin ere jakiten holako orduetan eta...

        —Izenpetu, faborez. Hementxe.

        —Bai. Oraintxe.

        —Beste zerbait ere egin behar dugu? Nire emaztearena...

        —Ez, ez. Egitekoa eginda dago.

        —Zenbat da biona?

        —Euskadiko Agintaritzaren zerbitzu bat da hau. Agur! Ongi izan!

        —Eskerrik asko!

        —Mila esker!

        —Ez da ezergatik. Gu horretarako gaude hemen.

        Iñakik eta Mirenek Arana kaletik Bilboberri parkerantz jo zutenean, eguzki gazte, indartsu ta irribarretsuz jantzirik zegoen Bilbo. Eta parkea kolore liluragarriz.

        Parkeko lorategietan mila abesti gozo kantatzen zituzten hango txori alaiek, argitasun eta epeltasunaren atseginetan.

        Abeslari ta ameslari, hor doaz, bozkarioaren beteari eutsi ezinik, Iñaki ta Miren ere parkean zehar. Hor doaz eskonberriak bezala, zoriontasun udaberritsuz, bihozkadaka, besarka, musuka...

        —Sinestu ere ezin dut egia denik. Hau da poza daukadana! Zuk ez, Miren?

        —Nola ez, ba? Ezkondu ginenean ere pozik egon nintzen, baina gaur ere... Ene! Ez al da gure medikua, Don Julian, han doana?

        —Non...? A, bai. Bera da. Berbera. Hori ere orain Don Julian Perales Monteagudo da baina, laster... Julen Madarieta Mendizorrotza jauna izango da.

        —Ziur.

 

 

© Mikel Zarate

 

 

"Utopiaren fantasian" liburua

"Mikel Zarate - Lan guztiak" orrialde nagusia